"Źródła do dziejów Kielc", Kielce 1982-1983 : [recenzja]

Zenon Guldon

"Źródła do dziejów Kielc", Kielce

1982-1983 : [recenzja]

Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 14, 375-376

Recenzje i om ów ienia 375 ŹRÓDŁA DO DZIEJÓW KIELC — JAN

LESZEK ADAMCZYK: DOM WŁASNY M AKSYM ILIANA STRASZA ORAZ PROJEKT SIEDZIBY RZĄDU GUBER- NIALNEGO JEGO AUTORSTWA W KIELCACH, ss. 16; JA N LESZEK ADAMCZYK: KIELCE NA MAPACH Z LAT 1799 I 1804. PRÓBA REKON­ STRUKCJI UKŁADU KOMUNIKACYJ­ NEGO MIASTA Z OKOŁO 1800 R., ss. 10, 2 nlb.; JAN LESZEK ADAM­ CZYK: KIELCE NA PLANACH Z LAT 1821 I 1823, ss. 16; JERZY SZCZEPAŃ­ SKI: CMENTARZE KIELECKIE, ss. 15; JAN LESZEK ADAMCZYK, JERZY SZCZEPAŃSKI: PARK MIEJSKI W KIELCACH, ss. 21, 1 nlb., K ielce 1982— 1983, Biuro D okum entacji Zabytków w Kielcach, W ydział K ultury i Sztuki Urzędu M iejskiego w Kielcach.

Pracownia Dokum entacji Naukowo- -H istorycznej PP Pracow nie K onserw a­ cji Zabytków Oddział K ielce od kilku już lat prowadzi prace nad studium historyczno-urbanistycznym Kielc. Ze­ brane w trakcie kw erendy m ateriały stanow ią podstawę zainicjow anej w 1982 r. n iezw ykle potrzebnej serii „Źró­ deł do dziejów K ielc”, w ramach której ukazało się dotychczas 5 zeszytów.

W pierwszym zeszycie zaprezentowa­ no dwa nieznane projekty ojca fotogra­ fii polskiej M aksym iliana Strasza, który w latach 1837—1847 pracow ał w K iel­ cach jako inżynier g u b ern ialn yi. P ierw ­ szy z nich dotyczy w łasnego domu przy ul. Krakowskiej, a drugi, zresztą nie zrealizowany, siedziby Rządu Gubernial- nego w Kielcach. Tego typu projektów i rysunków dotyczących różnych bu­ dowli zachowało się w iele w W ojewódz­ kim Archiwum P aństw ow ym w K iel­ cach. Stąd też zgodzić się w ypada z K. Dumałą, który w om ówieniu tego ze­ szytu stwierdził:

1

W drugim zeszycie przedstawiono K ielce na m apach austriackich Abbégo von Metzburga z 1799 r. i Antoniego Mayera von H eldensfelda z 1804 r. To­ w arzyszy tej ostatniej mapie opis, któ­ ry w w ydaw n ictw ie stanow i nieczytelną reprodukcję (ryc. 3), co zmusza korzy­ stającego do sięgnięcia do oryginału. W spomniany w yżej K. Dumała tak pod­ sum owuje swoją ocenę tego zeszytu: „Trzeba powtórzyć opinię o ubóstw ie tem atycznym owej, odrębnej przecież publikacji”. Recenzent proponuje dodat­ kow e uw zględnienie m apy Karola de Pexthées z 1791 r. i K waterm istrzo­ stw a 8. Dodać można by ponadto szkic parafii kieleckiej K. de Perthêes, prze­ chow yw any w zbiorach Biblioteki A ka­ demii Nauk USRR w K ijowie. Warto przy okazji zwrócić uwagę na załączoną do księgi m iejskiej K ielc z lat 1789— 1791 tabelę czynszu, siekiernego i hy­ berny z domów, placów, gruntów i ogro­ dów kieleckich z 1803 r.,4 która posiada podstaw ow e znaczenie dla badań nad rozwojem przestrzennym i terytorialnym m iasta na przełom ie XVIII i X IX w. W ykorzystanie tej tabeli w połączeniu ze spisam i dymów i ludności z lat 1775— 1791 oraz danym i katastru austriackiego z 1796 r. pozw oliłoby na dość dokładne odtworzenie zabudowy m iejskiej i za­ ludnienia u schyłku X VIII w. Na publi­ kację zasługuje wspom niana księga m iejska z lat 1789—-1791 oraz w cześniej­ sza, znana jedynie z dwudziestow ieczne­ go odpisu księga m iejska z lat 1551— 16085. Szczegółowe wykorzystanie obu

! „ K w a r t a l n i k H i s t o r i i K u l t u r y M a t e r i a l ­ n e j ” , R . X X X I , 1983, n r 3, s . 409— 410. * I b i d e m . * M u z e u m N a r o d o w e w K i e l c a c h . D z i a ł H i s t o r i i , s y g n . 165/H . * A r c h i w u m G ł ó w n e A k t D a w n y c h w W a r ­ s z a w i e , N a b y t k i O d d z ia ł u I, s y g n . 801. Z o b . s z e r z e j J . S z a n s e r , U s t r ó j m i a s t a K i e l c n a

376 R ecenzje i om ów ienia

tych ksiąg stanow i conditio sine qua

non poważnie potraktowanych badań nad dziejam i K ielc w okresie szlachec­ kiej Rzeczypospolitej.

