Kronika muzealna 1968

Alojzy Oborny

Kronika muzealna 1968

Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 6, 681-719

1970

A L O J Z Y O B O R N Y

KRONIKA M UZEALNA 1968

MUZEUM ŚWIĘTOKRZYSKIE W KIELCACH

Sześćdziesiątą rocznicę sw ego założenia Muzeum Świętokrzyskie uczciło otw ar­ ciem od dawna oczekiwanych ekspozy­ cji stałych. Zakończony został remont pomieszczeń, który trw ał od 1963 roku. Po pokonaniu rozlicznych trudności, któ­ re sygnalizowano w poprzednich kroni­ kach, można było w sposób najgodniej­ szy uczcić jubileusz jednego z najstar­ szych muzeów polskich. Biorąc za punkt w yjścia datę założenia, placów kę k ie­ lecką należy um ieścić wśród tych m u­ zeów na dwudziestym m iejscu w kra­ ju. Uroczystości m ajowe poprzedziło niezw ykle ważne w ydarzenie, które po­ siadało podstawowe znaczenie dla dal­ szego rozwoju sędziwego, a zarazem m ło­ dego w swych poczynaniach muzeum. W dniu 18 kwietnia 1968 r. w Muzeum Narodowym w W arszawie odbyła się uroczystość przekazania przez prof. dra Stanisław a Lorentza — dyrektora Mu­ zeum Narodowego, na ręce mgr A loj­ zego Obornego — dyrektora Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach, specjal­ nego aktu, którego treść ze w zględu na jej doniosłą wagę, przytaczam w ca­ łości. M u z e u m N a r o d o w e w W a r s z a w ie — M u ­ z e u m Ś w ię t o k r z y s k ie m u w K ie lc a c h . M u z eu m N a r o d o w e w W a r sz a w ie , tr o s z c z ą c s ię ja k o c e n t r a ln a p o ls k a i s t y t u c j a m u z e a ln a o ja k n a j p o m y ś ln ie j s z y r o z w ó j p la c ó w e k m u z e a l­ n y c h w c a ły m k r a ju , z n a j w y ż s z ą r a d o ś c ią p r z y j ę ło i n f o r m a c j ę o w s p a n ia ły c h p e r s p e k ­ t y w a c h d a ls z e g o r o z w o j u ta k z a s łu ż o n e g o M u ­ z e u m Ś w ię t o k r z y s k ie g o w K ie lc a c h , k t ó r e b ę ­ d z ie m o g ło g o d n ie w y p e łn ia ć s w e z a d a n ia w h is t o r y c z n y m k ie l e c k i m p a ła c u . P r a g n ą c d o p o m ó c w u ś w ie t n ie n iu w n ę t r z p r z y s z łe g o p a ła c u m u z e a ln e g o i s tw o r z e n ia e k s p o z y c j i g o d n e j s a l p a ła c o w y c h , M u z e u m N a r o d o w e w W a r sz a w ie u r o c z y ś c ie o ś w ia d c z a , ż e p r z e ­ k a z u j e w d łu g o t r w a ły d e p o z y t M u z e u m Ś w i ę ­ t o k r z y s k ie m u c e n n e z b io r y z ło t n i c z e , c e r a ­ m ic z n e i t k a c k ie o r a z d o p o m o ż e w n a le ż y t y m w y p o s a ż e n i u w n ę tr z . M u z e u m N a r o d o w e w W a r sz a w ie — d n ia 18 k w i e t n i a 1968 r o k u w 60 r o k u is t n ie n i a M u­ z e u m Ś w ię t o k r z y s k ie g o .

