D iagnostyka raDiologiczna
temat miesiąca
K ształt głowy żuchwy u pacjentów z zaburzeniami wewnątrzstawowymi
Beata Piórkowska ‑Skrabucha¹, Ingrid Różyło‑Kalinowska², Elżbieta Czelej‑
‑Piszcz¹, Katarzyna Sarna ‑Boś¹, Anna Szabelska¹, Janusz Borowicz¹
Shape of mandibular condyle in patients with intra ‑oral distur- bances
Praca recenzowana
¹Zakład Protetyki Stomatologicznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie P.o. kierownik: dr n. med. Janusz Borowicz
²Zakład Rentgenodiagnostyki Stomatologicznej i Szczękowo ‑Twarzowej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
Kierownik: prof. zw. dr hab. n. med. T. Katarzyna Różyło e ‑mail: beatapiorkowska@poczta.fm
Streszczenie
Celem pracy była ocena kształtu głowy żuchwy w płaszczyźnie strzałkowej i czołowej u 18 chorych z przemieszczeniami krążków stawowych oraz objawami bólowymi w okolicy stawu skroniowo ‑żuchwowego. Analiza położenia krążków ssż w obrazie MR wykazała przemiesz‑
czenia złożone: doprzednio ‑boczne I doprzednio ‑przyśrodkowe oraz zmiany w krążkach stawowych, głównie w postaci ich powiększenia. Na powierzchniach stawowych głów żuchwy nie stwierdzono obecności zmian zwyrodnieniowych w obrazie TK, natomiast w 77,8% ssż w płaszczyźnie strzałkowej oraz w 75% ssż w płaszczyźnie czołowej zanotowano spłasz‑
czenia powierzchni głowy żuchwy. Najczęściej obserwowanym typem głowy żuchwy był typ wypukły wg Yale’a.
Summary
The aim of the study was to evaluate the shape of the mandibular condyle in the sagittal and coronal planes in 18 patients with displacement of articular discs and painful symptoms in the temporomandibular region. Analysis of the position of TMJ discs in the MR picture showed complex displacement: antero ‑lateral and antero ‑medial, together with changes in the articular discs, mainly in the form of enlargement. There were not found to be any any signs of degenerative changes on the articular surfaces of the condyles in the TK image.
However, in 77.8% of TMJ in the sagittal plane and in 75% of TMJ in the coronal plane, there was found to be flattening of the surfaces of the mandibular condyle. The most com‑
monly observed type of mandibular condyle was the convex according to Yale.
Hasła indeksowe: kształt głowy żuchwy, spłaszczenie powierzchni głowy żu- chwy, powierzchnia strzałkowa, powierzchnia czołowa
Key words: shape of mandibular condyle, flattening of surface of mandibular condyle, sagittal plane, coronal plane
W pracy wykorzystano wyniki badań TK i MR wykonanych w ramach projektu badaw‑
czego nr 6 P05E 043 20 finansowanego przez KBN.
Kierownik projektu: prof. dr hab. Maria Kleinrok
Złożona budowa anatomicz- na, skomplikowana czynność oraz mnogość funkcji, jakie pełni staw skroniowo ‑żuchwowy (ssż), są na- dal przedmiotem wielu badań. Wy- korzystanie różnych zaawansowa- nych technik wizualizacyjnych w obrazowaniu stawu umożliwiło lepsze poznanie jego poszczegól- nych elementów; dzięki temu udo- skonalono też diagnostykę i lecze- nie zaburzeń w układzie stomato- gnatycznym (1 ‑10).
