Kronika muzealna 1995

Bogusław Paprocki

Kronika muzealna 1995

Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 19, 405-430

1998

R o c z n i k M u z e u m N a r o d o w e g o w K i e l c a c h T o m 1 9 , K i e l c e 1 9 9 8

BOGUSŁAW PAPROCKI

K R O N I K A M U Z E A L N A 1 9 9 5

MUZEUM NARODOWE W KIELCACH

Głównym zadaniem w 1995 roku były pra­ ce nad w ystaw ą S ztu ka niemiecka 1450 -1 8 0 0 w zbiorach polskich angażującą działy R ze­ m iosła A rtystycznego, M alarstw a i Rzeźby, Rycin, N um izm atyczny i W ydaw nictw oraz p racow nię k o n serw a to rsk ą . W ciągu roku p rzep row ad zon o o g ó ln o p o lsk ą k w eren d ę, opracow ano i zredagow ano katalog liczący około 1000 pozycji, zwieziono w iększość ek s­ ponatów, wykonano projekt plastyczny. Wy­ staw ę finansow ała Fundacja Współpracy Pol­ sko-N iem ieckiej; jej otw arcie przew idziano w początkach 1996 roku.

W pałacu były czynne stałe ekspozycje: W nętrza zabytkow e (okrojone o część aparta­ m entu biskupiego, gdzie od sześciu lat prowa­ dzi się prace konserwatorskie), Galeria M a­ larstw a Polskiego i S ztu ki Zdobniczej, D awne uzbrojenie europejskie i wschodnie, S a n k tu a ­ rium M arszalka Józefa P iłsudskiego (z tow a­ rzyszącą w ystaw ą JózefP iłsu dski w Kielcach). W Rynku udostępniano wystawy: przyrodni­ czą i współczesnej sztuki ludowej oraz archeo­ logiczną (Kielecczyzna średniowieczna).

Z w y sta w czasow ych do połow y lu teg o czynna była w ystaw a ikon, ponadto urządzo­ no dwie nowe: J a n M atejko - w a rszta t a r ty ­ s ty (ze zbiorów Domu Jana Matejki w Krako­ wie) i M yślistw o X V I-X IX w. ze zbiorów m u ­ zeów lwowskich:, dla tej ostatniej wydrukowa­ no bogato ilu strow an y k atalog obejm ujący zbiór historycznej broni z Lwow skiego M u­ zeum Historycznego.

M uzeum włączyło się w obchody Roku Że­ rom skiego, 270-lecia Liceum O gólnokształcą­

cego im. S tefa n a Ż erom skiego w K ielcach, a także 30-lecia M uzeum Lat Szkolnych S te­ fana Żeromskiego, współorganizując wystaw y w W arszaw ie i w N ałęczow ie, sesje naukowe i spotkania literacko-m uzyczne w Kielcach. Staraniem muzeum na elewacji dawnego gim ­ nazjum zaw isła tablica upam iętniająca m ie­ szczące się tu szkoły w latach 1 7 2 7 - 1961.

M uzeum pomogło również w urządzeniu ekspozycji w dawnym w ięzieniu przy ul. Za­ mkowej w Kielcach, której organizatorem był Oddział Kielecki Światowego Związku Żołnie­ rzy Armii Krajowej.

W pracach konserw atorskich nastąpił za­ stój spowodowany brakiem środków finanso­ wych. Zdołano tylko zakończyć restaurację stropu ramowego w apartam encie biskupim i przeprowadzić w tych pom ieszczeniach bada­ nia architektoniczne. Dzięki dotacji Wojewo­ dy K ieleckiego i Funduszu Ochrony Środowi­ ska udało się zm odernizować kotłownię cen­ tralnego ogrzew ania, z zam ianą ogrzew ania na olejowe, co radykalnie zm niejszyło em isję szkodliwych dla pałacu substancji.

Wśród licznych darów dla m uzeum można wym ienić m ateriały źródłowe po geologu J a ­ nie Czarnockim przekazane przez córkę Ka­ tarzynę Pawłowską oraz kolekcję 45 oryginal­ n ych rysu n k ów i obrazów S te fa n a Żecho- wskiego podarowaną przez wdowę po artyście, M ariannę. W ielu darczyńców przekazało do­ kum enty i pam iątki, licząc na otwarcie zapo­ wiadanej ekspozycji Dzieje Kielc', do otwarcia niestety nie doszło z braku funduszy, mimo silnej presji miejscowych środowisk.

4 0 6 B ogusław Paprocki W 1995 roku m uzeum wraz z oddziałam i

zwiedziło 83 100 osób (w tym: pałac - 20 437, siedzibę w Rynku - 8416, Oddział Żeromskie­ go — 15 087, oddział Sienkiew icza - 39 160); z zajęć ośw iatowych (145 lekcji, 56 odczytów, 59 seansów filmowych), im prez muzycznych i literackich skorzystało dodatkowo 11 336 osób.

Opublikowano kolejny, 18. tom rocznika, zawierający głównie opracowania źródeł do h i­ storii Kielc i regionu, oraz w spom niany k a ­ talog broni m yśliw skiej; zredagowano i odda­ no do druku obszerny katalog w ystaw y sztuki niem ieckiej 1 4 5 0-1800 w zbiorach polskich.

ZBIORY MUZEALIÓW

G R O M A D Z E N IE Z B IO R Ó W

W pierw szym rzędzie należy odnotować fakt odnalezienia obrazu Kazimierza Szermę- tow skiego z 1857 r.Procesja w Chęcinach, za­ ginionego w 1981 r.

Zbiory m uzeum powiększyły się o 447 m u­ zealiów; jednocześnie z inw entarza do k sią ż­ ki m ateriałowej w działach przyrody i arche­ ologii przeniesiono 187 obiektów . Do depo­ zytu przyjęto XVII-wieczną monstrancję*, za­ razem zwrócono 4 obrazy m alarzy holender­ skich i włoskich z XVI-XVII w., przekazane w depozyt w 1971 r. przez M uzeum Narodo­ w e w W arszaw ie i ek sp on ow an e w pałacu (m artwe natury F. Snydersa oraz przedsta­ w ien ie M atki Boskiej ze śpiącym D ziecią t­ kiem).

N a skromnej liście zakupów (24 pozycje) znalazły się 4 obrazy Stefana Żechowskiego z lat 1 9 3 2 -1 9 7 8 (sfinansow ane przez Woje­ w odę K ieleck iego), p orcelan ow y p ółm isek (M iśnia, ok. 1750), k ielcian a (m ateriały do kieleckiego rzem iosła z lat 1 9 1 0-1935) oraz obraz ludowej artystki M arianny W iśnios.

W ramach badań florystycznych i m inera­ logicznych Dział Przyrody zebrał 69 gatunków roślin naczyniowych z rezerwatu „Milechowy” k. B olm ina oraz okazy kalcytów z kopalni „Laskow a” pod K ielcam i i „Ostrów ka” koło Chęcin.

Dość liczne były dary: 576 obiektów od 28 osób. N a szczególne w yróżnienie zasługuje dar Katarzyny Pawłowskiej z W arszawy, cór­ ki Jana Czarnockiego, zawierający oryginal­

* W 1 9 9 6 r. p r z e sz ła o n a n a w ła s n o ś ć m u z e u m dro ­ g ą w y m ia n y n a p a c y fik a ł z r z y m s k o k a to lic k ie j p a r a fii św . K a ta r z y n y w W a r s z a w ie .

ne fotografie, rękopisy i m aszynopisy, rysun­ ki, mapy i druki dokum entujące działalność naukow ą zasłużonego geologa, które od 1990 r. znajdowały się w depozycie m uzeum . Dar objął 594 pozycje oraz dodatkowo 316 doku­ m entów i fotografii. M arianna Ż echow ska, wdowa po Stefanie Żechowskim , podarowa­ ła 45 rysunków i obrazów z lat 30.-80. XX w. reprezentujących oryginalną twórczość arty­ sty zw iązanego z Książem W ielkim , zaś M a­ ria M ichajłów-W ałach z Krakowa - obrazy zm arłego m ęża, S ta n isła w a . D ział H istorii wzbogaciły dary od osób, które w 1994 r. w y­ p ożyczyły o b iek ty na w y sta w ę P o k o le n ie nadziei. K ielczanie 1918-1939.

Zbiory biblioteki p ow ięk szyły się o 212 książek; katalogów muzealnych przybyło 123, czasopism 203.

Do inw entarza w pisano 1638 pozycji (w tym 1572 zapisów w nowych inw entarzach działów: M alarstw a i Rzeźby oraz N um izm a­ tycznego; założono 886 kart katalogu nauko­ wego. S ygn atu ry in w en tarzow e otrzym ało ponad 11 000 zabytków archeologicznych. Biblioteka m uzealna założyła 1741 kart kata­ logowych dla 497 książek; do katalogu czaso­ pism wpisano 55 egz. kompletnych roczników. Kontynuowano opracowywanie katalogu sta­ rodruków. Pracownia Fotograficzna w ykona­ ła 1346 negatyw ów i 2340 odbitek - dla po­ trzeb inw entarza m uzealiów , dokum entacji k o n se r w a to r sk ie j, w y d a w n ictw i im p rez. D ział Przyrody p rzystąp ił do opracow ania materiałów po geologu Janie Czarnockim (910 pozycji) oraz szczątków ssaków kopalnych w zbiorach muzeum .