Następują podpisy dyrektorów i przedstaw icieli obu muzeów. W uro­ czystości uczestniczyli: tow. prof. Anto­ ni Łyżw ański — przedstaw iciel Wy­ działu Kultury KC PZPR, mgr M ieczy­ sław Ptaśnik — dyrektor Zarządu Mu­ zeów i Ochrony Zabytków, dyrektorzy największych polskich placówek m uze­ alnych oraz kuratorzy i kierownicy dzia­ łów Muzeum Narodowego w W arszawie. Na czele kilkuosobowej delegacji k ie­ leckiej stali: mgr Jan Wójcik — za­ stępca przewodniczącego Prezydium Wo­ jewódzkiej Rady Narodowej, oraz mgr Henryk Sm alc — kierownik Wydziału Kultury WRN. D elegacji tej wręczony został pierwszy sym boliczny eksponat: srebrna w aza z I połowy XVIII w. (Augsburg). W ten sposób uwieńczony został pierwszy etap starań muzeum,

Alojzy Oborny

który zmierza do zapew nienia przyszłym ekspozycjom muzealnym w pałacu kie­ leckim eksponatów najwyższej klasy ar­ tystycznej i rangi historycznej. Realiza­ cja tych założeń stała się m ożliwa dzię­ ki dużej życzliw ości i zrozumieniu, jakie w ykazuje dla spraw kieleckich prof. dr Stanisław Lorentz — przewodniczący Ra­ dy Programowej dla Rozwoju Muzeal­ nictw a Kieleckiego. W spomniana dekla­ racja w arszaw skiego Muzeum Narodowe­ go jest też przykładem w łaściw ej polity­ ki w zakresie gromadzenia i udostępnia­ nia zasobów muzealnych.

Punktem kulm inacyjnym obchodów jubileuszow ych było otwarcie w dniu 11 maja ekspozycji stałych (historycznej, etnograficznej, galerii m alarstw a pol­ skiego) i czasowej (Kafle z X I V —X V I w .

w zbiorach Muzeum Świętokrzyskiego).

W uroczystości udział wzięli: minister kultury i sztuki — ob. Lucjan Motyka, przedstaw iciel Wydziału Kultury KC PZPR — prof. Antoni Łyżwański, dy­ rektor Zarządu Muzeów i Ochrony Za­ bytków — mgr M ieczysław Ptaśnik, przedstaw iciele w ojewódzkich władz ad­ m inistracyjnych z przewodniczącym Pre­ zydium W ojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach — mgr Aleksandrem Zaraj- czykiem , w ojewódzkich w ładz partyj­ nych z kierownikiem W ydziału Propa­ gandy KW PZPR — tow. Andrzejem Pierzchałą, przedstawiciele stronnictw po­

litycznych, związków zawodowych, orga­ nizacji m łodzieżowych i stowarzyszeń twórczych. Na uroczystość przybyli licz­ nie z całego kraju przedstaw iciele św ia­ ta nauki (głównie z W arszawy i Kra­ kowa), dyrektorzy m uzeów w arszaw ­ skich i krakowskich z przewodniczącym Rady Programowej dla Rozwoju Muze­ alnictwa K ieleckiego — prof. drem Sta­ nisław em Lorentzem na czele.

W czasie uroczystości głos zabrał mgr Jan Wójcik — zastępca przewodniczące­ go PWRN, który podkreślił, że liczące 60 lat muzeum obchodzi swój jubileusz w w yjątkow o ważnym dla siebie okre­ sie. Zamyka on bowiem okres w ytę­ żonej pracy, która zmierzała do moder­

nizacji posiadanych obecnie pomieszczeń, przebudowy ekspozycji stałych i w ypra­ cowania znacznie poszerzonego, w sto­ sunku do poprzedniego, programu dzia­ łania. Jednocześnie rozpoczyna się nowy rozdział, w którym obok w ykonyw ania w ielu zadań bieżących należy dążyć do przygotowania programu ekspozycyjnego w przyszłej siedzibie muzeum — k ie­ leckim zespole pałacowym. Na zakończe­ nie m ówca stwierdził, że w uznaniu dużych zasług, jakie położyło Muzeum Ś w iętokrzyskie dla rozwoju nauki i k ul­ tury w K ielecczyźnie, Prezydium W oje­ w ódzkiej Rady Narodowej przyznało mu odznakę „Za zasługi dla K ielecczyzny”. Otwarcia ekspozycji stałych i czaso­ w ych dokonał m inister kultury i sztu­ ki — ob. Lucjan Motyka, który następ­ nie udekorował kilku działaczy kultury odznakami „Zasłużonego Działacza K ul­ tury”. Wśród odznaczonych znaleźli się pracownicy Muzeum Świętokrzyskiego: mgr Janusz Kuczyński, mgr Barbara M odrzejewska, mgr Lech M usitowski i mgr A lojzy Oborny. Odznakę „Za za­ sługi dla K ielecczyzny” otrzymał W ła­ dysław Ciechanowicz. Oprowadzenia po w ystaw ach dokonali ich autorzy. Na