Narząd żucia, a więc także staw skroniowo ‑żuchwowy, cechuje duża zdolność kompensacji i adaptacji do niekorzystnych warunków wywoła‑
nych przez takie czynniki, jak bra‑
ki zębowe w strefach podparcia, za‑
burzenia okluzji, wady zgryzu, nad‑
mierne napięcie mięśni, parafunkcje, a także zaburzenia wewnątrzstawowe, np. przemieszczenie krążka stawowe‑
go czy głowy żuchwy. W przypadku powierzchni stawowych odpowiedzią na niefizjologiczne obciążenie i funk‑
cję może być przebudowa lub proces zwyrodnieniowy. Zmiana kształtu po‑
wierzchni stawowej bez przerwania jej ciągłości oraz bez obnażenia ko‑
ści, określana jako przebudowa, jest wyrazem funkcjonalnej adaptacji sta‑
wu i nie zawsze towarzyszą jej obja‑
wy kliniczne. Jest to stan pewnej rów‑
nowagi – procesy resorpcji kości oraz
Magazyn StoMatologicznynr 4/2011
13
we, endokrynologiczne, metabolicz‑
ne, genetyczne lub immunologiczne, może dojść do degradacji kości i stan taki określa się jako zmianę zwyrod‑
nieniową. W tym przypadku ciągłość chrząstki stawowej ulega przerwaniu na skutek obumierania komórek i two‑
rzenia się mikrotorbieli, prowadząc w konsekwencji do obnażenia kości (1, 2, 6, 11 ‑14).
W piśmiennictwie podkreśla się zmienność kształtu głowy żuchwy, zarówno w związku z adaptacyjny‑
mi procesami degradacji i regenera‑
cji zachodzącymi w strefie prolifera‑
cyjnej chrząstki włóknistej, jak też w zależności od wieku i czasu trwa‑
nia dysfunkcji narządu żucia (2, 8, 13 ‑15). Wielu autorów podjęło się próby określenia częstości występo‑
wania różnych typów głowy żuchwy.
Jednymi z pierwszych, którzy opisa‑
li i sklasyfikowali kształt wyrostka kłykciowego w płaszczyźnie czoło‑
wej (wypukły, kątowy, okrągły, płaski oraz niesklasyfikowany) oraz pozio‑
mej (wklęsły, wypukły i płaski) byli Yale, Allison i Hauptfuehrer (16). Na‑
tomiast Karlo i wsp. określili kształt głowy żuchwy w płaszczyźnie strzał‑
kowej u dzieci i młodzieży, wyróżnia‑
jąc 3 główne typy głów żuchwy: okrą‑
gły (najczęstszy w grupie wiekowej do 5. roku życia), ze spłaszczeniem powierzchni przedniej oraz spłasz‑
czeniem jednocześnie powierzchni przedniej i tylnej (15).
Należy podkreślić, że tylko nie‑
którzy autorzy oceniali kształt gło‑
wy żuchwy w korelacji z obrazem klinicznym (obecność objawów dysfunkcji narządu żucia), co mo‑
wowymi w postaci przemieszcze‑
nia krążków stawowych oraz z to‑
warzyszącymi bólowymi objawa‑
mi subiektywnymi w okolicy stawu skroniowo ‑żuchwowego.
n
Materiał i metodykaAnalizę przeprowadzono u 18 cho‑
rych w wieku od 15. do 52. roku ży‑
cia, 16 kobiet i 2 mężczyzn, u których stwierdzono zaburzenia wewnątrz‑
stawowe w postaci przemieszczenia krążków ssż z towarzyszącymi tym za‑
burzeniom objawami subiektywnymi w wywiadzie, w postaci dolegliwości bólowych okolicy stawu skroniowo‑
‑żuchwowego, a także bólem wystę‑
pującym w czasie ruchów żuchwy.
Na podstawie badania kliniczne‑
go, opierając się na analizie czyn‑
ności żuchwy, wstępnie rozpozna‑
wano zaburzenia wewnątrzstawowe w postaci przemieszczenia krążka ssż w płaszczyźnie strzałkowej i czo‑
łowej, uwzględniając:
• odchylenia boczne: łukowa‑
te, esowate i inne w czasie ruchu opuszczania żuchwy,
• niewyrównany zakres ruchów bocznych,
• trzaski w czasie ruchów od‑
wodzenia i w ostatniej fazie ruchu przywodzenia,
• trzaski w czasie ruchów bocz‑
nych żuchwy (3) (wyniki te nie zo‑
stały umieszczone w pracy).
