Szczepan W. Ślaga
Postępy i przyszłe kierunki badania
abiogenezy
Studia Philosophiae Christianae 28/2, 269-271
m aterii godzi op arte n a fiz y c e w y ja śn ia n ie redukcjonistyczm e w b iologii fu n k c jo n a ln e j z w y ja śn ia n iem a n ty red u k ejo n isty czn y m (historycznym ) w b io lo g ii ew o lu cy jn ej. W n a stęp n y m artyk u le Proto b io lo g ia v e r s u s
za s a d a je d n o r o d n o śc i (jednostajności) p r z y r o d y (s. 135— 153) G u tiérrez-
-Lomlbardo i W. Ł u g o w sk i dow odzą, iż ak tu a ln y stan badań afoioganezy (iprotobiologii) n ie u ja w n ia znam ion zastoju, jak sądzą n iek tórzy, co n a j w y żej w sk a zu je na p ew ien k ryzys w sp o so b ie p a trzen ia na przyrodę. P od w p ły w e m n arastających badań m u siał zm ien ić się k la sy czn y sc e n ariu sz g en ezy życia, lecz to n ie m oże sta n o w ić argu m en tu p rzeciw c a łej protobiologii. P o łą czen ie w y n ik ó w badań ew o lu cji ch em iczn ej w k o sm osie i na Z iem i staje się p od staw ą n ow ego scen ariu sza (m odelu) ab iogen ezy, w m y ś l którego m o żliw e jest tw o rzen ie się porządku z ch a osu . Z asadę jednorodności przyrody w raz z zasadą n iezm ien n o ści p ra w p rzyrody A u torzy u w ażają za p o zy ty w isty czn ą i m ech an istyczn ą.
In n e p race o m aw ian ego num eru dotyczą w y b ra n y ch p rob lem ów z f i lozofii b iologii. S. Sarkar w a rty k u le R e d u k c j o n i z m i w y j a ś n i a n i e w b io
logii m o l e k u la r n e j (s. 67— 94) p ośred n io tak że n a w ią zu je do g en ezy ż y
cia, gdy dow odzi, że w y ja śn ia n ie fu n k cjo n a ln e p o ja w ia się w b iologii m olek u larn ej jed y n ie tam , gd zie p od ejm u je się p y ta n ie o początki, np. kodu g en ety czn eg o . A. F igu eroa p o św ięca sw ój arty k u ł P o s z u k i w a n i u
n i e - p o z y t y w i s t y c z n e j filo zofii biologii w A m e r y c e Ł a c iń s k i e j (s. 169—■
—186). M. T em pezyk w p racy N a d r o d z e k u p r o c e s u a lis ty c z n e j filo zofii
p r z y r o d y c z y l i filozofa f i z y k i k ilk a s łó w z a c h ę t y dla bio lo g ó w n ie - r e - d u k c j o n i s t ó w (s. 155— 168) dow dzi, iż d zięk i ro zw o jo w i o góln ej teorii
sy stem ó w i cy b ern ety k i a tak że term od yn am ik i n ieró w n o w a g o w ej b io logia zaczyn a w y zw a la ć się spod przem ożn ego w zorca fiz y k i i w ła ś c i w eg o jej red u k cjon istyczn ego sposobu w y ja śn ia n ia . B adając system y d yn am iczn e od strony ich złożności, sam orozw oju i całościow ości, now a fizy k a a w ślad za tym i filo zo fia fizyk i, u k azu je biologom p ro cesu a - listy czn ą w izję św iata, a przez to n iejak o zachęca do rozw ijan ia p o sta w y n ie-red u k cja n isty czn ej.
W yd zielon y w k oń cu n u m eru dział A r c h i w u m w y p e łn ia praca Cz. N o w iń sk ieg o Biologia, teo r ie r o z w o j u i d i a l e k t y k a (s. 189—213).