za-Ryc. 1. M inister kultury i sztuki Luc­ jan Motyka oraz przewodniczący Pre­ zydium WRN w Kielcach Aleksander Zarajczyk w czasie uroczystości otw ar­ cia stałych ekspozycji Muzeum Ś w ięto­

Kronika muzealna 1968 ₆₈₃

Ryc. 2. Okładka druku okolicznościowego wydanego w D oświadczalnej Oficy- nie Graficznej PSP w Warszawie na 60-lecie Muzeum Świętokrzyskiego

kończenie odbył się koncert w sali por­ tretowej kieleckiego pałacu; w progra­ mie znalazły się utwory kompozytorów polskich okresu baroku. W ykonawcą koncertu b yło Collegium Musicum przy Państw ow ej Filharm onii im. O. K ol­ berga w Kielcach.

Uroczystości zbiegły się z jubileuszem 60-lecia założenia w Kielcach Polskiego Tow arzystw a Krajoznawczego, które b y­

ło inicjatorem i założycielem k ieleck ie­ go muzeum. Z okazji jubileuszu Poczta Polska przygotowała specjalny datownik okolicznościowy, którym stem plowane były koperty w dniu 11 maja. W ydany został też jubileuszow y druk okolicznoś­ ciowy o charakterze bibliofilskim . Koszty tego w ydaw nictw a pokryło Prezydium M iejskiej Rady Narodowej w Kielcach. Autor tekstu, mgr Janusz Kuczyński,

684 A lojzy Oborny

nakreślił krótką historię muzeum, za­ poznając czytelników z jego dawnymi dziejami, w spółczesnym i osiągnięciam i i niedaleką przyszłością. Przygotow anie tej ciekawej i bardzo dobrze pod w zglę­ dem edytorskim wydanej pozycji m ożli­ w e było dzięki życzliwej współpracy i pomocy Dyrekcji P. P. Pracownie Sztuk Plastycznych w Warszawie. P ięć­ set kolejno num erowanych egzem plarzy tej niew ielkiej 12-stronicowej książeczki opracowanych i wydrukow anych zosta­ ło na papierze czerpanym w dośw iad­ czalnej Oficynie Graficznej PSP w War­ szawie. Wydrukowano też plakat, za po­ średnictwem warszaw skiego WAG-u, w nakładzie 2000 egzem plarzy — w e ­ dług projektu znanego grafika w arszaw ­ skiego Waldemara Swierzego.

U dostępnione społeczeństwu trzy sta­ łe ekspozycje w ykonane zostały w edług projektów plastycznych zespołu k ielec­ kich plastyków w składzie: Jan Gołka (kierownik zespołu), Andrzej Grabiwoda i Krzysztof Jackowski. Z w ielkim uzna­ niem stwierdzić należy, że zespół w y ­ w iązał się dobrze z bardzo trudnych zadań, jakie trzeba było rozwiązać. Za­ sadniczym utrudnieniem był fakt, że po­ m ieszczenia, w których znalazły się w y ­ staw y, są dawnymi w nętrzam i m iesz­ czańskich kamienic. Nie można ich było w czasie remontu powiększyć, gdyż na­ ruszyłoby to zasadniczą konstrukcję bu­ dynków zajm owanych przez kilku użyt­ kowników. W ymagania staw iane przez m uzeologów zmierzały w kierunku m a­ ksym alnego wykorzystania niew ielkiej powierzchni w ystaw ow ej dla pokazania m ożliw ie największej ilości zagadnień, popartych odpowiednimi eksponatami. Ostatecznie muzeum otrzymało wnętrza w ystaw ow e, w których sprzęt ekspozy­ cyjny stanow i w łaściw ą oprawę dla prezentowania eksponatów, nie przytła­ czając ich swoją obecnością. Warto przy tym dodać, że sale zostały zradiofoni- zowane, co umożliwia w łączenie — szczególnie w wypadku historii i etn o­ grafii — odpowiednich podkładów m u­ zycznych lub specjalnych tekstów .