Inwentaryzacja w 1995 roku objęła działy: R zem iosła A rtystycznego i Sztuki Ludowej. Stwierdzono brak 14 przedmiotów rzem iosła artystycznego, a podejrzewając ich wykradze­

K ronika m u zealn a 1995

407

N A B Y T K I M U Z E U M N A R O D O W E G O W K IE L C A C H W 1 9 9 5 R O K U

Dział

M uzealia Książka m ateriałow a Zakup Dar Pozysk wł. Depozyt Dar Zakup Pozysk wł. Archeologii . _{19 74 1} . . . 4 *

Historii 18 120 4 - 9 - 90

M alarstw a i Rzeźby 4 30 - - - - 3 Num izm atyczny - 4 2 - - - 12 Przyrody - 60 6 - 288 - 183 * Rycin - 39 - - 4 - -R zem iosła Art. 1 - 10 1 - 3 62 Sztuki Ludowej 1 - - - - - -Lapidarium - - - - - - 23 Oddz. Żeromskiego - - 1 - - - -Oddz. Sienkiew icza - 3 51 2 - - 26 -Łącznie 24 275 148 1 301 29 378

1 w ty m 5 o b ie k tó w p r z e n ie s io n y c h do in w e n t a r z a z k s. m a te r ia ło w e j 2 w ty m 4 o b ie k ty p r z e n ie s io n e z b ib lio te k i, 1 o b ie k t o d z y s k a n y * o b ie k ty p r z e n ie s io n e z in w e n t a r z a do k s . m a te r ia ło w e j

nie, złożono d on iesien ie organom ścigania. W działaniach poinwentaryzacyjnych stara­ no się wyjaśnić rozbieżności w dokumentacji m u zealiów oraz zak w alifik ow ać i w ycenić obiekty pozostające poza ewidencją w D ziale Rzemiosła Artystycznego. Z inw entarza D zia­ łu Archeologii przeniesiono do książki m ate­ riałow ej kopie zabytków (w czesn o śred n io ­ w iecznych szachów z S andom ierza, k losza lateńskiego z Grójca i neolitycznej amfory ze Złotej), do inw entarza zaś włączono cenną do­ k u m en ta cję z n a le z isk arch eologiczn ych - dzienniki ks. Stanisław a Skurczyńskiego z lat 1 9 2 2 -1 9 6 0 , oraz m a la r sk ie w y o b ra żen ie cm entarzyska w Łopusznie pędzla Zdzisława Lenartowicza, z 1914 r. W inw entarzu D zia­ łu Przyrody znalazły się próbki geologiczne iłów, piasków, glin i wapieni zbierane w róż­ nych miejscach w latach 1963-1991 oraz po­ chodzące z odsłonięć i prac geologicznych - prowadzonych przez kierownika działu E uge­ nię Fijałkowską w ramach badań nad surow ­ cami ilastym i przydatnym i w ceramice garn­ carskiej w regionie św iętokrzyskim i sando­ mierskim . W ykorzystano je w artykułach pu­ b lik o w a n y ch w roczn ik u m u z e a ln y m . Ze w zględu na brak kom pletnej dokum entacji próbki zdecydow ano u sunąć z in w en tarza. Podobnie nieprzydatne dla m uzeum okazały się preparaty m ikroskopow e bezkręgowców

oraz form pierwotniaków i bakterii, a także zbiory ślim aków i pajęczaków.

W D ziale Archeologii dokonano w eryfika­ cji (w zakresie chronologii i funkcji) 1629 frag­ m entów ceram icznych oraz 300 wyrobów że­ laznych, m iedzianych i in. z grodziska śred­ niow iecznego we Włoszczowie.

K O N S E R W A C J A Z B IO R Ó W

W m uzealnej Pracowni Konserwacji D zieł Sztuki przeprowadzono konserwację 10 obra­ zów: O rońsko Józefa Brandta, B ra m a K r a ­ k o w sk a w K ielcach Szym ona G órnickiego, K azanie ks. Ściegiennego Andrzeja Olesia, au­ toportret S ta n isła w a W ałacha, P la n ty k r a ­ k ow skie Józefa Mehoffera oraz portret i 4 pej­ zaże K azim ierza Pacew icza. Zabezpieczono 5 rycin (prostow anie, prasow anie, klejen ie i podklejanie rozdarć - nr inw . M NKi/GR/ 2264-7, M NKi/HS/782). Dokonano renowacji 12 ram, dostosowując z zasobów m agazyno­ wych ramy do dwóch obrazów (P lanty krakow ­ skie Józefa Mehoffera i P ow rót z polow an ia T adeusza Rybkowskiego). Zabiegom konser­ w atorskim poddano meble (krzesła - nr inw. M N K i/R /572c i 1098/1, k w ietn ik — nr inw . 200), ceram ikę (naczynia ćm ielow skie - nr inw . M NKi/R/1242, 1 2 4 8 ,1 3 3 4 ,1 8 3 9 ; puszkę

4 0 8 B ogusław Paprocki na herbatę, M iśnia - nr inw. 917; filiżanki i

talerzyki, Hohenberg - nr inw. 1401-2, 1408, 1395-6; wazę, Św idnica - nr inw. 1834; czar­ kę, Chiny — nr inw. 642; półm isek — nr inw. 1357); sklejono klosz do zegara kominkowego. O czyszczono i zab ezp ieczon o 100 m on et z D ziału N um izm atycznego.

Dla potrzeb w ystaw wykonano passe-par- tout do rycin: 7 wiedeńskich i 70 technicznych; mocowano, poprawiano i czyszczono passe- -partout przy rysunkach i rycinach w ypoży­ czanych z Krakowa i G dańska na w ystaw ę sztuki niem ieckiej.

W 1995 roku pracownię angażow ał przede wszystkim ruch muzealiów: dla obiektów uży­ czanych na zew nątrz oraz przyjmowanych na w ystaw y w łasn e sporządzono aż 951 opinii konserwatorskich, m.in. przyjęto oraz przygo­ towano do transportu k ilk aset obiektów w y­ pożyczonych na wystawy: ikon, M atejkowską i m yślistw a. Przygotow ano, nadzorow ano i brano udział w transporcie obiektów na w y­ staw ę sztuki niem ieckiej, uczestnicząc w 20 wyjazdach.

Kierownik pracowni Marek Mazurek ucze­ stniczył w pracach komisji konserw atorskich nadzorujących restaurację stropu ramowego z obrazam i w apartam encie biskupim oraz konserw ację dużego zesp ołu m ebli zleconą

w 1994 r. Stan isław ow i W ięzikow i (Zakład K onserw acji i W yrobu M ebli Stylow ych w S trz e g o c ic a c h k. D ęb icy), p o sia d a ją cem u upraw nienia w zakresie konserwacji zabytko­ wych mebli. Pracownia pełniła stałą kontrolę stanu zachowania m uzealiów oraz warunków klim atycznych na ekspozycjach i w m agazy­ nach. Dokonano przeglądu i bieżących konser­ wacji m uzealiów (przede w szystk im m ebli, rycin i fotografii) w M uzeum Sien k iew icza w Oblęgorku.

C zyszczeniem i konserw acją m uzealiów zajmowały się również działy: Archeologii (157 srebrnych i m iedzianych m onet z Połańca, Św iętego Krzyża i Kielc, ząb m am uta, 47 ka­ fli garnkowych z Siekluk) i Przyrody (9 poro­ ży, 7 ptaków łownych). Kontynuowano zleco­ ną w 1994 r. konserwację tapiserii herbowej Stefana Korycińskiego (kons. H elena Hryszko z W arszawy). D la potrzeb w ystaw y m yśliw ­ skiej p. Szczepan M arkowski z Kielc zakon­ serw ował m edalion żubra, niedźw iedzia bru­ natnego, sarnę, głuszca, dropia i dwa bieliki. W M uzeum S ien k iew icza w O blęgorku część obiektów na podłożu papierowym (m.in. rysunki Piotra Stachiewicza) zastąpiono foto­ kopiam i autorstw a art. fot. Paw ła Pierściń- skiego. W celu właściwego przechowywania al­ bumów i adresów wykonano specjalne pudła.

WYSTAWY Ekspozycje stałe na piętrze pałacu (Wnę­ trza za b ytk o w e) były nadal uszczuplone za­ m knięciem na czas prac k onserw atorskich i badań a rch itek to n iczn y ch trzech p om ie­ szczeń ap artam en tu biskupiego. Wycofano znaczną ilość m ebli oraz portierę herbową, które skierowano do konserwacji.

W dawnej Sali Sztandarowej oraz w kapli­ cy sąsiad u jącej z S an k tu ariu m M arszałka Józefa P iłsudskiego na parterze pałacu D ział Historii urządził stałą ekspozycję J ó ze f P ił­ su d sk i w K iełcach, na którą złożyły się: obra­ zy S tan isław a B atow skiego Wejście strzełców do K ielc (szkic całości i scena środkowa tryp­ tyku oraz kopia jednej ze scen bocznych), ka­ m ienne kartusze z godłem państwowym i her­ bem K o ściesza P iłsu d sk ic h (u m ieszczo n e przed 1939 r. w Sieni Górnej pałacu), kopia

rzeźby „Czwórki” (w edług oryginału autor­ stw a Jan a Raszki z M uzeum Sztuki M eda­ lierskiej w e Wrocławiu) w ykonana w 1991 r. przez kieleckiego rzeźbiarza Stefana Maja, stolik marm urowy z lat 30. XX w. (pochodzą­ cy prawdopodobnie z przedwojennego Domu W ychow ania Fizycznego i P rzysposobienia Wojskowego w Kielcach), fotografie i publika­ cje dokum entujące pobyt M arszałka w K iel­ cach oraz Złota K sięga M iasta K ielc z 1937 r. N owa ekspozycja zastąp iła w ystaw ę D zieje S a n k tu a riu m M arszałka Józefa Piłsudskiego czynną w latach 1990-1993.

