Zbigniew Beiersdorf
Uwagi w sprawie inwentaryzacji
zabytków architektury najnowszej
Ochrona Zabytków 29/2 (113), 84-88
Z BIG N IEW BEIER SD O R F
UWAGI W SPRAWIE INWENTARYZACJI ZABYTKÓW
ARCHITEKTURY NAJNOWSZEJ
P ro b le m a ty k a n a d a ń i o c h ro n y za b y tk ó w a r c h i te k tu r y n a jn o w sz e j (z d ru g ie j po ło w y X IX i p ie rw sz e j p o ło w y X X w.) sta n o w i o d n ie d a w n a p rz e d m io t ży w eg o z a in te re so w a n ia h is to r y k ó w s z tu k i i k o n se rw a to ró w w n a sz y m k ra ju . W d o k try n ie k o n s e rw a to rs k ie j d o ty czącej o c h ro n y a r c h ite k tu r y z teg o o k re s u u g r u n to w a ł się p o g lą d o konieczności za ch o w a n ia n ie ty lk o p o je d y n c z y c h o biektów , lecz zespołów w sk a li u rb a n is ty c z n e j: u licy , p lacu , d zieln icy , osiedla, m ia sta .N ie zm ie n ia to je d n a k fa k tu , że ró w n o cześn ie w y s tę p u je zja w isk o p e rm a n e n tn e g o u sz c z u p la n ia zasobów z a b y tk ó w a r c h ite k tu r y n a jn o w szej, g łó w n ie p o ch odzących z d ru g ie j połow y X IX w. J e s t ono sp o w o d o w a n e p rz y c z y n a m i m n ie j lu b b a rd z ie j o b ie k ty w n y m i, ale g łó w n ie n ie d o s trz e g a n ie m b ąd ź n ie d o c e n ia n ie m w a r t o ści o b iek tó w p o w sta ły c h w o m a w ia n y m o k re sie. Do p ie rw sz e j k a te g o rii p rz y c z y n zaliczyć m o żn a p ro c es m o d e rn iz a c ji m ia st i zak ład ó w
p rz e m y sło w y c h (w o d n iesien iu do z a b y tk ó w
a r c h ite k tu r y p rz em y sło w ej), do' d ru g ie j —
p rz e d e w sz y stk im re m o n ty k a p ita ln e i bieżące, p ro w a d z o n e bez p o sza n o w an ia d la d e ta lu i w y posażenia, z a c ie ra ją c e a n a w e t o d b ie ra ją c e b u d o w lo m c h a r a k te r sty lo w y . O c h ro n a z a b y tk ó w a r c h ite k tu r y n a jn o w s z e j n a p o ty k a tru d n o śc i' n a tu r y fo rm a ln e j, g d y ż o b ie k ty z o m aw ian e g o o k re su n ie m a ją w w ię kszości w y p a d k ó w p ra w n e g o s ta tu s u z a b y tk u . Z a w a ż y ł ma ty m z ja w isk u b r a k zn ajo m o ści za sobów a r c h ite k tu r y n a jn o w sz e j w te re n ie oraz b r a k ich w a lo ry z a c ji. N ie bez w p ły w u n a ta k ą
s y tu a c ję p o zo staje , ja k sądzę, in s tru k c ja do
p ierw szeg o S p is u Z a b y tk ó w A r c h ite k tu r y
(W arszaw a 1964), k tó ra z a le cała w o d n iesien iu do z a b y tk ó w a r c h ite k tu r y z d ru g ie j p o ło w y X IX i p ie rw s z e j X X w. „ stosow a ć p e w n e z a n i żan ie p r z y w a rb o śrio w a n iu , c e le m o g ra n icze nia ich ilości w lista ch w e r y fik a c y jn y c h " . D r u ga w e rs ja sp isu z 1971 r. n ie ro z w iąza ła p r o b le m u w sposób z a d o w alając y .
