• DAWNOŚĆ - instytucje prawne, których istota polega na określeniu skutków upływu czasu

przedawnienie

• DAWNOŚĆ - instytucje prawne, których istota polega na określeniu skutków upływu czasu

(zwłaszcza – niewykonywaniu uprawnień przez pewien czas).

• Do instytucji dawności należą:

1. Przedawnienie 2. Terminy zawite 3. Zasiedzenie

4. Przemilczenie

Mają zastosowanie ogólne

Instytucje prawa rzeczowego

przedawnienie

• Art. 117. Definicja przedawnienia roszczeń majątkowych

§ 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu.

§ 2. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu

przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.

§ 3. (uchylony)

przedawnienie

• Przedawnienie – termin, w ciągu którego uprawniony powinien podjąć działania zmierzające do zrealizowania swojego roszczenia; w przeciwnym wypadku

zobowiązany będzie mógł bez negatywnych dla siebie konsekwencji odmówić jego

spełnienia.

Przedmiot przedawnienia

• Przedawnieniu podlegają wyłącznie cywilnoprawne roszczenia majątkowe Inne niż roszczenia postacie uprawnień prawa cywilnego:

o Uprawnia bezpośrednie o Uprawnienia kształtujące

o Uprawnienia do żądania ukształtowania stosunku prawnego przez sąd

o Zarzuty

Nie podlegają przedawnieniu;

mogą

być ograniczone terminami

zawitymi

Przedmiot przedawnienia

• Przedawnieniu podlegają wyłącznie roszczenia majątkowe

• Wyjątki:

• Niektóre roszczenia majątkowe ograniczone są terminem zawitym (np. 344§2 kc)

• Niektóre roszczenia majątkowe nie są objęte

żadnymi ujemnymi skutkami upływu czasu

(np. art.223 kc)

Skutek przedawnienia

• Roszczenie przedawnione istnieje nadal, ale ten,

przeciwko komu jest ono skierowane, może uchylić się od jego zaspokojenia.

zobowiązanie naturalne Skutek przedawnienia:

Niezaskarżalność roszczenia, uwzględniania przez sąd na zarzut.

Skutek ten może być jednak uchylony przez zrzeczenie się zarzutu przedawnienia, co nastąpić może dopiero po upływie terminu przedawnienia.

Terminy przedawnienia

Terminy ogólne i terminy szczególne

• Dla ustalenia terminu przedawnienia

określonego roszczenia należy najpierw

sprawdzić, czy przepisy normujące dany typ stosunku przewidują szczególny termin

przedawnienia

Terminy przedawnienia -terminy ogólne-

• Art. 118. Przedawnienie - terminy

Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata.

• Art. 119. Zakaz skracania i przedłużania terminów przedawnienia

Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani

przedłużane przez czynność prawną.

Terminy przedawnienia

• Art. 125. Terminy przedawnienia po wydaniu orzeczenia

§ 1. Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego

rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również

roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i

zatwierdzoną przez sąd, przedawnia się z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był

krótszy. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje

świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenia okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu.

§ 2. (uchylony)

Początek biegu terminu przedawnienia

• W pierwszej kolejności należy sprawdzić, czy przepis szczególny, dotyczący roszczeń danego rodzaju nie wiąże początku biegu terminu

przedawnienia z określonym w tym przepisie zdarzeniem

• Jeśli nie ma regulacji szczególnej, można

zastosować art. 120

Początek biegu terminu przedawnienia -przepisy ogólne-

• Art. 120. Rozpoczęcie biegu przedawnienia

§ 1. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.

§ 2. Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.

• Art. 455. Termin spełnienia świadczenia

Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione

niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Zawieszenie biegu przedawnienia

• Dopóki istnieje przewidziana w ustawie

przeszkoda, termin nie rozpoczyna swojego biegu, a rozpoczęty – nie biegnie. Po ustaniu przyczyny termin rozpoczyna się lub biegnie

dalej – wtedy czas sprzed zaistnienia przyczyny

sumuje się z czasem po zawieszeniu

Zawieszenie biegu przedawnienia

• Art. 121. Przypadki zawieszenia biegu przedawnienia

Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:

1) co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;

2) co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;

3) co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;

4) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez czas trwania przeszkody.