D ział Przyrody przystąpił do opracowywa­ nia scenariusza nowej w ystaw y przyrodniczej, która zastąpi dawną nie zm ienianą od 1969 r.

K ronika m uzealna 1995

409

staw y J ó z e f P iłs u d s k i w K ielcach z marm uro­ wym stolikiem z lat 30. XX w. oraz z fotografia­ m i i pu b lik acjam i do­ ku m en tu jącym i pobyt M arszalka w Kielcach

Z braku środków finansowych nie udało się urządzić stałej ekspozycji historycznej Dzieje K ielc w św ieżo odrestaurowanym skrzydle pn. pałacu. W 1994 r. gotowy był scenariusz (w kilku wariantach dostosowanych do wielkości powierzchni ekspozycyjnej) oraz przygotowa­ ne eksponaty. Przeciągający się term in otwar­ cia tej w ystaw y wywołuje liczne reakcje miej­ scowych środowisk*.

Do 20 lutego była czynna w ystaw a Ikony z kolekcji M u zeu m N arodow ego w K rakow ie (om ów ienie w kronice 1994). W 1995 roku w siedzibie w Rynku urządzono dwie w ysta­ wy czasowe.

J a n M atejko - w a rsz ta t a rty sty (16 III — - 6 VIII)

Komisarz: M ałgorzata Buyko, kierow nik Domu Jana M atejki w Krakowie; aranżacja plastyczna: Maria Kokoszyńska

N a w y sta w ie przygotow anej przez M u­ zeum Narodowe w Krakowie zaprezentow a­ no zbiory Dom u J a n a Matejki: przedm ioty z kolekcji artysty oraz jego szkice rysunkowe i olejne, stanowiące w arsztat malarza. Była to udana próba pokazania środków, jakim i po­ sługiw ał się artysta w swojej pracy - od po­ m ysłu rysunkow ego poprzez akcesoria, na szkicu olejnym kończąc. W ystaw a była

naj-* K ie lc z a n ie c z e k a ją n a w y s t a w ę . P r z y n o s z ą do m u z e u m s ta r e fo to g r a fie , d o k u m e n ty , r e g io n a ln e c z a s o p is m a , n u m i­ z m a ty , p a m ią tk i. O K ie lca c h p a m ię ta ją lu d z ie , k tó r z y s tą d w y e m ig r o w a li, n p . R ita M o r itz z N o r d e s t e d t w N ie m c z e c h p r z e sła ła z d ję c ia s w e g o p r a d z ia d k a F r a n c is z k a , k tó r y b y ł n ie g d y ś d y r e k to r e m G łó w n ej D y rek cji H u tn ic z e j. Z d z is ła w

S ło ta z A n g lii p r z e k a z a ł p a m ią tk i sw o jej s łu ż b y w P o ls k ic h S iła c h Z b ro jn y c h n a Z a c h o d z ie . B a r d z o i n te r e s u ją c y da r o trz y m a ło m u z e u m od d ra A n d rzeja G a jz ler a , p o to m k a z n a ­ n e g o s u c h e d n io w s k ie g o poety: j e g o d z ia d e k b y ł w ła ś c ic ie ­ le m w a p ie n n ik ó w w J a w o r z n i. K a żd eg o ro k u D z ia ł H is t o ­ r ii p o z y s k u j e lic z n e d a r y i p r z e k a z y , b e z m o ż liw o ś c i ich e k s p o z y c ji („ E ch o D n ia ”, 11 II 1 9 9 5 ).

410

Ryc. 2. Stoisko z w y sta ­ wy J a n M atejko - w a r ­ s z ta t a r ty s ty z pokazem akcesoriów, które arty­ sta nam alow ał na sw o­

ich obrazach

w iększą z dotychczas zorganizowanych poza siedzibą m acierzystego muzeum . Zgromadzo­ no na niej około 300 eksponatów.

Ekspozycję rozpoczynały rysunki przed­ staw iające artystę i jego rodzinę oraz 10 ta ­ blic z wydanej w 1860 roku teki Ubiory w P ol­ sce', u zu p ełn ia ły je w y sta w io n e w gablocie pam iątki osobiste - okulary, kam izelki, sza- poklak. Część środkową dużej sali zajęły ga­ bloty ze strojami, a wśród nich szaty liturgicz­ n e, stroje szlach eck ie i m ieszczek krakow ­ skich, judaika - wraz z niezbędnym i dodatka­ m i w p ostaci pasków , toreb ek , w ach larzy i in.; przykładem ubioru w ykonanego w edług projektu Matejki była peleryna uszyta ze sta ­ rych tkanin oraz buty.

N iezw ykle interesujący był pokaz akceso­ riów, przedmiotów dobranych przez sam ego a r ty stę , które m ożna było zid en tyfik ow ać w szkicach i studiach olejnych obrazów: K o­ ściuszko p o d R acław icam i (m.in. biała su k ­ m ana krakowska i pas góralski, stanow iące elem enty ubioru Bartosza Głowackiego), B i­ tw a p o d G ru n w a ld e m , S o b ie s k i p o d W ie­ dniem , B atory p o d Pskowem , Ś lu by Jan a K a ­ z im ie r z a . K olekcji ubiorów to w a r z y sz y ły przykłady m ilitariów i wyrobów rzem iosła ar­ tystycznego z XVII i XVIII w.

Na w ystaw ie pokazano dużą ilość rysun­ ków M atejki, począw szy od m łodzieńczych, wykonanych przez ucznia Szkoły Sztuk P ięk­ nych (m.in. zabytków Krakowa) - po studia portretowe oraz szkice kompozycyjne do cy­ klu w ielkich tem atów historycznych.

W ostatniej sali zgrom adzono kartony - projekty polichrom ii k ościoła M ariackiego w Krakowie z lat 188 9 -1 8 9 1 , z przedstaw ie­ niam i godeł cechowych, herbów i motywów ro­ ślinnych. W ystaw ę uzupełniały reprodukcje obrazów. Zgromadzone eksponaty - akcesoria, liczne szkice ze „Skarbczyka” artysty, w arian­ ty kom pozycyjne - „ożyw iły” p o w szech n ie znane, w ielkie obrazy przedstawiające w yda­ rzenia z historii Polski.

M yślistw o X V I-X IX w. ze zbiorów m u ze­ ów lw ow skich (7 IX 1995 - 1 1 II 1996)

Komisarze: E lena Roman i Jan Główka; oprawa plastyczna: W aldem ar O leszczak

Trzonem w ystaw y, do której doszło dzię­ ki współpracy naw iązanej w 1994 r. z m uze­ ami lw ow skim i, była broń m yśliw ska pocho­ dząca z bogatej kolekcji Lwowskiego Muzeum H istorycznego; uzupełniały ją liczne trofea, wyroby ze szkła i ceramiki, meble o motywach m yśliw skich oraz obrazy, ryciny i rzeźby. Wy­ staw ion o w u k ład zie chronologicznym 175 okazów broni europejskiej, od najstarszych egzem plarzy oszczepów, łuków i kusz z X V I- -X V II w., broni białej (noży, puginałów, m ie­ czy, kordelasów i tasaków ) po przykłady bro­ ni palnej z XVII-XIX w. (arkebuzów, m uszkie­ tów, w iatrów ek, pistoletów).

Ekspozycję rozpoczynały oszczepy m yśliw ­ skie z XVI-XVTI w. używ ane podczas polowań na „grubego zw ierza”: jeden z nich wyróżniał się sceną m yśliw ską w yrytą na grocie, drugi — przem yślną konstrukcją sprężynow ą uru­

K ronika m u zealn a 1995

411

z nimi łuk i kusze z bełtam i oraz przykłady broni białej, m.in. oryginalny miecz „św iński” używ any na dziki. Broń przeznaczoną do cię­ cia i kłucia reprezentow ały przykłady noży, puginałów, mieczy oraz popularnych kordów (kordelasów) i tasaków, o rękojeściach w ykła­ danych rogiem jelenim , kością słoniow ą, m e­ talem (złocony m osiądz, srebro), półszlachet­ nym i kam ieniam i, szylkretem i in., w poch­ wach ze skóry i m etalu. Ich głow nie dekoro­ wano scenam i m yśliw skim i, końcom jelców zaś i głow icom rękojeści nadaw ano k sz ta łt kopyt jeleni, psich głów, dzikich zw ierząt czy ptaków. Bezpośrednio z polowaniem zw iąza­ ne były sztućce m yśliw skie, w zestaw ach zło­ żonych z noża-siekacza, mniejszych nożyków, igły, w idelca i małej piły - przechowywanych w futerałach.

