Dominik Mączyński
Nowe okna w obiektach wpisanych
do rejestru zabytków lub w
budynkach znajdujących się na
obszarach objętych ochroną
konserwatorską
Ochrona Zabytków 51/3 (202), 294-311
KOMUNIKATY I DYSKUSJE
Redakcja „O chrony Z a b y tk ó w ” publikuje dyskusyjne a rty k u ły dotyczące w ym ia n y tradycyjnej drewnianej stolarki okiennej na współczesną jednoram ow ą z nadzieją, że zajm ujący się ty m i spraw am i konserw atorzy za b ytkó w wyrażą
— w tej kontrow ersyjnej w środow isku sprawie — sw ą opinię.
Dominik Mączyński
NOWE OKNA W OBIEKTACH WPISANYCH DO REJESTRU ZABYTKÓW
LUB W BUDYNKACH ZNAJDUJĄCYCH SIĘ NA OBSZARACH OBJĘTYCH
OCHRONĄ KONSERWATORSKĄ
O kno potrak to w an e zbyt sw obodnie pod w zględem kształtu, rozmieszczenia, jak i wypełnienia, może pozba wić fasadę określonego w yrazu architektonicznego.
O kna o dobrych proporcjach, rozm ieszczone w sposób przemyślany, nadają ścianie określony ch a rakter i wzbogacają ją plastycznie. Złe pro p o rcje i ro z mieszczenie okien, a także błędy p o pełnione przy w y mianie stolarek okiennych na now e, w prow adzają do architektury niepokój, a tym samym na ogół obniżają w alory architektoniczne fasady. M ogą mieć rów nież negatywny w pływ na kom fort użytkow ania o b iektu.
N a polskim rynku jest coraz więcej przedsiębiorstw , k tóre produkują stolarkę okienną stosując różne n o w oczesne technologie i materiały: profile z w ysokou- darow ego PVC, klejone w arstw ow o i głęboko im p re gnow ane drew no, drew no egzotyczne, alum inium p o wlekane tw orzyw em , alum inium i drew no. O k n a te są przew ażnie jednoram ow e, w yposażone w zestaw y szyb zespolonych.
O ile zew nętrzny wygląd elewacji w yposażonej w now ą stolarkę okienną w pew nych przypadkach może być przez konserw atorów akceptow any, to jed nak na ogół zam iana okien z podw ójnym i ram am i na jednoram ow e pow oduje, że elewacja budynku traci pod w zględem estetycznym. Bardzo jesteśmy przyzw y czajeni do gry nakładających się na siebie po d ziałó w szyb, wynikających z rozstaw u ram , i brak tego efektu oraz inne rozłożenie św iatłocienia i w idoczne zm niej szenie grubości przegrody, jest odbierane jako coś o b cego, nie posiadającego uzasadnienia w tradycji.
O kno, jako elem ent architektury, ustanaw ia p ew ną zależność pom iędzy fasadą i w nętrzem budynku. Tak więc rów nież od strony w ew nętrznej m oże w ystąpić dysonans estetyczny, polegający na w ypełnieniu cienką przegrodą o tw o ru , który pierw otnie był ukształtow any i przystosow any do okien podw ójnych.
Ponadto, od zew nątrz now e okna na ogół z lepszym lub gorszym efektem starają się zachow ać generalny podział w ym ienianej stolarki. Elewacja nadal m oże jednak stracić na plastyce i grze św iatłocienia, gdy
zastosow ane są niepożądane, a uznane przez n iektó rych p ro d u cen tó w jako zaleta, np. licujące się ram y i słupki konstrukcji okna. Takie now e okno jest bardzo „płaskie” w odbiorze, a więc m oże rów nież zubożyć elewację. N ie m ożna też zapom nieć, że okno jako ważny elem ent kom pozycji architektonicznej może mieć rów nież w artość przekazu historycznego.
Remonty okien
N ależy starać się szukać takiego rozw iązania tech nicznego, które, o ile stolarka na to zasługuje, pozw a lałoby na jej zachow anie. O becnie posiadam y szeroki asortym ent środków napraw czych do drew na, które w ręku dośw iadczonego stolarza-rzem ieślnika, m ogą pom óc w takich pracach rem ontow ych. Duży jest ró w nież postęp w dziedzinie w ytw arzania w ypełnień z dw uw arstw ow ego szkła zespolonego. Szklarz bez tru d u m oże przygotow ać duże i małe zestawy szyb, posiadające w ym iar i kształt zgodny z projektem (czy inw entaryzacją). Rów nież rodzaj zastosow anych szyb — ich grubość, rozstaw i szkło, z jakich są w ykonane — m ożna dobierać do konkretnych rozwiązań. Stoso w ać m ożna szkło zwykłe, term oizolacyjne, pochłania jące ciepło, odbijające św iatło, lub szkła specjalne, jak np. przeciw w łam aniow e czy k u lo odporne. Do dyspo zycji na rynku są w spółczesne uszczelki, kity, silikony itd., które spełniając swoje zadanie praktycznie nie będą w idoczne. O kucia, zam ki, klam ki, zawiasy i inne elem enty też m ożna napraw iać, przekładać, w ym ie niać, zastępow ać — tak, że pole do znalezienia cieka w ych rozw iązań i podjęcie w alki o zachow anie starej stolarki jest duże.
M oże pojaw ić się problem m ateriału. Jeżeli naw et d rew no, które zastosujem y obecnie okaże się gorsze niż to sprzed siedem dziesięciu czy więcej lat, to tu rów nież z pom ocą m ogą przyjść współczesne tech n o logie: d rew no klejone w arstw ow o m oże okazać się lepsze niż lite, a przy okazji tańsze. Posiadamy lepsze im pregnaty do drew na, farby i lakiery, pozwalające na
dłużej zabezpieczyć pow ierzchnię elem entów i nadać im żądany ko lo r i fakturę.
Jedynym m ankam entem m oże być tu cena za ww. kom pleksow e usługi i m ateriał, k tó ra przy dużej licz bie okien musi być też b rana po d uwagę.
Tradycyjna stolarka drew niana (rzemieślnicza) po na praw ie w ym aga okresow ego m alow ania, choć w spo m niane już now oczesne farby i lakiery mają lepsze p aram etry techniczne i zdecydow anie przedłużają czas użytkow ania okna. Każda zaś stolarka wym aga bieżą cej konserw acji, mycia i okresow ej regulacji, co ró w nież zw iązane jest z określonym i kosztam i. N ie rozw a żam przypadków stolarki okiennej, k tó ra jest u n ik ato wa pod względem historycznym i artystycznym, bo taką należy ratow ać za wszelką cenę lub odtwarzać. Nie mam zamiaru również nikogo namawiać do wymiany stolarki drewnianej na PVC czy m etalową lub wdawać się w roz ważania doktrynalne na tem at, czy w ym ieniać starą stolarkę na now ą, czy nie. Chciałbym na kilku przy kładach stw ierdzić zaistniałe fakty i do nich się u sto sunkow ać. M oim cielem jest rów nież przekazanie kil ku uw ag na tem at pew nych „m itów ” i nieporozum ień, w ynikających często z braku wiedzy technicznej, d o ty czących zastosow ania w budynkach now oczesnych stolarek (np. z PVC), problem ów , k tó re w wersji zbyt nio uogólnionej utrw alo n e są w naszej św iadom ości.
Wymiany stolarki
W okół nas pojaw ia się coraz więcej w spółczesnych okien jednoram ow ych. M o n to w an e są one zarów no w budynkach m ieszkalnych, jak i użyteczności p u blicznej: szpitalach, szkołach, biurach, ratuszach, b an kach. Pojawiają się w budynkach now ych i starych, naw et w tych, które są szczególnie chronione — w b u dynkach zabytkow ych w pisanych do rejestru zabyt ków. N iezależnie czy będą to kam ienice stojące w hi storycznych strefach urbanistycznych, pałace czy inne obiekty — w spółczesne stolarki już tam są i zastąpiły stare okna, drzw i i witryny.