W Y S T A W Y S T A Ł E

Z najnowszych dziejó w Kielecczyzny

Ekspozycja ta posiada w dorobku Muzeum Świętokrzyskiego specjalne zna­ czenie, gdyż jest pierwszym stałym po­ kazem związanym z najnowszym i dzie­ jami Kielecczyzny. Wspomniana już uprzednio oprawa plastyczna nadała jej z jednej strony charakter uroczysty i poważny, a z drugiej strony w ielopła­ szczyznowe, kameralne rozwiązanie układu ekspozycyjnego stworzyło w łaś­ ciwy klim at do zapoznania się ze zgro­ madzonymi realiami. W wyniku tego w ystawa, zgodnie z jej założeniami, jest dobrą lekcją wychow ania obyw atelskie­ go. Rozpoczyna ją przypomnienie tra­ gicznych dni września 1939 r. oraz przy­ czyn klęski. O latach terroru i bestial­ stw a hitlerowskich okupantów m ówią liczne dokumenty, afisze z listam i stra­ ceń, zarządzenia obwieszczające repre­ sje okupanta oraz zdjęcia z egzekucji dokonanych na obywatelach polskich. Kierowany przez przodującą postępową siłę polityczną — Polską Partię Robot­ niczą — naród polski stanął do w alki zbrojnej. Równocześnie rozpoczęła się akcja polityczno-wychowawcza. Na w y ­ staw ie eksponowane są dokumenty m<5 - w iące o realizacji haseł głoszonych przez PPR w zakresie tworzenia szero­

kiego frontu narodowego z udziałem Stronnictwa Ludowego, Batalionów Chłopskich, Polskich Socjalistów i od­ działów Armii Krajowej: prasa konspi­ racyjna, ulotki oraz zdjęcia z akcji zbrojnych. Ziemia K ielecka była jed­ nym z najbardziej aktywnych rejonów oporu i walki. Dlatego też organizatorzy w ystaw y prezentują poszczególne pro­ blemy w oparciu o w ydarzenia z tego terenu.

W ekspozycji poznajemy nie tylko dokumenty, ale również bohaterów tam ­ tych dni, organizatorów i uczestników walki zbrojnej. Istotnym uzupełnieniem prezentowanych zagadnień są mapy ob­ razujące przebieg najważniejszych ak­

Kronika muzealna 1968 6 8 5

Ryc. 3. Fragment w ystaw y Z historii n ajnow szej Kielecczyzny

cji zbrojnych i bitew, w śród których w ym ienić m. in. warto bitw ę w lasach suchedniowskich i siekierzyńskich (16— 19 w rześnia 1944 r.) oraz bitw ę pod Gruszką (29 w rześnia 1944). Wrażenie pogłębia bogaty zestaw broni party­ zanckiej, zdobytej na Niem cach lub po­ chodzącej z radzieckich zrzutów. Nie zabrakło oczyw iście słynnego stena z po­ tajem nej produkcji Suchedniowa. Nie m niej interesujące są konspiracyjne ra­ dia, m ontowane np. w wiadrach lub termosach, konspiracyjnie produkowane granaty oraz urządzenia w ykorzystyw ane podczas akcji sabotażowych. W trakcie w alk i zbrojnej Polska Partia Robotni­ cza przygotowywała zręby nowej pań­

stwowości. Zagadnienie to na w ystaw ie ilustrują dokumenty, zdjęcia działaczy oraz interesująca mapa przedstawiająca sieć konspiracyjnych Rad Narodowych.