• Art. 122. Przedawnienie względem osoby niemającej pełnej zdolności do czynności prawnych

§ 1. Przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia.

§ 2. Jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia.

§ 3. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio do biegu przedawnienia przeciwko osobie, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.

Przerwanie biegu przedawnienia

• Jeżeli przed upływem terminu przedawnienia zajdzie opisany w ustawie przypadek,

dotychczasowy bieg terminu przedawnienia

traci znaczenie i termin przedawniania zaczyna

biec od nowa

Przerwanie biegu przedawnienia

• Art. 123. Przypadki przerwania biegu przedawnienia

§ 1. Bieg przedawnienia przerywa się:

1) przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym,

przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;

2) przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;

3) przez wszczęcie mediacji.

§ 2. (uchylony)

• Art. 124. Przerwanie przedawnienia - skutki

§ 1. Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo.

§ 2. W razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń

danego rodzaju albo przed sądem polubownym albo przez wszczęcie mediacji,

przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone.

Terminy zawite

• Mają zastosowanie tylko wtedy, gdy przepis szczególny tak stanowi

• Skutki terminów zawitych określają przepisy szczególne

• Jeśli skutkiem takim jest wygaśnięcie

uprawnienia- sąd uwzględnia ten fakt z urzędu

Pojęcie zobowiązania

Art. 353. Istota zobowiązania

§ 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od

dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.

§ 2. Świadczenie może polegać na

działaniu albo na zaniechaniu.

zobowiązanie

1. Podmioty  wierzyciel i dłużnik

2. Przedmiot świadczenie/ przedmiot świadczenia

3 Treść  uprawnienia wierzyciela

obowiązki dłużnika

Strony stosunku zobowiązaniowego

• W każdym stosunku zobowiązaniowym występują przynajmniej dwie strony

• Wierzyciel i dłużnik

• Indywidualizacja stron powinna nastąpić najpóźniej przy spełnieniu świadczenia

• Po jednej stronie może być kilka podmiotów –

wielość podmiotów

Przedmiot stosunku zobowiązaniowego

• Zachowanie strony zgodne z treścią stosunku prawnego

• Zobowiązania oczekiwane przez wierzyciela zachowanie się dłużnika  świadczenie

• Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu

• Dobra, do których zachowanie się odnosi przedmiot świadczenia

 W każdym stosunku zobowiązaniowym występuje świadczenie, ale nie w każdym występuje przedmiot

świadczenia

Treść zobowiązania

uprawnienia wierzyciela obowiązki dłużnika

• Przyznane wierzycielowi uprawnienie

skierowane wobec dłużnika, polegające na możliwości żądania, żeby spełnił on

świadczenie

wierzytelność

• Z punktu widzenia wierzyciela: prawo podmiotowe  wierzytelność

• Obejmuje wszystkie uprawnienia, jakie mogą przysługiwać wierzycielowi, w tym także

jeszcze niewymagalne

wierzytelność

Uprawnienia wierzyciela:

o Główne o Uboczne

Wierzytelność prawo podmiotowe o skuteczności względnej

o Bezskuteczność względna (art. 59)

o Rozszerzona skuteczność (art. 690)

Zobowiązanie niezupełne

• Wierzyciel może, lecz wcale nie musi realizować swoich uprawnień

• Jednak jeśli dłużnik nie spełni świadczenia, a wierzyciel w odpowiednim terminie nie zdecyduj się by

dochodzić przymusowej realizacji wierzytelności 

• 411 pkt 3

• Za zobowiązania niezupełne uznaje się także

roszczenia wynikające z gry lub zakładu (te

nieprowadzone zgodnie z ustawą i rzetelne)