Do licznych przykładów broni palnej n a­ leża ły na w y sta w ie różne odm iany strzelb m yśliw skich: arkebuzów i m uszkietów z za­ m kam i lontowym i, strzelb z zam kam i koło­ w ym i, sk a łk o w y m i i k a p iszo n o w y m i - po gw intow aną broń odtylcową produkowaną w 2. połowie XIX w ieku. Obok broni palnej po­ kazano wiatrówki. Strzelby m yśliw skie były wyrobami w arsztatów rusznikarskich, dzie­ łam i indyw idualnym i o oryginalnej konstruk­ cji i dekoracji w ykonanym i w A nglii, A ustrii, B elgii, Czechach, Francji, H iszpanii, Polsce (C ieszynie, Jarosław iu, K rakowie, Lwow ie,

Ryc. 3. F ragm en t w y­ staw y M yślistw o X V I - -X IX w. ze zbiorów m u ­ zeów lw ow skich z kąci­

kiem m yśliw ego

Poznaniu, W arszawie), Rosji, Szwajcarii, na Śląsku (np. we Wrocławiu) i we W łoszech. N a lufach i zam kach bito punce, rytowano znaki w łasnościowe, ornam enty i sceny m yśliw skie. S zczególnie bogato ozdabiano łoża i kolby, które rzeźbiono, inkrustow ano, em aliow ano (sceny w ojenne, m yśliw skie i m itologiczne). Wśród poloników zwracała uw agę dubeltów ­ ka krakow skiego rusznikarza Ignacego Hóf- felm ajera z 1864 r. z herbam i Korony, Litwy i m. Krakowa oraz nazw iskiem Józefa Ponia­ tow skiego.

Obok broni pokazano prochow nice i ła ­ downice m yśliw skie (m. in. karpackie, w yko­ nane z drewna i obite m iedzianą blachą lub blaszane w skórze, z w ytłaczanej skóry, rogu je le n ia i in.), klucze do zam ków kołow ych, bukłaki i torbę na żywność (tzw. tajstrę) oraz sygnałów ki.

Broń ze Lwowa uzupełniono kilkom a oka­ zam i ze zbiorów kieleckiego muzeum: kuszą m yśliw ską z 1751 r. (nr inw. M NKi/B/115), kordelasem (nr inw. 254) i m iarką do odm ie­ rzania prochu (nr inw. 275).

Pokazowi broni tow arzyszyły liczne trofea ze zbiorów M uzeum Narodowego w Kielcach, N adleśnictw a w Suchedniow ie oraz wypoży­ czone od m yśliw ych z K ielc (B. D om agała, S. Markowski), Suchedniow a (J. Markiewicz, J. K uszew ski) i Włoszczowy (Z. Stecko).

S cen y z polow ań i m otyw y m y śliw sk ie p rzed sta w ia ły obrazy z Lw ow skiej G alerii

412

go, J. K ossaka, A. M alinowskiego) oraz z k ie­ leckiego m uzeum (W. Borowskiego, J. Brand­ ta, J. Brodowskiego, J. F ałata, T. Rybkow- skiego, P. Sokołowa), a także ryciny, wyroby ze szkła i ceramiki.

Broń zademonstrowano w wolno stojących gab lotach , które u m o żliw ia ły pokaz p rze­ strzenny lub w form ie kompozycji na plan­ szach w ybitych pluszem . T ow arzyszyły im dużych rozmiarów fotogramy przedstaw iają­ ce w nętrza lasu i sceny z polowań. Trofea gru­ powano na planszach lub w ykorzystyw ano jako akcenty kompozycyjne, np. robiący w iel­ kie w rażenie na zwiedzających m edalion żu­ bra oraz bielik z rozpostartym i skrzydłam i. Szczęśliw ym pom ysłem było zaaranżow anie kącika myśliwego wyłożonego skórą niedźw ie­ dzia. D użym zain teresow an iem zw ied zają­ cych - zw łaszcza najm łodszych - cieszyła się kompozycja złożona z wysokich podmalowa- nych ekranów sugerujących w n ętrze la su , wypełniona zielonym i choinkam i (wypożyczo­ nym i przez kielecką Spółdzielnię Inw alidów „W spółpraca”), wśród których um ieszczono w ypchane zw ierzęta i ptaki. Zwiedzającym towarzyszyły odtwarzane z taśm y śpiewy pta­ ków.

Otwarciu w ystaw y, w obecności B olesła­ w a C zajkow skiego, dyrektora L w ow skiego M uzeum Historycznego, oraz Zygm unta Szo­ py, Wojewody Kieleckiego, tow arzyszyły hej­ n ały m y śliw sk ie w ygryw ane na sygnałów - kach przez uczniów Zespołu Szkół Leśnych w Zagnańsku.

W Y S T A W Y PO Z A M U Z E U M

W Ośrodku Kultury Polskiej w B erlinie przez kilka tygodni (28 XI 1995 - 18 I 1996) prezentow ano 51 drzeworytów Stefana Mro- żew skiego. Był to kolejny pokaz dzieł w ybit­ nego grafika (1992/1993 - Norymberga, 1994 - Mielecki Ośrodek Kultury), wybranych z ko­ lekcji 200 grafik znajdującej się w zbiorach m uzeum . W ystawę zorganizowano w ramach Dni Kultury i Gospodarki Regionu K ieleckie­ go w Berlinie, z inicjatywy Urzędu Wojewódz­ kiego w K ielcach. P okazano m .in. portret, kompozycje o tem atyce religijnej, m itologicz­ nej oraz wybrane ryciny z serii ilustrujących dzieła literatury światowej.

W ramach w ystaw y Tradycje szkolnictw a tech n iczn ego w K ielcach , a u to rstw a J a n a Główki, urządzonej w auli Politechniki Św ię­ tokrzyskiej w zw iązku z 30-leciem tej uczelni (31 V — 30 VII), wystawiono żeliw ne popier­ sie Stanisław a Staszica wraz z postum entem w ykonane w Białogonie, tzw. Kronikę Biało- gońską z lat 1842—1882 oraz kopie korespon­ dencji dotyczącej produkcji broni w Zakładach B iałogońskich z la t 1 8 3 0 -1 8 3 1 . W ram ach uroczystości dyr. Alojzy Oborny mówił o Szko­ le A kadem iczno-G órniczej m ieszczącej się w latach 1816-1826 w skrzydle pn. pałacu, jej laboratorium i wychowankach, w powiązaniu z Zagłębiem Staropolskim czasów Staszica.

Jan Główka był autorem scenariusza sta ­ łej ekspozycji w części daw nego w ięzie n ia przy ul. Zamkowej w Kielcach, otw artej s ta ­ raniem Światow ego Związku Żołnierzy Armii Krajowej w dniu 6 sierpnia, w 50. rocznicę odbicia w ięźniów — żołnierzy AK. Ekspozycja sk ład a się z trzech części: m iejsca straceń i karcerów, dziejów Arm ii Krajowej w Kie- lecczyźnie (sylw etk i dowódców, m iejsca b i­ tew i potyczek) oraz historii w ięzienia w la ­ tach 1 9 3 9 -1 9 5 6 . M uzeum przekazało kopię planu w ięzienia z 1941 r., którego oryginał pozyskało w 1995 r.

Z okazji sesji naukowej „Śladam i Józefa Piłsudskiego” (12 maja) Dział Historii urządził w pn. skrzydle pałacu pokaz tryptyku S tan i­ sław a B atow skiego przedstawiającego epizo­ dy z pobytu legionistów w Kielcach w 1914 r. (szkic całości i część środkowa) oraz reproduk­ cji fotografii z pobytu Piłsudskiego w Kielcach w 1926 r., z u ro czy sto ści 15 -lecia PAL w 1933 r., uroczystości żałobnych po śm ierci M arszałka w 1935 r., marszów szlakiem „Ka­ drówki” i z otwarcia sanktuarium w pałacu w 1938 r. W gablotach wystawiono wydawnic­ twa zw iązane z tem atem sesji ze zbiorów Woj. B iblioteki Publicznej oraz m onety, m edale i odznaki przygotowane przez oddział kielec­ ki Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego. N a początku grudnia w siedzibie Banku PKO przy ul. Sienkiew icza w Kielcach urzą­ dzono pokaz pięciu obrazów (Zim a S. Czaj­ kow skiego, P ejzaż zim o w y z sa n ia m i W. Rze- gocińskiego, P ejza ż zim o w y L. Lewickiego, O puszczona A. Kozakiewicza i Park Ł a zien ­ kow ski nocą H. Szczyglińskiego) zapoczątko­ wujący cykliczną prezentację sztuki dawnej i w spółczesnej ze zbiorów muzeum . Obrazom

K ronika m uzealna 1995

413

w y sta w io n y ch d zieł, w y d ru k o w a n e przez bank.

Dział Rycin przygotował scenariusz w ysta­ wy G ra fik a re lig ijn a ze zb io ró w M u zeu m N arodow ego w Kielcach, dokonując wyboru ponad 40 rycin z XVIII-XIX w., przedstaw ia­ jących sceny z życia C hrystusa i Marii oraz

św iętych.

D ział N um izm atyczny opracował scen a­ riusz w ystaw y Wielkie b itw y oręża polskiego, organizowanej w spólnie z krakow skim Mu­ zeum Narodowym.

D ział Sztuki Ludowej współpracował przy realizacji wystaw y w Gminnym Ośrodku Kul­ tury w Chałupkach gm. M orawica pt. H isto ­ ria g a rn carstw a w C hałupkach w edług w ła­ snego scenariusza.