Chorym wykonano badania dia‑
gnostyczne metodą rezonansu ma‑
gnetycznego (MR) oraz tomografii komputerowej (TK). Badania stawu skroniowo ‑żuchwowego były wyko‑
Na skanach MR oceniano po‑
łożenie, stopień przemieszczenia oraz kształt krążków w płaszczyźnie strzałkowej oraz czołowej. W oce‑
nie stopnia przemieszczenia krąż‑
ków posługiwano się klasyfikacją wg Kleinrok (3).
Na skanach TK oceniano poło‑
żenie oraz kształt głowy żuchwy w płaszczyźnie strzałkowej i czoło‑
wej. W ocenie kształtu głowy żuchwy w płaszczyźnie czołowej stosowano również klasyfikację wg Yale’a (7).
Ocenie poddano dane z wywiadu:
częstość występowania bólowych oraz bezbólowych, miejscowych i odległych objawów subiektyw‑
nych w obrębie twarzy (m.in. okoli‑
ca stawu skroniowo ‑żuchwowego, narząd wzroku, narząd słuchu), gło‑
wy, pasa barkowego, kręgosłupa oraz kończyn.
n
WynikiU wszystkich chorych stwierdzo‑
no występowanie obustronnych zło‑
żonych przemieszczeń krążków sta‑
wowych w obrazie rezonansu magne‑
tycznego. W płaszczyźnie strzałkowej we wszystkich 36 stawach krążek sta‑
wowy był przemieszczony doprzed‑
nio, w tym przemieszczenie częścio‑
we zanotowano w 58,3% przypad‑
ków (21 ssż), całkowite w 41,7% (15 ssż). Oceniając kierunek przemiesz‑
czenia krążków w płaszczyźnie czo‑
łowej, częściej obserwowano prze‑
mieszczenie boczne krążka (22 ssż, 61,1%) w porównaniu z przemiesz‑
czeniem przyśrodkowym (14 ssż, 38,9%). We wszystkich przypadkach
D iagnostyka raDiologiczna
temat miesiąca
było to przemieszczenie częściowe (ryc. 1 ‑3, ryc. 5 ‑7).
Powyższa analiza, z uwzględnie‑
niem jednocześnie obydwu stawów skroniowo ‑żuchwowych, wykaza‑
ła, że najczęściej występowało obu‑
stronnie doprzednio ‑boczne prze‑
mieszczenie krążków stawowych – u 9 chorych; obustronne doprzednio‑
‑przyśrodkowe przemieszczenie krąż‑
ków zanotowano u 5 chorych, nato‑
miast u pozostałych 4 krążek stawo‑
wy był przemieszczony obustronnie różnie w płaszczyźnie czołowej.
Ocena kształtu krążków w ba‑
danych 36 stawach skroniowo‑
‑żuchwowych wykazała, że zarówno w płaszczyźnie strzałkowej (72,2%
– 26 ssż), jak i w płaszczyźnie czo‑
łowej (77,8% – 28 ssż) częściej ob‑
serwowano zmiany w ich budowie w porównaniu z kształtem prawi‑
dłowym. W większości przypadków stwierdzono powiększenie krążka stawowego (w płaszczyźnie strzał‑
kowej – w 18 ssż, w płaszczyźnie czołowej – w 25 ssż). Zmiany w bu‑
dowie pozostałych krążków polega‑
ły na ścieńczeniu lub pofałdowaniu krążka stawowego.
Analiza tomogramów 36 ssż wy‑
konanych w płaszczyźnie strzał‑
kowej wykazała, że w 14 przypad‑
kach głowa żuchwy była położo‑
na centralnie, przy czym tylko w 4 stawach szerokość szpary stawowej była prawidłowa (w pozostałych przypadkach obserwowano posze‑
rzenie lub zwężenie szpary stawo‑
wej). W pozostałych przypadkach zanotowano przemieszczenie głowy żuchwy – w 18 stawach głowa żu‑
chwy była położona dotylnie, a w 4 – doprzednio. W płaszczyźnie czoło‑
wej w 19 stawach stwierdzono bocz‑
ne przemieszczenie głowy żuchwy, w 16 stawach – położenie central‑
ne, a w 1 stawie głowa żuchwy była
przemieszczona przyśrodkowo. We wszystkich przypadkach obserwo‑
wano zwężenie szpary stawowej.
