• Nie Znaleziono Wyników

Ile jest polszczyzny w języku polskim?

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Ile jest polszczyzny w języku polskim?"

Copied!
9
0
0

Pełen tekst

(1)

Ile jest polszczyzny w języku polskim?

Materiał składa się z sekcji: "Losy wyrazów obcych w języku polskim", "Zadaniowo".

Materiał zawiera 1 ilustrację, 8 ćwiczeń, w tym 3 interaktywne.

(2)

Ile jest polszczyzny w języku polskim?

ILUSTRACJA: Język polski_polona typo.polona.pl, domena publiczna

Na świecie istnieje kilka tysięcy języków. W ciągu stu najbliższych lat może zniknąć blisko połowa z nich. UNESCO w 1999 roku, aby uświadomić ludziom współczesnym rolę języków ojczystych w dziejach kultury i narodu, ustanowiło Międzynarodowy Dzień Języka

O jczystego, który przypada na 21 lutego. Z obchodami tego święta w Polsce wiążą się dwie kampanie społeczne: „O jczysty – dodaj do ulubionych” (zainaugurowana w 2012 roku) oraz

„Język polski jest ą‐ę” (zainicjowana w 2013 roku).

Oto strona pierwszej z akcji społecznych: link.

Już wiesz

1) Czy uważasz, że przyszłość języka polskiego jest zagrożona? Uzasadnij swoje zdanie.

2) Wysłuchaj spotów kampanii „Język polski jest ą‐ę”: link.

Losy wyrazów obcych w języku polskim

Wielu ludzi często zadaje sobie pytania: „Czym we współczesnym świecie jest patriotyzm?”,

„Czy postawa ta – w odniesieniu do języka ojczystego – oznacza całkowitą rezygnację z używania wyrazów obcych?”.

Otóż okazuje się, że Polacy nie byliby w stanie porozumiewać się skutecznie bez możliwości korzystania z wyrazów pochodzących z innych języków. Dzieje się tak dlatego, że

zapożyczenia zajmują bardzo ważne miejsce w kulturze polskiej, ponieważ przedostawały się do polszczyzny już od początków istnienia państwa polskiego.

Niejednokrotnie zapożyczenia są słowami, które funkcjonują w języku polskim od bardzo dawna i dlatego wielu ludzi odbiera je jako wyrazy rodzime (np.: „zupa”, „sos”, „bigos”,

„kluska”, „sznycel”, „befsztyk”, „dżem”, „bulion”, „tort”, „kawa”).

(3)

W pierwszych wiekach funkcjonowania polszczyzny najbardziej oddziaływały na nią

następujące języki: łacina oraz język niemiecki i język czeski, potem język włoski oraz język francuski. W XVII wieku – za sprawą wojen toczonych przez Polaków z różnymi krajami – na nasz język wpływały np.: język szwedzki, język ruski, język węgierski i język turecki.

Powszechnie stosowaną manierą było wówczas także makaronizowanie, czyli

dostosowywanie składni tekstu do zasad obowiązujących w łacinie, a także wtrącanie

wyrażeń z języków obcych (zwłaszcza z języka łacińskiego) do wypowiedzi w języku polskim.

Trzeba też pamiętać, że wiele zapożyczeń, popularnych w okresie zaborów, pochodzi z języka rosyjskiego i języka niemieckiego. W XX i XXI wieku najwięcej wyrazów

zapożyczonych wywodzi się z języka angielskiego.

W stosunku do zapożyczeń można przejawiać dwie skrajne postawy: puryzm lub liberalizm.

Zwolennicy pierwszej z nich są przeciwni wprowadzaniu do polszczyzny jakichkolwiek obcych elementów. W tym wypadku pojawia się jednak problem, ponieważ wiele słów – traktowanych przez Polaków jako rodzime – zostało przyswojonych przez polszczyznę w różnych momentach jej rozwoju. Inaczej mówiąc, trudno zredagować jakąkolwiek wypowiedź, nie posługując się zapożyczeniami. Jeżeli jednak w języku rodzimym istnieje odpowiednik wyrazu obcego, nie ma powodu, by nim się nie posłużyć. Osoby, które są przeciwne temu poglądowi, czyli tolerują wszelkie elementy obce, cechuje postawa liberalizmu językowego.