H istoryczna, zabytkow a form a okien, a m oże lepiej jest pow iedzieć — zachow ana do naszych czasów lub odtw orzona form a rzemieślniczych stolarek okiennych, została zastąpiona w w ielu w ypadkach stolarkam i n o woczesnym i p ro dukow anym i fabrycznie. Dawniej b u dynki były inaczej ogrzew ane — nie było aż tak dużych różnic te m p e ra tu r w zimie w ew nątrz i na zew nątrz budynku. Tynki były w apienne, a więc bilans w ilgot ności m u ró w też był inny. O becnie w tych samych budynkach m am y tynki c em en to w o -w ap ien n e, cen tralne ogrzew anie, spalam y gaz. Chcem y mieć o k re ślone w spółczesnym i standardam i w arunki pracy, m ie szkania lub chociażby k ró tk o trw ałeg o przebyw ania. N ow a stolarka, p ro d u k o w an a w edług obecnie o b o w iązujących norm , jest przeznaczona głów nie do n o wych budynków , k tó re te norm y spełniają, oraz este tycznie dopasow ana jest do now oczesnej architektury.
Tak więc zastosow anie współczesnej stolarki w sta rych budynkach musi napotykać na różne problemy, k tó re czasami tru d n o rozwiązać. N iektórzy producenci przew idują takie zastosow anie sw oich w yrobów i w katalogach posiadają rozszerzoną ofertę elem en tó w zaprojektow anych specjalnie dla dopasow ania sto larki do w arunków odbiegających od standardów . N ie sposób jednak nie zauważyć, że stolarka dopasow ana indyw idualnie do staw ianych wym agań przekraczają cych normy, musi być droższa.
Systemy fabrycznie produkow anych stolarek okien nych nie tylko różnią się m iędzy sobą zastosow anym m ateriałem (drew no lite, d rew no klejone, PVC, alu m inium ), ale rów nież pod względem możliwości w y b o ru elem entów, ich dopasow ania do istniejącego o t w o ru , asortym entu profili stosow anych kształtek, m ożliw ych wymiarów, koloru itd. O becnie na rynku polskim jest po n ad tysiąc firm składających i m ontują cych now e okna, kilkunastu dużych, liczących się p ro d u cen tó w profili okiennych, kilku dużych p ro d u cen tó w szyb oraz pokaźne grono innych firm p ro d u k u ją cych, im portujących oraz pośredniczących w p ro d u k cji i sprzedaży okuć, uszczelek i innych m ateriałów stosow anych w oknach.
Zobaczm y na przykładach i sami oceńmy, jak w y m iana stolarek okiennych w płynęła na przedstaw iane obiekty. Jaki dała efekt plastyczny, artystyczny, czy arch itek tu ra tych obiektów straciła wiele, czy firmy k tó re m ontow ały stolarkę szukały indyw idualnych rozw iązań, a m oże zam ontow ały stolarkę typow ą za zgodą komisji konserw atorskich.
Problem dotyczy całej Polski. Ja ograniczę się do kilku przykładów z Warszawy, G dańska i Krakowa.
Duże, istotne dla miasta obiekty, wpisane do rejestru zabytków
H o te l Europejski — W arszawa, ul. Krakowskie Przedm ieście 13. B udow any etapam i w latach 1855— 1877 r., przebudow any w 1907 r., zburzony i spalony
1. W arszaw a, H o te l E uropejski — o kn a w p d .-za c h . narożniku b u d y n k u . W szystkie fo t. D. M ą czyń ski
1. W arszaw a. E uropejski H o te l - w in d o w s in the south-w estern c o m e r o f th e building. A ll p hotos: D. M ą czyń ski
2. W arszawa, H o te l E uropejski — o k n o I piętra 2. W arszawa, E uropejski H o te l — first storey w in d o w
w 1944 r., odbudow any 1 9 4 9 -1 9 5 1 , ad aptow any na hotel w latach 1 9 5 7 -1 9 6 2 . Neorenesansow y.
C ałkow ita w ym iana dębowej stolarki okiennej n a stąpiła w 1988 r., po ok. 30 latach jej eksploatacji. Pow odem wym iany był stan techniczny stolarki o k ie n nej i drzw i balkonow ych, których praktycznie nie m ożna było otw ierać, zam ykać oraz blokow ać, ze względu na odkształcenia, zużycie, uszkodzenia ele m entów drew nianych (m echaniczne i przez korozję biologiczną), zniszczenie okuć i uszczelek. N ie k tó re z okien zabite były gwoździami.
W takiej sytuacji Europejski jako hotel O rbisu, a więc firmy poważnej i o dużych aspiracjach, znacz nie odbiegał poziom em kom fortu od innych hoteli należących do sieci firmy. W ym iana zew nętrznej sto larki okiennej i drzwiowej na piętrach budynku na now ą, w ykonaną z tw orzyw a sztucznego (PVC), p o zw oliła znacznie podnieść standard obiektu, w sposób w yraźny popraw iając izolację term iczną i akustyczną pomieszczeń. O kna wykonano uwzględniając, a w m iarę m ożliw ości odtw arzając, stare podziały drew nianej stolarki. Było to głów nym wym ogiem k o n serw ato r skim. N o w a stolarka funkcjonuje bez większych u ste
rek od 1988 r. Są to okna dwuszybow e, otw ierane na dwa sposoby. Podziały szyb zaznaczono małymi kształ tkami z tworzywa, które umieszczone są pomiędzy szy bami. Powierzchnia tworzywa nie wykazuje uszkodzeń, łatwo się myje i zasadniczo nie zmieniła koloru. Brudne są natom iast elewacje budynku i wzrasta kontrast pom ię dzy ciągle białą stolarką okienną (oraz drzwi balkono wych) na I i II piętrze, a coraz ciemniejszymi ścianami.
H otel do dnia dzisiejszego nie posiada klimatyzacji. W budynku jest w entylacja graw itacyjna. Pokoje ho te lowe są wysokie i często w ietrzone. Również funkcja budynku ogranicza czas przebyw ania w jego pom iesz czeniach. Oczywiście w hotelu znajdują się również po mieszczenia niższe i o innej funkcji (biura, adm inistra cja, kuchnie itp.). Tam okna trzeba uchylać często. Warto dodać, że budynek ma duży gabaryt i wysokie piętra.
Cały p a rter otrzym ał rów nież now e wysokie okna, zastosow ano przeszklenia w ram ach alum iniow ych pow lekanych tw orzyw em — wykorzystując rów nież im portow ane profile wówczas zachodnioniem ieckiej firmy. Całość prac w ykonała firm a z RFN.
3. W arszawa, H o te l E uropejski — o k n o I piętra 3. W arszawa, E uropejski H o te l — first storey w in d o w
4. W arszaw a, g m a ch Z a c h ę ty — w id o k ogólny elew acji o d stro n y w sch o d n iej 4. W arszaw a, th e Z achęta build in g — general v ie w o f th e eleva tio n fro m th e east
G m ach T ow arzystw a Z achęty Sztuk Pięknych — Warszawa, pl. M ałachowskiego 3. Wzniesiony w latach
1 8 9 8 -1 9 0 0 , 1903, w czasie w ojny ocalał, ro zb u d o w a ny i rem o n to w an y w latach 1 9 8 4 -1 9 9 8 . Eklektyczny. O becnie C entralne Biuro W ystaw Artystycznych.
Po II w ojnie światowej zachow ały się m etalow e okna w budynku. Niestety, były one skorodow ane i nieszczelne, oraz miały liczne uszkodzenia m echa niczne. O kna w ym ieniono całkow icie w latach 1 9 9 2 -1 9 9 3 na plastikow e w ykonane z profili PVC. Stolarkę im p o rto w an o z RFN. N iek tó re okna w y p o sażone są w specjalne szkło w ym agane dla bezpieczeń stw a i ochrony zbiorów w budynkach wystaw ow ych i m uzeach. O d czasu m ontażu okna działają dobrze, wym agają drobnych regulacji i okresow ej konserw acji (mycie, sm arow anie zawiasów, regulacja okuć). Sale w ystaw ow e są duże i wysokie. W budynku od 1998 r. jest klimatyzacja.