Analiza kształtu głowy żuchwy w płaszczyźnie strzałkowej wykaza‑
ła spłaszczenia powierzchni przed‑
niej w 14 ssż, tylnej w 8 ssż oraz jed‑
nocześnie przedniej i tylnej w 6 ssż.
W 8 stawach nie zanotowano spłasz‑
czenia głowy żuchwy (ryc. 1 ‑4).
W płaszczyźnie czołowej po‑
wierzchnia przyśrodkowa głowy żu‑
chwy była spłaszczona w 11 stawach, boczna w 8, a jednocześnie przyśrod‑
kowa i boczna w 6 ssż. Ponadto w 8 z nich obserwowano także spłasz‑
czenia powierzchni górnej. W 2 sta‑
wach skroniowo ‑żuchwowych za‑
notowano wyłącznie zniekształce‑
nie powierzchni górnej głowy żu‑
chwy, natomiast w pozostałych 9 ssż spłaszczeń nie stwierdzono.
Ocena kształtu głowy żuchwy w płaszczyźnie czołowej wg klasy‑
Ryc. 1. Spłaszczenie przedniej powierzchni głowy żuchwy na tomogramie (u góry) połą‑
czone z doprzednim przemieszczeniem krążka ssż w obrazie MR w płaszczyźnie strzał‑
kowej.
Ryc. 2. Spłaszczenie tylnej powierzchni głowy żuchwy na tomogramie (u góry) połączone z doprzednim przemieszczeniem krążka ssż w obrazie MR w płaszczyźnie strzałkowej.
Magazyn StoMatologicznynr 4/2011
15
fikacji Yale’a i wsp. wykazała, że naj‑
częściej obserwowano typ wypukły – 13 ssż, typ płaski – 9 ssż, typ okrą‑
gły – 8 ssż, typ kątowy – 6 ssż (ryc.
5 ‑8, 9a, 9b, tab. I).
Ból prowokowany w czasie ru‑
chów żuchwy zgłosiło 17 pacjen‑
tów (94,4%), przy czym u 7 występo‑
wał on obustronnie; samoistny ból twarzy w okolicy stawu skroniowo‑
‑żuchwowego zanotowano u 12 cho‑
rych (66,7%), w tym u połowy z nich
występował obustronnie. Ból innej okolicy twarzy (poza ssż) obserwo‑
wano u 7 chorych (38,9%), ból gło‑
wy u 13 (72,2%). Objawy umiejsco‑
wione w narządzie wzroku i (lub) słuchu zgłosiło łącznie 12 chorych (66,7%) – 7 z nich (58,3%) zgłaszało objawy jednocześnie w obydwu na‑
rządach. Wśród objawów odległych zanotowano natomiast objawy su‑
biektywne w obrębie: pasa barkowe‑
go u 2 badanych (11,1%), kończyn
no jednocześnie objawy miejscowe i odległe – 13 chorych (72,2%) w po‑
równaniu z obecnością wyłącznie objawów miejscowych (27,8 %).
n
OmówienieZaburzenia wewnątrzstawo‑
we (w tym przemieszczenia krąż‑
ków stawowych), a także parafunk‑
cje zwarciowe oraz niezwarciowe, braki zębowe, wady zgryzu i inne czynniki powodujące bezpośrednio lub pośrednio niefizjologiczną pra‑
cę stawu skroniowo ‑żuchwowego są w piśmiennictwie uznawane za przy‑
czyny wywołujące różnego rodzaju zmiany na powierzchni stawowej głowy żuchwy. Mogą one mieć cha‑
rakter przebudowy lub zwyrodnienia w postaci, m.in., osteofitów, nadże‑
rek, martwicy warstwy podchrzęst‑
nej czy torbieli (2, 5, 8, 13, 17).