O b e cn ie d o jrz a ła św iadom o ść i p o trz e b a sz y b kiego u su n ię c ia ty c h b ra k ó w . N in ie jsz y a r ty k u ł je s t p ró b ą w łąc zen ia się do d y s k u sji n ad
sposo bem z in w e n ta ry z o w a n ia zasobów a r c h i t e k t u r y n a jn o w sz e j o raz p rz e p ro w a d z e n ia ich w a lo ry zac ji. U w agi n a te n te m a t są w y n ik ie m
p ra k ty c z n y c h dośw iadczeń, ja k ie P rac o w n ia
D o k u m e n ta c ji N a u k o w o -H isto ry cz n ej O d działu P K Z w K ra k o w ie u z y sk a ła w zw iązk u z o p ra
co w an iem ew id en cji, k a ta lo g u i w a lo ry zac ji
z a b y tk ó w a r c h ite k tu r y z d ru g ie j p o ło w y X IX i p ie rw sz e j po ło w y X X w. w B y to m iu 1. O p ra
co w an ie ta k ie w y k o n a n e zostało n a zlecenie
W ojew ódzkiego K o n s e rw a to ra Z a b y tk ó w w
K a to w icach . In ic ju ją c a ro la w o je w ó d z tw a k a - to'w ickiego w za k resie p o d jęcia a k c ji k o m p le k
so w ej in w e n ta ry z a c ji ob iek tó w a r c h ite k tu ry
n a jn o w sz e j je s t k o n se k w e n c ją fa k tu , że te re n y G órn eg o Ś lą sk a p o d leg ały od p o ło w y X IX w. in te n s y w n y m p rocesom u rb a n iz a c y jn y m , p rz e b ie g a ją c y m rów n o cześn ie z ro zw o jem in d u s
tria liz a c ji. S tą d o w a rto ściach zab y tk o w y ch
w ielu m ia s t w ty m re g io n ie d e c y d u ją duże, sto su n k o w o je d n o lite zespoły a r c h ite k tu r y o
ce ch ac h sty listy c z n y c h h is to ry zm u, secesji
i m o d e rn iz m u oraz ek sp res i onizm u i fu n k e jo- n alizm u . A rc h ite k tu ra ta odznacza się d u ży m zró żn ico w a n ie m te m a ty c z n y m . O prócz k a m ie nic i w illi m ie jsk ic h zach ow ały się o b ie k ty d a w n e j a r c h ite k tu r y p rz e m y sło w e j o raz osiedla i kolonie dem ó w p ro le ta ria c k ic h .
P rz y re a liz a c ji o p ra co w an ia k ata lo g u a r c h ite k t u r y n a jn o w sz e j w B y to m iu w y s tą p iły w sz y st kie c h a ra k te ry s ty c z n e w a ru n k i, w ja k ic h po w s ta ją o p ra co w an ia teg o ty p u . P o p ierw sze o p ra c o w u ją c y m u sieli sp e n e tro w a ć o b sze rn y t e re n w celu ty p o w a n ia obiektów , k tó re d o ty c h czas n ie b y ły p rz e d m io te m z a in te re so w a ń n a u k o w y ch i k o n s e rw a to rs k ic h . Po w tó re liczba zew id en cjo n o w a n y ch o b iek tó w b y ła duża. Po trz e c ie czas w y k o n a n ia p ra c y b y ł k ró tk i. K a ta lo g m iał b ow iem d o starc zy ć w try b ie a w a r y jn y m m a te r ia ł d la p iln y c h zad ań k o n se rw a to rsk ich , w y n ik a ją c y c h m . in. z konieczności
1 Inwentaryzację i katalog zabytków z drugiej połowy X IX i pierwszej połowy X X w. w Bytomiu opracował zespół w składzie: Z. Beiersdorf, M. Dymek, A. Ueo, i A. Sudacka. Naukowym konsultantem pracy był dr P. Krakowski z Instytutu Historii Sztuki UJ.
u sto su n k o w a n ia się do p ro je k tó w m o d e rn iz a cji i p rz e b u d o w y u k ła d u m iejskiego. W te j sy tu a c ji tra d y c y jn e m e to d y k atalo g o w a n ia o k a zały się n ie w y sta rc z a ją c e . N iezbędne było p r z y jęcie m e to d y k a r to te k i oraz o pracow anie k a r ty, k tó ra z a w ie ra ła b y p ozycje a d e k w a tn e dla p ro b le m a ty k i a r c h ite k tu ry n ajn o w sz ej i k tó ra b y łab y szybk a i w y g o d n a w zapisie oraz k o m u n ik a ty w n a w o d czy ty w an iu . P o n iew aż w a ru n ków p o w yższych n ie sp e łn ia ła tzw. „ k a rta zie lo n a” , a u to r n in iejszeg o a r ty k u łu o p raco w ał w zór k a r ty s p e c ja ln ie przezn aczo n ej do k a ta
logow ania zasobów a r c h ite k tu ry n a jn o w sz e j.
