R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E TOM LXI N R 1 W A R SZA W A 20 1 0 : 6 7 - 7 6
ARKADIUSZ TUJAKA1, HENRYK TERELAK2
S T A N G O S P O D A R K I W O D N O - Ś C I E K O W E J W P O L S C E
W A T E R A N D S L U D G E M A N A G E M E N T I N P O L A N D 'Zakład Żywienia Roślin i Nawożenia i 2Zakład Gleboznawstwa, Erozji i Ochrony Gruntów
IUNG-PIB w Puławach
A b stra c t: The paper presents up-to-date issues concerned with current condition and perspectives o f sludge utilization as well as developm ent o f hydrous infra-structure in Poland. In the latest 15 years there has been noticed significant improvement in national aquatic system. The abridgement o f contaminants loads introduced to waters brought sensible betterment o f water purity in rivers and lakes about. M ore over. in latest couples o f years has been achieved the meaning progress in municipal sludges cleaning. The evidence o f above is the increase o f tenants quantity operated by municipal waste plants, particularly by plants rem oving advanced amounts o f nitrogen and phosphorus com pounds. A b ove m entioned forward ness is a result o f modernization, expansion and formation o f waste plants in large agglom erations. Słowa kluczowe: gospodarka w odno-ściekow a wykorzystanie i oczyszczanie ścieków: infrastruktura wodno-kanaliza cyjna
K eyw ords: water and sludge management, sludge utilization and cleaning, hydrous infra-structure.
WPROWADZENIE
W gospodarce odpadami poważnym problemem są ścieki związane z działalnością gospodarczą człowieka oraz zaspokajaniem jego potrzeb bytowych. Ściekami nazywa się wszystkie wody powstające w wyniku działalności produkcyjnej i bytowej człowieka oraz inne odpływy do kanalizacji z terenów zagospodarowanych. Szczególnie dużo ścieków powstaje w miastach oraz na obszarach aglomeracji miejsko-przemysłowych. Do ścieków miejskich zalicza się umownie odpady płynne zawierające do 20% ścieków przemysłowych, a zaw ierające ponad 50% ścieków przem ysłow ych o kreśla się m ianem ścieków przemysłowych [Baran, Turski 1999]. Zanieczyszczone, nieodpowiadające normom ścieki, wprowadzone bez oczyszczania do wód powierzchniowych i cieków wodnych oraz gleb m ogą przyczyniać się do ich degradacji, szczególnie gdy jest to proces systematyczny i prowadzony na dużą skalę [Chełmicki 2002; Kowalaki in. 1995; Trybała 1996]. W myśl przepisów Ustawy o odpadach (Dz. U. Nr 96, poz. 592 z dnia 27 czerwca 1997 r.) przez ścieki rozumie się wprowadzane do wód, ziemi albo urządzeń kanalizacyjnych:
- wody zużyte do celów bytowych i gospodarczych, - wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, - wody skażone promieniotwórczo,
- wody odpadowe pochodzące z terenów zanieczyszczonych.
Przepisy prawne Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych określone zostały w Dyrektywie Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 roku dotyczącej grom adzenia, o czyszczania i zrzutu ścieków kom unalnych oraz oczyszczania i zrzutu ścieków z niektórych sektorów przemysłowych, a jej celem jest ochrona środowiska przed niekorzystnymi skutkami tych zrzutów. Dla Polski jako Państwa Członkowskiego ustalenia negocjacyjne z Unią Europejską dotyczące sektora ^Środowis ko” dotyczące terminów realizacji celu zawartego w Dyrektywie zostały przeniesione do Traktatu o Akcesji Polski do Unii Europejskiej. Polska zobowiązała się w nim do rozbudowy, modernizacji i wybudowania oczyszczalni ścieków komunalnych i systemów kanalizacji zbiorczej w aglomeracjach do 2015 r.