W piśmiennictwie nie ma zgodno‑
ści, czy zmiany zwyrodnieniowe wy‑
wołują zaburzenia wewnątrzstawo‑
we, czy też długotrwałe zaburzenia są przyczyną ich pojawienia się. Po‑
jawiają się opinie, że zmiany zwyrod‑
nieniowe towarzyszą tylko przemiesz‑
czeniom krążka ssż lub nawet powo‑
dują jego przemieszczenie, nie są na‑
tomiast jego skutkiem. Jednakże więk‑
szość autorów sugeruje, że zmiany po‑
wierzchni stawowych głów żuchwy są wtórne w stosunku do zaburzeń wewnątrzstawowych (6, 14, 19).
Należy podkreślić, że zmiany w kształcie głów żuchwy w posta‑
ci spłaszczenia powierzchni stawo‑
wej obserwowano także u pacjentów bez zaburzeń wewnątrzstawowych Ryc. 3. Spłaszczenie przedniej i tylnej powierzchni głowy żuchwy na tomogramie (u gó‑
ry) połączone z doprzednim przemieszczeniem krążka ssż w obrazie MR w płaszczyź‑
nie strzałkowej.
Ryc. 4. Spłaszczenia przednich i tylnych powierzchni głowy żuchwy u chorych z prze‑
mieszczeniami krążków stawowych w płaszczyźnie strzałkowej.
D iagnostyka raDiologiczna
temat miesiąca
w obrazie MR, klinicznych objawów dysfunkcji oraz objawów subiektyw‑
nych, co potwierdza pogląd o moż‑
liwościach adaptacyjnych stawu skroniowo ‑żuchwowego (8, 18).
W badanym materiale obserwowa‑
no jedynie spłaszczenia głów żuchwy w płaszczyźnie strzałkowej i czoło‑
wej, które mogły być wyrazem prze‑
budowy powierzchni stawowej będą‑
cej odpowiedzią na przeciążenie ssż wywołane zaburzeniami wewnątrz‑
stawowymi w postaci przemieszcze‑
nia krążka. W żadnym stawie nie za‑
notowano natomiast zmian o charak‑
terze zwyrodnieniowym.
Niektórzy autorzy uważają, że spłaszczenie powierzchni stawowej może się rozwinąć w zmianę zwy‑
rodnieniową, zwłaszcza u chorych z zablokowaniem krążka stawowego, i postępować z czasem trwania dys‑
funkcji (2, 6, 10). Zwraca się uwagę, że w grupie osób starszych jest wię‑
cej przypadków zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych w po‑
równaniu z grupą młodszą wieko‑
wo. Może to wynikać ze zmniejsze‑
nia się zdolności regeneracyjnych tkanki kostnej oraz kumulacji róż‑
nych czynników powodujących dys‑
funkcje narządu żucia (8).
Związek przemieszczenia krąż‑
ka ssż ze zmianami powierzchni sta‑
wowej głowy żuchwy sygnalizowali Yamada i wsp., którzy, badając pacjen‑
tów z objawami dysfunkcji, stwierdzi‑
li u ponad połowy z nich występowa‑
nie zmian w częściach kostnych oraz przemieszczenie krążków ssż (12, 17).
Campos i wsp., analizując stawy ze zmianami o charakterze zwyrodnie‑
niowym, zanotowali około 70% przy‑
padków przemieszczenia krążków ssż – w płaszczyźnie czołowej i strzałko‑
wej z zablokowaniem i bez zabloko‑
wania. Zmianom tym w większości towarzyszyły subiektywne objawy bó‑
Ryc. 5. Typ wypukły głowy żuchwy na tomogramie (u góry) połączony z przyśrodkowym (a) lub bocznym (b) przemieszczeniem krążka ssż w obrazie MR w płaszczyźnie czołowej.