Pałac M łodziejow skiego — W arszawa, ul. M iodow a 10. Budynek z XVII w. przebudow any w 1808 r., cał kowicie zniszczony w latach 1 9 3 9 -1 9 4 5 , o d b u d o w a ny w 1957 r. P óźnobarokow y z klasycystycznymi ofi cynam i. Siedziba W ydaw nictw a N aukow ego PW N.
N a parterze i piętrze okna z PVC. Powyżej drew n ia ne z charakterystycznym i „lufcikam i”, przew idziane do w ym iany na stolarkę z PVC.
O kna p arteru posiadają specjalne oszklenie d o d a tkow o zabezpieczające budynek. Pozwala to uniknąć stosow ania innych zabezpieczeń, np. w postaci krat. O kna na piętrze są wysokie ok. 2,80 m. N ow a stolarka w ykonana została w całości przez niem iecką firmę i spełniła wym ogi konserw atorskie, odtw arzając
daw-5. W arszawa, gm a ch Z a c h ę ty — w spółczesne o kn a parteru i I piętra S. W arszaw a, th e Z achęta building — co ntem porary w in d o w s o f the g r o u n d flo o r a n d first storey
ny podział szyb i ograniczając grubości ram iaków okien w idoczne na elewacjach. Podziały szyby zespo lonej w ykonane są na zew nątrz szyb. O kna mają ele m enty wzbogacające ich światłocień.
B ank H andlow y — Warszawa, ul. T raugutta 7. Z b u dow any w 1870 r., w ypalony w 1944 r., odbudow any po 1950 r. N eorenesansow y (il. 13).
Prawie cała stolarka została w ym ieniona na plasti kow ą z PVC w 1995 r. w czasie rem ontu, który w yko nyw ano w czasie przekazyw ania budynku now em u użytkow nikow i. Pozostało kilka starych okien od stro ny podw órza.
O d strony ul. Czackiego, w oknach na parterze, za solidnym i kratam i w idać na szybach plastikow e p ro fi le, naklejone na pow ierzchnię szyby, mające stwarzać w rażenie jej podziału. Profile te, praktycznie po trzech latach od m ontażu stolarki, nie są kom pletne. Jest w idoczne, że kształtki plastikow e z gum ow ym i uszczelkami są klejone do szyby za pom ocą (praw do podobnie) dw ustronnie klejącej specjalnej taśmy. Kle jenie zostało w ykonane nie na całej długości kształtki, lecz na trzech stosunkow o krótkich odcinkach. B raku
6. W arszawa, Pałac M łod ziejo w skieg o — w id o k ogólny ryzalitu w środkow ej części pałacu o d stro n y ul. M io d o w ej
6. W arszawa, the M lo d ziejo w ski Palace — general v ie w o f the projection in the central part o f the palace fro m M io d o w a Street
je dużej liczby kształtek. N a I piętrze okna posiadają poziom e szerokie podziały — są to w zasadzie dwa dw uskrzydłow e okna um ieszczone jedno nad drugim . W efekcie pow stał nowy, szeroki pas dzielący poziom o okno na dwie rów ne części i posiadający większą sze rokość niż podział pionowy.
Wysokie okna zam knięte lukam i na I piętrze w n a rożniku budynku należą do dużej sali konferencyjnej. Praw dopodobnie rów nież w ykonane są z tw orzyw a sztucznego lub z m etalu pow lekanego tw orzyw em w kolorze brązow ym . W oknach tych podziały szyb są jedynie zam arkow ane przez um ieszczoną między szy bami przekładkę.
N a najwyższej kondygnacji uwagę zwracają dziwne podziały okien zam kniętych lukam i, w których p raw d o p odobnie górne części nie są otw ierane. Budynek posiada klimatyzację jedynie na parterze — w salach obsługi klienta.
Pałac C zapskich — W arszawa, ul. Krakowskie Przedmieście 5. Z budow any w latach 1 6 8 0 -1 7 0 5 , ro z budow any w X IX w., częściowo zniszczony 1 9 3 9 - 1945, restaurow any po 1945 r., z przyw róceniem
wy-7. W arszaw a, Pałac M łod ziejo w skieg o — o kn a I i II piętra ryzalitu 7. W arszawa, th e M lo d zie jo w sk i Palace — w in d o w s o f the first a n d second storey o f the projection
8. W arszawa, Pałac C zapskich — w y g lą d ryzalitu w latach sie d em dziesiątych X X w. F ot. w D ziale T e ch n iczn ym ASP
8. W arszawa, th e C zapski Palace — appearance in th e 1970s. Photo: T echnical D e p a rtm e n t o f th e A ca d em y o f Fine A rts
9. W arszawa, Pałac C zapskich — a k tu a ln y w ygląd tej sam ej części b u d y n k u , p o w y m ia n ie stolarki
9. W arszawa, th e C zapski Palace — co n tem p o ra ry sin g le-fra m e w in d o w n e x t to the side entrance to the palace fro m Traugutta Street
glądu z XVIII w. Pałac barokowy, oficyny klasycystycz- ne. O becny użytkow nik — A kadem ia Sztuk Pięknych.
O kna drew niane w ym ienione w budynku korpusu głów nego pałacu w latach 1 9 9 3 -1 9 9 4 . W opinii a d m inistracji budynku, całkow ita w ym iana okien w yni kała z bardzo złego stanu technicznego starej stolarki i pozw oliła na dalszą eksploatację budynku. Z am iana stolarki drew nianej na okna z profili PVC, w y p ro d u kow ane przez krajow ego prod u cen ta, miała w chwili p odejm ow ania decyzji uzasadnienie ekonom iczne. O kna rekonstruow ane, bądź w ykonane w drew nie, w tym czasie kosztow ałyby czterokrotnie drożej.
Podziały now ych okien w odbudow anych fasadach budynku są inne niż te w idoczne na zdjęciu archiw al nym z lat siedem dziesiątych XX w.
Te same grubości ram w ystępują w większych i mniejszych otw orach okiennych. N a parterze, od strony ul. Traugutta, w kilku oknach brakuje pozio mych szprosów m arkujących podział szyby na mniejsze
10. W arszawa, Pałac Czapskich — fra g m en t elew acji b ocznej o ficyn y pałacu, o d stro n y K rakow skiego Przedm ieścia
10. W arszawa, the C zapski Palace — fra g m en t o f the elevation o f th e side o u tb u ild in g o f th e palace, seen fro m K ra ko w skie P rzed m ieście
pow ierzchnie. N a szkle pozostały ślady po kleju — dwie linie pod praw ie całą długością brakujących kształtek.
O d strony K rakow skiego Przedm ieścia znajdują się dwie oficyny pałacow e i bram a. Tu, po zniszczeniach w ojennych i po restauracji fasad, w otw ory okienne w staw iono stolarkę drew nianą zespoloną — duże pła szczyzny szyb bez podziałów. Taki stan elewacji z 1956 r. utrzym any jest do dnia dzisiejszego.
H o tel Bristol — W arszawa, ul. K rakowskie Przed mieście 42/44. W zniesiony w latach 1 8 9 9 -1 9 0 1 , p rze budow any w XIX w., rem o n t kapitalny 1 9 8 4 -1 9 9 1 . Neorenesansow y.
