Jan Borowski
Dachy gdańskie : rekonstrukcja
Ochrona Zabytków 2/1 (5), 37-43
, 71
DACHY G D A Ń SK IE
R E K O N S T R U K C J A
J A N B O R O W S K I i
Zniszczenie G d ań sk a pociągnęło za sobą oczyw iście i zniszczenie p r a wie w szystkich dachów m iasta. Z pożogi w ojennej ocalały jedynie zabytkow e d a ch y R atusza Starom iejskiego, kościoła św. Trójcy, kośc. św. M ikołaja, kośc. św. Jak u b a oraz K ated ry w Oliwie. Jednakże i one m iały nadw yrężone pokrycie dachów ką, k tó rą m usiano na nowo u k ła dać. N iektóre zabytki, ja k kościół św. Elżbiety i częściowo kościół św. P iotra i P aw ła oraz kośc. B rygidek uległy spaleniu, przy czym pożar
R y c . 28. G d a ń s k , k o ś c i ó ł N . M. P. (>ys. J. C o f t a ) .
pochłonął około 70% krokw i. Reszta ocalała dzięki im pregnow aniu przeciw pożarow em u.
W pierw szym okresie akcji zabezpieczającej zabytki w roku 1945, uzupełniono dachów ką połacie dachow e, któ re m iały niezniszczoną. więźbę (np. K ated ra w Oliwie) oraz zabezpieczono szczyty. N iektóre zab y tk i p rzek ry to dachem drew nianym — papow ym , jako prow izo ryczne zabezpieczenie przed dalszym niszczeniem budow li. W ten ostatni sposób zabezpieczone zostały m iędzy innym i: M uzeum Państw ow e p rzy kościele św. Trójcy, którego dach został obecnie częściowo zastąpiony dachem stałym . W dalszym ciągu, jak o p rz y k ła d y takiego zabezpiecze nia należy w ym ienić „D w ór A rtu sa“, Bram ę Złotą i Bram ę Zieloną. D acham i stałym i, będącym i odtw orzeniem daw nych, zostały p rze k ry te : Kościół N ajśw . M arii P an ny , R atu sz Praw om iejski, kościół św. Jan a i kośc. św. Elżbiety. W tych czterech w y p ad k ach zastosow ane
zostały cztery rodzaje k o n stru k c j1 w ięźby i tak : stalow a obetono w an a w kośc. N. M. P. — m iesza na stalow o-drew niana w R atuszu P raw om iejskini — d rew n ian a cał kow icie now a w kośc. św. Jan a — oraz d rew n ian a częściowo histo ry czn a w kośc. św. Elżbiety. K onstrukcjam i poszczególnych ty ch dachów zajm iem y się p o niżej. ,
1. W k o ś c i e l e N a j ś w. M a r i i P a n n y w G d ań sk u
należało zrekonstruow ać p o tró j ne dachy nad naw am i i transep- tem o b ardzo dużej, bo aż 8000 m k-W. liczącej pow ierzchni połaci dachow ych. Zastosow ana została tu k o n stru k cja z żelaznych k r a tow ych w ięzarów w połączeniu z żelbetow ym opierzeniem połaci d a chow ych w edług p ro jek tu inż. Jarosza z W arszaw y. W ięzary o 10 m e trow ej wysokości ustaw ione zostały nad przęsłam i rozpiętości około 10 m. Złożone są one z kąto w n ik ó w 50 X 50 mm i 60 X 60 mm oraz
płaskow ników pow iązanych z
so-S k o l a 1.100
H y c . 29. G d a ń s k , k o ś c i ó ł N. M. P., w ię z a r d a c h u ( r y s . J . C o f t a ) .
H y c. 30. G d a ń s k , k o ś c i ó ł N . Al. P., s z c z e g ó ł w i ę z a r a ( r y s . J. C o f t a ) .
bą sposobem spaw alniczym . R oz staw w ięzarów w ynosi 3,30 m. Końce w ięzarów op ierają się na żelbetowych kozłach ustaw ionych na żelbetow ych ław ach leżących n a koronach m urów i w ten spo sób w iążących je w jed n ą całość, p rzy czym jeden koniec każdego w ięzara opiera się na ruchom ym łożysku. C ały d ach posiada 127 w ięzarów , co d aje w sumie 210 ton stali..