Ryc. 6. Typ płaski głowy żuchwy na tomogramie (u góry) połączony z bocznym (a) lub przy‑
środkowym (b) przemieszczeniem krążka ssż w obrazie MR w płaszczyźnie czołowej.
Magazyn StoMatologicznynr 4/2011
17
niami wewnątrzstawowymi wykaza‑
li Güler i wsp. (10).
Spotyka się pogląd, że przyczyną rozwoju zmian u chorych z zaburze‑
niami wewnątrzstawowymi może być zwiększenie tarcia między powierzch‑
niami stawowymi oraz zmniejsze‑
niem ilości płynu maziowego w to‑
rebce stawowej (5, 13). Z kolei Kurita i wsp. są zdania, że zmiany mogą wy‑
nikać z budowy anatomicznej więza‑
deł bocznych, które jako niezawierają‑
ce włókien elastycznych, w przypad‑
ku przemieszczenia krążka, są w sta‑
nie ciągłego napięcia, generując duże siły uciskowe, ale ich przyczyną może być także ucisk wywołany przez sam nieprawidłowo położony krążek. Ana‑
lizując powierzchnie głowy żuchwy w płaszczyźnie czołowej stwierdzili, że przy przyśrodkowym przemiesz‑
czeniu krążka częściej występowały spłaszczenia bocznego pola głowy żu‑
chwy (19).
Do badań zakwalifikowano wy‑
łącznie pacjentów z objawami bólo‑
wymi w obrębie ssż i (lub) w czasie ruchów żuchwy. Ból pojawiający się w czasie ruchów żuchwy może po‑
chodzić z mięśni i ich przyczepów, jak również z samego ssż. Bóle mię‑
śni, zwłaszcza skrzydłowych bocz‑
nych i przyśrodkowych oraz żwaczy, mogą promieniować do ssż, często by‑
wają one również mylnie rozpozna‑
wane jako bóle ssż lub jako bóle pro‑
mieniujące z niego. Bóle twarzy mogą pochodzić z jednego lub kilku mię‑
śni żwaczowych, mogą też występo‑
wać na skutek zmian morfologicznych w stawie skroniowo ‑żuchwowym (20). Kurita i wsp. wykazali, że pacjen‑
Ryc. 8. Typ kątowy głowy żuchwy na tomogramie (u góry) połączony z przyśrodkowym (a) lub bocznym (b) przemieszczeniem krążka ssż w obrazie MR w płaszczyźnie czołowej.
Ryc. 9a. Typy głowy żuchwy w stawach z bocznym przemieszczeniem krążka ssż.
Ryc. 9b. Typy głowy żuchwy w stawach z przyśrodkowym przemieszczeniem krążka ssż.
D iagnostyka raDiologiczna
temat miesiąca
TABELA I. Typ głowy żuchwy a spłaszczenia powierzchni stawowych w płaszczyź- nie czołowej
Typ głowy żuchwy w płaszczyźnie
czołowej
Spłaszczenie głowy żuchwy w płaszczyźnie czołowej w obrazie TK Powierzchnia
nie występuje boczna przyśrodkowa boczna
i przyśrod‑
kowa górna
l.b. % l.b. % l.b. % l.b. % l.b. %
wypukły
n = 13 1 7,7 4 30,8 3 23,1 ‑ ‑ 5 38,4
płaski
n = 9 3 33,3 3 33,3 1 11,1 2 22,3 ‑ ‑
okrągły
n = 8 3 37,5 1 12,5 2 25,0 ‑ ‑ 2 25,0
kątowy
n = 6 ‑ ‑ 1 16,7 1 16,7 2 33,3 2 33,3
ci, u których obserwowano zmiany powierzchni stawowej, częściej zgła‑
szali występowanie bólu w czasie ru‑
chów żuchwy w porównaniu z grupą kontrolną bez zmian na powierzchni stawowej (21). W badaniach Camposa i wsp. dolegliwości bólowe były obec‑
ne u ponad 50% chorych ze zmianami degeneracyjnymi powierzchni stawo‑
wych głów żuchwy (6).
