Ewa Nekanda-Trepka
Prace konserwatorskie w
województwie bialskopodlaskim w
latach 1975-1987
Ochrona Zabytków 41/4 (163), 289-294
1988
dziem ika 1984 do stycznia 1985 r. Z a kres prac obejm o w a ł: wstępne oczysz czenie z brudu i kurzu, zdemontowanie części ruchomych, usunięcie zniszczo nego forniru, całkow ite zdemontowanie obiektu, fragm entaryczną dezynfek cję (Antox) i im pregnację (Paraloid B-72 w benzenie), zrekonstruowanie brakujących listew ozdobnych, elem en tów snycerki, wykonanie nowego blatu w drewnie sosnowym, nowych podstaw pod nogi, sklejenie elementów pęk niętych, fornirow anie fornirem dę bo wym, scalenie kolorystyczne i politu- rowanie.
Inwestor — WKZ, wykonawca — M u zeum Diecezjalne Sztuki Religijnej w Lublinie.
Z a m o ś ć — meble pochodzące z a p te ki w Krasnobrodzie, obecnie z n a jd u ją
ce się w Aptece Rektorskiej w Z a mościu.
Prace konserwatorskie wykonano w latach 1982— 1983. O bejm owały oczy szczenie wstępne, przytwierdzenie i skle jenie odspojonych elementów, wykona nie brakujących elementów konstruk cyjnych, uzupełnienie ubytków politury, scalenie kolorystyczne nowych elem en tów, przepoliturowanie całości.
Inwestor — 50% kosztów zrefundował WKZ, pozostałe PZF „C efarm ” w Lubli nie, wykonawca — PP PKZ — O ddział w Zamościu.
Z a m o ś ć — Muzeum Okręgowe, rama drewniana z XVIII w., wykonana w drewnie lipowym.
Prace konserwatorskie przeprowadzo no w 1984-1985 r. Program obejm o w a ł: oczyszczenie mechaniczne, wyko nanie badań chemicznych, demontaż
ramy, sklejenie pęknięć podłoża, przy klejenie odspojonej zaprawy, ponowne zmontowanie, sklejenie ramy, uzupeł nienie ubytków zaprawy, położenie fo lii złotej, uzupełnienie ubytków pulmentu, polerowanie złoceń, usunięcie werniksu zabezpieczającego. Inwestor — WKZ, wykonawca — PP PKZ — O ddział w Zamościu. Z w i e r z y n i e c - kamienny pomnik „szarańczy” z 1859 r., usytuowany w parku.
Konserwacja była prowadzona w 1976 r. Prace obejm owały uczytelnienie liter napisu, oczyszczenie zniszczonych częś ci pomnika, zabezpieczenie przed d a l szym zniszczeniem.
Inwestor — WKZ, wykonawca — PSP — O dd ział w Lublinie (m gr piast. Jerzy Hycki).
Grażyna Żurawicka
PRACE KONSERWATORSKIE W WOJEWÓDZTWIE BIALSKOPODLASKIM W LATACH 1975-1987
W ojewództwo bialskopodlaskie zostało utworzone w 1975 r. w wyniku reformy adm inistracyjnej kraju. Ponad 80% je go terytorium należało wcześniej do województwa lubelskiego, a tylko p ó ł nocno-zachodni skrawek (rejon Losie) wchodził w skład województwa w a r szawskiego. To zaś zadecydowało, że w nowym województwie znalazły się obszary w m iarę jednorodne nie ty l ko krajobrazowo, ale i kulturowo. W nowym województwie w 1979 r. utw o rzono Biuro Badań i Dokum entacji Z a bytków. Do tego czasu służbę konser watorską reprezentował tylko W o je wódzki Konserwator Zabytków, co w sposób istotny ograniczało możliwoś ci jego działania.
W pierwszym okresie działania BBiDZ skoncentrowało się na rozpoznaniu liczby i stanu obiektów będących w sferze zainteresowania konserwator skiego. W latach 1979— 1982 sporzą dzono ponad 5000 kart adresowych. Stanowiły one podstawę do op raco wania spisu Zabytki architektury i b u
downictw a w Polsce — województwo bialskopodlaskie, który został wydany
przez Ośrodek Dokum entacji Zabytków w W arszawie w 1984 r.
Ustalenie stanu zabytków architektury w województwie pozwoliło na sform u
łowanie kierunków polityki konserwa torskiej. Uwzględniając specyfikę reg io nu, gdzie ponad 3/5 obiektów stano wią budynki drewniane zagrożone w najwyższym stopniu, zdecydowano się na w miarę pełne i szybkie ich zewi dencjonowanie. Ewidencję na kartach nowego typu, tzw. białych, opracow a no od nowa, gdyż z dawnych w o je wództw lubelskiego i warszawskiego otrzymano jedynie karty tzw. zielone. O becnie dla 16 gmin (na 36 w w o je wództwie) sporządzono kom plet kart ewidencyjnych nowego typu. Z ew iden cjonow ano też wszystkie (74) zachow a ne wiatraki. W latach 1982-1986 prze prowadzono inwentaryzację fo to g ra metryczną najcenniejszych d re w n ia nych obiektów sakralnych.