W za w arto śc i tre śc io w e j n o w a k a r ta w y k a z u je oczyw iście p o d o b ień stw o do „ k a rty zielo n e j” . Są je d n a k i różnice. Z aliczyć do n ich w yp ad a: ograniczenie n a d m ia ru in fo rm a c ji a d m in is tra cy jn y ch n a rzecz in fo rm a c ji o sam y m obiekcie
oraz w p ro w a d z e n ie r u b r y k i k o n se rw a to rsk ie j, o b ejm u jące j c h a ra k te r y s ty k ę k o n s e rw a to rs k ie go s ta n u za ch o w an ia i w y ty cz n e k o n s e rw a to r skie.
N a jisto tn ie jsz e zm ian y d o tyczą sposobu zapisu. Ideą, k tó ra p rz y św ieca ła p rz y o p ra co w y w an iu k a rty b y ło w y e lim in o w an ie, ja k d alece to było ty lk o m ożliw e, opisu sło w n eg o n a rzecz ozna czania cech O biektu sy m b o lam i g raficzn ym i. K a rta m a u k ła d strefo w y . K a żd a ze s tr e f za re ze rw o w a n a je s t w y łączn ie d la o k re ślo n e j p ro b lem aty k i. W o b rę b ie poszczególnych g ru p za
g ad n ień a rc h ite k to n ic z n y c h w yszczególnione
zo stały n a k a rc ie w u k ład zie w sp ó łrz ęd n y ch
cechy n a jb a rd z ie j ty p o w e. P rz y ję to zasadę
um ieszczania cech ogólnych n a osi w e rty k a ln e j i cech szczegółow ych n a osi h o ry z o n ta ln e j. Z a pis sp ro w a d za się w ów czas do u m ieszczenia zn a k u graficzn eg o (np. k rz y ży k a) w m iejscu p rzecięcia w sp ó łrz ęd n y ch odp o w ied n ich d la in - w e n ta ry z o w a n e g o ob iek tu . W w y p a d k u w p ro w ad zen ia d o d atk o w eg o k ry te r iu m m a te ria ło w e
go, cech y szczegółow e o trz y m u ją n u m e ra c ję
liczbow ą. W p isan ie o d p o w ied n iej liczb y w od p o w ied n iej p o zy cji m a te ria ło w e j w sk a z u je n a tw orzyw o, z k tó re g o w y k o n a n y je s t elem e n t n ależący do cech szczegółow ych obiektu.^ Dla ro z w iąza ń n ie ty p o w y c h za rez erw o w an o w każdej g ru p ie p ro b lem ó w m iejsce w o ln e p rz e znaczone do w y p e łn ia n ia przez in w e n ta ry z a to
ra. ’ •
Aby u strz e c się p rz ed z a tra c e n ie m w a rto ści in d y w id u a ln y c h , k tó ry c h nie m ożna w y ra zić w y łączn ie zn ak iem g ra ficzn y m , p rz ew id zian a jest m ożliw ość la p id a rn e g o ro zw inięcia i sk o m en to w an ia ty c h ce ch w fo rm ie te k s tu w pisanego do
r u b r y k i „ u w a g i”. O d p o w ied n ie odno śn ik i u
m ieszczone p rz y zn ak ach g ra ficzn y c h sto so w a n e są n a zasadzie p rzypisów , oznaczonych k o
le jn y m i lite ra m i a lfa b e tu .