Poniew aż rzu t kościoła odbiega od założenia reg u larn y ch prosto k ątó w i dach y to się zw ężają, to znów rozszerzają, m usiano skon struow ać 17 ty p ó w w ięzarów d a chow ych. Szczególnie skom pli kow ane są m iejsca przecięcia połaci.
K ątow niki tw orzące p asy gór ne w ięzarów są obetonow ane z w ibrow aniem i tym sam ym tw orzą belki żelbetowe o p rze kroju 15 X 18 cm. Na tychże k rokw iach o p arte są d y le z be tonu w ibrow anego uzbrojonego o p rzekroju 3 X 15 cm. tw orzące jednolity żelbetow y dach nie zbędny dla ochrony dachów ki przed zerw aniem n a sk u tek po dm uchu. N a w y stęp u jący ch że-
R yc. 54. G d a ń s k , r a tu sz p r a w o m i e j s k i , w i ę - b erkach ty ch dyli op arte są d a zar d a c h o w y ( f ot . J. ( of t a) . chów ki nałożone na zapraw ie
wa-pienno-cem entowej.
Montaż w ięzarów dachow ych odbyw ał się w ten sposób, że na dole, na posadzce kościoła, sp aw ane by ły połów ki w ięzarów , podnoszone następnie przy pomocy specjalnie skonstruow anej w indy i po u sta wieniu zespaw ane w całość. N astępnie poszczególne w ięzary b y ły łą czone m iędzy sobą w iatrow nicam i z dźw igarów w alcow anych. W c a łości tych robót szczególnie uciążliw ym było obetonow yw anie górnych pasów w ięzarów z dyli żelbetow ych w całość w sp ó łpracującą, n a chylonych pod kąteni 60 stopni do poziomu.
Kosze pom iędzy poszczególnymi połaciam i dachow ym i w ykonane zostały z blachy cynkow anej, ułożonej na podłożu betonowym . Kwestie odprow adzenia w ody deszczowej rozw iązano w ten sposób, że odpro w adza się ją do 10 p unktów odpływ ow ych, p rzy czym wodę sp ły w a ją c ą pom iędzy poszczególnymi siodła-
R y c. 55. G d a ń s k , ra tu sz p r a w o m i e j s k i , po- dachu odprow adza się na ze-łą c z e n i e p ł a t w i ( r y s . J. C o f t a ) . w n ątrz pod dacham i naw s k ra j
nych specjalnie skonstruow anym i żelbetow ym i korytam i.
Szczyty d ach u kościoła, które uległy omal całkow item u znisz czeniu są p raw ie w całości o d b u dow ane. W ostatnim etap ie robót dach zw ieńczą dw ie piękne s y gnaturki.
Ry c. 36. G d a ń s k , k o ś c i ó ł N. M. P., o k ł a d a n ie d y l ż e l b e t o w y c h p o d d a c h ó w k ę ( f ot . K. L e l e w i c z ) . Ryc. 37. G d a ń s k , ratusz p r a w o m l e j s k i , w i ę ź b a d a c h o w a o ż e la z n e ] k o n s t r u k c j i w p o ł ą c z e n i u z z a s t o s o w a n i e m d r e w n i a n y c h k r o k w i (fot. J. C o f t a ) . : V - > 4 > % « 3 j p i g a . TkJmm
IPIi
V * z x m Ê M PAzaś kościoła ustaw ione są w szyst kie w ięzary.
P rzy w y k o n y w an iu tych p rac za tru d n io ny ch jest stale przeciętnie 60 robotników . Koszta w ykonania w y noszą 45,000.000 zł, p rz y czym koszt w ykonanego 1 m kw. połaci dacho wej w ynosi około 3.500 zł. Roboty te, ja k rów nież rek o nstrukcje p ięk nych gw iaździstych i kryształow ych sklepień kościoła w yk o n u je firm a „Inż. Zarzecki i Ska w G d ań sk u “ oraz „inż. T. Jarosz w W arszaw ie“, kierow nictw o robót spoczyw a w rę k u Prof. inż. O bm ińskiego z ram ie nia G dańskiej D y rek cji O dbudow y, k tó ra prow adzi tę robotę.