STAN OBECNY
Największe depozycje ścieków (4,6-4,7 km3) w Polsce odnotowano w latach 1980— 1985. Systematyczne przyrosty ich ilości stwierdzono do początku lat 80., zaś w okresie późniejszym stopniowy spadek [Ochrona Środowiska, GUS 2007]. Obniżenie ilości ścieków przemysłowych i komunalnych wymagających oczyszczania jest wynikiem podjęcia działań ekonomicznych ze strony zakładów produkcyjnych oraz efektem większej dbałości o środowisko naturalne wynikającej z lepszego funkcjonowania przepisów prawnych i utrwalającej się świadomości ekolo
gicznej [Baran, Turski 1999]. W ostatnim cza sie decydujący wpływ na poprawę jakości oczy szczania ścieków od grywały większe dotacje Unii Europejskiej zwią zane z wprowadzaniem nowoczesnych techno logii ich oczyszczania.
Należy podkreślić, że w Polsce obserwuje się zdecydowaną poprawę w zakresie oczyszczania ścieków. Dane z tabeli 1 potwierdzają statystyki dotyczące redukcji ście ków przedostających się
do wód powierzch
niowych lub do ziemi w Polsce. W okresie 1999— 2002 powstało w Polsce
2583 hm3 ścieków
w ym agających o czy szczania, podczas gdy
T A B E L A 1. Ś c ie k i p rzem ysłow e i kom unalne o d p ro w a d zo n e do w ó d p ow ierzch n io w y ch lub d o ziemi (średnie z lat: 1 9 9 9 - 2 0 0 2 oraz 2 0 0 3 - 2 0 0 5 ) W yszczegó lnie nie Ilość [hm']
1 9 9 9 -2 0 0 2 2 0 0 3 -2 0 0 5 |
O gółem 9 3 2 6 9 1 0 6
przemysłowe* 7785 ;7 8 10 i
komuna lne** 1542 11297 !
Ścieki wymagające oczyszczania*** 2583 2141
Ścieki oczyszczane 2 2 4 4 1945
meclianicznie 792 587
chemicznie 133 109
biologicznie 897 572
z podwyższonym usuwaniem biogenów 422 67 7 Ścieki nieoczyszczane odprowadzane 3 3 9 196 bezpośrednio z zakładów przemysłowych 65 49
siecią kanalizacyjną 27 4 146
* - pochodzące bezpośrednio z zakładów w łącznie z w odam i chłodniczymi, wodam i z odwadniania zakładów górniczych oraz obiektów budowlanych, a także z zanieczyszczonymi wodami opadowymi; * * - obejmują ścieki odprowadzane siecią kanalizacyjną; * * * - ścieki komunalne przed odprowadzeniem do odbiornika powinny być w całości poddane procesom oczyszczania, stąd w statystyce zostały ujęte jako ścieki wymagające oczyszczania. N ie wszystkie ścieki przemysłowa są ściekami wymagającymi oczyszczania. Jako ścieki przemysłowe wymagające oczyszczania przyjęto ścieki odprowadzane siecią kanałów lub row ów otwartych bezpośrednio do w ód. do ziemi lub do sieci kanalizacyjnej z jednostek produkcyj nych łącznie z zanieczyszczonymi wodami z odwadniania zakładów górniczych i zanieczyszczonymi wodami wykorzystywanymi w przemyśle do celów'
Stan gospodarki wodno-ściekowej w Polsce 69
TABELA 2. Ładunki zanieczyszczeń w śc iek a ch kom unalnych odp row ad zon ych do w ód pow ierzch n iow ych w latach 1 9 9 9 - 2 0 0 5 (Źródło: O chrona Środ ow isk a, G U S. 2 0 0 7 )
Lata BZT5 ChZT Z aw iesina |A zot ogólny F osfor ogólny tys. ton/rok 1999 8 2 ,0 189,5 6 8 ,0 4 0 ,0 5 ,9 2 0 0 0 5 7 ,7 1 4 9 ,9 6 1 ,0 3 6 .8 5,1 2 001 4 3 ,3 119,6 4 9 ,9 3 5 ,2 4,1 2 0 0 2 3 3 ,0 9 9 ,9 4 4 ,7 3 0 ,5 3 ,4 2 0 0 3 2 9 ,4 1 0 2 ,0 3 8 ,2 3 1 ,7 3,1 2 0 0 4 2 6 .8 101,1 3 7 .2 3 0 ,2 2 ,9 2 0 0 5 2 7 ,2 10 1 ,5 36,1 2 8 ,2 2 ,7
w latach 2003-2005 powstało ich ju ż 2141 hm3, a więc o ok. 11% mniej. W latach 1999— 2002 ścieki oczyszczane były w ok. 87%, a latach 2003-2005 w 91%. W okresach tych bezpośrednio do wód powierzchniowych odprowadzano odpowiednio 13 i 9% ścieków nieoczyszczonych. Obserwujemy zatem wyraźny postęp w stosunku do roku 1996, w którym do wód powierzchniowych odprowadzano aż 21 % ścieków.