R U C H M U Z E A L IÓ W

Ruch m uzealiów w 1995 r. zdom inowały użyczenia (i zwroty) na w ystaw y własne: Iko- ny z kolekcji M uzeum N arodow ego w K rako­ wie (92 poz.), Jan M atejko - w a rsz ta t a r ty ­ s ty (315 poz.), M y ś lis tw o X V I -X I X w. ze z b io ró w m u zeó w lw o w sk ic h (u zu p ełn io n e w ła sn y m i ek sp o n a ta m i oraz m iejscow ym i trofeam i - ogółem 266 poz.). J esien ią i zim ą zwieziono większość z prawie 1000 ekspona­ tów przygotowywanej na rok 1996 w ystaw y S z tu k a n iem ieck a 1 4 5 0 -1 8 0 0 w zb io ra c h polskich. Skala przedsięw zięcia okazała się tak duża, że w ym agała opracow ania szcze­ gółowego harm onogram u dostosow anego do m ożliwości transportowych różnych przewo­

źników, skom pletow ania skrzyń, opakowań i m ateriałów do transportu, powołania zespo­ łów wyjazdowych z udziałem konwojentów, zapew nienia odpowiednich m agazynów i ich w yposażenia w regały i in. Ogółem w 1995 r. przyjęto 1473 obiekty.

N a zew nątrz wypożyczono 462 m uzealia, m.in.: 55 grafik Stefana Mrożewskiego na w y­ staw ę w Polskim Instytucie Kultury w B erli­ nie; 54 dzieła rzem iosła artystycznego i 10 obrazów na w ystaw ę S tyle, ludzie, epoki w Muzeum Okręgowym w Rzeszowie; 34 ekspo­ naty na w ystaw ę 700-lecie g o d ła p a ń stw o w e ­ go w M uzeum H istorycznym we Wrocławiu;

3 obrazy Jacka M alczewskiego (Pastuszek z chimerą, Pytia, Portret Wielopolskiego) na w y ­ s ta w ę A ntyk M alczew skiego w Muzeum Czar­ toryskich w Krakowie; 3 eksponaty na w y­ staw ę J a n K a zim ierz na Ś ląsku w M uzeum Śląska Opolskiego w Opolu (tapiseria herbo­ wa Korycińskiego, obraz J. Suchodolskiego Śm ierć hetm ana Czarnieckiego, model pomni­ ka Z ygm unta III Wazy); obraz W. W eissa U piór na w ierzbie na w ystaw ę Totenm esse. Munch, P rzybyszew ski, Weiss w M uzeum Li­ teratury w W arszawie; 9 obrazów i grafik do M uzeum Hym nu Narodowego w Będom inie na w y sta w ę J a k C za rn ieck i do P o zn a n ia ; 5 obrazów na w ystaw ę M alarstw o b atalistycz­ ne X V III-X IX w. w M uzeum Pomorza Środ­ kowego w Słupsku; 10 dzieł sztuki ludowej (rzeźby A. Zegadły, J. Piłata i K. Rozina, obra­ zy J. Firm antego) na w ystaw ę Chłopi a P ol­ ska w M uzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi; 113 wyrobów ceramicznych na w y­ staw ę w M uzeum Wsi Kieleckiej Robił garcarz garce.

DZIAŁALNOŚĆ OŚWIATOWA W iększość zajęć oświatowych koncentro­

w ała się w siedzibie w Rynku i w iązała się z p roblem atyką trzech w y sta w czasow ych (ikon, M atejkowską i m yślistw a) oraz progra­ mam i szkół podstawowych i średnich; łączo­ no je zw ykle z pokazami filmów oświatowych. Zainteresow anie okazyw ane m uzeum przez szkoły je st pobudzane corocznymi spotkania­ mi m etodycznym i z nauczycielam i plastyki i historii szkół kieleckich i województwa k ie­ leckiego, organizowanymi przez Dział N auko­

wo-O światowy (w 1995 r. - 4 promocyjne se ­ sje). J a k co roku, szkolono przew odników PTTK (A. G liw ińska, K. Zapałowa). W zaję­ ciach dydaktycznych sporadycznie tylko w y­ k o r z y sty w a n o s t a łe ek sp o zy cje w R ynku (6 lekcji) i w pałacu (16 lekcji).

U rządzano też spotkania na w ystaw ach czasowych - zarówno z ich autorami (kom isa­ rzami), jak i innym i specjalistam i (zob. kalen­ darium). Szczególne zainteresow anie w ywo­ łała barwna, okraszona anegdotam i opowieść

414

Trzy spotkania na w ystaw ie m yślistw a zdomi­ now ała tem atyka przyrodnicza.

W ram ach cyklu „M uzealne spotkania z historią” w siedzibie w Rynku i w pn. skrzy­ dle pałacu odbyły się dwie im prezy adresow a­ ne do nauczycieli i uczniów szkół średnich, z referatami pracowników muzeum: pierwsza - „Tradycje niepodległościow e na Kielecczy- źnie” (Jan Główka H erb K ielc a tradycje le­ gionow e, Lidia M ichalska-B racha Z w ią z k i Józefa P iłsu dskiego z K ielcam i, T adeusz Ko­ siński K am pan ia kielecka odd zia łó w strzelec­ kich, A nna M yślińska Wejście strzelcó w do Kielc w w izji m a la rsk iej S ta n isła w a B atow - skiego) oraz druga - „W kręgu polskiej sym ­ boliki patriotycznej” (L. M ichalska-B racha Bohater, sym bol, m it w tradycji n iepodległo­ ściowej, A. M yślińska A legoria P olski w m a ­ la r s tw ie h isto ryczn ym , D an u ta K raw czyk, S ym bolika p a trio tyczn a w tw órczości Jacka M alczew skiego i S ta n isła w a W yspiańskiego, Janina Skotnicka D zień za d u szn y elem entem tradycji narodowej, Jan Główka R ola m u ze­ aln ictw a w krzew ieniu tra d ycji narodowych, Włodzimierz Dubiel Znaczenie m iejsc pam ięci n a ro d o w ej w w ych o w a n iu p a tr io ty c zn y m ). U czestn ik am i im prez byli uczniow ie liceów ogólnokształcących z Kielc i Skarżyska; łączo­ no je ze zw ied zan iem stałych ekspozycji w pałacu.

W kinie „Museion” urządzano okoliczno­ ściowe pokazy filmów zw iązane z rocznicami pow stania styczniow ego, insurekcji kościu­ szkow skiej i wybuchem II wojny św iatowej, połączone z prelekcjami historyków (J. Głów­ ka, W. Dubiel); na styczniowym pokazie zade­ monstrowano oryginalne dokumenty z czasów pow stania 1863 r. oraz pam iątki z okresu ża­ łoby narodowej. Jeden sean s poświęcono pol­ skiem u m alarstw u w spółczesnem u (D. Kraw­ czyk).

D użym pow odzeniem cieszyły się trady­ cyjne „Wieczory na Zamku”: odbyło się 7 kon­ certów kam eralnych z udziałem C ollegium M usicum przy F ilharm onii im. O skara Kol­ berga w Kielcach, K w artetu „M odigliani” z L ozanny oraz so listó w , m .in. sk rzyp aczk i W andy W iłkomirskiej. Towarzyszyły im spo­ tk an ia przy zabytkach: M arta S am ek opo­ w ia d a ła o rysu n k ach F ried rich a P h ilip p a U sen era (1 7 7 3 -1 8 6 7 ), Alojzy Oborny o obra­ zach M. G ierym skiego i S. W yspiańskiego,

Iw ona Rajkowska o obrazie T. Kantora, Jan G łówka o sanktuarium P iłsudskiego. Kolej­ ny koncert pieśni cerkiew nych w w ykonaniu chóru pod dyrekcją W iesław a T rzpisa odbył się na w ystaw ie ikon.

Szeroki zakres m iała działalność ośw ia­ tow a i popularyzacyjna M uzeum Lat S zk ol­ n ych S te fa n a Ż ero m sk ieg o , p o w ią za n a z bogatym programem obchodów Roku Żerom­ skiego, 270-leciem I Liceum O gólnokształcą­ cego im. S tefan a Żerom skiego i rocznicą 30- -lecia m uzeum .

U czestnikam i zajęć ośw iatowych (głównie lekcji z zakresu szkolnych programów wycho­ w ania plastycznego, połączonych z filmam i) była młodzież szkół podstawow ych i średnich K ielc i w ojew ód ztw a k ie le c k ie g o . O gółem w 1995 r. w m uzeum i jego oddziałach zorga­ nizowano 145 lekcji, 59 seansów filmowych, 55 o d czytów i 10 k o n certó w . S k o r z y sta ło z nich 11 336 osób.

Promocję im prez m uzealnych zapew nia­ ły szczegółow e inform acje w m iejscowej pra­ sie, radiu i telew izji. Obok obszernych omó­ w ień w y sta w i k on certów in form ow an o o now ych n ab ytk ach i darach dla m u zeum , o badaniach arch itek ton icznych w pałacu, 0 jubileuszu 30-lecia M uzeum Lat Szkolnych Stefana Żerom skiego, o w spółpracy m iędzy­ narodow ej. W au d ycjach R ad ia „K ielce” i „Jedność” w ystąpiło 10 pracow ników m uze­ um. Szczególny rezonans w yw ołały przygo­ tow yw ane ekspozycje D zieje K ielc i sztuki niem ieckiej. Informacji w izualnej służył słup ogłoszeniowy i w ielka plansza na elewacji ka­ m ienicy w Rynku oraz wolno stojące plansze przy pałacu.