Ocena częstości występowa‑
nia różnych typów głów żuchwy w płaszczyźnie czołowej w bada‑
nym materiale wykazała, że u pa‑
cjentów ze złożonymi przemieszcze‑
niami krążków ssż najczęściej wy‑
stępował typ wypukły, następnie płaski, okrągły i kątowy.
W badaniach Yale’a i wsp., któ‑
rzy łącznie ocenili powierzchnie stawowe ponad 3000 wyrostków kłykciowych w płaszczyźnie czo‑
łowej, również najczęściej wystę‑
pował typ wypukły, następnie typ płaski, kątowy, najrzadziej zaś okrą‑
gły (16). Nieco inne wyniki uzyskali Kijama i wsp., w których materiale (191 ssż chorych z objawami dys‑
funkcji narządu żucia) dominował typ wypukły oraz okrągły, a następ‑
nie płaski, niesklasyfikowany (inny) oraz kątowy (11). Z kolei w bada‑
niach Cimen i wsp. (210 ssż cho‑
rych bez objawów dysfunkcji) naj‑
częściej występował typ kątowy i wypukły, natomiast płaski i okrą‑
gły znacznie rzadziej (7). Bardziej obiektywną ocenę przeprowadzi‑
li Ueda i wsp., którzy zbadali 634 stawy skroniowo ‑żuchwowe, prze‑
kształcając każdą z głów żuchwy w cyfrowy model, analizowany następnie przez program kompute‑
rowy. Najczęściej występował typ wypukły, następnie kątowy, wklę‑
sły (na górnej powierzchni stawo‑
wej była obecna nadżerka), okrągły i płaski (22).
Należy podkreślić, że wśród auto‑
rów, którzy analizowali kształt wy‑
rostka kłykciowego w płaszczyźnie czołowej, jedynie Kijama i wsp. oraz Cimen i wsp. w wyborze chorych do badań brali pod uwagę również obraz kliniczny zaburzeń narządu żucia (7, 11). Yale i wsp. oraz Ueda i wsp. przeprowadzili natomiast analizę materiału autopsyjnego, można więc przypuszczać, że byli to pacjenci zarówno z zaburzeniami wewnątrzstawowymi, jak też z pra‑
widłowo funkcjonującymi stawami skroniowo ‑żuchwowymi (16, 22).
W związku z różnymi kryteriami do‑
boru pacjentów do badań porówna‑
nie wyników nie jest możliwe.
Nie ma zgodności co do często‑
ści występowania poszczególnych typów głów żuchwy zależnie od płci, wieku, braków zębowych czy rasy. W badaniach Cimena i wsp.
(7) w grupie kobiet dominował typ wypukły, u mężczyzn zaś – kątowy.
Podobną prawidłowość w przypad‑
ku kobiet zauważył Ueda, wskazując jednocześnie typ wklęsły z nadżer‑
kami jako najczęściej występujący u mężczyzn (22).
Podsumowując, w badanym ma‑
teriale nie zanotowano występowa‑
nia zmian zwyrodnieniowych, jedy‑
nie spłaszczenia powierzchni stawo‑
wych głów żuchwy. Dane z piśmien‑
nictwa wskazują jednak, że zaburze‑
nia wewnątrzstawowe predysponują do ich powstawania, tak więc moż‑
na się spodziewać, że w przypadku zaniechania leczenia przyczynowe‑
go dysfunkcji narządu żucia u czę‑
ści chorych proces adaptacji może przejść w proces destrukcji głowy wyrostka kłykciowego.
n
Wnioski:W stawach skroniowo ‑żuchwo‑
wych z przemieszczeniem krążków w płaszczyźnie strzałkowej oraz czo‑
łowej w maksymalnym zaguzkowa‑
niu zębów u chorych z objawami kli‑
nicznymi dysfunkcji narządu żucia zanotowano spłaszczenia powierzch‑
ni stawowych głów żuchwy, a także zmiany w krążku stawowym.