Wysoce niebezpieczne dlajakości wód zarówno powierzchniowych, jak i podziemnych są zaw arte w ściekach składniki biogenne. S kładniki te stan o w ią w tórne źródło zanieczyszczenia wód powierzchniowych, zbiorników i cieków wodnych, powodując procesy ich eutrofizacji [Unicki 2004; Kowalak i in. 1995].
R Y SU N E K 1. Ścieki przem ysłow e i komunalne wym agające oczyszczan ia odprow adzone do w ód lub do ziem i w latach 1 9 7 0 -2 0 0 5 (źródło: Ochrona Środowiska, G US, 2007)
TABELA 3. W yposażenie miast i w si w sieć w od no-k analizacyjn ą i oczyszczalnie śc iek ó w (źródło: O chrona Ś rodow isk a. G U S , 2 0 0 7 )
Lata M iasta w yp osażon e w sieć W sie
w o d o cią g o w ą kanalizacyjną oczyszczalnie śc ie k ó w a) b) c)
1 9 9 9 8 7 2 8 4 0 7 7 8 1 3 3 1 2 2 0 9 ,7 12 6 6 2000 87 7 845 801 1 6 2 2 2 2 5 9 ,6 1452 2001 883 85 9 81 8 19 1 5 2 3 0 5 15 9 7 2002 88 2 8 6 4 8 3 0 2 2 9 6 1 3 6 5 ,3 1 700 2 0 0 3 883 8 7 6 8 4 0 2 8 8 3 2 4 5 0 1872 2 0 0 4 885 878 84 9 3 2 4 0 4 5 2 2 1983 2 0 0 5 886 881 8 5 7 3 6 8 2 1 59 8 2 0 4 4
a) długość sie ci kanałów (km); b) połączenia p row ad zące do bu dynków m ieszkalnych (ty s.) c) oczyszczalnie śc iek ó w obsługujące w sie
Graniczne stężenia azotu i fosforu, powyżej których obserwuje się intensywny rozwój glonów, wynoszą odpowiednio: 0,3 g N/m 3 i 0 ,lg P 0 4/m 3 [Unicki 2004]. Dlatego też przy wprow adzaniu ścieków bezpośrednio do środowiska ważna jest nie tylko ilość zrzucanych ścieków, ale również poziom zawartych w nich zanieczyszczeń [Baran, Turski 1999; Paluch i in. 2006]. P orów nując w ielkości ładunków biogenów w ściekach komunalnych wprowadzanych do wód powierzchniowych w roku 2005 można stwierdzić istotną redukcję ilości azotu i fosforu odpowiednio o 29,5% i 54,25% w porównaniu z rokiem 1999 (tab. 2).
R Y S U N E K 2. L udność w iejsk a korzystająca ze zb io ro w eg o zaopatrzenia w w od ę i zb io ro w eg o odprowadzania ściek ów (źródło: Gospodarka ściek ow a w P olsce..., KZGW 2 0 0 6 )
Stan gospodarki wodno-ściekowej w Polsce
71
R Y SU N E K 3. R egionalne zróżnicow anie w 1999 i 2005 roku ilości ściek ów przem ysłow ych i kom unalnych wym agających oczyszczan ia
Dotychczasowe działania związane z poprawąjakości oczyszczania ścieków skierowane były na oczyszczanie ścieków pochodzących z miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych, przy znacznym zaniedbaniu oczyszczania ścieków pochodzących z terenów wiejskich.