Praktycznie budynek został przekazany zachodnie mu inw estorow i przez PP PKZ O/KAM w postaci szkieletu konstrukcyjnego z zachow anym i elewacjam i, bez stolarki okiennej. W iększość stropów i ścian dzia łow ych była w yburzona, całe w yposażenie w nętrz i in stalacje zostały usunięte. W 1992 r. zam ontow ano n o wą stolarkę we wszystkich otw orach okiennych na piętrach. W pokojach jest to stolarka w spółczesna, jednoram ow a z drew na m ahoniow ego klejonego w ar stw ow o, dw uszybowa. D rew no im portow ane z In d o
11. W arszawa, Pałac C zapskich — w spółczesne o k n o jed n o ra m o w e przy b o c zn y m wejściu do pałacu o d stro n y ul. Traugutta
11. W arszawa, the C zapski Palace — current appearance o f th e sam e part o f the building, a fter an exchange o f th e w o o d w o rk
nezji, im pregnow ane, pow ierzchnie w ykończone są farbą akrylow ą m etodą kąpieli całego elem entu. O k na w ykonane zostały w R FN w edług inw entaryzacji otw orów . Kolor stolarki ujednolicony. W now ych ok nach zrezygnow ano z podziału na m ałe kw aterki, szkląc otw ory okienne dużymi szybami bez podziałów.
W tym obiekcie rów nież wymogi współczesnych stan d ard ó w hotelow ych są spełnione, m im o że hotel stoi przy ruchliwej i obecnie w ręcz hałaśliwej ulicy, w pokojach jest cicho. Budynk posiada pełną klim a tyzację.
W parterze i na antresoli znajduje się stolarka m e talow a, pow lekana tw orzyw em . Kilka okien w ym ie n iono w czasie okresu gw arancyjnego, gdyż ze wzglę du na zbytnie spasow anie szyby pękały.
Pałac Prym asow ski — W arszawa, ul. Senatorska 13/15. Z budow any ok. 1691 r., przebudow any w la tach 1 7 2 1 -1 7 3 8 , rozbudow any 1 7 7 7 -1 7 8 3 , n ad b u d o w any w poł. X IX w., spalony w 1939 r., odbudow any 1 9 4 9 -1 9 5 2 w kształcie z końca XVIII w. Klasycy- styczny.
W 1997 r. podjęto decyzję o całkow itej wym ianie starej, zniszczone stolarki okiennej. Aktualnie część
12. W arszawa, H o te l Bristol — n o w a stolarka jed n o ra m o w a w p o rte -fen êtra ch p o k o jó w h o telo w yc h (od stro n y w schodniej)
12. W arszawa, B ristol H o te l — n e w single-fram e w o o d w o rk in th e p o rte -fe n ê tre s o f hotel room s (fro m th e east)
13. W arszaw a, B a n k H a n d lo w y (na ro żn ik ul. Traugutta i ul. C zackiego) — w id o c zn y fra g m en t 1 i II piętra b u d y n k u
13. W arszawa, th e Trade B a n k (corner o f T raugutta Street a n d C zackiego Street) — visible fra g m e n t o f th e first a n d second storey
14. W arszaw a, Pałac P rym a so w ski — ogólny w id o k b u d y n k u po w y m ia n ie sto la rki okien n ej
15. W arszawa, Pałac P rym asow ski — w spółczesne o k n o w parterze b u d y n k u o d stro n y elew acji fro n to w e j
15. W arszawa, th e P rim a te’s Palace — co n tem p o ra ry w in d o w o n the g ro u n d flo o r o f th e building fro m th e fro n t elevation
16. W arszawa, K am ienica H eu rich o w ska — fra g m en t elew acji p o łu d n io w ej z w idoczną n o w ą stolarką okienną
16. W arszawa, the H eurich H o u se — fra g m e n t o f th e so u th elevation w ith visible n e w w in d o w
okien jest w ym ieniona, inne oczekują na wym ianę. Stare okna były w ykonane w konstrukcji skrzynkowej. W spółczesne okna są jednoram ow e z elem entów drew nianych klejonych w arstw ow o (sosna). D rew no jest im pregnow ane, a jego pow ierzchnia pokryta jest farbą produkcji RFN. Ten sposób w ykończenia dobrze zabezpiecza okna, ale nadaje ich pow ierzchniom taki wygląd, że tru d n o jest rozróżnić na pierwszy rzut oka, czy jest to farba czy tw orzyw o. N aw et z bliskiej o d le głości rów nież jest tru d n o ustalić, czy okno jest w y k o nane z drew na czy z tw orzyw a.
Wysokie okna w parterze budynku są bezsłupkow e, posiadają skrzydła otw ierane do w ew nątrz, w yposażo ne w listwy przym ykow e, które wzbogacają plastykę i św iatłocień okien od strony zew nętrzenj. W górnych partiach, nad ślem ieniem , znajduje się mniejsza część, rów nież otw ierana. Szyby zespolone, podw ójne.
Podział szyb rozw iązany pom iędzy szybami alu m i niow ą przekładką (praktycznie niew idoczną), na ze w nątrz poprzez cienkie drew niane szprosy, przy p o w ierzchni szyby uszczelnione silikonem .
Stolarka jest m ontow ana do ram y w ykonanej ró w nież w technologii klejonego drew na. W sposób zn a czący obniża to ogólny koszt okna i w edług p ro d u c e n ta nie ma w pływ u na jego konstrukcję. System okuć pozw ala na k ontrolow ane rozszczelnienia okna p o przez tzw. m ikrouchył. Zw racają uwagę niew ielkie grubości ram .
K am ienica H eurichow ska — W arszawa, pl. M a ła chow skiego 2. W zniesiona w latach 1 9 0 7 -1 9 1 0 , zni szczona w okresie 1939-1945, odbudowana 1948-1949. W czesnom odernistyczna. O becnie siedziba M in ister stwa Łączności i Poczty Polskiej.
Stara stolarka okienna pochodziła z okresu o d b u dowy kamienicy. O kna były w ypaczone, zniszczone. Skrzydła okienne „wyrywały się” z zaw iasów i w ypa dały. W 1996 r. uspraw niono system ogrzewczy, w p ro w adzając autom atyzację węzła cieplnego. W budynku jest spraw na w entylacja grawitacyjna.
Wszystkie okna zostały w ym ienione na przełom ie 1996 i 1997 r. N ow e okna jednoram ow e, drew niane, w ykonane są z elem entów klejonych w arstw ow o (m a hoń). M ateriał był im portow any z Niem iec. D rew no jest im pregnow ane i m alow ane farbam i akrylow ym i. Z achow ano fakturę pow ierzchni. O kna są dw uszybo- we. W pom ieszczeniach od strony południow ej zasto sow ano szyby „term o flo at”, redukujące nagrzew anie pom ieszczeń przez św iatło słoneczne. N a p arterze i I piętrze budynku zam ontow ano w oknach szyby specjalne, d o d atk o w o chroniące budynek.
O kna generalnie pow tarzają daw ny podział stolarki. D olne skrzydła są otw ierane i uchylane. N adślem ienia posiadają podział sugerujący, że składają się z dw óch m ałych skrzydeł, ale w rzeczywistości jest to jedno skrzydło uchylane do w ew nątrz. M ożliw ość otw arcia nadślem ienia uzyskano z poziom u podłogi p o m ie szczeń, przez zastosow anie prostej m etalow ej dźwigni
um ieszczonej z boku konstrukcji okna. Takie rozw ią zanie naw iązuje do tzw. o berluftów i pozw ala na uzy skanie bardzo korzystnych w arunków przew ietrzania pom ieszczeń: zim ne pow ietrze z zew nątrz, zanim o p adnie na dół, m iesza się z ciepłym pow ietrzem w pom ieszczeniu. O kna w ym ieniła wyspecjalizow ana firm a krajow a, udzielając pięciu lat gwarancji.
B udynek szkoły — W arszawa, ul. D rew niana 8. Budynek z 1906 r., w latach 1 9 3 9 -1 9 4 5 lekko uszko dzony, rem ontow any. W czesnom odernistyczny, z de koracją naw iązującą do form architektury gotyckiej. O becny użytkow nik Szkoła Podstaw ow a nr 41.