P rze d sta w io n a w y żej k a r ta z zapisem g ra ficz nym m a w iele zalet, do k tó ry c h n a le ż y przed e w szystkim o p e ra ty w n o ść w p ra c y te re n o w e j i szybkość w y p e łn ian ia . P o n a d to w y stęp o w a n ie o kreślo n y ch za g ad n ień w sta ły c h m iejscach n a k arcie u ła tw ia je j zapis i o d cz y ty w an ie oraz o d n ajd y w a n ie w y b ra n e j in fo rm a c ji w odn ie
sien iu do o b ie k tu p ojed y n czeg o ja k też zespo łu. W reszcie u k ła d k a r ty p ozw ala n a opuszcza n ie p e w n y c h za g ad n ień i p ó źn iejsze w p isy w a nie ich jak o u z u p e łn ie ń u zy sk a n y c h w m ia rę n a p ły w u in fo rm acji. C ałość re d a k c ji k a r ty po zo staje p rz y ty m bez zm ian. P rz y te k sto w y m opisie k ata lo g o w y m n ie b y ło b y to m ożliw e. D o datko w ą za le tą k a r t y z zap isem g ra fic z n y m je st m ożliw ość szy bk ieg o i n ie sk o m p lik o w a n e go po w ielan ia je j eg z em p larz y .
W reszcie w spo m nieć n ależy, że dla k a r ty p rz y ję ty zo stał z n o rm a liz o w an y fo rm a t A4, w y g o d n y w p ra c y te re n o w e j i ła tw y p rz y g ro m a
dzeniu w arc h iw a c h .
D ane p o trz e b n e do w y p e łn ia n ia k a r ty u z y s k u je się d w o m a sp osobam i: w w y n ik u in w e n ta ry z a c ji te re n o w e j oraz jak o r e z u lta t k w e re n d y
źró d ło w ej p o zw a la ją c e j u stalić p o d staw o w e
dan e z h isto rii b u d o w la n e j, jak : czas bu do w y , a u to rstw o o raz źród łow o p ośw iadczone p rz e b u do w y lu b re m o n ty . U s ta le n ie ty c h d an y c h m a isto tn e znaczenie dla o k re śle n ia w a rto ści z a b y tk o w ej o b iek tu .
O PIS KARTY
A w e r s. S tre fa I, n ajw y ższa, je s t n ag łó w k iem k a r ty i za w iera m e try k ę o biektu, w k tó r ą w p i sy w an e są d an e a d m in is tra c y jn e (adres, d a n e
w łasnościow e), o k re śle n ie sty lu , p od staw o w e
d an e z h is to rii b u d o w lan e j. W s tr e f ie te j do ru b ry k i „ g ru p a ” w p isy w a n e je st o k re śle n ie w a rto ści za b y tk o w ej o biek tu . W a lo ry zac ja ta m a c h a ra k te r p ro p o zy cji do czasu z a tw ie rd z e nia p rz ez w ład z e k o n se rw a to rsk ie . J a k b ow iem w sp om n ian o w yżej, są to o biekty, k tó re do ty ch czas nie s ta n o w iły jeszcze p rz e d m io tu za in te re so w a n ia k o n serw ato rsk ieg o .
P o n iżej n ag łó w k a a w e rs k a r ty p o dzielo ny je s t pionow o n a d w ie części. L ew a p rzezn aczo n a jest d la zapisu, n a to m ia s t p ra w a z a re z e rw o w a n a je s t d la m a te ria łu ilu stracy jn eg o .
S tre fa II za w ie ra c h a ra k te r y s ty k ę r z u tu b u d o w li i m a te ria łu bu do w lan eg o , z k tó re g o ją z b u dow ano.
S tre fa III o b e jm u je c h a ra k te ry s ty k ę b ry ły . W p ozy cji „a k c e n t w y so k o ścio w y ” p rz ew id zian e jest w p isa n ie e le m e n tu , k tó ry sp ełn ia tę fu n k cję, np. w ieży. W p ozy cji „ilość k o n d y g n a c ji” p rz y ję te zostało w p isy w a n ie liczby k o n d y g n a cji n az iem n y ch . W y n ik a to z m arg in a ln e g o u działu piw n ic w w a rto ści z a b y tk o w e j u k ła d u p rz e strz e n n e g o z a b y tk ó w a r c h ite k tu r y n a jn o w szej oraz z założenia, że k a r ta o b e jm u je in fo r m acje niezb ędn e. W iadom o zaś, że w szy stk ie zasadniczo b u d o w le z o m aw ianeg o o k re su są podpiw niczone.
