Prawo jako fakt ekonomiczny
Ekonomiczna Analiza
Prawa
• Można wskazać za Jerzym Stelmachem sześć
twierdzeń odnoszących się do problematyki prawa
jako faktu ekonomicznego.
J. Stelmach, Spór o ekonomiczną analizę prawa, [w:] Analiza ekonomiczna w
zastosowaniach prawniczych, Oficyna
Wolters Kluwer business, Warszawa 2007.
Twierdzenie 1
To co stanowi o istocie prawa, daje się
zredukować do faktów o charakterze
ekonomicznym.
Twierdzenie 1
• Przyjmując to twierdzenie, równocześnie zakładamy
określoną ontologię zjawiska prawnego.
•Ontologia – podstawowy (obok epistemologii i
aksjologii) dział filozofii starający się badać strukturę rzeczywistości i zajmujący się problematyką związaną z pojęciami bytu, istoty, istnienia i jego sposobów,
przedmiotu i jego własności, przyczynowości, czasu, przestrzeni, konieczności i możliwości.
Twierdzenie 1
• W ontologii tej prawo ostatecznie redukowalne jest do kategorii
realnie (w sensie empirycznym lub formalnym) istniejących faktów, które albo wprost mają charakter ekonomiczny, albo w pewnych
sytuacjach interpretacyjnych stają się
ekonomicznymi.
Twierdzenie 2
• Prawo powinno być w sensie
ekonomicznym
efektywne.
Twierdzenie 2
Powyższe twierdzenie ma
charakter sztandarowy dla Law and Economics. Może
występować w wersji
mocniejszej: jedynym celem
prawa powinna być efektywność
ekonomiczna.
Twierdzenie 2
• Wersja słabsza: jednym z podstawowych celów
prawa (obok
sprawiedliwości) powinna być efektywność
ekonomiczna.
Twierdzenie 2
• Prawo ekonomicznie efektywne to takie prawo, które prowadzi do
zwiększenia dobrobytu społecznego.
Ekonomicznie efektywne jest prawo spełniające wymogi, które stawia
ekonomiczna analiza , a więc konieczność prowadzenia tzw.
rachunku użyteczności, określanego
również jako rachunek szczęśliwości.
Twierdzenie 2
• Interes społeczny stanowi wypadkową interesów
jednostek. Zwiększenie szczęścia, przyjemności
poszczególnych jednostek zwiększa szczęśliwość
społeczeństwa jako całości.
Twierdzenie 2
• Analiza ekonomiczna umożliwia ponadto
przeprowadzenie badania kosztów związanych z
zastosowaniem określonych norm czy całych regulacji
prawnych, a także pozwala
na określenie stopnia ryzyka
transakcyjnego.
Twierdzenie 2
• Twierdzenie powyższe wyraża jedną z
fundamentalnych zasad
ekonomicznej analizy prawa, mianowicie zasadę
maksymalizacji dobrobytu.
Twierdzenie 2
• Zasada maksymalizacji dobrobytu jest możliwa dzięki efektywnemu
ekonomicznie prawu. Chodzi o zwiększenie dobrobytu zarówno
indywidualnego, jak i społecznego – rachunek użyteczności pokazuje, że między interesem jednostki i
zbiorowości nie musi istnieć żaden
konflikt.
Twierdzenie 2
• Jednym ze sposobów zwiększenia dobrobytu jest generowanie
przez prawo ekonomicznie
efektywnych alokacji dóbr. W ekonomicznej analizie prawa
pojęcie alokacji dóbr jest
rozmaicie interpretowane.
Twierdzenie 2
• Według V. Pareto alokacja dóbr jest w danej grupie
efektywna wówczas, gdy nie da się poprawić sytuacji
żadnego członka grupy bez pogorszenia sytuacji
pozostałych.
Twierdzenie 2
Alokacja dóbr jest zaś efektywna w sensie Kaldora – Hicksa wówczas, jeśli nie istnieje żadna inna alokacja, przy której położenie co najmniej
jednego podmiotu mogłoby się
polepszyć w takim stopniu, że mógłby on – potencjalnie – wynagrodzić
innym podmiotom pogorszenie ich
sytuacji, które powstało na skutek
przejścia do takiej alokacji.