Dług i odpowiedzialność

Odpowiedzialność

o Najczęściej dłużnik dobrowolnie spełnia swe obowiązki, jeśli nie  przymusowa realizacja

wierzytelności wierzyciel może, nawet wbrew woli dłużnika, wykorzystując przymus

państwowy, zaspokoić się z majątku dłużnika

o Dług istnieje od początku, a odpowiedzialność –

gdy dłużnik nie zachowa się w sposób, którego

wierzyciel ma prawo oczekiwać

Dług i odpowiedzialność

• Odpowiedzialność osobista, o charakterze majątkowym

Dłużnik odpowiada całym swym majątkiem, jaki

posiada w czasie podjęcia czynności przez organ

egzekucyjny

Realizacja odpowiedzialności

• Aby doszło do realizacji odpowiedzialności:

1. Wierzyciel powinien uzyskać tytuł egzekucyjny 2. Tytuł egzekucyjny powinien być zaopatrzony w klauzulę wykonalności

 To wierzyciel, co do zasady, decyduje o

sposobie prowadzonej egzekucji i wyborze

składników majątku, z których ma ona być

prowadzona

Realizacja odpowiedzialności

Art. 1025. Kolejność zaspokajania z kwoty uzyskanej z egzekucji

§ 1. Z kwoty uzyskanej z egzekucji zaspokaja się w następującej kolejności:

1) koszty egzekucyjne;

2) należności alimentacyjne;

3) należności za pracę za okres 3 miesięcy do wysokości najniższego wynagrodzenia za pracę określonego w odrębnych przepisach oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i koszty zwykłego pogrzebu dłużnika;

4) należności zabezpieczone hipoteką morską lub przywilejem na statku morskim;

5) należności zabezpieczone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym i zastawem skarbowym albo korzystające z ustawowego pierwszeństwa oraz prawa, które ciążyły na nieruchomości przed dokonaniem w księdze wieczystej wpisu o wszczęciu egzekucji lub przed złożeniem do zbioru dokumentów wniosku o dokonanie takiego wpisu;

6) należności za pracę nie zaspokojone w kolejności trzeciej;

7) należności, do których stosuje się przepisy działu III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, o ile nie zostały zaspokojone w kolejności piątej;

8) (uchylony)

9) należności wierzycieli, którzy prowadzili egzekucję;

10) inne należności.

§ 2. Po zaspokojeniu wszystkich należności ulegają zaspokojeniu kary pieniężne oraz grzywny sądowe i administracyjne.

§ 3. W równym stopniu z należnością ulegają zaspokojeniu odsetki i koszty postępowania. Z pierwszeństwa równego

należnościom kategorii czwartej i piątej korzystają wszystkie roszczenia o świadczenia uboczne objęte zabezpieczeniem na mocy odrębnych przepisów. Roszczenia o świadczenia uboczne nieobjęte zabezpieczeniem zaspokaja się w kategorii dziesiątej, chyba że należność podlegałaby zaspokojeniu w kategorii wcześniejszej. To samo dotyczy roszczeń o świadczenia należne dożywotnikowi.

(…)

Odpowiedzialność osobista a odpowiedzialność rzeczowa

Odpowiedzialność osobista Odpowiedzialność rzeczowa Dłużnik odpowiada całym swym

majątkiem Pozwala na zaspokojenie się z określonej

rzeczy, bez względu na to, czyją jest ona własnością

Źródło – ustawa; istnieje z mocy samego

prawa jako uzupełnienie wierzytelności Źródło – poza przypadkami wyraźnie w ustawie określonymi (np. art. 670, 850 kc) dla powstania konieczna będzie umowa (np. zastaw, hipoteka)

Wierzyciel może zaspokoić się z całego

majątku określonego dłużnika Wierzyciel może zaspokoić się z określonej rzeczy – każdoczesny właściciel tej rzeczy będzie zmuszony będzie znosić to, że wierzyciel dąży do zaspokojenia się z tej rzeczy

Źródła zobowiązań

• Umowy

• Czynności prawne jednostronne (np. przyrzeczenie publiczne)  zasada numerus clausus