Silnym akcentem jest też mapa pla­ styczna najważniejszych m iejsc w alk partyzanckich, pacyfikacji, straceń i m a­ sowych mordów oraz obozów jeńców ra­ dzieckich. W ystawę zamykają fotogramy i afisze z pierwszych dni wolności, sta­ nowiące zapowiedź nowego rozdziału naszej historii. Autorem scenariusza w y ­ staw y był mgr Tadeusz Maszczyński.

W y sta w a etnograficzna

Podstaw ow ym i elem entam i przejrzy­ stego i utrzymanego w naturalnym k

ii-686 Alojzy Oborny

Ryc. 4. Fragment w ystaw y etnograficznej — narzędzia rolnicze

macie pokazu jest w spółuczestniczący w nim funkcjonalny sprzęt ekspozycyj­ ny w ykonany z drewna. Dzięki owocnej współpracy autorów scenariusza i opra­ w y plastycznej udało się uniknąć przeła­ dowanej, natrętnej narracji tekstowej. W ystawa nie ma charakteru m onograficz­ nego, nie obejmuje w ięc całokształtu problem atyki, pokazuje jedynie cztery w ybrane zagadnienia: rolnictwo, tkac­ two, ubiór i sztukę ludową. Otwierają ją m ateriały obrazujące w dużym skró­ cie rozwój naukowych zainteresowań kulturą ludową K ielecczyzny na prze­ łomie X IX i X X w ieku, które repre­ zentow ali m. in. Oskar Kolberg, W łady­ sław Siarkow ski oraz Karol Potkański. W tej samej sali zw iedzający poznają techniki rolnicze stosow ane w K ielec- czyźnie na przełomie X IX i X X wieku. Zagadnienie to ilustrują narzędzia rol­ nicze i naczynia zasobowe do przecho­ w yw ania zbóż.

Sala druga obrazuje w całości proble­ my tkactw a w K ieleckiem , które aż po dzień dzisiejszy opiera swoją produkcję

na trzech surowcach: lnie, konopiach i wełnie. Ekspozycja przedstawia ob­ róbkę tych surowców. Eksponaty i uzu­ pełniające je zdjęcia pokazują kolejne etapy produkcji — przędzenie, farbow a­ nie, snowanie, tkanie. Wśród narzędzi pracy zwracają uw agę przęślice, które na przełomie X IX i X X w ieku zostały częściowo wyparte przez kołowrotki. Ilustrację procesu produkcyjnego zam y­ ka warsztat tkacki, przy którym czasami demonstrowana jest praca tkaczki. Pro­ dukty finalne zadem onstrowane zostały w postaci szerokiego fryzu dekoracyj­ nego tworzącego mozaikę barwną zło­ żoną z tkanin o różnym przeznaczeniu, a reprezentujących regiony opoczyński, radomski i świętokrzyski.

Kolejna sala poświęcona została ubio­ rom ludowym. Ważnym elem entem in ­ formacyjnym zastępującym w szelkie zbędne teksty jest mapa ilustrująca za­ sięg terytorialny poszczególnych ubiorów. N iestety zbyt mała na razie powierzch­ nia w ystaw ow a uniem ożliw iła w y sta ­ w ien ie w szystkich rodzajów posiadanych

Kronika muzealna 1968 _{68 7}

ubiorów. Zademonstrowano zatem eg­ zem plarze charakterystyczne dla przeło­ mu X IX i X X w ieku, przeważnie św ią­ teczne, reprezentujące grupy ubiorów ludowych w ojew ództw a kieleckiego. Zna­ lazły się w ięc w ekspozycji stroje z daw ­ nej Puszczy Radomskiej, opoczyński, kie- lecko-w łoszczow ski, św iętokrzyski oraz krakowski. N ie pokazano rekonstrukcji ubioru sandom ierskiego ani strojów ślub­

nych.