S tre fa IV d oty czy elew acji. Z a w ie ra o n a dw ie g ru p y pro blem ów . J e d n e d o tyczą ko m pozycji
poszczególnych elew acji, d ru g ie elem e n tó w
i d e ta li w y s tę p u ją c y c h n a ty c h elew acjach i m a te ria łu , z k tó reg o zo stały w y k o n a n e. W w y p a d k u elem e n tó w p o w ta rz a ją c y c h się jak b alkony, loggie, szczyty, ito., p rzew id zian a jest m ożliw ość w p isa n ia ich liczby p rz y n azw ie e le m e n tu lu b d e ta lu .
..mim.«','»». « » ify~/<w»wMa.~t.чппм ш . ушжшху&ъч *-шттш Njm«!îl«?8y : X* »kf«y^Ö»tf» i 7, i K3Wk:Ô О щ Ы
jktfev’n **«>** j $$$**?* i i i x&ç & ok tm s h Aid ( •
> ; Г<!.\й<Р & ? Kl« <*■■ <K J» bvsi I iXxzXf j К -.«ty к А “ i Ш » iti» » I ъшаг.ъШ*1я *>Ыю*ш к* : ...^v.•■.•>—-■ ••: % \ »ixAMtkit «кимя* x i ... ~'"~— r • v~"'—1 * Ш М 'Щ I Г«* iu У to : i i K * < »m *?«. &К&, ??№§&>* K«i»y tr*nktyp&&* ??*fc I Sfc«fc I 8* ( &«<•*«<> ! ?*{*;.* i $rü*& it^.inr ДОМШИЙУ Ш*,1С'НЖЯША ШЙАШТО i зо 1 WyilWl*.... .(i к î M A I t . Й I. Л t. , I Ш& i» I p * f* \ K in w i ) f,ирг к ’ h*m+t> I Щ „{*; 1»^« «et >•><:*. Westy Ьи? ф Ш х к . W(*>trm ramek, w»Mtrife jjuM Wn e t ; ? « « • WtorU*« рГМ?ГО, ЙаЙ pierm\i SiliNt &&!*%}* ilv\*»r>#k à* k<?*rv« » j f> î ? ! 8 I 9 r Z I ~ ~ T ii f 12 13 j 14 8»*>ł Г iV<> t. î j ' Jtif ! ? (jmj») -i X , -» L МВЙС* : j Stfsfc. K M C S M K M T V I D 8 T A I 3 4 j 5 j 6 .mik* I &*шъ I ш*ш i %* A T * R I A i . &e<g* i ; ■?**#*» a ? i» t s UttiKATHUĄ K irte M ü m i k *wœtw e t_ S i мтш* • r шеиф? *ä&pt £ \ыШ^Ш h ÿ ^ a tf. WVI»K«.H(Ł:
. A w e rs i rew ers k a r ty stosow anej p rzy in w en ta ry zo w a n iu a rc h ite ktu ry X I X — X X w. (fot. W. W łodarczyk) . O bverse and reverse of the curd used in th e cataloguing of architectural objects dating fro m the 19th and he 20th centuries
W p o zy cji „ sto la rk a o k ie n n a ” p rz y ję to zasadę w p isy w a n ia p ro c e n tu zachow ania. To u ściśle
n ie m a d u że znaczenie p rz y p recy zo w an iu
w n io sk ó w k o n se rw a to rs k ic h m a ją c y c h n a celu o chronę m . in. o ry g in a ln e j sto la rk i p rz ed zn i szczeniem w tra k c ie np. prac re m o n to w y c h .