• Czyny niedozwolone

• Bezpodstawne wzbogacenie

• Nienależne świadczenie

• Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

• Konstytutywne orzeczenia sądu, np. zniesienie współwłasności i orzeczenie o spłatach/dopłatach

• Akty administracyjne

Ogólna charakterystyka części szczegółowej zobowiązań

• Księga III, tytuły XI-XXXVII kc

• Uregulowanie to nie ma charakteru wyczerpującego  znaczna część

uregulowana pozakodeksowymi aktami prawnymi, np. KSH

• Często regulacje pozakodeksowe stanowią lex specialis dla uregulowań kodeksowych

• KC jako wzorzec

Ogólna charakterystyka części szczegółowej zobowiązań

• Uregulowania dotyczące stosunków konsumenckich wzmożona ochrona

konsumentów, jako podmiotów stosunków zobowiązaniowych

• Akty niższego rzędu

• Wzorce umów

• Uregulowania publicznoprawne

Ogólna charakterystyka części szczegółowej zobowiązań

• Przedmiotem uregulowania części szczególnej zobowiązań są stypizowane w postaci

konkretnych instytucji źródła stosunków

cywilnoprawnych o charakterze względnym

w zakresie obrotu dobrami prawnymi (w tym

także usługami)

Umowy nazwane i nienazwane

• Umowy nazwane  ustawowo określone umowy (np. sprzedaż, najem)

• Umowy nienazwane ich regulacja nie mieści się w ustawie

• Umowy mieszane  zawierają jedynie niektóre rozwiązania, właściwe dla umów nazwanych

-Obowiązywanie norm względnie

obowiązujących-

Podstawowe typy umów ze względu na ich funkcje

• Funkcja systematyka Umowy:

1. Przenoszące prawa

2. Dotyczące korzystania z rzeczy lub praw 3. Dotyczące świadczenia usług

4. Dotyczące stosunków kredytowych 5. Gwarancyjne

6. Alimentacyjne 7. Losowe

8. Współdziałania gospodarczego

9. Dotyczące pozasądowego usuwania niepewności w zakresie istnienia i treści stosunków między stronami (ugoda)

Podstawowe typy umów ze względu na ich funkcje

W uregulowaniach części szczegółowej księgi III kc występują instytucje, które nie są umowami, ale spełniają analogiczne do umów funkcje:

• Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

• Odpowiedzialność prowadzących hotele i podobne zakłady

• Przyrzeczenie publiczne

• Regulacja dotycząca papierów wartościowych

Kazus 1

Melchior C., znany rysownik, działający pod pseudonimem Baltazar, dowiedział się, że ktoś 12 lat temu opublikował ilustracje posługując się jego pseudonimem. Ilustracje te były wyjątkowo nieprofesjonalne i dotyczyły wulgarnej tematyki. Melchior C. dowiedział się, że osobą używającą jego pseudonimu był Bogudar S. Melchior postanowił

pozwać Bogudara S. za naruszenie dóbr osobistych.

Bogudar S. postanowił podnieść przed sądem zarzut przedawnienia, bowiem od publikacji minęło już 12 lat.

• Oceń, czy Bogudar ma rację?

Kazus 2

Mściwój Z. złożył oświadczenie woli pod

wpływem groźby. Nie uchylił się jednak od jego skutków w przewidzianym terminie.

• Jaki jest termin do uchylenia się od skutków oświadczenia woli?

• Czy to termin przedawnienia, czy termin

zawity? Jaki ma to skutek dla możliwości

uchylenia się od oświadczenia woli?

Kazus 3

Arabella G. pożyczyła Ildefonsowi O. dużą sumę pieniędzy. Po ośmiu miesiącach Arabella G. i Ildefons O. zakochali się w sobie, by po roku od udzielenia Ildefonsowi pożyczki wziąć ślub. Jednak uczucie między nimi wypaliło się i po pięciu latach od wstąpienia w związek małżeński para rozwiodła się. Kiedy Arabella O. zażądała od byłego męża zwrotu pożyczki, ten powiedział jej, że roszczenie to przedawniło się już pół roku po udzieleniu pożyczki – czyli

jeszcze przed ślubem- i zamieniło się w zobowiązanie naturalne, którego Ildefons O. nie zamierza spełnić.