W m iesięczniku „Ikar” (informator kultu­ ralno-artystyczny K ielecczyzny) ukazał się cykl artykułów omawiających w ystaw y oraz prezentujących cenniejsze muzealia. O w ysta­ w ie ikon pisała Bronisław a Gum ińska (nr 1), M atejkowskiej - M arian Gucwa (nr 3, 7-8) 1 E lżbieta J eżew sk a (nr 10), m yśliw skiej - Jan Główka (nr 12). Rocznicową w ystaw ę Że­ rom skiego w W arszaw ie omówiła Kazimiera Zapałowa (nr 2). Alojzy Oborny zaprezento­ w ał pałacow ą Galerię M alarstw a Polskiego (nr 7-8) i obrazy M. G ierym skiego (nr 2), H. Szczyglińskiego (nr 3), P. M ichałowskiego (nr 6), J. Szerm entowskiego (nr 10), K. Frycza (nr 11) i polskich m onachijczyków (nr 12) oraz drzeworyty E. Bartłom iejczyka (nr 4). Kazi­

K ronika m uzealna 1995 4 1 5

miera Zapałowa pisała o 30-leciu Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego („Ikar” nr 7- 8) i o podarowanych muzeum fotografiach kie­ leckich gim nazjalistów (nr 2). Janina Skotnic­ ka opisała ludowe szopki kukiełkow e (nr 2),

a Paweł Król - kopalną czaszkę bizona (nr 12). Imprezę „Muzyka - dobra siostra” omówiono w nrze 5 „Ikara”, w ystaw ę zaś ludowego garn­ carstw a w nrze 10.

PRACE NAUKOWE K w e r e n d y . Działy: R zem iosła A rty­

stycznego, Rycin, M alarstw a i Rzeźby oraz N u m iz m a ty c z n y za k o ń czy ły ogóln op olsk ą kw erendę do planowanej na rok 1996 w ysta­ wy S ztu k a niem iecka 1 4 5 0-1800 w zbiorach polskich, na podstawie której opracowano sce­ nariu sz ekspozycji zaw ierający około 1000 eksponatów pochodzących z 60 państwow ych i kościelnych instytucji oraz od osób pryw at­ nych. Ogólnopolski zasięg m iały również kw e­ rendy do w ystaw W ielkie b itw y oręża p o lsk ie­ go (D ział N um izm atyczny) i jubileuszowej o Henryku Sienkiew iczu.

Zakres rzeczowy kilkudziesięciu kwerend i konsultacji, udzielonych instytucjom i oso­ bom, był zróżnicowany. Kwerendy z zakresu sztuki dotyczyły m.in.: dzieł J. Czajkowskie­ go, J. D eskura i Z. Beksińskiego (prace m agi­ sterskie), R. P raussa (red. Słownika Artystów Polskich), E. R osenstein i R. Kram sztyka (wy­ staw y m onograficzne w Katowicach), J. Cybi­ sa (w ystaw a monograficzna w „Zachęcie” war­ sz a w sk ie j); p r z e d s ta w ic ie li u gru p ow ań a r ty sty c z n y c h : K o m itetu P a r y sk ie g o (M. Szczyrbuły, Z. W aliszewskiego, H. Rudzkiej- Cybisowej — M uzeum Narodowe w Krakowie) i Grupy „Rytm” (Muzeum Narodowe w War­ szawie: 19 rysunków i rycin); ikonografii rodu Lubomirskich (Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu) i L eszczyńskich (Muzeum Okręgowe w L eszn ie), J a n a III Sobieskiego (M uzeum O kręgow e w R adom iu), m ia sta Jarosław ia (M uzeum w Jarosławiu); Konstytucji 3 maja i pow stania kościuszkow skiego (Muzeum Re­ gionalne w Opocznie); Gdańska (wyroby złot­ nicze i m etalow e, m edale i ryciny - w ystaw a Aurea P orta w Muzeum Narodowym w Gdań­ sku); sztuki Islam u (tkaniny, ceramika, broń — M uzeum w Sosnowcu); centralnego katalo­ gu zabytków m arynistycznych w Polsce (Cen­ tralne M uzeum M orskie w Gdańsku); szkła polskiego 185 0 -1 9 3 9 (m ateriały do monogra­ fii); ubioru staropolskiego (Szkoła A rtystycz­ nego Projektowania Ubioru w Krakowie).

Spośród 18 kwerend historycznych można w ym ienić m ateriały dla M uzeum Żup Kra­ kow skich w W ieliczce (rzem iosło i cechy pol­ skich m iast górniczych) i dla M uzeum Okrę­ gowego w Sandom ierzu („Zgoda Sandom ier­ ska”, 1570). D ział Archeologii udzielił 29 kon­ su lta cji opartych o m a te r ia ły zab ytk ow e. W D ziale Sztuki Ludowej (11 kwerend) udo­ stępniono m ateriały do prac dyplomowych na WSP w Kielcach (o Dziale Etnografii M uzeum Narodowego w Kielcach, o folklorze Ponidzia, ludowym stroju w Kieleckiem ), do publikacji o rzeźbiarzu J. B em asiew iczu i stroju ludo­ wym w Polsce, dla zespołu śpiewaczego w Mo­ stkach (strój ludowy), dla M uzeum Śląskiego w K atow icach (daw na b ielizn a) i M uzeum Ludowych Instrum entów Muzycznych w Szy­ dłowcu (budowniczowie ludowych instrum en­ tów m uzycznych). W ram ach kw erend w ła ­ snych D ział S ztu k i Ludowej k on tyn u ow ał terenow ą dokum entację twórczości ludowej (m alarza Jó zefa F irm a n teg o z K orytnicy, kw iaciarki H eleny Ślufik z Bęczkowa). D ział Przyrody udostępnił m ateriały po Janie Czar­ nockim (praca m agisterska na tem at rozsze­ rzenia granic Św iętokrzyskiego Parku N aro­ dowego), a D ział Rycin zbierał m ateriały do w ystaw y m onograficznej S tefan a M rożew- skiego. W oddziale Żeromskiego konsultow a­ no pracę magisterską na tem at muzeum (WSP Kielce).

P r a c e p o z a m u z e a l n e . W maju w skrzydle pn. pałacu odbyła się sesja nauko­ wa „Śladami Józefa Piłsudskiego” zorganizo­ w ana w 60. rocznicę śmierci M arszałka przez Dział Historii i Kieleckie Towarzystwo N au ­ kowe. Podczas sesji referaty w ygłosili m.in. pracownicy muzeum: Lidia Michalska-Bracha P iłsu dski w Kielcach, Tadeusz K osiński/fam - p a n ia kielecka oddziałów strzeleckich w sierp ­ niu 1914 r. próbą realizacji plan ów p o w sta ń ­ czych Józefa Piłsudskiego, Jan Główka R ada A rtysty czno-Konserwatorska m. Kielc a tr a d y ­ cje legionowe, Kazimiera Zapałowa P iłsu dski

4 1 6 B ogu sław Paprocki a Żeromski, K rzysztof Urbański P iłsu d sk i a

Ż ydzi. M ateriały sesji mają być publikowane. M arta P ie n ią ż e k -S a m e k o p u b lik o w a ła w „Roczniku K rakow skim ”, t. LXI, 1995 (s. 2 7 -5 8 ) artykuł W idoki K rakow a w albu m ie F riedricha P h ilip p a Usenera.

W pracy zbiorowej K arczów ka. H istoria, lite ra tu ra , a rch itek tu ra , p rz y ro d a wydanej w Kielcach w 1995 r. Kazimiera Zapałowa za­ m ie ś c iła szk ic Ż e r o m s k i o K a r c z ó w c e (s. 2 9 -3 4 ).

Lidia M ichalska-Bracha opracowała hasło do opublikowanego katalogu w ystaw y O rzeł B iały w Zamku Królewskim w W arszawie.

A nna K w aśnik-G liw ińska w zięła udział w sesji pośw ięconej kon serw acji tk a n in w A SP w W arszaw ie, omawiając zasoby zabyt­ kow ych tk a n in w M uzeum N arodow ym w Kielcach i ich stan zachowania.

N a se sji w J e le n ie j Górze p ośw ięcon ej szklarstw u artystycznem u Krzysztof M yśliń- ski przedstaw ił kolekcję szkła w k ieleck im m uzeum .

Podczas sesji popularno-naukowej pośw ię­ conej kieleckiem u gettu, zorganizowanej we w rześniu przez Kieleckie Towarzystwo N a u ­ kowe i In stytu t Pam ięci Narodowej w K iel­ cach, T adeusz K osiński w ygłosił kom unikat B on y sk a r b o w e g e tta w Ł o d z i ze z b io r ó w M uzeum N arodowego w Kielcach, a K rzysztof U rbański referat R ola niem ieckich obozów koncentracyjnych w eksterm inacji kieleckich Żydów.

J a n in a S k o tn ick a opracow ała dorobek rzeźbiarski Andrzeja Kozłowskiego ze Skar­ żyska (m ateriał do wniosku o przyjęcie do Sto­ w arzyszenia Twórców Ludowych).