In s k ry p c je i d a ty um ieszczone n a elew acji
wlpisuje się n a k a r tę w p e łn y m b rz m ie n iu . P ra w a s tro n a a w e rsu k a r ty p rzew id zian a jest na u m ieszczenie d o k u m e n ta c ji fo to g raficzn ej. W u k ład zie k a r ty dążono bow iem do b e z p o śre dniego z e sta w ien ia obok siebie opisu r z u tu b u d o w li i e lew acji z o d p o w ied n im m a te ria łe m ilu
stra c y jn y m . C elem b y ła k o n fro n ta c ja zapisu
(w sk ró to w e j fo rm ie) z w id o k iem fa sa d y n a p ro jek c ie (o ile ta k i zachow ał się) i n a zdjęciu fo to g ra fic z n y m s ta n u istn iejąceg o , a ta k ż e z rz u te m poziom ym b u d o w li (re p ro d u k c ja o ry g in aln eg o p ro je k tu lu b a k tu a ln e j in w e n ta ry z a c ji a rc h ite k to n ic z n e j).
U k ła d te n n ie je s t je d n a k pozb aw io n y p ew n y ch
b ra k ó w . P o le g a ją o n e n a o g ran iczen iu ilości
m a te ria łu ilu stra c y jn e g o oraz fo rm a tu o db itek
do w y m ia ró w 6X6, 6 X 9 ; o g ran iczen ie to spo
w o d o w a n e je s t fo rm a te m k a rty . R ek o m p en satą je s t tu fa k t, że „w g lą d ó w k i” um ieszczone n a karcie, o p atrz o n e m e try c z k ą z n u m e re m n e g a ty w u , u ła tw ia ją u z y sk a n ie odbitek w w iększym form acie.
R e w e r s . S tr e fa I za w ie ra d an e dotyczące d a chu, jego fo rm y , d e ta lu i m a te ria łu .
S tr e fa II d o ty czy w n ę trz a .
S tr e fa III przezn aczo n a je s t n a c h a ra k te r y s ty k ę w a rto śc i u rb a n isty c z n y c h o b iek tu , jego sto su n k u do otoczenia i o k re śle n ia zab y tk o w y ch e le m e n tó w k o m p o zy cy jn y ch w ty m otoczeniu. S tre fa IV z a re z e rw o w a n a je st d la p o d staw o w ej lite r a t u r y p rz e d m io tu i dla źródeł, k tó ry m i posłużono się p rz y o p ra co w y w a n iu h isto ry c z n e j p ro b le m a ty k i k a rty .
S tre fa V przezn aczo n a je st n a u w a g i oraz k o m e n ta rz e , k tó re sta n o w ią rozw inięcie, w u za sad n io n y ch w y p a d k ach , sk ró to w y ch oznaczeń g raficzn y ch .
P ra w y , d o ln y n a ro ż n ik re w e rs u k a r ty p ośw ię co n y je s t p ro b le m a ty c e k o n se rw a to rsk ie j. D ział te n o p ra co w an y został w fo rm ie tabeli, o p a r te j ró w n ie ż n a sy stem ie w spó łrzęd n y ch . W osi h o ry z o n ta ln e j um ieszczone są za g ad n ien ia do
ty czące rz u tu , b ry ły , elew acji, s tre fy dachu, w n ę trz a oraz otoczenia, n a to m ia st w osi w e r ty k a ln e j o k re śle n ia ró ż n y ch stan ó w k o n se rw a to rsk ieg o zach o w an ia ty c h elem e n tó w oraz w y n ik a ją c e z tego w y ty c z n e k o n serw ato rsk ie. Pod p ojęciem s ta n u zach o w an ia k o n serw ato rsk ieg o ro z u m ia n e je st nie ty lk o p rz ean a liz o w an ie s t a n u tech n iczn eg o , lecz ró w n ież s ta n u zach o w a
n ia w a rto ści zab y tk o w y ch .
ZASADY WALORYZACJI
O b iek ty i zespoły za b y tk ó w a r c h ite k tu ry n a j n ow szej o b ję te in w e n ta ry z a c ją p o d d an e zo sta ły jed n o cz eśn ie a n a liz ie ich w a rto ści z a b y tk o
w ych. Z asa d y w a lo ry z a c ji od po w iad ają, z p e w n y m i m o d y fik ac ja m i, k ry te rio m u w z g lę d n io n y m w in s tru k c ji do S p isu Z a b y tk ó w . N iem n iej je d n a k m a ją o ne c h a ra k te r roboczy i n ie p o zb aw io ne są ele m e n tó w d y sk u sy jn y c h .