K olejny zeszyt przedstaw ia plany K ielc z lat 1821 i 1823 jako źródło do odtworzenia obrazu m iasta w tym okre­ sie. Plany te b yły w ielokrotnie om aw ia­ ne w literaturze przedmiotu ®. Do ostat­ niego z w ym ienionych planów załączo­ ny jest obszerny regestr pom iarowy, za­ m ieszczony w w ydaw nictw ie w form ie kilku niezbyt czytelnych reprodukcji (ryc. 3—6). Czy n ie lepiej b yło opubli­ kować ten regestr zgodnie z obowiązu­ jącą instrukcją w ydawniczą? Zw olniłoby to zainteresow anego badacza od sięga­ nia do przechowywanego w A rchiwum Głównym A kt D aw nych oryginału.

K olejny zeszyt pośw ięcony jest om ó­ w ieniu dziejów i rozwoju przestrzenne­ go cm entarzy kieleckich. N iew iele A u­ tor mógł pow iedzieć o okresie przed­ rozbiorowym — w ynika to przede w szy ­ stkim z niew ykorzystania w izytacji koś­ cielnych. Pow ołując się na w zm iankę Jana Długosza o cmentarzu przy koś­ ciele św . W ojciecha w XII w. (s. 3—4), Autor w przypisie odsyła czytelnika do źródeł archiwalnych z połow y X IX w., zam iast sprawdzić tę wiadom ość w w y ­ danej przecież Liber beneficiorum. Da­ lej znajdujem y wzm iankę, że cmentarz istniał „być m oże” przy szpitalu św. Trójcy (s. 4). W 1674 r. biskup Trze- bicki polecił prepozytowi grzebać zm ar­ łych podopiecznych szpitalnych w ogro­ dzie od strony w schodniej kościoła. Ta­ jem nicą Autora m usi pozostać p rzyw i­ lej de non tolerandis Judaeis dla K ielc (s. 14.). Faktem jest, że ludność w yzna­ nia m ojżeszowego nie mogła osiedlać się w Kielcach. N ie je&t to równoznaczne jednak z posiadaniem w spom nianego p r z e ł o m i e X V I i X V I I w i e k u , „ R o c z n ik M u ­ z e u m N a r o d o w e g o w K i e l c a c h ” , t . X I I , 1982, S. 27—53. • Z o b . z w ł a s z c z a B . P a p r o c k i , Z a g a d n i e n i a u r b a n i s t y k i K i e l c w p i e r w s z e j p o ł o w i e X I X w i e k u , „ R o c z n ik M u z e u m Ś w i ę t o k r z y s k i e g o ” , t . I I I , 1966.

przyw ileju — A utor n ie w skazał zresztą m iejsca jego druku czy przechow ywa­ nia. Na podkreślenie zasługu je znaczna ilość materiału do dziejów cmentarzy kieleckich w X IX —X X w. Warto tu do­ dać, że w ram ach prac Studenckiego Koła N aukowego H istoryków przy Wyż­ szej Szkole Pedagogicznej w Kielcach przeprowadzono inw entaryzację inskryp­ cji sprzed 1(918 r., znajdujących się na katolickim Cmentarzu Starym . W sumie zinw entaryzowano 733 inskrypcje, a m ia­ now icie 9 z lat 1829—1839, 61 z lat 1840—1859, 212 z lat 1860—1889, 426 z lat 1890—1918 i 25 nie d atow an ych 7.

Ostatni w reszcie zeszyt dotyczy parku m iejskiego w Kielcach. Autorzy w ykorzy­ stali tu inw entarze klucza kieleckiego z lat 1668—il789 oraz bogaty materiał pisany i kartograficzny z X IX w. Stąd też m ateriałowa w artość tego zeszytu jest bezsporna.

Podsum owując powyższe stwierdzić można, że seria „Źródeł do dziejów K ielc” nie stanow i — w brew tytułow i — tak potrzebnego dla rozwoju badań nad dziejami K ielc w ydaw n ictw a źródłowe­ go. Publikuje się w niej przyczynki traktujące o m ateriałach do dziejów roz­ woju przestrzennego miasta. Stąd zarzu­ ty o ubóstw ie tem atycznym , m ałej przy­ datności badawczej czy naw et wręcz ce­ lowości publikacji niektórych m ateria­ łów w form ie odrębnych zwartych po­ zycji. Na podkreślenie zasługuje staran­ ne opracowanie redakcyjne i przyjemna szata graficzna w ydaw anych w ramach omawianej serii zeszytów.

Zenon Guidon i J . F o b e r , I n s k r y p c j e n a g r o b n e z X I X — p o c z ą t k ó w X X w i e k u n a C m e n t a r z u S t a r y m w K i e l c a c h , c z . I , K i e l c e 1982; E . B u c k a , I n s k r y p c j e n a g r o b n e z X I X — p o c z ą t k ó w X X w i e k u n a k a t o l i c k i m C m e n t a r z u S t a r y m w K i e l c a c h , c z . I I , K i e l c e 1983 ( m a s z y n o p i s y p r a c m a g i s t e r s k i c h w A r c h i w u m W S P w K i e l c a c h ) .