W ostatnim okresie parametry wyposażenia miast i wsi w sieć wodno-kanalizacyjną ulegają poprawie (tab. 3, rys. 2). Długość sieci kanalizacyjnej oraz połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych na wsi zwiększyły się w 2005 roku prawie 3-krotnie w porównaniu z rokiem 1999. Jednocześnie liczba oczyszczalni ścieków obsługujących tereny wiejskie w tym samym okresie zwiększyła się o ok. 60%.
Rozwój systemów kanalizacyjnych w miastach nadąża za rozwojem systemów zbiorowego zaopatrzenia w wodę, natomiast na obszarach wiejskich obserwuje się znaczące różnice w tym zakresie. Różnice te są spowodowane dużym rozproszeniem zabudowy wiejskiej, gdyż 14,7 min ludności wiejskiej zamieszkuje ponad 40 tys. miejscowości, co ze względów technicznych i ekonomicznych przesądza o konieczności stosowania indywidualnych rozwiązań odprowadzania i oczyszczania ścieków w stopniu zapewniającym ochronę środowiska [Gospodarka ściekowa w Polsce..., KZGW 2006; Paluch i in. 2006; Ryszkowski i in. 2003].
TA B E L A 4. Ś ciek i p rzem ysłow e i kom unalne w 1 9 9 9 i 2 0 0 5 roku od p row ad zan e do w ó d i g leb y (w ed łu g w o je w ó d z tw ) (źródło: O chrona Ś r o d o w isk a . G U S , 2 0 0 7 )
W o jew ó d ztw o Ilość śc ie k ó w od p ro w a d za n y ch [hmJ] | o g ó łem b ezp o śred n io z zak ład ów sie cią kanalizacyjną j 1 9 9 9 2 0 0 5 19 9 9 2 0 0 5 jl 9 9 9 2 0 0 5 | P O L S K A 9 4 9 2 8 9 8 2 7 9 0 2 7 7 0 8 1 5 9 0 1 2 7 4 D oln ośląsk ie 2 2 4 2 3 5 95 133 129 102 K u ja w sk o - P om orskie 171 116 88 50 83 6 7 Lubelskie 149 137 88 87 61 51 Lubuskie 4 6 37 10 6 3 6 30 Ł ódzkie 188 128 4 6 23 142 105 M ałop olsk ie 7 3 9 8 9 9 6 2 4 8 0 4 115 94 M a zo w ieck ie 2 1 3 0 2 5 2 4 1871 2 3 1 4 2 5 9 2 1 0 O p o lsk ie 77 82 43 54 35 28 P odkarpackie 2 1 7 189 161 139 56 50 P od lask ie 4 4 3 9 8 7 37 33 P om orskie 195 2 2 5 90 133 105 92 | Ś ląsk ie 4 8 4 3 6 2 2 6 3 2 0 4 221 158 Ś w iętok rzysk ie 1156 8 2 6 1116 79 5 4 0 31 Warmińs k o - M azursk ie 91 6 7 32 19 59 48 W ielk op olsk ie 1 9 4 0 1 695 1 8 1 6 1 5 9 2 125 103 Z ach od n iop om orsk ie 16 4 0 1 4 2 0 1553 1 348 87 72
Dobre efekty oczyszczania ścieków na obszarach wiejskich zapewniają wprowadzane obecnie małe oczyszczalnie indywidualne oraz zbiorcze - korzeniowe z małych zdecentralizowanych źródeł ich wytwarzania. Do instalacji tych oczyszczalni skłania bytowy charakter ścieków powstających na terenach wiejskich oraz ich znacznie mniejsze niż w miastach ilości [Chełmicki 2002; Kowalak, Michna 1995; Stan Środowiska w Polsce... IOŚ 2006]
Małe wiejskie jednostki osadnicze, wyposażone w systemy zbiorowego zaopatrzenia w wodę, bez rozwiązania problemu odprowadzania oraz oczyszczania ścieków mogą stanowić zagrożenie dla czystości wód o charakterze lokalnym. Nie stano wiąnatomiast istotnego zagrożenia dla czystości wód płynących w skali całego kraju [Gospodarka ściekowa w Polsce..., KZGW 2006]
Bardzo wyraźne różnice stanu gospodarki ściekowej przy analizie poszczególnych regionów kraju (tab. 4, 5, rys. 3). Przyczyną je st różny poziom uprzem ysłow ienia, urbanizacji i zaludnienia w poszczególnych regionach kraju.