G ru p a I
O b ie k ty re p re z e n ta ty w n e w sk a li k ra jo w e j p rz ez sw e w a lo ry a rty sty c z n e , h isto ry c z n e czy n au k o w e d la d an eg o o k re su lu b ro d z a ju za b y tk ó w .
O b ie k ty p re k u rs o rs k ie pod w zg lęd em s ty lis ty
cznym , ty p o lo g ic zn y m Czy k o n s tru k c y jn o -te
chn iczn ym .
O b iek ty zw iązan e z w y b itn y m i tw ó rc a m i a r c h ite k tu ry n ajn o w sz ej. O b iek ty o w arto ściach
a rty sty c z n y c h , h is to ry c z n y c h lu b n au k o w y ch
nieCo m n ie jsz y c h od w y m ien io n y ch w yżej, lecz: a) za ch o w a n e w y ją tk o w o k o m p le tn ie za ró w n o
w z a k re sie a rc h ite k tu ry , ja k i w y p o sażen ia
w n ę trz ;
b) u n ik a ln e w sk ali k ra jo w e j. G ru p a II
O b ie k ty r e p re z e n ta ty w n e w sk ali re g io n u lu b m iejscow ości przez sw e w a lo ry a rty s ty c z n e , h i sto ry c z n e czy n a u k o w e d la danego o k resu lu b ro d z a ju zab y tk ó w .
O b ie k ty o nieco m n ie jsz e j w a rto śc i od w y m ie n io n y ch w yżej, lecz:
a) u n ik a ln e w sk a li re g io n u czy m iejscow ości; b) sp e łn ia ją c e w ażn ą ro lę w k o m p o zy cji u rb a
n isty c z n e j zespołu.
O b ie k ty p ie rw o tn ie o w y so k iej w a rto ś c i a r ty sty czn e j lu b zw iązan e z w y b itn y m i tw ó rc a m i a r c h ite k tu r y now o czesn ej, zn iek ształco n e przez p rz eb u d o w y .
G ru p a III
O b ie k ty ty p o w e o p rz e c ię tn e j, lecz b ez sp o rn ej w a rto ści a rty s ty c z n e j, h isto ry c z n e j lu b n a u k o w ej.
O b iek ty w chodzące w sk ła d zespołów u rb a n i sty czn y ch .
O biekty, k tó re p ie rw o tn ie m o żn a by zaliczyć do w yższej g ru p y , lecz zostały zniek ształco n e p rzez p rz eb u d o w y .
G ru p a IV
O b iek ty ty p o w e o m ie rn e j w a rto ści a r ty s ty c z n ej, h isto ry c z n e j czy n au k o w e j, w złym sta n ie zachow ania, lecz w chodzące w sk ła d zespołów u rb a n isty c z n y c h .
O b iek ty ty p o w e o m ie rn e j w a rto ści a r ty s ty c z nej, h isto ry c z n e j czy n au k o w ej, w d o b ry m s ta n ie zach ow ania, lecz:
a) n ie w chodzące w sk ła d o k re ślo n y c h zesp o łów ;
b) zak łó cające u k ła d o k re ślo n y c h zespołów .