Budynek zaprojektow any był w taki sposób, że p o dzielony jest na mniejszą część, gdzie zlokalizow ane są m ieszkania pracow ników , oraz większą — zawierającą pom ieszczenia dydaktyczne i pom ocnicze. Obecnie jest zniesiony pierw otny podział przestrzenny po m ie szczeń dydaktycznych na szkołę m ęską i żeńską.
W budynku w ystępuje wiele zróżnicow anych ty pów o tw o ró w okiennych. Stara stolarka (okna oścież nicow e, dębow e) w ypełniała je w sposób h arm o n izu jący z arch itek tu rą budynku. W obiekcie jest spraw na w entylacja graw itacyjna, a w 1996 r. zm odernizow a no system ogrzewczy.
Pow odem podjęcia decyzji o w ym ianie stolarki był zły stan techniczny starej stolarki okiennej. N a skutek braku bieżącej konserw acji i uszkodzeń m echa nicznych, nie działała ona popraw nie: część okien nie otw ierała się i była zabita gwoździam i, kilka skrzydeł okiennych w ypadło, stw arzając zagrożenie dla ucz niów i pracow ników szkoły. W ym iana stolarki o kien nej w budynku została zatw ierdzona i zrealizow ana z w yłączeniem części zawierającej lokale mieszkalne. Stara stolarka pozostała rów nież (czasowo) w części budynku od strony p odw órka, w związku z plan o w a ną ro zbudow ą szkoły.
18. W arszaw a, szko ła — p rz y k ła d rozw iązania now ego w y p ełn ie n ia dla n ietyp o w e g o o tw o ru okiennego
18. W arszawa, sch o o l — exa m p le o f a so lu tio n o f a n e w fillin g fo r an u n ty p ic a l w in d o w opening
19. W arszaw a, szko ła — fra g m en t elew acji półn o cn ej 19. W arszawa, school — fra g m en t o f th e north elevation
17. W arszawa, szko ła p rzy ul. D rew n ia n ej 8 — fra g m e n t elew acji p o łu d n io w e j b u d y n k u , p o stronie praw ej okn a z n o w ą stolarką, po lewej p o zo sta w io n a stara stolarka
1 7. W arszawa, school in 8 D rew niana Street, fragm ent o f th e so u th eleva tio n o f th e building; to th e right: w in d o w s w ith n e w w o o d w o rk, to th e left: preserved o ld w o o d w o rk
20. G dańsk, kam ienica p rzy ul. D ługi Targ 2 8 — d w a w spółczesne okna na p o zio m ie III piętra b u d y n k u (druga kam ienica o d lew ej stro n y) 20. G dańsk — bouse in 28 D ługi Targ Street — tw o contem porary w indow s on the level o f the third storey o f the building (second house the left)
N ow ą stolarkę zam ontow ano w 1997 r. Są to okna jednoram ow e, z drew nianych elem entów klejonych warstwowo (sosna), wykonane w systemie DJ 68. D rew no jest im pregnowane i m alowane na biało farbą p ro dukcji zachodniej (powierzchnia ram nie zachowała fak tury drewna). Szklenie podw ójne szybami zespolonymi. Wymóg konserwatorski zachowania starych podziałów stolarki, nowe okna próbują spełnić mimo różnicy w wy m iarach zastosow anych now ych elem entów system o wych. O kna są bardzo wysokie i posiadają górne części podzielone na m ałe, otw ierane i uchylane skrzydła, ale aby je otw orzyć trzeba w spiąć się na znaczną wysokość. Takie rozw iązanie zam knięć stolarki oraz jej rozm iar, praktycznie wykluczają z codziennego użytkow ania górne części okien, oraz zmuszają użytkow nika do zatrudniania wyspecjalizowanej firmy do ich mycia.
Prace w ykonała firm a krajow a, w ybrana na drodze przetargu (najtańsza oferta). N a spraw ne funkcjono w anie now ych okien firm a udzieliła szkole gwarancji na okres jednego roku.
W klasach od strony południow ej w ystępuje silniej sze nagrzew anie pom ieszczeń przez św iatło słoneczne i zachodzi potrzeba częstszego w ietrzenia sal. U cznio wie sami otw ierają i zamykają okna. Po kilku m iesią cach eksploatacji nowej stolarki, okazuje się, że zasto sow ane w niej okucia, klam ki i ograniczniki nie w y trzym ują tak intensyw nego użytkow ania.
Zabytkowe ciągi uliczne, strefy ochrony konserwatorskiej
K am ienica — G dańsk, ul. Długi Targ 28. Z b u d o w a na w XVI w., w czasie w ojny zniszczona, całkowicie odbudow ana w okresie 1950-1960. W czesnobarokowa. Strefa ścisłej ochrony konserwatorskiej, miejsce bardzo eksponow ane na gdańskiej Starówce.
W oknach znajdow ała się jednolicie rozw iązana drew niana stolarka okienna, posiadająca charaktery styczny podział szyb na małe kw aterki. Stolarka ta została o dtw orzona i zam ontow ana w czasie o d b u d o wy gdańskiej Starówki.
A ktualnie w kam ieniczce zostały w ym ienione dwa okna na III piętrze na stolarkę w spółczesną, jednora- m ow ą. Z odległości, z jakiej zostało zrobione zdjęcie, nie m ożna ustalić z czego w ykonano now e okna. Wy różniają je za to uchylny sposób otw ierania oraz jasny kolor i nieco większe niż w stolarkach drew nianych grubości zastosow anych podziałów.
Przy D ługim Targu i ul. Długiej znaleźć m ożna wiele innych przykładów dom ów, w których zastosow ano now ą stolarkę jednoram ow ą.
H otel Polski — Kraków, ulica Pijarska 17/ul. Flo riańska 44. Kamienica z XVI w., rozbudowana w 1827 r., rem ontow ana w poi. XIX w.
Pow odem wym iany było całkow ite zużycie stolarki drew nianej. Były to okna podw ójne z litego drew na
22. W arszaw a, Pałac K ossakow skich — fra g m e n t elew acji o d stro n y ul. N o w y Św iat, p o w y m ia n ie stolarki okien n ej
22. W arszaw a, th e K ossakow ski Palace — fra g m e n t o f th e eleva tio n fro m N o w y Ś w ia t Street, after an exchange o f th e w in d o w w o o d w o rk
o słabej jakości, w staw ione w tej części budynku w la tach pięćdziesiątych.
W ym iana okien dotyczy części budynku od strony ul. Pijarskiej. N ow e okna zam ontow ano w 1996 r. Są to okna z elem entów drew nianych klejonych w arstw o w o (sosna). M ateriał krajow y tylko pierwszej klasy. Szyby zespolone, podw ójne, od zew nątrz szyba te rm o izolacyjna.
Podziały szyb na mniejsze kw aterki uzyskano dzięki k ształtkom w staw ionym pom iędzy szyby (tańsze ro z w iązanie). O kna posiadają profile opracow ane przez firm ę, k tó ra je w ykonyw ała. D rew no jest im pregno w ane i m alow ane na biało farbam i produkcji zachod niej i z daleka jego pow ierzchnia przypom ina tw orzy w o sztuczne. Inne okna w budynku, w tym od strony ul. Floriańskiej, oczekują na wym ianę.
W K rakow ie p row adzona jest akcja wym iany ko tłow ni w ęglow ych na gazowe w obrębie Starego M ia sta. W związku z m odernizacjam i system ów ogrzew czych jest pożądane, aby w budynkach p rzep ro w ad za no w ym ianę stolarki okiennej na now ą, posiadającą lepsze w łasności term oizolacyjne.
Ul. N o w y Św iat — W arszawa, na odcinku od Al. Jerozolim skich do ul. Świętokrzyskiej.
O d strony ulicy jest już 14 dom ów, na piętrach których zastosow ano now oczesną stolarkę okienną: budynki n r nr 19 (Pałac Kossakowskich), 30, 36, 40 (bud. 1827, odbud. 1949), 41 (bud. ok. 1820, odbud.