N a podstawie danych statystycznych można stwierdzić, że największe ilości ścieków odprow adzanych do wód i do ziemi w roku 2005 odnotow ano w wojew ództwach: mazowieckim, wielkopolskim i zachodniopomorskim - odpowiednio 2524, 1695 i 1420 hm3, natomiast najmniejsze zrzuty ścieków w województwie lubuskim (37 hm3), podlaskim (39 hm3) i warmińsko-mazurskim (67 hm3) (tab. 4). Województwa kujawsko-pomorskie i łódzkie charakteryzowały się najwyższym stopniem redukcji odprowadzanych ścieków do wód i do ziemi, jak również dużym odsetkiem ścieków oczyszczonych wynoszącym ok. 32% w roku 2005 w porównaniu z rokiem 1999 (tab. 4, 5).
Stan gospodarki wodno-ściekowej w Polsce 73
TA BEL A 5. Ś ciek i p rzem ysłow e i komunalne w 1 9 9 9 i 2 0 0 5 roku w ym agające oczyszczan ia* (w edług w o jew ó d ztw ) (źródło: O chrona Ś rod ow isk a. G U S 2 0 0 7 )
W ojew ód ztw o Ilość śc ie k ó w odp row ad zan ych [hm3] oraz [% ]**
o g ó łem oczyszczan e nieoczyszczane 1999 2 0 0 5 1999 2 0 0 5 1 9 9 9 2 0 0 5 P O L S K A 2 6 6 5 2115 2 2 8 8 (8 6 ) 1 9 2 9 (9 1 ) 3 7 6 (1 4 ) 186 (9 ) D olnośląskie 193 166 186 (9 6 ) 160 (9 6 ) 7 (4 ) 6 (4 ) K u jaw sk o-P om orsk ie 145 112 106 (7 3 ) 110 (9 8 ) 4 0 (2 7 ) 2 (2) Lubelskie 83 73 81 (9 8 ) 71 (9 7 ) 2 (2 ) 2 (3) Lubuskie 44 36 4 0 (9 1 ) 33 (9 2 ) 4 ( 9 ) 3 (8) Ł ódzkie 187 128 171 (9 1 ) 115 (9 1 ) 1 6 ( 9 ) 1 2 ( 9 ) M ałop olskie 345 2 6 9 | 311 (9 0 ) 2 6 7 (9 9 ) 34 (1 0 ) 2 (1) M azow ieck ie 3 0 0 2 3 9 ! 195 (6 5 ) 171 (7 2 ) 105 (3 5 ) 68 (2 8 ) O p olsk ie 7 4 79 j 58 (7 8 ) 77 (9 7 ) 17 (2 3 ) 3 (3 ) P odkarpackie 97 73 87 (9 0 ) 68 (9 3 ) 10 (1 0 ) 5 (7 ) P odlask ie 4 4 39 41 (9 3 ) 3 9 (1 0 0 ) 3 (7 ) 0 (0 ) Pom orskie 167 140 | 151 (9 0 ) 129 (9 2 ) 16 (1 0 ) 11 (8 ) Śląskie 4 7 8 3 5 9 4 1 2 (8 6 ) 3 1 5 (8 8 ) 66 (1 4 ) 4 4 (1 2 ) Św iętokrzyskie 63 52 57 (9 0 ) 4 9 (9 4 ) 6 (1 0 ) 3 (6 ) Warmińsko- M azurskie 63 51 57 (9 0 ) 4 9 (9 6 ) 5 (1 0 ) 2 (4 ) W ielkopolskie 2 3 8 184 I 2 2 2 (9 3 ) 181 (9 8 ) 1 6 ( 7 ) 3 (2 ) Z achodn iopom orskie 144 115 | 115 (8 0 ) 96 (8 3 ) 3 0 (2 0 ) 20 (1 7 ) * - od p row ad zon e do w ód pow ierzchn iow ych lub do ziemi; ** - (X X ) dane w od setk a ch
Według danych zamieszczonych w Sprawozdaniu wojewodów z wykonania KPOŚK w latach 2 0 0 3 -2 0 0 5 najw iększy przyrost sieci kanalizacyjnej zaobserw ow ano w województwach: podkarpackim (3 222 km), małopolskim (2 090 km) i śląskim (1 909 km). Województwami wiodącymi w zakresie budowy nowych oczyszczalni ścieków oraz rozbudowy wraz z modemizacjąokazały się województwa wielkopolskie, śląskie i małopolskie.