W badanym materiale nie stwier‑
dzono zmian o charakterze zwy‑
rodnieniowym, ale ze względu na współistniejące czynniki predys‑
ponujące u części chorych może się rozwinąć proces degradacji po‑
wierzchni stawowych.
n Piśmiennictwo – 22 Pozycje – wredakcji.
stawowego stawu skroniowo ‑żuchwowego w maksymalnym zaguzkowaniu zębów.
Protet. Stomatol., 2000, L, 4, 185 ‑194.
4. Pullinger A.G. i wsp.: Multifactorial comparison of disk displacement with and without reduction to normals according to temporomandibular joint hard tissue anatomic relationships. J. Prosthet. Dent., 2002, 87, 3, 298 ‑310.
5. Honda K., Natsumi Y., Urade M.: Correlation between MRI evidence of dege‑
nerative condylar surface changes, induction of articular disc displacement and pathological joint sounds in the temporomandibular joint. Gerodontology, 2008, 25, 4, 251 ‑257.
6. Campos M.I. i wsp.: Analysis of magnetic resonance imaging characteristics and pain in temporomandibular joints with and without degenerative changes of the condyle. Int. J. Oral Maxillofac. Surg., 2008, 37, 6, 529 ‑534.
7. Cimen M., Işik A.O., Gedik R.: A radiological method on the classification of human mandibular condyles. Okajimas Folia. Anat. Jpn., 1999, 76, 5, 263 ‑272.
8. Cevidanes L.H.S. i wsp.: Quantification of condylar resorption in temporoman‑
dibular joint osteoarthritis. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. Oral Radiol. Endod., 2010, 110, 1, 110 ‑117.
9. Larheim T.A.: Role of magnetic resonance imaging in the clinical diagnosis of the temporomandibular joint. Cells Tissues Organs, 2005, 180, 1, 6 ‑21.
10. GülerN. i wsp.: Temporomandibular internal derangement: correlation of MRI findings with clinical symptoms of pain and joint sounds in patients with bruxing behaviour. Dentomaxillofac. Radiol., 2003, 32, 304 ‑310.
11. Kijima N. i wsp.: Relationship between patient characteristics, mandibular head morphology and thickness of the roof of the glenoid fossa in symptomatic tempo‑
romandibular joints. Dentomaxillofac. Radiol., 2007, 36, 5, 277 ‑281.
15. Karlo C.A. i wsp.: Size, shape and age ‑related changes of the mandibular con‑
dyle during childhood. Eur. Radiol., 2010, 20, 2512 ‑2517.
16. Yale S.H., Allison B.D, Hauptfuehrer J.D.: An epidemiological assessment of mandibular condyle morphology. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 1966, 21, 2, 169 ‑177.
17. Yamada K. i wsp.: Condylar bony change, disk displacement, and signs and symptoms of TMJ disorders in orthognathic surgery patients. Oral. Surg. Oral Med.
Oral Pathol. Oral Radiol. Endod., 2001, 91, 5, 603 ‑610.
18. Brooks S.L. i wsp.: Prevalence of osseous changes in the temporomandibular joint of asymptomatic persons without internal derangement. Oral Surg. Oral Med.
Oral Pathol., 1992, 73, 1, 118 ‑122.
19. Kurita H. i wsp.: Resorption of the postero ‑superior corner of the lateral part of the mandibular condyle correlates with progressive TMJ internal derangement.
Int. J. of Oral and Maxillofac. Surg., 2003, 32, 4, 363 ‑367.
20. De Laat A.: Temporomandibular disorders as a source of orofacial pain. Acta Neurol. Belg., 2001, 101, 26 ‑31.
21. Kurita H. i wsp.: Relationship between temporomandibular joint (TMJ) ‑related pain and morphological changes of the TMJ condyle in patients with temporoman‑
dibular disorders. Dentomaxillofac. Radiol., 2004, 33, 329 ‑333.
22. Ueda M. i wsp.: Curvature analysis of the mandibular condyle. Dentomaxillo‑
fac. Radiol., 2003, 32, 2, 87 ‑92.