2. W gdańskim R a t u s z u P r a ni i e j a k i m należało zrekonstru ować dach dość strom y, bo n ach y lony pod kątem 60 stopni -— d w u spadow y. P rzy szerokości b u d y n k u około 13 ni, wysokość d ach u wynosi ca 10 m. Ze w zględu n a taniość i szybkość w ykonania, k on strukcję dachu, zap rojek tow an ą przez inż. St. Obm ińskiego, stanow ią w ięzary w odstępach 3 m etrow ych z dw u- teow ników w alcow anych NP 26 w kształcie litery A z dw iem a p o ziomymi jętkam i. P rzy pomocy sp a w ania w ykonano w szystkie połącze nia i w ęzły sztyw ne, uzy sk u jąc w ten sposób ekonom iczny u stró j statycznie niew yznaczalny. Rów nież p łatw ie w y k o nan e są z przy-
paw an y ch dźw igarów T N P 12, co d aje rów nocześnie stężenie podłuż ne. W szystkie d źw igary b y ły po chodzenia rozbiórkow ego z w y palonych i zniszczonych domów gdańskich po uprzednim ich prosto w aniu. N a opisanej k on stru k cji sta lowej w sp ierają się drew niane k ro k wie i ła ty stanow iące oparcie dla
R y c . 38. G d a ń s k , ratu sz p r a w o m i e j s k i , w i d o k na o d b u d o w a n y d a c h i u z u p e ł n io n ą w y r w ę w f a s a d z i e (fot . K. L e l e mi c z ) .
pokrycia dachówkowego. Koszt 1 m kw. połaci dachow ej wynosi w przybliżeniu 3.000 zł. Roboty w y konała firm a Inż. D rom irecki i B-cia M urzyńscy z G dańska. ■
3. Trzecim z kolei dachem jest dach na k o ś c i e l e ś w. J a n a w G dańsku. Jest to dach rów nie strom y o pochyleniu 60 stopni. Zast<^ sowano tu ty lko drew nianą k on stru k cję w ieszarow ą w edług p ro jek tu inż. Jankow skiego. G łów ne w ięzary ustaw iono w odległościach co 3 m, a pom iędzy nim i ustaw iono krokw ie pomocnicze. Poniew aż łuki m iędzy filaram i by ły popękane i zachodziła obaw a niejednostajnego obciąże nia fundam entów , na koronę m urów założona została ław a żelbetowa, a na niej dopiero o parto konstruk cję dachu. D ach po kryto dachów ką ceram iczną. "
R y c . 39. G d a ń s k , k o ś c i ó ł N. M. P., s c h e m a t d a c h u ( r y s . J. C o f t a ) .
R oboty w yk o n ała firm a Inż. Juliusz Leszczyński z G dańska. K o s z t
i m kw. połaci dachow ej w yniósł w przybliżeniu 2.000 zł.
4. W jednonaw ow ym niedużym k o ś c i e l e ś w. E l ż b i e t y w G dańsku, z k on stru kcji dachow ej ocalało 5 w ięzarów licząc od strony prezbiterium . Resztą ko nstru k cji uległa spaleniu i to w ten sposób, że spłonęły końce krokw i oparte na m urłatach i dach cały się osunął. D la zachow ania k onstru k cji historycznej pozostaw iono ocalałe w ięzary, a resztę uzupełniono now oczesną k o n stru k cją stolcową. Po w ykonaniu k n stru k cji, dach p rz y k ry to dachów ką. Roboty w ykonało Państw ow e Przedsiębiorstw o Budowlane.