2 1. K raków , H o te l Polski — w spółczesna stolarka o kienna na I i II piętrze b u d y n k u
21. K raków , Polski H o te l — c o n tem p o ra ry w in d o w w o o d w o rk on the first a n d second storey o f the building
1950), 43 (bud. 1 poi. X IX w., odbud. 1950), 44, 48, 52, 58a, 60, 68.
Pałac K ossakow skich — W arszawa, ul. N ow y Świat 19. Z budow any ok. 1784 r., w czasie wojny całkow i cie zniszczony, zrekonstruow any w latach 1 9 4 9 -1 9 5 0 . Neorenesansow y. O becnie użytkow any na biura (m.in. linie lotnicze SAS).
24. W arszawa, ul. K rakow skie P rzedm ieście 2 0 /2 2 — p rzykła d obec ności na elew acji fro n to w e j b u d y n k u okien w spółczesnych o o d m ie n nych rozw iązaniach ko n stru kcyjn yc h
24. W arszawa, 2 0 /2 2 K rakow skie P rzedm ieście Street — exa m p le o f co n tem p o ra ry W indow s w ith divergent co n stru ctio n so lu tio n s o n th e fro n t élévation
Z astosow ane now e stolarki, to okna jednoram ow e, je d n o - lub dw uskrzydłow e, albo balkonow e p o rte - -fenêtry. O kna w yposażono w szyby zespolone, k tó rych podziały zam arkow ane są w ąską szczeblinką (kształtką plastikow ą), w suniętą pom iędzy zestaw szyb, lub kształtką profilow aną, naklejoną na szybę od strony zew nętrznej.
K am ienica — Warszawa, ul. K rakow skie Przedm ie ście 20/22.
O d strony ulicy m ożna zauważyć, że trzy okna posiadają w ym ienioną starą stolarkę skrzynkow ą na now ą jednoram ow ą (drew no?, PVC?). O bok siebie znajdują się stare i now e okna, a te ostatnie w ykonane są w różnych system ach nowoczesnej stolarki.
K am ienica — W arszawa, ul. Piw na 49. W arszawska Starów ka. Ulica w yburzona w 1944 r., odbudow ana w latach 1 9 5 2 -1 9 5 4 .
O d strony p odw órka w idać trzy w ym ienione o k na na III piętrze (PVC?, drew no?). Z poziom u p o dw órka, przy zam kniętych oknach, na takiej w ysoko ści tru d n o odróżnić now ą i starą stolarkę. O kna naśla dują daw ny podział szyb (kształtki pom iędzy szybami), chociaż mają uboższy św iatłocień. Inaczej jednak o d bijają otaczający je krajobraz — obraz tw orzy się w jed nej dużej płaszczyźnie szyby skrzydła, a nie w np. czte rech małych szybkach wypełniających pod różnym kątem m ałe kw aterki, a w m om encie uchylenia skrzy dła okiennego odbija się w nich niebo. N ow e okna w yróżnia jasny kolor konstrukcji, brak „m iękkich” linii, a zwłaszcza nowy, uchylny system otw ierania, oraz brak charakterystycznych dla okien skrzynko wych w ew nętrznych skrzydeł, nadających grubość przegrodzie.
Rynek Starego M iasta — W arszawa. Z abudow a Rynku w ypalona i częściowo zniszczona w 1944 r., o d budow ana w 1953 r.
N ow oczesna jednoram ow a stolarka okienna jest obecna w następujących miejscach:
Zły stan techniczny starej skrzynkowej stolarki był pow odem jej wymiany. N ow e jednoram ow e okna zam ontow ano w 1997 r. w całym budynku. W yko nane z elem entów drew nianych klejonych w arstw o w o (sosna), m alow ane są farbą akrylow ą na biało. Szyby zespolone, potrójne. N a zew nątrz zastosow a no odchylaną na zawiasach ram kę z cienkich p ro filo w anych listewek. W pozycji zam kniętej (na m ałe b lo kady z nierdzew nych blaszek) szyba spraw ia w raże nie podzielonej na małe kw aterki. Po odblokow aniu i odchyleniu ram ki łatw o jest umyć całą pow ierzchnię szkła. Jeśli zajdzie taka potrzeba, m ożna w ym ienić ramkę na nową o takich samych lub innych podziałach.
Tylko w jednym opisanym powyżej obiekcie (Pałac Kossakowskich) w ym ieniono wszystkie okna na now e, w ykonane w konstrukcji współczesnej jednoram ow ej i zastosow ano inny sposób podziału szyb (ramka). W pozostałych budynkach w ym iana dotyczy kilku okien należących na ogół do jednego użytkow nika (jedno mieszkanie, biuro, gabinet).
23. W arszawa, Pałac K ossakow skich — d eta l odchylanej ra m ki dre w nianej m arkującej p o d zia ł p ła szczy zn y szyb zespolonych
23. W arszawa, the K ossakow ski Palace — d eta il o f th e w o o d en fram e m arking the division o f th e level o f jo in e d w in d o w panels
Strona Barssa (w schodnia):
— kam ienica nr 6 — dw a okna ostatniej kondygnacji i jedno na poddaszu,
— kam ienica nr 12 — dwie lukarny, — kam ienica nr 14 — dwie lukarny.
W oknach um ieszczonych wyżej (poddasza, lu k ar ny) nie m ożna z poziom u Rynku ustalić, z jakiego m a teriału są one w ykonane (drew no?, PVC?).
Strona Zakrzew skiego (południow a): — kam ienica nr 5 — trzy okna w lukarnach,
— kam ienica nr 11 — trzy okna na II piętrze (elem enty konstrukcyjne o kna białe i gładkie — PVC(?), skrzydła uchylne). W stosunku do innych starych okien na tej elewacji mają one nieco szerszy p io n o wy podział, wynikający z obecności słupka k o n strukcyjnego. M ają rów nież uboższy św iatłocień (podział szyb zaznaczony w ew nętrzną przekładką). S trona K ołłątaja (zachodnia):
— kam ienica nr 19 — trzy okna na II piętrze (ramy okien w kolorze ciem nego brązu, podział szyb za- m arkow any pom iędzy szybami). O kna te rów nież posiadają słupek konstrukcyjny, który w pływ a na pow iększenie szerokości podziału pionow ego całe go o tw oru.
Część okien drew nianych w pierzejach Rynku sp ra wia w rażenie jednoram ow ych, m im o że są drew niane
i o konstrukcji skrzynkowej. W rażenie to w ynika z faktu pom alow ania w ew nętrznego skrzydła okna ciem ną farbą (np. okna na I piętrze przy Stronie Z a krzew skiego nr 5).
Wnioski
N iek tó re z przytoczonych przykładów w arszaw skich budow li zabytkow ych, to de facto budow le n o w e, pieczołow icie zrekonstruow ane po całkow itym zniszczeniu w czasie II wojny światowej. Inne, zacho w ane do naszych czasów obiekty, też ulegały przebu dow om , przeróbkom , rem ontom . Popadały w ruinę, odzyskiw ały św ietność w rękach innego właściciela w edług now ych obow iązujących m ód. Porów nując sta re zachow ane dokum enty, w idać jak w jednej elewacji pałacu w różnych okresach czasu w ystępow ały różne stolarki. Są to nie tylko inne konstrukcje okien, ale posiadają one całowicie inne podziały i profile (np. Pałac Tyszkiewiczów przy ul. K rakow skie Przedmieście 32, Pałacyk Raua przy Al. Ujazdowskich 27). Zawsze jednak okna były rozw iązane dla całego budynku i w sposób harm onijny łączyły się z jego architekturą. Do rzadkości należą zm iany np. wielkości, proporcji otw o ró w okiennych czy też ich zew nętrznego wystroju (obram ow ania, zwieńczenia).