W ostatniej sali W y s ta w y etnogra­

ficznej zaprezentowana została sztuka

ludowa. Ekspozycję otwierają rzeźby lu ­ dowe L. Kudły, M. Grygla, M. Brudka, J. Piłata, A. Zegadły, pokazane na tle surowych desek, stanowiących neutralne i korzystrie tło dla tego zespołu. Dalsze tem aty tej części w ystaw y to — sn y­ cerstwo, garncarstwo wraz z ceramiką figuralną, zdobnictwo wnętrza izby (wy­ cinanki i pająki), m eblarstwo (skrzynia w ianow a zdobiona), kowalstw o arty­

styczne, a w grupie plastyki związanej z obrzędami i zwyczajam i ludowym i — pisanki oraz maski kolędników z Tarcz­ ka koło Bodzentyna. Autorkami scena­ riusza w ystaw y były: mgr Aleksandra Dobrowolska i mgr Barbara Erber.

Galeria m alarstw a polskiego

Zgoła odmienne problemy ekspozy­ cyjne stanęły przed twórcam i galerii malarstwa. Z poprzednio scharakteryzo­ wanym i w ystaw am i łączyło galerię za­ gadnienie m aksym alnego w ykorzystania aż nazbyt skromnej powierzchni w ysta­ wowej. Spośród trzech sal w ystaw ow ych szczególnie jedna nastręczała duże trud­ ności z powodu w ielkiej kubatury i du­ żej ilości okien, a z drugiej strony skromnej powierzchni ekspozycyjnej ścian. W tej sytuacji twórcy w ystaw y zdecydowali się na przecięcie tej sali po linii przekątnej dwoma rzędami ekra­ nów, co znacznie zwiększyło w

688

Ryc. 6. Jedna z sal galerii m alarstwa polskiego

nie powierzchni ekspozycyjnej, zapewnia­ jąc zarazem obrazom dobre oświetlenie. Sprawą, która również nastręczała trud­ ności, była armatura sztucznego ośw iet­ lenia. Nie m ogła ona bowiem kolidować z X IX -w iecznym w ystrojem architek­ tonicznym. Instalacja żyrandoli nie za­ p ew niała w łaściw ego, równomiernego ośw ietlenia. Ostatecznie świetlówki ukryte zostały za nadwieszonym na w y ­ sokości najwyższego gzymsu pozornym sufitem z płyt m etaplexu.

G aleria kielecka, której zbiory zaj­ m ują jedno z czołowych m iejsc w kraju, daje zw iedzającym wgląd w dzieje m a­ larstw a polskiego od końca XVII w ie­ ku po okres dwudziestolecia m iędzywo­ jennego. Ze względu na niewielką po­ w ierzchnię, jak też luki, jakie posiadają

zbiory, jest to prezentacja w yryw kowa, w której niestety zabrakło m iejsca na sztukę polską po roku 1945. Zważywszy na dynamiczny rozwój plastyki polskiej okresu powojennego, jest to niew ątpli­ w ie zubożenie obrazu m alarstw a polskie­ go w naszej galerii. W niezwykle syn ­ tetycznym pokazie nie można było jed­ nak dokonać skreśleń w ytypow anych pozycji, by nie wypaczać historii naszego malarstwa. Eksponowanie dzieł najlej}- szych stało się głównym założeniem twórców galerii, uważających nadto, że winna ona być nie tylko m iejscem po­ znawania historii rodzimego m alarstwa, lecz nade w szystko m iejscem , w którym dokonuje się w ażny proces edukacji estetycznej, pozwalającej na w łaściw e, krytyczne przeżywanie dzieł sztuki.