W su m ie om ów ion y nu m er 1 U ro boros p rezen tu je szeroką gam ę in te resu ją cy ch poznaw czo i żyw o dziś d y sk u to w a n y ch p rob lem ów z filo zo fii b iologii. Z apow iadany n u m er 2 m a zaw ierać m a teria ły z X M ięd zyn a rod ow ego Sem in ariu m Badań F ilo zo ficzn y ch nt. B io logia m i ę d z y m i t o
lo gią i filozo fią , jak ie odbyło się w M eksyku w dniach od 28— 31.10.1991 r.
K o lejn e n u m ery u k ażą ząp ew n e w y ra ziściej p rofil id e o w y teigo tak p o trzeb n eg o i ciek a w eg o czasopism a.
SZ C Z E PA N W. SL A G A
PO ST Ę PY I PR ZYSZŁE K IER U N K I B A D A N IA A BIO G EN EZY W spółczesne badania nad p oczątk am i życia na Ziem i, u p od sta w k tó rych leży dobrze u gru n tow an a idea e w o lu c ji chem iczn ej, rozw ijają się n ie z w y k le in te n sy w n ie i w ielo k ieru n k o w o stając się dziedziną n a w sk ro ś in terd yscyp lin arn ą. O bejm uje ona zarów no badania lab oratoryjn e, jak i „ teren o w e” k osm o- i g eoch em iczn e, stąd n ie d ziw i nikogo, że g en ezą
życia zajm u ją się p rzed sta w iciele astronom ii, kosm ochem ii, p aleob io- chem ii, g en etyk i, b iologii m olek u larn ej itp. W ślad za szeroki-m fro n tem badań w zrasta ilość d on iesień i p u b lik a cji, co n ie u ła tiw a — z w ła szcza n ie -sp e c ja listo m — u ch w y cen ia w ła śc iw e g o obrazu p row adzonych dziś badań nad zap oczątk ow an iem życia organ iczn ego na Ziem i.
S w o isty m sum arium ak tu aln ej w ied zy na tem at g en ezy życia jest p u b lik acja T h e Search, for L ife’s Origins. Pro g res s and F u tu r e D irection s
in P l a n e t a r y B iology and C h em ica l E volu tio n, wydania przez N ational
A cad em y Press, W ash in gton 1990, ss. IX +Ü 48. S ta n o w i on a a u to ry ta ty w n y raport N ation al R esearch C ouncil p rzy g o to w a n y przez Z espół B a dań K osm iczn ych (Space S tu d ies Board): K om itet B iologii P lan etarn ej i E w o lu cji C h em icznej oraz K om isję N auk F izyczn ych , M atem atycz n y ch i S tosow an ych . Na liśc ie człon k ów Z espołu w id n ieją n azw isk a tak w y b itn y ch badaczy, jak m. in. Ph. Afoelson, J. Oro, J. F erris, W. Irvin e, T. O w en, Sh. Chang, C. W oese. O becny raport d otyczy o sta tn ieg o d zie sięcio lecia p rac p o d ejm o w a n y ch w ram ach K om itetu B io lo g ii P la n eta r nej i E w o lu cji C hem icznej i u k azu je w y n ik i tak b ad ań k osm iczn ych (im. in .’ m isje C om et H ailey, V oyager), jak i n aziem n ych (w p ły w czy n n ik ó w p ozaziem sk ich , p lan etarn ych , atm osferyczn ych na ew o lu cję b io logiczną) i lab oratoryjn ych (np. g en eza protom etab olizm u , replikacji).