25. W arszaw a, ul. N o w y Ś w ia t 4 0 — w id o k ogólny elew acji b u d y n k u , uw agę zw racają d w a nie w y m ie n io n e o kn a (II piętro, strona prawa) oraz różnice w p rzyjętych rozw iązaniach p o d zia łó w stolarki w n o w y ch o kn a ch na I i II p iętrze b u d y n k u
25. W arszaw a, 4 0 N o w y Św ia t Street — general view o f th e eleva tio n w ith a tte n tio n w o rth y tw o unchanged w in d o w s (second storey, right side) a n d differences in th e accepted so lu tio n s o f w o o d w o rk division in the n e w w in d o w s on th e first a n d second storey o f the building
drew no klejone w arstw ow o lub metal. N atom iast w i dać w yraźnie, który system stolarki posiada pow ierz chnie ram i skrzydeł zlicow ane (wrażenie „płaskości”), a który ma te elem enty rozm ieszczone w różnych p ła szczyznach (inny św iatłocień, inna plastyka w ypełnie nia otw oru).
W spółczesne okna są jednoram ow e — to znaczy jedna ram a, ze skrzydłam i w yposażonym i w zestaw szyb zespolonych, jest tak skonstruow ane, że zastępuje tradycyjne okno, które w większości om aw ianych przykładów było podw ójne i posiadało jako przegroda pew ną określoną grubość. Likwiduje się zatem w e w nętrzne skrzydło okienne. Z poziom u ulicy ta zm ia na jest zauw ażalna — w idać, które okna są podw ójne, poniew aż w nich, w trakcie ruchu obserw atora, p o ja wia się „gra” naw arstw iających się podziałów o tw o ru w ykonanych za pom ocą małych szczeblinek. O kna jednoram ow e są całkow icie „statyczne” .
Tam, gdzie pojaw iła się w spółczesna stolarka o k ien na w ciągach ulic zabytkow ych, w strefach starom iej skich i na terenach objętych o chroną konserw atorską, niepokojące są przykłady w ystępow ania w jednym b u dynku kilka typów stolarki okiennej obok siebie (nie m ów iąc o w itrynach w parterze, gdzie różnorodność form i m ateriałów jest jeszcze większa). Są stolarki stare i now e, o różnych podziałach, grubościach słu p ków, ram i ościeży, w ykonane z różnych m ateriałów .
26. W arszawa, ul. P iw na 4 9 — w id o k ogólny o d stro n y p o dw órka 26. W arszawa, 49 P iw na Street — general view fro m th e courtyard
Dzisiaj, idąc ulicą, praktycznie nie m ożna rozróżnić z jakiego m ateriału w ykonane są okna jednoram ow e zam ontow ane na poziom ie piętra łub wyżej. Podobnie m oże wyglądać pow ierzchnia ram okna w ykonanego w całości z PVC, jak elem enty konstrukcyjne okna p o w leczone tw orzyw em lub pom alow ane now oczesną farbą, m im o że m ateriał okna stanow i drew no lite,
27. W arszawa, ul. P iw na 4 9 — zb liżen ie po ka zu je w y m ie n io n e okna, które m .in . w yróżnia dodanie słu p ka poszerzającego w y ra źn ie p io n o w y p o d zia ł o tw o ru , u ch yln y sposób otw ierania, szersze ra m y oraz du że p ła szczy zn y szyb
27. W arszawa, 49 P iw na Street — a c lo se-u p o f th e exchanged w in d o w s w hose distinguishing features include an a d d itio n o f a pillar d istin c tly exp a n d in g th e vertical division o f th e opening, a deflecting w a y o f opening, w ider fram es a n d large w in d o w panels
Co gorsza — w idać, że już sąsiadują ze sobą różne typy współczesnej stolarki — jak w om aw ianym wcześniej b udynku przy ul. K rakow skie Przedmieście 20/22 lub w dom u przy tej samej ulicy po d nr 11. W ynika to z obecności na rynku w ielu firm produkujących i m o n tujących okna w różniących się między sobą syste m ach, oraz z ciągłego rozw oju i udoskonalania n o wych technologii. Ta sytuacja prow adzi do całkow ite go chaosu n a elew acjach.
R ó żn o ro d n o ść w ypełnień o tw o ró w okiennych w jednym obiekcie jest wysoce niepokojąca i w b u d y n kach lub na obszarach znajdujących się pod o chroną konserw atorską nie m oże w ystępow ać. Rozm aitość ta generalnie w ym aga uporządkow ania, gdyż budynki m uszą tw orzyć h arm o n ijn ą całość, inaczej tracą swój w yraz architektoniczny.
O soba, k tó ra pierw sza zastosow ała now ą stolarkę w budynku, gdzie jest wielu właścicieli lub użytkow ników — praktycznie w yznacza dla innych jej m ie szkańców rodzaj nowej stolarki (typ, system). Jeśli zakupiła stolarkę w spółczesną, najtańszą (aspekt eko nom iczny), stan d ard o w ą i estetycznie nie pasującą do w ystroju elewacji, a m im o to stolarka ta jest już zrea lizow ana (naw et jeśli trzym a generalne podziały) — to jest to problem największy. Trzeba jednak zauważyć, że osoba ta w przeważającej części przypadków p o d ej muje decyzję o zakupie nie mając ani w ystarczająco dokładnych w ytycznych konserw atorskich, ani wiedzy fachow ej, jak zm iana okna lub okien w jednym m ie szkaniu w płynie na w ystrój elewacji całego dom u.
Służby konserw atorskie muszą zatem mieć rozezna nie w m ożliw ych do zastosow ania stolarkach w spół czesnych i pow inny pom óc inw estorow i w wyborze now ego typu stolarki. N ie m oże to być nakaz adm ini stracyjny konserw atora, a raczej dobrze u k ieru n k o w a na d o b ro w o ln a decyzja inw estora, pow stała z działa nia mającego na celu przekonanie inw estora do osiąg nięcia w spólnych celów. W ym iana stolarki okiennej pow inna być przyjęta dla wszystkich użytkow ników budynku i musi w ynikać z zainteresow ania stron (tak sam o pow inny postępow ać adm inistracje budynków kom unalnych). N iezbędne jest zatem określenie i p o danie precyzyjnych w ym agań, jakim pow inny now e okna odpow iadać, oraz zalecenia naw et jednej firmy i jednego system u rozw iązań dla k o nkretnego b u d y n ku, do realizacji w konkretnym okresie czasu.
N o w a stolarka okienna w chodzi do starych b u dyn ków i proces ten będzie kontynuow any. W ykluczając przypadki w ybitnych dzieł architektury i szczególnie cennych stolarek okiennych, których zachow anie m o że być p row adzone bez względu na koszty i nakład pracy, to czeka nas w w ielu przypadkach znajdow anie rozw iązań kom prom isow ych bazujących na now ych technologiach i m ateriałach. Sprawy te trzeba koniecz nie przedyskutow ać w gronie k onserw atorów i p ro d u centów okien. Dyskusja p ow inna dążyć do w yjaśnienia sobie celów, które chciałoby się osiągnąć i podjęcia
29. W arszaw a, R yn ek Starego M iasta 11 — w b u d y n k u w y m ie n io n o na n o w e trzy okn a na II piętrze
29. W arszaw a, 11 R yn ek Starego M iasta — three w in d o w s on the second storey exchanged fo r n e w ones
w spólnych m ądrych kroków prow adzących do ich re alizacji. M am y m ożliwość p orów nania osiągniętych dotychczas efektów i wyciągnięcia w niosków na przy szłość. Z aró w n o rozw ój now ych technologii, jak i obecność now ych p ro d u k tó w jest nieunikniony i
wy-28. W arszaw a, R yn ek Starego M iasta 5 — noivoczesna stolarka o kien n a w lu ka m a ch
musi zm iany zarów no w aktualnie obow iązujących norm ach budow lanych, jak i w działaniach k onserw a torskich. O statnia więc chwila, aby nie dopuścić do niekontrolow anch zm ian w prow adzających chaos na elewacjach budynków i pow odujących w konsekw en cji zatarcie ich w alorów architektonicznych i h isto rycznych.