Kiedy ludzie nie akceptują wyrazów zapożyczonych, starają się je zastąpić słowami utworzonymi z elementów wywodzących się z języka polskiego. Nie zawsze jednak takie wyrazy są w swojej formie satysfakcjonujące. Tuż po II wojnie światowej próbowano zastąpić wyraz „szlafrok”, który pochodzi z języka niemieckiego, polskim odpowiednikiem. Na

konkurs ogłoszony przez tygodnik „Przekrój” nadesłano dwa tysiące propozycji. Wśród nich pojawiły się m.in. takie słowa, jak: „uroczyk”, „dyskretnik”, „fantazyjnik”, „niezbędnik”,

„okazyjnik”, „praktycznik”, „powierzchownik”, „skromnik”, „zacisznik”, „przytulnik”,

„pokojownik”, „chwilownik”, „domownik”, „leniwiec”, „wygodniak”, „wcześniak”, „intymna”,

„przyzwoitka”, „okrojnik”, „strojnik”, „łokietnik”, „pokutnik”, „przymilnik”, „zatulnik”,

„narzutnik”, „okrywacz”, „okryj ciałko”, „osłaniacz”, „otulacz”, „otulak”, „zarzucik”, „otoczek”,

„pośpieszka”, „alkownik”, „alkierzanka”, „poizbuszek”, „wierzchnia”, „okryjwdzięcznik”,

„tulipani”, „podomka”.

Okazało się jednak, że choć żaden z tych wyrazów nie przyjął się w znaczeniu „ubiór

domowy” przypominający luźny płaszcz lub rozpinaną sukienkę, nakładany zwykle na nocną bieliznę, to do polszczyzny weszło słowo „podomka”, ale w nieco innym znaczeniu,

a mianowicie jako „luźna rozpinana sukienka noszona przez kobiety w domu”.

(4)

Zadaniowo

Ćwiczenie 1

Wyrazy „komputer”, „show”, „weekend” są zapożyczeniami z języka angielskiego. Zaproponuj, pracując razem z koleżankami i kolegami z klasy, jak najwięcej rodzimych wyrazów będących odpowiednikami każdego z wymienionych słów.

Ćwiczenie 2

Porozmawiaj z koleżanką/kolegą z ławki na temat zapożyczeń. Zastanówcie się, którą z postaw każde z was reprezentuje: puryzm czy liberalizm językowy. A może nie akceptujecie w pełni żadnej z nich? Uzasadnijcie swoje wypowiedzi.

Ćwiczenie 3

Ułóż zdanie, w którym użyjesz wyłącznie wyrazów rodzimych. Sprawdź w wybranym słowniku etymologicznym, czy poprawnie wykonałaś/wykonałeś polecenie.

Uzupełnij

(5)

Ćwiczenie 4

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Jak nazywają się zapożyczenia z poszczególnych języków?

zapożyczenia z języków ukraińskiego

i białoruskiego rusycyzmy

zapożyczenia z języka węgierskiego latynizmy

zapożyczenia z języka francuskiego italianizmy

zapożyczenia z języka angielskiego germanizmy

zapożyczenia z języka włoskiego galicyzmy

zapożyczenia z języka rosyjskiego hungaryzmy

zapożyczenia z języka łacińskiego anglicyzmy

zapożyczenia z języka niemieckiego rutenizmy

zapożyczenia z języka czeskiego bohemizmy

(6)

Ćwiczenie 5

Określ, z jakich języków pochodzą poniższe zapożyczenia z dziedziny kulinariów. Co oznaczają te słowa?