C ałość op racow an ego raportu, poza w p row ad zającym pod su m ow an iem (s. 1— 15), krótkim sło w n ik iem i in d ek sem rzeczow ym (s. 133— 148) o b e j m uje 1. p rzegląd p rob lem atyk i (s. 16— 20) oraz n a stęp u ją ce bloki te m a tyczne: 2. kosm iczna historia p ie r w ia stk ó w b io g en n y ch i zw ią zk ó w o rg a n iczn ych (s. 21— 55); 3. p ierw o tn e środow isko p lan etarn e: im p lik acje dla ew o lu cji ch em iczn ej i p o w sta n ia życia (s. 56—-77); 4. p o w sta n ie życia (s. 78— 90); 5. ew o lu cja życia k m órk ow ego i w ielo k o m ó rk o w eg o (s. 91—· — 104); 6. p o szu k iw a n ie życia poza U k ład em S ło n eczn y m (s. 105— 122); 7. g łó w n e zalecen ia b ad aw cze (s. 123—129); 8. spraw y program u i w sp ó ł p racy badań k osm iczn ych (130— 132).
W każdym z b lok ów p ro b lem o w y ch o m ó w io n y został n ajp ierw a k tu a ln y stan badań w danej dzied zin ie z p o d k reślen iem teg o , co m iało w p ły w n a poszerzen ie zakresu p oszu k iw ań , a n a stęp n ie sform u łow an ie zo sta ły g łó w n e cele i szczegółow e zadania na n ajb liższą przyszłość ze w sk a za n iem o k reślo n y ch zaleceń d otyczących strategii b adaw czej. N ie zw y k le szeroki zakres teorii abioigenezy (protobiologii, egzobiologii) w y n ik a z tego, że zajm u jąc s ię historią życia, się g a daldko w przeszłość, do sam ych p oczątk ów okresu preb iotyczn ego, a w ię c do czasu tw o r z e nia się p ie r w ia stk ó w i zw ią zk ó w organicznych, m ięd zy g w ia zd o w eg o środ ow isk a p y ło w o -g a zo w eg o i przek ształcan ia się tych zw iązk ów w obłok słon eczn y i ciała plan etarn e. W p rzegląd zie p rob lem atyk i (s. 17) podkreślono, że m im o w ie lo ś c i dziedzin i różnych k ieru n k ó w p o szu k i w ań badania ab iogen ezy (biologii p lan etarn ej i ew o lu cji ch em icznej) tw orzą zin tegrow an ą całość ii sw o iste con tin u u m dzięk i tem u, że łączy je jeden p o d sta w o w y cel, jakim jest „zrozum ienie ew o lu cji sy stem ó w ż y w y c h ”. Tem u celo w i g łó w n em u p od p orząd k ow ane są cele i zadania szczegółow e w w y od ręb n ion ych d zied zin ach badań. Z naczące m iejsce w raporcie zajm u je k on ty n u a cja i poszerzan ie badań n ad g en ezą zw ią z k ów organ iczn ych i w aru n k am i ich p rzem ian w p rzestrzen i m ięd zy - g w ia zd o w ej, w k om etach, m eteorytach , asteroidach, na M arsie, T ytan ie i p la n eta ch zew n ętrzn y ch oraz p o szu k iw a n ie in n y ch sy stem ó w p la n e tarn ych i w a ru n k ó w w y stęp o w a n ia na n ich życia.
W sum ie o m a w ia n y raport, dzięki w sp ó łp ra cy w w y m ien io n y ch K o m isjach n a jw y b itn iejszy ch n a u k o w có w z n iem a l w szy stk ich liczących
się ośrod k ów b ad aw czych o d zw iercied la św ia to w y stan badań w zak re sie p ro b lem a ty k i p oczątk ów życia. M im o sp ecja listy czn eg o charakteru pu b lik acja opracow ana zastała n ie z w y k le przejrzyście, sta n o w i sw oisty program N A S A p rop agacji w sp ołeczn ości u czon ych celó w i zadań b a d aw czych w zak resie b iologii ew o lu cy jn ej. Z tych w zg lęd ó w stan ow i o b ió k ty w n e i rzeteln e źródło w szech stro n n y ch in fo rm a cji na tem at a k tu aln ego stan u w ied zy o p oczątkach życia.