• Podaj, jaki jest termin przedawnienia zwrotu pożyczki.

• Jaki wpływ na bieg terminu przedawnienia ma fakt pozostawania w związku małżeńskim?

Kazus 4

Hipolita T. jest dłużniczką Wolfganga M. Jej dług uległ przedawnieniu, jednak nieświadoma tego Hipolita przelała na konto Wolfganga odpowiednią sumę pieniędzy celem spełnienia świadczenia. Po paru dniach znajomy Hipolity- student administracji, który właśnie zdał egzamin z podstaw prawa

cywilnego- uświadomił jej, że dług był już przedawniony. Zachęcona tym Hipolita kupiła kodeks cywilny, w którym wyczytała, że jest taka wada

oświadczenia woli, jak błąd i że można uchylić się od skutków oświadczenia woli, które zostało złożone pod wpływem błędu. Hipolita stwierdziła, że działała pod wpływem błędu, bowiem nie przelałaby tych pieniędzy, gdyby nie działała pod wpływem błędu i oceniała sprawę rozsądnie. Hipolita

napisała więc do Wolfganga M. list, w którym uchylała się od skutków dokonanego przelewu.

• Czy uchylenie się przez Hipolitę T. będzie skuteczne?

• Jakie są przesłanki statuujące błąd jako oświadczenie woli?

Kazus 5

Felicyta K. zawarła z Apolinarym P. umowę użyczenia, której

przedmiotem była kosiarka. Felicyta była świadoma, że Apolinary będzie często korzystał z kosiarki, dlatego uznała, że termin

przedawnienia jej roszczenia o naprawnienie szkody za ewentualne pogorszenie rzeczy, który statuuje art. 719 kc, jest zbyt krótki,

wynosi bowiem jedynie pół roku od dnia zwrotu rzeczy i

potencjalne ubytki kosiarki mogą wyjść na jaw już po tym terminie.

Felicyta K. i Apolinary P. zawarli więc umowę na piśmie, w której termin przedawnienia roszczeń wymienionych w art. 719 kc ustalili na dwa lata, ponieważ uznali, że skoro panuje swoboda umów

(uregulowana w art. 353¹ kc), to w zasadzie mogą tak zrobić.

Dodatkowo Apolinary w mailu do Felicyty zrzekł się zarzutu przedawnienia z dniem wydania mu kosiarki.

Oceń sytuację.

Kazus 6

Beatrycze Z. cierpi na schizofrenię. Jej choroba jest silna i powoduje, że Beatrycze nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem – wszystkie posiadane przez siebie pieniądze wydaje w sposób nieracjonalny, nie jada, jak powinna, nie dba o higienę i o swe zdrowie. Pewnego dnia Beatrycze Z.

odziedziczyła spory spadek. Mając dużo pieniędzy, postanowiła pożyczyć parę tysięcy Albrechtowi P., przyjacielowi z dzieciństwa. Zawarto umowę na piśmie. Beatrycze Z. szybko jednak zapomniała o udzielonej pożyczce. Po 11 latach Beatrycze znalazła się w dramatycznej sytuacji - zaprzestanie leczenia spowodowało, że odwróciła się od niej rodzina i Beatrycze nie miała gdzie mieszkać – i właśnie wtedy przypomniała sobie o udzielonej Albrechtowi P.

pożyczce. Beatrycze poszła spotkać się z Albrechtem P., który jednak nawet nie wpuścił jej za próg swojego domu, a wszelkie dyskusje uciął

stwierdzeniem, że wierzytelność Beatrycze przedawniła się rok temu.

• Czy Beatrycze Z. ma szanse na odzyskanie pieniędzy?