fondue, ravioli, kajzerka, riso o, ragoût, rolmops, cappuccino, spaghe , kogel-mogel, quiche, strudel

JĘZYK FRANCUSKI

JĘZYK WŁOSKI

JĘZYK NIEMIECKI

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ciekawostka

ragoût (fr.; czyt.: ragu) – potrawa złożona z regularnych kawałków różnych składników (np. warzyw, drobiu, dziczyzny, ryb), które dusi się w wywarze (rybnym, warzywnym lub mięsnym). Czasem ragoût zagęszcza się zasmażką, przyprawioną zazwyczaj ziołami lub korzeniami.

(7)

quiche (fr.; czyt.: kisz) – rodzaj tarty; jej kruchy spód przykrywa się nadzieniem (np.

warzywnym), który polewa się mieszaniną jajek i gęstej śmietany.

fondue (fr.; czyt.: fądi) – potrawa szwajcarska; starty ser topi się w specjalnym garnku i zanurza w nim kawałeczki chleba. Do tego celu używa się specjalnych długich widelczyków. Przepisów na fondue jest bardzo wiele i nie musi być ono serowe.

risotto (wł.; czyt.: rizotto) – potrawa wywodząca się z północnej części Włoch; podsmażany ryż z dodatkiem cebuli i czosnku. Można dodać także wina, szafranu, soli. Ryż można wymieszać z parmezanem, śmietaną lub jogurtem.

ravioli (wł.; czyt.: rawioli) – potrawa włoska; małe nadziewane – najczęściej szpinakiem (ale też mięsem, innymi warzywami) – pierogi.

Ćwiczenie 6

Zastanów się, pracując w grupie z koleżankami i kolegami z klasy, jakimi działaniami można uczcić najbliższy Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. Zaproponujcie konkretne działania, przygotujcie je, a następnie zrealizujcie.

(8)

Ćwiczenie 7

Skorzystaj z wyszukiwarki internetowej i oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F, jeśli zdanie jest fałszywe.

Stwierdzenie P F

W języku polskim nie ma związku między zapisem

a wymową.

□ □

Znaki diakrytyczne istnieją w większości języków

europejskich.

□ □

Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego to święto obchodzone tylko

w Polsce.

□ □

Obecnie piszemy mniej niż kiedyś.

□ □

Unikanie znaków przestankowych można

odebrać jako przejaw niegrzecznego zachowania

wobec adresata.

□ □

W języku łotewskim nie ma znaków diakrytycznych.

□ □

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 8

Wymień wszystkie litery, które w języku polskim są tworzone za pomocą znaków diakrytycznych.

Uzupełnij

(9)

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Jego przygotowanie okazało się znacznie trudniejsze niż po- czątkowo można się było spodziewać, i to właśnie stało się przyczyną opóźnienia edycji w stosunku do

Ciekawe, że choć książki te dzieli ponad sześćdziesiąt lat i choć różnią się metodologicznie (pierwsza powstała na podstawie obserwacji i ocen autora, druga na

Tekst Beaty Garlej Koncepcja warstwowości dzieła literackiego Romana Ingardena ujęta w perspektywie ontologii egzy- stencjalnej i jej konsekwencja koncentruje się na

Pierwsze stress testy zostaáy przeprowadzone w bankach amerykaĔskich oraz europejskich w 2010 r. W USA wyniki testów zostaáy podane do publicznej wiadomo- Ğci i uznano to za

Grupa II – kolekcja Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu (Toruń).

Wykreśl wyrazy, które nie powinny znaleźć się w zdaniu.. Mama przyniosła do domu

Australijski kangur skacze ogromnymi skokami po plecach (dłonie luźne w nadgarstkach uderzają lekko, wykonują skok i lądują miękko na plecach).Łasica skrada się po łup

W najwyżej ce- nionych periodykach naukowych udział publikacji odnoszących się do ewolucji i historii świata żywe- go wciąż jest nieproporcjonalnie większy niż udział