Twierdzenie 3
Twórcą i podmiotem prawa jest homo
oeconomicus.
Twierdzenie 3
Człowiek jest istotą
ekonomicznie racjonalną,
tzn. człowiek jest racjonalny w
sensie instrumentalnym, czyli
wybiera adekwatne środki do
realizacji swoich celów.
Twierdzenie 3
Element formalny koncepcji homo oeconomicus –
używając języka teorii
racjonalnego wyboru, człowiek
dąży do maksymalizacji swojej
funkcji użyteczności.
Twierdzenie 3
Element materialny koncepcji homo oeconomicus – człowiek kieruje się motywami
egoistycznymi, tzn., że cele, które sobie stawia mają charakter
egoistyczny, bowiem zależy mu tylko na pomnażaniu swoich
własnych dóbr.
Twierdzenie 3
Z wyżej wymienionych
powodów człowiek tworzy prawo regulujące sferę
działań wspólnych oraz prawo to, ze względu na własny
interes przestrzega.
Twierdzenie 4
Istnienie
(obowiązywanie) prawa można uzasadnić przy użyciu narzędzi (teorii ) stosowanych przy
analizie ekonomicznej.
Twierdzenie 4
U podstaw tej teorii nadal leży założenie, że człowiek jest
racjonalnym egoistą. Człowiek jednak nie działa w społecznej próżni, dlatego swoje
indywidualne dążenia musi
skoordynować z „działaniami
wspólnymi”, ograniczając tym
samym swój egoizm.
Twierdzenie 4
Ostatecznie warunkiem w
pełni skutecznego osiągnięcia celów, jakie stawiają sobie
poszczególne jednostki, czyli warunkiem realizacji ich
interesu własnego, jest
podejmowanie działań
wspólnych.
Twierdzenie 4
Uprawniony staje się więc wniosek, że podstawową funkcją prawa jest rozwiązywanie problemu działań wspólnych. To prawo ma wyznaczać kompromis pomiędzy interesem
indywidualnym i społecznym – motywując ludzi do działania w
interesie społecznym, prawo ma w
istocie wspierać ich interes własny.
Twierdzenie 4
Funkcja prawa polegająca na
rozwiązywaniu problemu działań wspólnych jest ostatecznie funkcją
pochodną w stosunku do najogólniejszej (pierwotnej) funkcji prawa, jaką jest realizacja postulatu ekonomicznej
efektywności – problemy działań
wspólnych są główną przeszkodą w
realizacji tego postulatu.
Twierdzenie 5
Przy pomocy narzędzi
ekonomicznych daje się
zbudować spójną teorię
sprawiedliwości.
Twierdzenie 5
Spójność rozumiana jest jako zgodność z celami i założeniami, jakie stawia sobie ekonomiczna analiza prawa. Każda z możliwych do
wyartykułowania teorii sprawiedliwości zawsze spełnia tylko własne założenia (ontologiczne i metodologiczne), nie przejmując się zbytnio
konkurencyjnymi względem niej rozwiązaniami.
Formułowane są różne teorie, w których
sprawiedliwość może być rozumiana chociażby jako wzajemna korzyść czy bezstronność.
Twierdzenie 6
Analiza ekonomiczna jest uprzywilejowanym typem metody prawniczej (wersja mocniejsza) / analiza
ekonomiczna jest
uprawnionym typem metody
prawniczej (wersja słabsza).
Twierdzenie 6
•Przy założeniu, że istota prawa daje się zredukować do kategorii realnie
istniejących faktów ekonomicznych, to analiza ekonomiczna nie tylko może, ale zgoła musi być główną metodą badania prawa. J. Stelmach zauważa, że trudno by było upierać się przy stanowisku, że jedyną –uprzywilejowanie analizy
ekonomicznej oznaczałoby w tym
przypadku jedynie jej pierwszeństwo.
Twierdzenie 6
•Natomiast twierdzenie, że analiza
ekonomiczna jest uprawnionym typem metody prawniczej nie musi odwoływać się do żadnych szczególnych założeń ontologicznych. Jeśli akceptujemy
przekonanie o istnieniu w prawie
problemów natury ekonomicznej, to tym samym musimy uznać, że analiza
ekonomiczna jest uprawnioną metodą badania tej chociażby sfery zjawisk.