1. B iała Podlaska, budynek daw nej A kadem ii B ialskiej; A — stan przed konserwa cją, 1985 r.; В - w trakcie konserwacji, 1986 r.
2. Biafa Podlaska, bram a wjazdowa, stan po konserwacji, 1985 r.
3. Biała Podlaska, kaplica pałacow a w trakcie prac konser- 4. Biała Podlaska, wieża bram na po konserwacji, 1985 r. watorskich, 1983 r.
5. Biała Podlaska, drewniany w ikaria t przy kościele parafialnym p.w. św. Anny,
1986 r.
6. Janów Podlaski, dom Ryttów, stan po konserwacji, 1987 r.
Sprawnie przebiega ew idencja parków. Przystąpiono do niej z chw ilą rozpo częcia aziuiam osci d u il/z i w zaau- azie w iy d / r. została ona zaKonczo- na. O pracowywany jest katalog ^ar«/
/ ogruay w Poisce — woj. piaisKopoa-
lasKie. Gorzej jest z ew idencją zabyt
ków ruchomych. Nie osiągnęła ona jeszcze półm etka w stosunku do sza cunkowego ich stanu. Ponadto wśród znajdujących się w BbiDZ kart ewiden- cyjnycn znaczną częsc wykonano przed
1У/0 r. i dlatego należy je zweryriKo- wać. W latach 1984— 1986 opracowano karty prawie wszystkich cmentarzy znajdujących się w woj. bialskopodlas kim. W 1987 r. zakończono prace re dakcyjne nad Przewodnikiem po m ie j
scach pam ięci narodow ej w woj. b ia l skopodlasKim.
Od 1981 r. wzmożono prace archeolo giczne i do końca 1987 r. zew idencjo nowano w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski, ok. 1/3 terytorium wo jewództwa. Zinwentaryzowano wszyst kie grodziska, a także w 1987 r. roz poczęto badania sondażowe.
Duży problem stanowią miasta histo ryczne, których tkanka miejska została poważnie zniszczona. D opiero od p o łowy lat osiemdziesiątych d a tuje się bliższa współpraca wojewódzkiego kon serwatora zabytków z biuram i op raco wującymi plany przestrzenne. Chociaż wszystkie plany — od szczegółowych po regionalne — od pewnego czasu są konsultowane ze służbą konserwatorską, ich wyniki są nadal niezadow alające. Trwa nadal de gradacja, zarówno prze strzeni miejskiej, ja k i wiejskiej. Jedy nie dwa miasta w województwie, Bia ła Podlaska i Międzyrzec Podlaski, m a ją szansę na poprawę sytuacji, gdyż w 1987 r. podjęto decyzję o ich rewa loryzacji. Do końca 1987 r. dla dzie więciu historycznych miast wojew ódz twa wykonano studia urbanistyczno-
-konserwatorskie. Nie satysfakcjonu je liczba i sposób przeprowadzanych remontów obiektów zabytkowych. Szcze gólny niepokój budzi stan dworów i pałaców wraz z parkam i. Na terenie województwa znajduje się nadal wiele nie użytkowanych lub źle użytkowanych zespołów rezydencjonalnych. Z ogólnej liczby 79 dworów i pałaców od czasu powstania województwa tylko w 4 pro wadzone są prace remontowe, w m niej szym lub większym zakresie.
W Romanowie prace remontowe są prowadzone sukcesywnie przez użyt kownika (Muzeum im. J. I. Kraszew skiego). W Horodyszczu remont rozpo czął się w 1986 r.; pałac jedynie o d gruzowano i zabezpieczono. Prace wy konał użytkownik obiektu.
Od połowy lat siedemdziesiątych do 1987 r. prace remontowe przeprowa dzono w następujących obiektach za bytkowych :
B i a ł a P o d l a s k a — Akadem ia Bialska, wybudowana w XIX w. O be c nie siedziba Liceum O gólnokształcące go im. J. I. Kraszewskiego.
Remont prowadzi od 1986 r. użytkow nik według dokum entacji opracowanej przez PP PKZ w Lublinie. Do roku 1987 koszty częściowo pokrył wojewódzki konserwator zabytków.
B i a ł a P o d l a s k a — zespół zamku Radziwiłłowskiego :
- brama wjazdowa z ok. 1730 r. Z naj d u ją się tu obecnie sale ekspozycyj ne Muzeum O kręgowego.
Remont przeprowadzono w latach 1982-1983, a jego koszty w całości po krył wojewódzki konserwator zabytków. Prace dokum entacyjne i rem ont wyko nały zakłady artystyczne ZPAP ,,AKT” z Lublina. Elewacja frontowa w chwili obecnej nadaje się do ponownego re montu.
— kaplica z pierwszej połowy XVII w.; obecnie magazyn sztuki sakralnej M u zeum Okręgowego.
Remont przeprowadzono w latach
1980-1984 całkowicie ze środków wo- jewódzkieąo konserwatora zabytków. — wieża bramna z pierwszej połowy XVII w., obecnie główna siedziba M u zeum Okręgowego.