Kronik a muzealna 1968

W największej sali galerii w yekspono­ w ano m alarstw o od końca XVII aż do trzeciej ćwierci X IX wieku. Znalazły się tam najbardziej charakterystyczne przykłady polskiego portretu sarmac­ kiego (Ł. Orłowski, A. M isiowski —

P ortre t Aleksandra Jabłonowskiego), jak

też zespoły obrazów reprezentujące m a­ larstw o czasów stanisław owskich, gdzie wśród twórców rodzimych wyróżniają się prace J. Faworskiego. Obrazy A. Or­ łow skiego i P. M ichałowskiego (P. P o­

piel na koniu) reprezentują epokę ro­

m antyzm u. W ciekawym zestaw ie m a­ larstw a krajobrazowo-rodzajowego dru­ giej połowy X IX w ieku wyróżniają się liczebnością i poziomem artystycznym obrazy J. Szerm entowskiego, unaocznia­ jące jego silne związki z Kielecczyzną. Ekspozycję tej sali zamykają obrazy A. K otsisa, A. Grottgera oraz doskonały

Auto portret (?) M. Gottlieba.

Druga sala poświęcona została zasad­ niczo m alarstw u ostatnich dwudziestu lat X IX oraz pierwszej ćwierci X X w ie­ ku. Pojedynczym i przykładami zasygna­ lizow ane zostały m. in. takie kierunki, jak impresjonizm, secesja (S. W yspiań­ ski Kaczeńce), formizm (F. S. Kowarski

Paganini, K. Winkler Zamek w Ojco­ wie).

Jedyne liczebniejsze zespoły tworzą związane ze sztuką symbolizmu obrazy J. M alczewskiego oraz pochodzące z okresu m onachijskiego i paryskiego dzieła O. Boznańskiej m. in. M artwa

natura z budzikiem. Na głównej osi w i­

dokowej sali znalazły się dwa klejnoty galerii kieleckiej — J. Pankiewicza

Dziewczynka w czerw onej sukience oraz

W. W ojtkiewicza Portret M aryny R a ­

czyńskiej.

Ostatnia sala przeznaczona została głów nie na pokaz obrazów niektórych malarzy, którzy tworzyli w okresie dwu­ dziestolecia m iędzywojennego i zw iąza­ ni byli z Towarzystwem Artystów P ol­ skich „Sztuka”. Z licznie działających w tamtym okresie ugrupowań artystycz­ nych zaakcentowana została twórczość kapistów. Warto na zakończenie podkre­

ślić, że dysponując dla potrzeb galerii jedynie trzema salami, jej organizatorzy nie m ogli sobie często pozwolić na ukła­ dy problem owe w edług przynależności artystów do określonych kierunków. Autorami scenariusza galerii byli mgr Barbara M odrzejewska i mgr Alojzy Oborny.

Z M IA N Y P E R S O N A L N E

W muzeum pracowało 49 osób. W w ykazie pracowników nowo zatrud­ nionych, jak też zwolnionych na w łasną prośbę, pominięte zostaną nazwiska osób, które pracowały przez okres jednego w zględnie dwóch m iesięcy.

Pracę rozpoczęli następujący pracow­ nicy:

Dział zabytków ruchomych

mgr Anna Piasecka, historyk sztuki Dział naukowo ośw iatowy

Leszek Adamczyk Pracownia konserwatorska

Teresa Majta, technik Pomocnicy m uzealni

Krystyna Polewska, Stanisław a Ja- nuchta

Dozorcy nocni

Bronisław Majchrowski, Feliks Stan ­ kiewicz

Oddział w Szydłowcu

Gabriela Olszewska, Zofia W esołow­ ska — praktykantki w dziale kon­ serwatorskim;

Andrzej Górecki — pomocnik tech ­ niczny

Z pracy w dziale zabytków rucho­ mych na stanowisko kierownika orga­ nizującego się Muzeum w Szydłowcu przeniesiona została mgr Danuta P a­ procka. Przestali pracować: Zofia Kuszkowska kierownik referatu Marian Dudek technik Piotr Stolarczyk dozorca nocny 44 — R o c z n ik M u z eu m Ś w ię t o k r z y s k ie g o

690

Jan Ziółkowski dozorca nocny Jadwiga Szunke

praktykant w Oddziale w Szydłowcu.