WYDAWNICTWA Dział W ydawnictw przygotował do druku

cztery duże pozycje: tom 18. rocznika m uze­ alnego (34,5 arkuszy w ydawniczych), k atalo­ gi dwóch wystaw: broni m yśliw skiej i sztuki niem ieckiej 1 4 5 0 -1 8 0 0 w zbiorach polskich oraz przewodnik po M uzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego. W przygotowaniu kata­ logu w ystaw y sztuki niem ieckiej brał udział kilkuosobowy zespół autorsko-redakcyjny (E. Jeżew sk a, T. K osiński, A. K w aśnik-G liw iń­ ska, R. de Latour, K. M yśliński, M. P ien ią­ żek-Sam ek oraz M. M aćkowska). Opracowa­ no 91 h a se ł katalogow ych obiektów w ła s ­ nych. Przy redakcji haseł wykorzystano po raz p ierw szy kom putery. B ardzo ob szern em u katalogow i (971 pozycji) tow arzyszy w ykaz cytowanej literatury oraz zestawione przez M. Pieniążek-Sam ek indeksy: twórców, m ecena­ sów i ośrodków, ikonograficzny oraz kolekcjo­ nerów i dawnych w łaścicieli. Redakcja tech ­ niczna i opracowanie graficzne objęły również 482 ilustracje (w tym 44 barwne). W 1995 r. u k a za ły się: rocznik, jed en k a ta lo g i k ilk a druków drobnych.

„Rocznik M uzeum N arodow ego w K iel­ cach”, tom 18, Kielce 1995 (s. 472, 176 il., n a­ kład 3 0 0 egz., druk: D rukarnia N aukow o- -Techniczna w W arszawie); opracowanie re­ dakcyjne: Elżbieta Postoła

Podobnie jak w tom ie 17, w obecnym rocz­ niku dominuje tem atyka historyczna zw iąza­ na z dziejam i Kielc i regionu. Tom otw iera rozpraw a J a n a Główki o gen ezie i h isto rii herbu Kielc, oparta m.in. o tłoki pieczętne ze zbiorów m uzeum oraz odciski pieczęci miej­ skich reprodukowane w drukach z XIX i pocz. XX w. Posiadane przez muzeum źródła ręko­ p iśm ienne były podstaw ą dwóch artykułów Jan u sza Kuczyńskiego: o księdze w ydatków i dochodów z lat 1 8 2 6-1860 Franciszka Kon- trym owicza (1785-1860?), oficera żandarm e­ rii w O patowie, n astęp n ie w łaściciela dóbr ziem skich w Siucicach, a zarazem em eryta m ieszkającego w Końskich, Radomiu i War­ szaw ie, oraz o k sięd ze budżetowej szp itala m iejskiego w Kurozwękach z lat 1732-1825. Obszerne studium tegoż autora zostało po­ św ięcone ludności K ielc w św ietle lustracji klucza kieleckiego z 1788 r., w którym autor analizuje ówczesną zabudowę m iasta i ludność Kielc pod względem liczebności, rozw arstw ie­ nia społecznego i m ajątkowego, źródeł utrzy­ m an ia i in. Do K ielc okresu m iędzyw ojen­ nego, którem u w ostatnich tom ach rocznika poświęcono sporo uw agi, naw iązuje artykuł U rszuli O ettingen o Pomniku Legionów i jego twórcy Janie Raszce, oparty m.in. o przyto­ czony w aneksie pam iętnik artysty. O glinach

K ronika m uzealna 1995

417

B o d zen ty n ie i D aleszycach p isze E u g en ia Fijałkowska. Jedyną pracą dotyczącą zbiorów artystycznych m uzeum jest - oprócz opraco­ w ania nabytków z lat 1989-1992 - om ów ie­ n ie portretów m alarskich i rzeźbiarskich z okresu m iędzywojennego, autorstw a E lżbie­ ty Jeżew skiej. K ilka kom unikatów om aw ia prace konserw atorskie prowadzone w pałacu (w sanktuarium Piłsudskiego, przy stropie ra­ mowym w apartam encie biskupim ) oraz przy X V II-w iecznej ta p iserii W ódz (A lek sa n d er W ielki lub Scypion) p rzyjm u ją cy hołd. Tom zam ykają kroniki m uzealne 1 9 8 9 -1 9 9 2 , re­ cenzje i omówienia wydawnictw regionalnych oraz indeks.

Broń m yśliw sk a X V I-X IX w. ze zbiorów Lw ow skiego M uzeum H istorycznego. Katalog w ystaw y (72 s., 58 il., nakład 500 egz.). Redak­ cja: Ryszard de Latour i Elżbieta Postoła

K atalog zawiera wprowadzenie autorstwa J a n a G łów ki, charak teryzu jące ek sp on aty w k o n te k ś c ie h isto r y c z n y m , k u ltu ro w y m i obyczajowym (tłum aczone na język an giel­ ski) oraz w stęp komisarza wystawy z muzeum lw ow skiego (Eleny Roman) w języku ukraiń­ skim . Zasadniczą część katalogu tworzą tłu ­ m a czen ia z języ k a ukraińskiego: obszerne opracow anie P rzem ian y broni m yśliw skiej na p r z e s tr z e n i w ieków (Borys M elnik) i część katalogow a z opisam i 175 eksponatów broni białej i palnej oraz oporządzenia (B. M elnik, E. Roman). Katalog jest bogato ilustrow any

(43 fot. czarno-białe i 15 barw nych) i zaopa­ trzony w wykaz płatnerzy, rusznikarzy i fa­ brykantów, których sygnatury w ystępują na egzem plarzach broni. Do katalogu dołączono pow ielony, 8-stronicow y w ykaz w szy stk ich eksponatów w ystaw y, w form ie skróconego z a p isu k atalogow ego - zarów no broni, jak i dzieł m alarstw a, grafiki i rzem iosła arty­ stycznego oraz trofeów m yśliw skich i innych obiektów (rzeźbionych ptaszków autorstw a ludowych rzeźbiarzy, instrum entów m uzycz­ nych, akcesoriów m yśliw skich).

W ydrukowano w kładkę angielskojęzycz­ ną do inform atora o m uzeum , w ydanego w

1994 r., z tekstem Krzysztofa M yślińskiego tłum aczonym przez Andrzeja Diniejkę.

W związku z w ystaw ą M atejkowską wyda­ no ulotkę charakteryzującą w ystaw ę i w aż­ niejsze grupy eksponatów (tekst: M ałgorzata Buyko). Obu w ystaw om czasow ym (M atej- kowskiej i m yśliwskiej) tow arzyszyły plakaty.

Autorem projektów graficznych w sz y st­ kich wydawnictw m uzealnych — a w w ypad­ ku plakatu i zaproszenia na w ystaw ę M atej­ kow ską również wykonawcą — był art. mai. W aldem ar Oleszczak.

D ział W ydawnictw zajm ował się również promocją i rozpow szechnianiem w ydaw nictw m u z e a ln y c h , u trzy m u ją c s t a łe k o n ta k ty z punktam i sprzedaży, m.in. w m uzeach n a­ rodowych, z antykw ariatam i i księgarniam i naukow ym i W arszawy, Krakowa i Poznania.

PRACE BUDOWLANO-KONSERWATORSKIE Brak środków finansow ych uniem ożliw ił

z a k o ń czen ie restau racji loggii ogrodowej i schodów pałacu, a także trzech pom ieszczeń apartam entu biskupiego; dokumentację tech ­ niczną ograniczono do projektu okien. Opra­ cowany przez zespół konsultacyjny szczegóło­ w y program prac projektow ych i k o n se r ­ w atorskich w pałacu nie został w w iększości wykonany. Udało się tylko zakupić tkaninę na obicie ścia n T rzeciego Pokoju B isk u p ieg o (wielkoraportowy ornam ent w kolorze stare­ go złota na ciem nozielonym tle), w ykonaną przez Zakłady W łókiennicze w Łodzi w edług w ytycznych m uzeum .

W m arcu za k oń czon o — p row ad zon ą z przerw am i od 1989 r. - restaurację stropu ram ow ego w ypełnionego obrazam i w apar­ ta m e n c ie b isk u p im . P race objęły m o n ta ż ram y stropowej oraz obrazów napiętych na specjalnie zaprojektow ane (art. pl. H enryk A rendarski z Krakowa) alum iniow e krosna. W środkowym obrazie ze sceną sądu sejm o­ w ego nad arianam i w 1638 r. zdecydow ano się pozostaw ić X VIII-w ieczne przem alow a­ nie, odsłaniając w dolnej części fragm en ty dobrze zachow anej, pierwotnej kompozycji. Szczegóły konserwacji obrazów zaw iera arty­ kuł A liny Celichowskiej, kierującej zespołem

418

Kielce (s. 2 8 5 -3 0 0 ).