N a tym kończym y przegląd ty ch paru p rac konserw atorskich n a te renie G dańska, w sk azujący na możliwości zastosow ania różnych roz w iązań technicznych p rz y odbudow ie zaby tk ó w przeszłości.
u n e s c è n e à n o m b r e u x p e r s o n n a g e s re p r é s e n t a n t le m e u r tr e de st S ta n is la s. E l l e r e m o n te s a n s d o u t e n la s e c o n d e m o i t i é du X V - e s. S u r le m ur, on v oit st C h r i s t o p h e et l'E n fa n t, g r a n d e u r p lu s q u e n atu re lle , t r a it é s g r a p h i q u e m e n t . A u - d e s s u s , l’a n g e d e l ’A n n o n c i a t i o n a u x g r a n d e s s u r f a c e s gris -v ert et q u e l q u e s a c c e n t s c in a b r e s e t rouge s. A c ô t é , ste C a t h e r i n e , très a b î m é e . C e s d e r n ièr es s c è n e s p e u v e n t r e m o n te r à d iv e r s e s p h a se s du d é v e l o p p e m e n t du s t y l e , d e la fin du X I Y - e à la m o i t i é du X V -e s. LES T O IT S DE G DA Ń SK (reconstr.)
L ’a u t e u r traite, à l’a id e d ' e x e m p le s , du c ô té t e c h n i q u e d e la r e c o n s tr u c t i o n de q u a t r e toits d e b â t i m e n t s h is t o r iq u e s de G d a ń s k . 1) A l ’é g l i s e N o t r e - D a m e , il f a l lait r e c o n s tr u ir e les t rip le s toits d e s n e ts et du t ra n sep t, d ’un e s u p e r f i c ie de 8.000 m 2. On a a p p l i q u é une c o n s t r u c t io n de p o i n ç o n s g r il l a g é s en 1er liés à la c h a r p en te en c im e n t a r m é des toits, d ’a p r è s le p r o je t d e l ’ing . Jarosz . Les p o in ço n s , de 10 m de h au t, r ep o se n t su r d e s c h e v rons en c im e n t a r m é p l a c é s su r des s a b lièr e s en c im e n t a r m é : un e des e x t r é m i tés du p o in ço n s ’a p p u i e su r un c o u s s in e t m ob ile. Le toit a 127 p o i n ç o n s d ’un poid s de 210 to n n es d ’acie r. Les p i è c e s a n g u laires q u i f o r m e n t la p a r t i e s u p é r ie u r e des p o i n ç o n s so n t c i m e n t é e s et c o n s t it u e n t les p o u tre s ; e n c i m e n t a r m é . S u r ces p o u tres on a p o s é les m a d r i e r s - e n c i m e n t q u f fo r m e n t ain si un toit u n i f o r m e en c im e n t armé. Les tu iles r ep o s e n t su r les m a d r ier s ei s o n t f i x é e s à Laide d ’un e n d u i t de plâtre et de c im e n t . Les m o it ié s de p o i n çons éta ie n t p r é p a r é e s (m on tées ) en bas, puis on les é l e v a i t a v e c un a s c e n s e u r et on les s o u d a it e n s e m b le . L es r e n f o n c e m ents en tr e les p a r t ie s du toit s o n t en tôle d e zin c, d e s g o u t t i è r e s en c im e n t font é c o u le r l’e a u . — 2) A l ’hô te l d e ville P t a w o m i e j s k i , on a r e c o n s tr u it le toit en pente raide à l ’a i d e d e p o i n ç o n s fo r m é s par de s fers e n d o u b l e té l a m i n é s en fo rm e d ’A. T o u s les s u p p o r t s o n t é té ti rés de s d é c o m b r e s des m a i s o n s b r û lé e s e: d é tr u ites de G d a ń s k . U n e c o n s t r u c t io n d a c i e r s u p p o r t e des c h e v r o n s e n b o is et 1rs la ttes so u s les tuiles. — 3) P o u r le toit
se r v i d ’un e c o n s t r u c t io n en bois. En v u e d e r en fo rcer les p ilie r s c re v a s s é s de l ’é g lis e , on a p l a c é au f a î t e des m u r s une c o u c h e de c im e n t a r m é et on a p o s é d e s su s la c o n s t r u c t i o n du toit. — 4) P our la p e tite é g lis e st e E lis a b e th , o ù le toit fut b r û l é en p a r tie, on a l a is s é les p o in ç o n s c o n s e r v é s et l’on a c o m p l é t é le reste par un e c o n s t r u c t i o n m o d ern e.
C O N S E R V A T I O N D E L ’A U T E L D E W I T S T W O S Z , À L ’E G L I S E N O T R E - D A M E