P E R S P E K T Y W Y R O Z W O JU G O S P O D A R K I W O D N O -ŚC IE K O W E J Przepisy prawne Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych określone zostały w Dyrektywie Rady 91/271 /EW G z dnia 21 maja 1991 roku dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych. Dyrektywa UE (91/271 /EW G) określa kryteria oczyszczania ścieków przed ich zrzutem. Polska musi w pełni wdrożyć postanowienia Dyrektywy w latach 2008-2015. Poprawę stanu sanitarnego środowiska, uzyskaną dzięki Dyrektywie dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych i Dyrektywie dotyczącej zintegrow anego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli, należy postrzegać jako zintegrowaną część celów objętych ram ow ą Dyrektywą w odną (WFD),
której celem jest osiągnięcie dobrego stanu chemicznego i ekologicznego wszystkich wód do 2015 r. Przepisy Dyrektywy 91 /271 /EWG zostały przetransponowane do prawa krajowego i znalazły swoje odzwierciedlenie w szeregu ustaw i rozporządzeń związanych z gospodarką wodną. Zgodnie z Dyrektywą Polska musi zredukować o 75% ładunków azotu ogólnego i fosforu ogólnego odprowadzonego do odbiorników z oczyszczonymi ściekami komunalnymi na terenie całego kraju (art. 45 ust. 4 pkt. 2 Ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne i art. 5 ust. 4 Dyrektywy 91/271/EWG, Środowisko Europy..., EAŚ 2005).
W dniu 16 grudnia 2003 r. Rada Ministrów przyjęła Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK) wprowadzony do polskiego systemu prawnego przez ustawę Prawo wodne. Schemat KPOŚK przedstawiono na rysunku 4. Program ma służyć wdrożeniu Dyrektywy 91/271/EWG, przy uwzględnieniu okresów przejściowych, a mianowicie:
do 31 grudnia 2005 r. zgodność z D yrektyw ą powinna być osiągnięta w 647 aglom eracjach, z których ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych stanowi 69% całkowitego ładunku zanieczyszczeń typu pochodzącego z aglomeracji,
do 31 grudnia 2010 r. zgodność z Dyrektywą powinna być osiągnięta w 1069 aglom eracjach, z których ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych stanowi 86% całkowitego ładunku zanieczyszczeń typu pochodzącego z aglomeracji,
do 31 grudnia 2013 r. zgodność z Dyrektywą powinna być osiągnięta w 1165 aglom eracjach, z których ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych stanowi 91% całkowitego ładunku zanieczyszczeń typu pochodzącego z aglomeracji,
do 31 grudnia 2015 r. zgodność z Dyrektywą powinna być osiągnięta we wszystkich aglom eracjach, z których ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych stanowi 100% całkowitego ładunku zanieczyszczeń typu pochodzącego z aglomeracji.