Ze środków W ojewódzkiego K onserw ato­ ra Zabytków przeprowadzono jesien ią bada­ nia architektoniczne (zespół pod kierunkiem Jakuba Lewickiego) i stratygraficzne (Małgo­ rzata O sełka) w trzech pokojach apartam en­ tu biskupiego*, które poprzedzono inw entary­ zacją pomiarową opartą o stabilizow aną ge­ odezyjnie (niwelacja pozioma i pionowa) sieć niezależnych punktów. D okonane odkrywki pozwoliły m.in. na um iejscow ienie i określe­ n ie w ym iarów nie istniejących portali oraz czeluści do pieców i przewodów kominowych. Potwierdzono informacje źródłowe o wtórnym osadzeniu obecnych kominków. Odkryto frag­ m enty XVIII- i XIX-wiecznych podłóg naw ią­ zujących układem do reliktów X V II-w iecz­ nych posadzek. W D rugim Pokoju Biskupim odsłonięto fragm ent pierw otnego stropu ze sfazow anych belek oraz pułapu z desek, ze śladam i po ramie stropowej. Badania w alkie­ rzu wieżowym przyniosły odkrycie pierwotne­ go m iejsca u stęp o w eg o , zam u row an ego w XVIII w. w zw iązku z w ykonaniem schodów w grubości muru prowadzących na drugie pię­ tro w ieży (wejście na schody odmurowano). N atrafiono na ślad po zasklepionym szybie okrągłej klatki schodowej, która niegdyś w io­ dła na przyziem ie w ieży i do ogrodu. S tw ier­ dzono p ogru b ien ie ścia n ek p odokiennych. Badania recenzow ane przez prof. Marię Bry- kowską z Politechniki W arszawskiej mają być k o n ty n u o w a n e w 1996 r. N ow e p om iary i w yn ik i badań w a p artam en cie w yk azały ograniczoną przydatność inw entaryzacji w y­ konanej przez Pracownie Konserwacji Zabyt­ ków w latach 1965 i 1979 oraz badań architek­ tonicznych z lat 1970-1971, na których dotąd opierano programy konserw atorskie i m uze­ alne oraz dokumentację projektową.

Dokonano również w stępnego rozpoznania stropu ramowego z pięcioma obrazami „Pak­ ty szwedzkie” w I Pokoju Senatorskim (inwen­ taryzacja pom iarowa i konstrukcja ram y - Jakub Lewicki, charakterystyka i stan zacho­ w ania - Marek Mazurek). Po zdjęciu jednego

* J. L e w ic k i S p r a w o z d a n i e z p i e r w s z e g o ( w s t ę p n e g o ) e t a p u b a d a ń a r c h i t e k t o n i c z n y c h 2 , 3 i 4 p o k o j u b i s k u p i e g o p a ł a ­ c u b i s k u p ó w k r a k o w s k i c h w K i e l c a c h , K ielce 1 9 9 6 , m p s , ry s.

z obrazów narożnikowych (pd.-zach.) stw ier­ dzono, że listw y ramy przymocowane są do be­ lek stropowych i pułapu; przyścienny ćwierć- w ałek um ocowany je s t żelaznym i ćw iekam i bezpośrednio do ściany. Obrazy są napięte na drew niane krosna i przykręcone śrubami do pułapu. Zarówno rama, którą złocono i m alo­ wano w trakcie XIX- — XX-wiecznych restau­ racji, jak i obrazy (dublowane przez A. Rycer­ skiego w 1861 r. i w ielokrotnie naprawiane, m.in. po zalaniu wodą przez nieszczelny dach) są w złym stanie i wym agają pilnej konserw a­ cji. Wykonano doraźne zabezpieczenie spęche- rzeń w zdjętym obrazie oraz zabezpieczono zacieki i rozmycia w obrazie pn.-wsch.

W zw iązku z ugięciem jednej z dwóch be­ lek podciągow ych (tragarza) w dolnej sieni pałacu, odsłonięto ją na całej długości spod tynku i zbadano w ytrzym ałość (ekspertyza inż. J. Słonia). Stwierdzono, że tragarz w yko­ nany z jednego pnia modrzewia zachował się w bardzo dobrym sta n ie (także w partiach końcówek wpuszczonych w mury), a w ystępu­ jące w nim spękania i lekkie ugięcie w ynika­ ją z pracy drewna. W ykonana w XIX w ieku z m ateriału rozbiórkowego ścianka działowa w sieni, dotykała tylko krawędzi belki. Po usu­ nięciu znad tragarza cegieł, na osi belek po­ przecznych stropu podłożono betonowe „podu­ szk i” i dębowe kliny, a powierzchnię tragarza nasączono 5% roztworem żywicy syntetycznej (paraloid B-72). Prace w ykonał Zakład R e­ m ontowo-Budow lany Bożeny i Bogdana Mę­ tów w Kielcach.

Przy tej okazji pow rócił sta le ak tu aln y problem badań stropów nad parterem pałacu, a w szczególności nad dawną sienią i izbą sto­ łową — podpartych obecnie ściankam i i słupa­ mi.

Przy skrzydle północnym pałacu prowa­ dzono roboty kam ieniarskie: w podcieniach, na schodach, cokołach i chodnikach. W podcie­ niach skrzydła założono latarnie. Dokończo­ no brukow ania dziedzińca po stronie północ­ nej pałacu.

Zespół konsultacyjny zajmował się m.in. kontrowersyjną sprawą odtworzenia marm u­ row ych portali w a p a rta m en cie bisk u p im (a w p rzyszłości w ap artam en cie sen a to r­ skim ), rozważając su gestię prof. Jerzego Ko­ w alczyka, aby za wzór przyjąć uproszczoną w ersję piaskow cow ego portalu z D rugiego Pokoju Prałatów. M ateriały źródłowe i w stęp­

K ronika m u zealn a 1995

419

łacu przygotował Jan u sz Kuczyński. Przedy­ skutowano opracowaną przez Annę Kwaśnik- -G liw ińską propozycję w yposażenia w nętrz apartam entu biskupiego.

Przy konserwacji oraz odtwarzaniu porta­ li, kominków i posadzek pomocna będzie opra­ cowana przez inż. Eugenię Fijałkowską ek s­ p ertyza ch arak teryzu jąca m arm ury u żyte w pałacu, z której wynika, iż zastosowano trzy gatunki marmuropodobnych, dających się po­ lerować, tw ardych w apieni, wydobywanych w okolicach Chęcin: grubokrystaliczną, bia­ ło-wiśniową „różankę” z góry Zelejowej, zle­ pieńce „Zygmuntówka” z Czerwonej Góry (wi- śniowo-białe) i „Bolechowice” (brunatno-sza- re), oraz użylony kalcytem , szary m arm ur ze złoża „Szewce” z góry Okrąglicy. Stosowano też sprow adzany czarny m arm ur z D ębnik spod Krakowa.

W oparciu o wytyczne m uzeum zespół ar­ chitektów krakowskich wykonał projekt tech­ niczny okien pałacu*. Zewnętrzne okna mają naw iązyw ać podziałem i rodzajem oszklenia do okien XVII-wiecznych: dw uskrzydłow e, podzielone słupkiem , ze ślem ieniem przesu­ niętym do góry, z 30 prostokątnym i szybka­ m i z surow ego szk ła , opraw nym i w ołów i wzmocnionymi stalowym i wiatrownicam i. Od w ew nątrz zaprojektowano okna zespolone, z szybam i o w łaściw ościach filtracyjnych (UV) i term oizolacyjnych. W oknach alkierza w ie­ żow ego przew idziano istn iejące pierw otnie krążki z herbem Korab. Przy oknach mają być dw uskrzydłow e okiennice, m alow ane na zie­ lono.

Pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwa­ tora Z abytków k o n ty n u o w a n o prace przy odwodnieniu spichlerza od strony ogrodu (Za­ kład Remontowo-Budowlany Mętów w K iel­ cach). N a podstawie projektu inż. J. Słonia - pod dnem fosy, na całej długości 85-metrowej elewacji, założono zaizolowaną rurę odpływo­ wą ze spadkiem w kierunku studni kaskado­ wej, skąd woda odprowadzana jest pod budyn­ kiem w prost na ul. Zamkową; na rurze uło­ żono betonowe korytka. Podczas prac okaza­ ło się, że dno fosy znajduje się około 30 cm po­

niżej fundam entu muru spichlerza posadowio­ nego bezpośrednio na sk ale. Mur oporowy obniżono w części zachodniej o ok. 50 cm; trzy przęsła od wschodu wymurowano od nowa.

Również Zakład Rem ontow o-Budowlany M ętów dokonał p od stem p low an ia odcinka muru okalającego pałacowy ogród od strony ul. K apitulnej. Istn iejąca w m urze północnym wnęka, licząca około 35,5 m długości i 5 m sze­ rokości, powstała po wzniesieniu w 1821 r.

pię-* P r o j e k t t e c h n i c z n y s t o l a r k i o k i e n n e j , o k u ć o r a z o s z k l e ­ n i a w p a ł a c u b i s k u p i m w K i e l c a c h (W . N ie w a ld a , S. Ś lę ­ z a k , M. B o g u sz ; k o n s u lt a c j a A . S u d a c k a ), K ra k ó w 1 9 9 5 , m p s, rys.

Ryc. 4. Zagrożony odcinek muru okalającego pałacowy ogród od strony ul. K apitulnej, za­

bezpieczony stem plam i

trow ego dom u m urow anego i p e łn iła rolę podwórka. N a tym odcinku rozebrano mur oryginalny, wykorzystując kam ień przy for­ m ow aniu murów wnęki. Rozebrano wówczas także istniejący w załam aniu muru tzw .pun- tone — analogiczny do puntone w załam aniu zachodniego odcinka muru, przerobionego na basztę. Sam budynek rozebrano po pożarze w 1988 r. Zagrożony odcinek muru wzmocnio­ no drew nianym i podporami, zaklinowanym i betonowym i bloczkami. Doraźnie wykonane zabezpieczenie nie wyklucza odtworzenia pier­ w otnego przebiegu muru w linii zachowanych fundam entów oraz uczytelnienia puntone.

W Ośrodku Ochrony Zabytkowego Krajo­ brazu w W arszaw ie pow stały W ytyczne kon­