O kna w zespołach starom iejskich oczekują na w y m ianę. Tymczasem nie ma ani koncepcji na jakie okna te w ym ieniać, ani producenci now oczesnych stolarek nie przejaw iają większego zaintresow ania tym p ro b le mem. M ają oni w sw oich katalogach, w ro zb u d o w a nych system ach okiennych, do kilkudziesięciu tysięcy różnych elem entów — kształtek, profili, okuć. M ają rów nież, zależnie od kraju gdzie firm a działała, lub z którego pochodzi, gotow e propozycje, np. okna n a w iązującego do okna tradycyjnego z początku X X w. z H olandii, N iem iec czy Szwajcarii. Oczywiście, o p e ruje się pew nym i uproszczeniam i, bo w różnych rejo nach tych krajów w ystępują różnice form i kształtów, ale generalnie istnieje m ożliwość zindyw idualizow ania podstaw ow ego w zoru i dopasow ania go do np. tra d y cyjnego, prostego, przeciętnego okna np. skrzynkow e go, które w ystępuje m asow o w łaśnie w strefach sta ro miejskich. W Polsce nie ma żadnej oferty, określają cej chociażby w przybliżeniu, które elem enty w d a nym systemie mogłyby być użyte dla takiego „innego” okna, a konserw atorzy potrzebują stolarki okiennej zindyw idualizow anej, przeznaczonej do nietypow ych otw orów .
Z astosow anie najtańszych sta n d a rd ó w okien w obiektach w pisanych do rejestru zabytków lub znaj dujących się w strefach ochrony konserw atorskiej, n a leży uznać za rozw iązania złe, o charakterze pro w izo rycznym, lub kosztow ną pom yłkę.
Kilka uwag praktycznych
Jeżeli już zapada decyzja o w ym ianie stolarki na w spółczesną, bezw zględnie należy d okum entow ać sta re stolarki (rysunki, fotografie). Każdy budynek trzeba badać indyw idualnie, spraw dzać czy w n ętrza są p rze b udow ane (jakie są gabaryty pom ieszczeń oraz czy jest w nich spraw na w entylacja graw itacyjna). Jaka będzie ich funkcja i sposób użytkow ania? Czy nie trzeba w y konać np. w parterze dodatkow ych zabezpieczeń? N a drodze przetargu od firm należy żądać przedstaw ienia rozw iązań stolarki dla wszystkich typów o tw o ró w w y stępujących w budynku. Rozważyć, czy istotne jest zachow anie układu istniejącej stolarki — zachow anie podziałów nie w yklucza innego system u otw ierania okien. A m oże w arto w konkretnym przypadku szukać now ego rozw iązania stolarki, zharm onizow anego z a r chitekturą i w ygodnego dla użytkow nika? D om agać się określenia zastosow anych sposobów rozszczelnie- nia nowej stolarki. Zw racać uwagę na rodzaj p ro p o now anych szyb (przez szyby zwykłe w idać w nętrze
budynku, szyby typu float mocniej odbijają św iatło), oraz sposób ich podziału. O kna pow inny posiadać dokum entację techniczną, a w w ypadku przek ro cze nia standardu rozm iaru (1,5x1,5 m) muszą m ieć d o datkow e indyw idualne obliczenia statyczne. Pozwala to w tej fazie w ym iany uniknąć błędów lub je sk o ry gować. W ybierać firmy, które posiadają bogatą o fertę system ow ą, a co za tym idzie mogą dostosow ać sto la r kę do nietypow ych otw orów i nie muszą stosow ać ograniczonych, najprostszych rozw iązań s ta n d a rd o wych, lub rozw iązań sprow adzających się do ich w y m uszonej kom binacji. Co praw da każde rozw iązanie indyw idualne będzie droższe od podstaw ow ego, ale efekt końcow y m oże być zdecydow anie lepszy i p o zwoli zharm onizow ać stolarkę z architekturą. K orzy stać w yłącznie z firm posiadających obow iązkow e aprobaty techniczne lub certyfikaty i św iadectw a (ITB, P Z H ) na stosow ane m ateriały lub produkty. S p ra w dzać czy oferta cenow a zaw iera dodatkow e św iad czenia. Ż ądać co najmniej kilkuletniej gw arancji na wyroby. Do m ontażu zatrudniać firmy przeszkolone i atestow ane przez p ro d u cen tó w stolarek.
N a koniec przykład w yjątkow y — okno z o d b u d o w anego w arszaw skiego Z am ku K rólew skiego. Jest to
30. W arszaw ski Z a m e k K rólew ski — zn iszczo n a stolarka o k ie n n a w parterze b u d y n k u o d stro n y dziedzińca za m ko w eg o
30. W arsaw R o ya l Castle — dam aged w in d o w w o o d w o rk on th e g ro u n d flo o r o f the building fro m th e Castle courtyard
stolarka znajdująca się w oknie od strony dziedzińca. W ykonana ok. 1978 r., dębow a. H istoryczną form ę okien zam kow ych o d tw o rzo n o w konstrukcji zespolo nej. Szybki zew nętrzne o praw ione są w m ałe szczeblin- ki, a od strony w ew nętrznej druga szyba jest bez p o działów. O k n o jest w yposażone w historyczny system zam ykania.
W chwili obecnej, a w ięc po 20 latach, stolarka ta wym aga pilnie napraw y lub wymiany. Elem enty d rew niane są miejscam i zniszczone, farba obłazi, kity są p opękane. C ala konstrukcja w idoczna od zew nątrz jest m ocno spaczona i nieszczelna. N a szybach w ew nętrz nego skrzydła w ystępuje rozległe skraplanie się pary w odnej, pow odujące dalsze uszkodzenia konstrukcji okna (stan z 14 m arca 1998 r., tem p eratu ra — 1°C, dzień pochm urny, godzina 13.00).
Z a om aw ianym oknem znajduje się jedna ze zrek o n stru o w an y ch sal zam kow ych. Tak jak inne sale eksp o zycyjne, posiada ona klim atyzację. Z godnie z zalece niem konserw atorów , system klim atyzacyjny utrzym u je m .in. podw yższoną w ilgotność pow ietrza tam , gdzie znajdują się zabytkow e sprzęty i obrazy. W yloty k an a łów klimatyzacyjnych znajdują się w parapetach okien nych. W ilgoć w dostarczanym do sal pow ietrzu w zim ne dni w ykrapla się na elem entach nieszczelnych okien i na schłodzonych ścianach w nęk okiennych. Powstałe w ten sposób duże plamy wilgoci na ścianach oraz uszko dzone okna są na razie dyskretnie ukryte za zasłonami... Ta stolarka zostanie praw d o p o d o b n ie niedługo za kw alifikow ana do wym iany na now ą. Jeśli do tego dojdzie, to chyba nie m am y w ątpliw ości, na jaką p o w in n a zostać zm ieniona. Pewne jest, że trzeba będzie przedyskutow ać szczegółow o różne rozw iązania.
New Windows in Objects Listed in the Register of Historical Monuments or Buildings Situated in Conservation Protection Areas
Contemporary window woodwork comprises single fra me windows made of PVC, glued wood or aluminium. They are glazed with two- or three-layer panels which can possess additional properties: they are able to, e.g. protect the inte rior against overheating, the loss of heat or burglary. The new windows have an extremely simplified detail. They constitute thin divisions with certain measurements of fra mes and other construction elements, which are, as a rule, wider than similar parts in traditional double wooden windows.
An uncritical application of modern windows in historical objects can lower the aesthetic merits of the historical eleva tion by obliterating the original, harmonious solutions.
The author of the article maintains that particular instan ces permit the usage of modern windows in old buildings, but that such windows must be selected precisely and indi vidually for a given object. New windows are tighter, a feature which denotes the necessity of conducting other forms of work, rendering possible a proper utilisation of the interiors.
Generally speaking, control concerning the exchange of windows remains unsatisfactory. Furthermore, it is necessary to embark upon a dialogue between conservators and wood work producers in order to obtain solutions serving the realisation of joint goals.