Trzeci stopień redukcji biogenów umożliwia wykorzystanie ścieków do nawadniania i nawożenia. Korzyści wynikające z tego procesu wpływają na:
- zwiększenie współczynnika powtórnego wykorzystania wody oraz zmniejszenie deficytu wody w produkcji roślinnej,
- eliminację ze ścieków związków biogennych, zwłaszcza azotu i fosforu, co wpływa na ograniczenie eutrofizacji wód,
- potencjalne możliwości wykorzystania składników pokarmowych w rolnictwie (globalnie jest w przybliżeniu około 15% masy składników pokarmowych stosowanych w Polsce w postaci nawozów mineralnych) [Filipek 1999].
Ze względu na zróżnicowany i zmienny skład ścieków oraz wynikającąz tego ostrożność w ich przyrodniczym wykorzystaniu, w każdym przypadku rolniczego zastosowania ścieków konieczny jest systematyczny monitoring zmian właściwości środowiska [Paluch i in. 2006].
W dniu 7 czerwca 2005 r. został zatwierdzony przez Radę Ministrów zaktualizowany Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych. Inwestycje ujęte w Aktualizacji KPOŚK będą realizowane: w 1577 aglomeracjach (w tym w 76 aglomeracjach > 100 000 RLM, w 383 aglomeracjach 15 000-100 000 RLM, w 1118 aglomeracjach 2 000-15 000 RLM, poprzez budowę sieci kanalizacyjnej (ok. 37 tys. km), budowę, rozbudowę i/lub modernizację oczyszczalni ścieków (1734 szt.).
Ponadto podjęto w Polsce działania dla przygotowania programu wyposażenia zakładów przemysłu rolno-spożywczego, o wielkości nie mniejszej niż 4000 RLM odprowadzających ścieki bezpośrednio do wód, w urządzenia zapewniające wymagane przez polskie prawo standardy ochrony wód. Jednocześnie przygotowywany jest program wyposażenia aglomeracji poniżej 2000 RLM w oczyszczalnie ścieków komunalnych i systemy kanalizacji sanitarnej.
Stan gospodarki wodno-ściekowej w Polsce
75
A oczy*zcza\nt* aoekow
wymaparwr Ufc
B O C2y * Z C & fr» r\i« S O S k ó ' * M O » * <J*a
w y r r a g a n Ufc mu&7<ą t>yc r o r& u d o w a n e im o g erm /o w a n e kib w ytix ^ # a n «
/ pc*.1 V* > / ?. / ) , M f t t t i_rVif*VvW!W/f’> / ' f i Ą / t O + t Ą/Cśu ? !»>%(»>> u
RY SU N EK 4. Schemat Krajowego Programu O czyszczania Ścieków Komunalnych (źródło: Gospodarka ściekow a w P olsce..., KZGW 2006)
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
1. W ostatnim 15-leciu odnotowano w Polsce znaczący postęp w gospodarce wodno- ściekowej. Ograniczenie ilości ładunków zanieczyszczeń wprowadzanych do wód przełożyło się na odczuwalną poprawę czystości wody w rzekach i jeziorach.
2. W ostatnich latach osiągnięto znaczący postęp w oczyszczaniu ścieków kom unal nych. Świadczy o tym wzrost liczby mieszkańców obsługiwanych przez oczyszczal nie ścieków, w tym przez oczyszczalnie usuwające w zwiększonym zakresie związki azotu i fosforu. Postęp ten jest wynikiem modernizacji, rozbudowy i budowy oczysz czalni w dużych aglomeracjach.
z podwyższonym u tu w ^ ie fn
A ? O ttj » l o i f o f u
3. Opracowano Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych i program wypo sażania aglomeracji poniżej 2000 RLM w oczyszczalnie ścieków i systemy kanalizacji sanitarnej. Program ten stanowi uzupełnienie Krajowego programu oczyszczania ście ków komunalnych.