WNIOSKI OGÓLNE
P rz e d sta w io n y w zó r k a r ty zo stał p ra k ty c z n ie sp ra w d zo n y n a p rz y k ła d z ie k atalo g o w a n ia za b y tk ó w a r c h ite k tu r y z d ru g ie j połow y X IX
i p ie rw sz e j po ło w y X X w. w trz e c h zespołach m iejsk ic h . K a r ta d obrze sp e łn iła sw o je za d a n ie, p o zw alając u zy sk a ć w stę p n e d a n e o zaso b a c h te j a r c h ite k tu r y n a in w e n ta ry z o w a n y m te re n ie . P ro p o n o w a n a fo rm a za p isu o ra z do k u m e n ta c ja fo to g ra fic z n a w fo rm a c ie „w g lą - d ó w e k ” okazała się d o teg o ce lu w y s ta rc z a ją c a . Je d n o c z e śn ie in w e n ta ry z a c ja p rz e p ro w a d z o n a p rz y za sto so w an iu k a r t u ja w n iła b a rd z o w iele o b iek tó w g o d n y ch d alszy ch b a d a ń i o p ra co w ań s y n te ty c z n y c h , u ja w n iła s e tk i b u d o w li (np. w B y to m iu ok. 700), k tó re w in n y stać się o b iek ta m i z a in te re s o w a n ia k o n se rw a to rsk ie g o . J e s t s p ra w ą n ie w ą tp liw ą , że w n ik liw e p o tra k to w a n ie p ro b le m u z a b y tk ó w a r c h ite k tu r y n a jn o w szej w sk a li k r a ju sp o w o d u je w p ro w a d z e n ie do r e je s tr ó w k o n s e rw a to rs k ic h d ziesią tk ó w ty s ię cy ta k ic h obiektów . W zw ią zk u z p o w a ż n y m w z ro ste m u ję te g o w r e je s tr y k o n s e rw a to rs k ie zasobu z a b y tk ó w p rz y d a tn e b ęd z ie z a p e w n e p o słu g iw a n ie się te c h n ik ą k o m p u te ro w ą jak o
pom o cą w ra c jo n a ln e j p o lity c e k o n s e r w a to r
sk iej. W te j s y tu a c ji z a p ro p o n o w a n e p rz ez k a r
tę p rz eło żen ie p ro b le m a ty k i arc h ite k to n ie z n o - -z a b y tk o w e j n a ję z y k sy m b o li m oże u ła tw ić zak o d o w an ie o d po w iedn ich d a n y c h w p am ięci m aszy n cy fro w y ch .
K a r ta — za ró w n o sposób je j zapisu , ja k i za w a rto ść treśc io w a — p o w in n a sta ć się te m a te m szczegółow ych ro zw ażań. O d ręb n eg o om ów ienia w y m a g a ło b y z a g a d n ie n ie k ry te rió w i o k reśleń sty listy c z n y c h , za g ad n ien ie w a rto śc io w a n ia i w y ty c z n y c h k o n se rw a to rs k ic h . N a m a rg in e sie w a rto zaznaczyć, że w d y s k u sji m ożna b y do kon ać p o ró w n a ń z in n y m zb liżo n y m .typem
k a r ty , o p e ru ją c e j w y łąc zn ie zap isem te k s to
w y m i p o sia d a ją c y m za łą czn ik z m a te ria ła m i fo to g ra ficzn y m i w w ięk szy m fe rm a c ie i w w ię kszej liczbie. W zór ta k ie j -karty w y p ró b o w y - w a n y je s t w P ra c o w n i D o k u m e n ta c ji N a u k o w e j K ra k o w sk ie g o O dd ziału P K Z ró w n o cześn ie z k a r tą p rz e d sta w io n ą w n in ie jsz y m a rty k u le .
m gr Z bigniew B eiersdorf PP P K Z K ra kó w
R EM ARK S CONCERNING THE L IST IN G OF M O N U M EN TAL ARCHITECTURE
The problems connected with protection o f archite ctural m onum ents dating from the second half of the 19th and the first h alf of <the 20th century have -beco me recently the subject of interest of many historians of art and conservators in Poland. There can be observed, however, the tendency of decreasing the number of architectural m onum ents which is due to their underestim ation. Besides, not all of them possess the legal status of monuments. The author presents the way in w hich cataloguing and valorization of architectural monuments dating from the 19th and the 20th century are conducted in By-tom by SCienti- fic-R esearch History Section, Cracow Branch of PKZ (Ateliers of Historical Monuments Conservation). Because of the lack -of tim e and a great number of architectural objects, the card index method has been applied. The author worked out a new typ e of card
-meant to account for the latest architectural objects. In comparison with the one -used before it contains more information about the object itself, about its state of preservation and it gives instructions as re gards restoration. Description by means of words has been replaced, as for as it w as possible, by gra phic symbols and numbers. The new card has many advantages: it is easy to use it in the open-air resto ration works, it can be easily filled in and duplica ted.
The latest architectural objects underwent close analy sis aimed at their estimation. As a consequence they were divided into four groups.
In conclusion the author states that the new card may be -considered as a step towards computer listing