Remont przeprowadzono w latach 1977— 1980 oraz 1986— 1987 ze środków wojewódzkiego konserwatora zabyt ków. Remont według dokum entacji PP PKZ - O ddział w Lublinie prowadzą rzemieślnicy.
B i a ł a P o d l a s k a — w ikaria t przy kościele parafialnym p.w. św. Anny, drewniany z 1809 r., przeznaczony na dom parafialny.
-A
В
Remont przeprowadzono w latach 1981— 1983 ze środków parafii.
B r a n i c a R a d z y ń s k a - pałac z 1884 r., obecnie mieści się tu szkoła podstawowa.
W ykonano remont elewacji.
C z e m i e r n i k i — zespół pałacowy, sprzed 1624 r. Mieści się tu Państwowy Dom Dziecka. Trwają prace badawcze i projektowe prowadzone przez PP PKZ - O dd ział w Lublinie.
H o r o d y s z c z e — pałac wraz z p a r kiem z pierwszej ćwierci XIX w. Remontuje go prywatny użytkownik. Koszty remontu częściowo pokrywa w o jewódzki konserwator zabytków. W 1987 r. resort oświaty i wychowa nia rozpoczął przygotowania do wyko nania remontów pałaców pozostających w je g o gestii, a m ianow icie:
H u s z l e w — dwór z pierwszej ćw ier ci XIX w.
Remont prowadzony jest przez pryw at nego inwestora i z jego funduszy przy dofinansow aniu wojewódzkiego konser watora zabytków. Remont trwa od 1983 r., a jego zakończehie przewidu je się w 1990 r.
Dwór oprócz funkcji mieszkalnych bę dzie mieścił prywatne muzeum poświę cone W iośnie Ludów.
J a n ó w P o d l a s k i — dom Ryttów. Mieszczańską kamienicę z 1793 r. o d rem ontowano z przeznaczeniem na b i bliotekę. Remont według dokum entacji PP PKZ — O dd ział w Lublinie przepro wadzono w latach 1985-1986. Koszty remontu sfinansował wojewódzki kon serw ator zabytków.
K o d e ń — kościół pa rafialny p.w. św. Anny, zbudowany w XVII w.
Z najdu je się tu sanktuarium Maryjne, jedno z ciekawszych na terenach wschodnich.
Remont przeprowadzono całkowicie ze środków pa rafii w latach 1984-1986. K o n s t a n t y n ó w — pałac z drugiej połowy XVIII w., obecnie mieści się tu szkoła podstawowa.
W ykonano remont elewacji.
L e ś n a P o d l a s k a — zespół klasz torny oo. Paulinów z kościołem p.w. św. św. Piotra i Pawła wraz z kaplicą p.w. N arodzenia Najświętszej M arii Panny. Pierwsze budynki w zespole po wstały w XVII w, (kaplica), a ostatnie w dru gie j połowie XIX w. Kościół i ka plicę odrem ontowano w latach 1978 1986. W roku 1987 trw ał remont klasz toru. Przewiduje się restaurację parku. Wszystkie koszty pokrywa klasztor. R a d z y ń P o d l a s k i - pałac - * skrzydło zachodnie, wybudowane w p o
łowie XVIII w.
Dokum entację przygotowywały i remont prowadzą PP PKZ - O ddział w L u b li nie. Remont prowadzony jest od 1984 r. ze środków WKZ. Po remoncie zna j dzie tu siedzibę szkoła muzyczna, b i blioteka i dom kultury.
R o m a n ó w — pałac z 1806 r. z ka p licą i parkiem, o którym wspom nia no wyżej.
A
8. Kodeń, kościół pa ra fia ln y p.w. św *A n n y: A — w trakcie konserwacji 1982— 1985 г.;
9. Leśna Podlaska, klasztor i kościół oo. Paulinów, stan przed konserwa cją, i 977 r.
10. Radzyń Podlaski, pałac, skrzydło zachodnie, stan przed konserwacją, 1980 r.
(zdjęcia 1— 5, 7A, 8 -9 — J. Maraśkiewicz, 6 i 7B — B. Ho- łownia, 10 — K. Popiołek).
Prace remontowe wykonują rzemieślni cy według dokum entacji wykonanej • przez PP PKZ — O ddział w Lublinie.
Wszystkie koszty pokrywa wojewódzki konserwator zabytków.
Z a l u t y ń - pałac i park z drugiej połowy XIX w., obecnie mieści się tu ,.szkoła życia” . Prace projektowe. Ż a b i к ó w — pałac z XVI w., obecnie mieści się tu ta j szkoła podstawowa. Dokum entację przygotowują PP PKZ — O ddział w Lublinie i w pierwszym kwartale 1988 r. PP PKZ rozpoczynają prace remontowe.
Na ukończeniu jest konserwacja po li- * chromii drewnianego kościoła w H a n n i e. Polichromia pochodzi z drugiej połowy XVIII w. Prace trw ają od 1982 r., a wykonują je dwie firmy warszawskie PP PKZ oraz „C ep elia".
Ponadto właściciele obiektów zabytko wych przeprowadzili na terenie w oje wództwa wiele drobnych remontów z własnych środków.