4. Dyrektywa Rady 91/271 /EW G w swoich zapisach stawia również wymagania dla ścieków przemysłowych ulegających biodegradacji. W celu koordynacji działań w zakresie spełnienia tych wymagań opracowano Program wyposażenia zakładów prze mysłu rolno-spożywczego o wielkości nie mniejszej niż 4000 RLM odprowadzającego ścieki bezpośrednio do wód, w urządzenia zapewniające wymagane przez polskie pra wo standardy ochrony wód.
5. Realizacja tych trzech programów ma na celu ochronę środowiska wodnego przed niekorzystnymi skutkami powodowanymi zrzutami niedostatecznie oczyszczonych ścieków. Prawidłowa ich realizacja jest niezbędna, aby Polska mogła wywiązać się ze zobowiązań przyjętych w momencie wstąpienia do Unii Europejskiej.
6. Osiągnięcie wymaganego dyrektywą ogólnego efektu redukcji azotu i fosforu o 75% nastąpi przez oczyszczanie ścieków w stopniu szczególnie zaawansowanym w oczysz czalniach z pogłębionym usuwaniem azotu i fosforu.
LITERATURA
B A R A N S., TURSK I R. 1999: Wybrane zagadnienia z utylizacji i u n ieszkodliw iania odpadów, Wyd. AR Lublin: 3 3 6 ss.
C H E LM IC K I W. 20 0 2 : W oda - zasob y, degradacja, ochrona. Wyd. N auk. PW N . W arszawa: 3 0 6 ss. FILIPEK T. 1999: P od staw y i skutki ch em izacji agroek osystem ów . Wyd. AR Lublin: 2 4 2 ss. G ospodarka ś cie k o w a w P o lsce w latach 2 0 0 4 - 2 0 0 5 . KZGW 2 0 0 6 .
ILNICKI P. 2 0 0 4 : P olsk ie roln ictw o a ochrona środ ow isk a. Wyd. AR Poznań: 4 8 5 ss.
K O W A L A K A ., M IC H N A W.. O ZIM EK T., R O M A N M. 1995: Z a n ie c zy sz cz e n ia ob sza ro w e p o c h o d zą c e z rolnictw a i m o ż liw o ści ich ograniczania. B iuro Programu U N E P /W H O . M O SZ N iL W arszawa: 67 ss. K rajow y Program O c z y sz c za n ia Ś ciek ó w . M in isterstw o Środ ow isk a, W arszawa, grudzień 2 0 0 3 . O chrona Środow iska. G łów n y Urząd Statystyczn y. W arszaw a 2 0 0 7 .
PA L U C H J„ PA R U C H A .. PULIKOW SKI K. 2006: Przyrodnicze w ykorzystanie ściek ó w i osadów . Wyd. AR w e W rocławiu: 129 ss.
R Y SZ K O W SK I L.. B A L A Z Y S., KF.DZIORA A. 2003: K ształtow anie i ochrona zasob ów w odnych na o b sza rach w iejskich. Zakład Badań Środow iska R o ln iczeg o i L eśnego PAN. Poznań: 70 ss.
S p raw ozd an ie w o je w o d ó w z w y k o n a n ia K PO ŚK w latach 2 0 0 3 - 2 0 0 5 . M in isterstw o Śro d o w isk a , W arszaw a, p a źd ziern ik 2 0 0 6 .
Stan Środow iska w Polsce na tle celó w i priorytetów Unii Europejskiej - Raport w sk aźn ikow y 2 0 0 4 . Inspekcja O chrony Śro d o w isk a . W arszaw a 2 0 0 6 .
Śro d o w isk o Europy 20 0 5 : Stan i prognozy. Europejska A gen cja Środow iska. T R Y B A L A M .1 9 9 6 : G ospodarka w od n a w roln ictw ie. PW RiL W arszawa: 2 5 6 ss. U staw a o odpadach (D z. U. Nr 96 , poz. 592 z dnia 27 czerw ca 1997 r.).
Dr Arkadiusz Tujaka
Zakład Żywienia Roślin i Nawożenia IUNG-PIB Czartoryskich 8, 24-100 Puławy