D Z IA Ł A L N O Ś Ć O Ś W IA T O W A

Praca oświatowa stała pod znakiem uprzednio zapowiedzianych zmian, które na początku roku ośw iatow ego 1968/69 doczekały się praktycznej realizacji. Do­ tyczyło to zwłaszcza współdziałania ze szkołam i na terenie Kielc. Ścisłą w spół­ pracę zaproponowano dziesięciu w y ty ­ powanym szkołom, dla których w opar­ ciu o zbiory i poszczególne w ystaw y przygotowywano tem aty lekcyjne z za­ kresu w ychow ania obywatelskiego, w y ­ chowania plastycznego, etnografii, ar­ cheologii i przyrody. Oceny tego przed­ sięw zięcia można będzie dokonać po za­ kończeniu roku szkolnego, jednakże już obecnie można stwierdzić, że inicjatyw a muzeum nie w e w szystkich szkołach znalazła w łaściw y oddźwięk. Odnosi się w rażenie, że nie w szyscy potrafili w pełni docenić walory poznawcze, jakie zawierają oparte o konkretne realia lekcje w muzeum. N ajwiększym powo­ dzeniem cieszyły się tem aty lekcyjne z zakresu w ychow ania obywatelskiego, tym bardziej że poza wym ienioną uprzednio ekspozycją stałą eksponowane były jeszcze dwie specjalne w ystaw y okolicznościowe.

Muzeum Świętokrzyskie niew ątpli­ w ie m usi stopniowo w yrabiać w spo­ łeczeństw ie m iasta nawyk odwiedzania jego sal w ystawow ych. Długie lata re­ montu poczyniły tu na pew no duże spu­ stoszenia i problem odzyskania dawnej i zdobycia nowej publiczności staje się pierwszoplanowym zadaniem pracy ośw iatow ej. Toteż duży nacisk położony został na program, w ystaw czasowych.

Spośród trzech zorganizowanych w y ­ staw czasowych szczególną w ym ow ę i znaczenie m iała ekspozycja Tradycje

historyczne i rewolu cyjne PZPR, przy­

gotowana z inicjatyw y i przy ścisłej współpracy W ydziału Propagandy KW

Ryc. 7. I sekretarz KW PZPR tow. Tadeusz Rudolf i członkowie Egzeku­ tyw y na otwarciu w ystaw y Tradycje

historyczne i rewolucyjne PZPR

PZPR w Kielcach. W ystawa otwarta zo­ stała 16 grudnia, w pięćdziesiątą rocz­ nicę powstania KPP i dwudziestą rocz­ nicę zjednoczenia polskiego ruchu ro­ botniczego. W uroczystości m. in. udział wTzięli członkowie egzekutyw y KW PZPR w Kielcach: tow. Tadeusz Rudolf, I sekretarz KW PZPR, tow. Henryk Soboń i tow. Eugeniusz Wójcik — se­ kretarze KW PZPR, oraz tow. Zygmunt Piotrowski, I sekretarz KM PZPR w Kielcach. W otwarciu uczestniczyli też: tow. Franciszek Wachowicz — prze­ wodniczący WK FJN, przedstaw iciele stronnictw politycznych, tow. Andrzej Pierzchała, kierownik W ydziału Propa­ gandy KW PZPR, i tow. Henryk Smalc, kierownik W ydziału Kultury WRN. Do licznie zebranych gości, wśród których było w ielu w eteranów polskiego ruchu robotniczego, przemówienie w ygłosił se­ kretarz KW PZPR, tow. Henryk Soboń, podkreślając specjalne znaczenie w ysta­ w y dla zapoznania społeczeństw a, a szcze­ gólnie młodzieży, z chlubną historią pol­ skiego ruchu robotniczego. Mówca pod­ kreślił, że problem atyka w ystaw y i ilu ­ strujące ją eksponaty unaoczniają zw ie­ dzającym rolę, jaką w tej historii odegra­ ła klasa robotnicza Kielecczyzny. W ysta­ w a przylegała do pomieszczeń ekspozycji

Kronika muzealna 1968 (jgj stałej Z najnow szych dziejów K ielec­

czyzny, która stanow iła jej tem atyczne

dopełnienie. Gości po w ystaw ie oprowa­ dził mgr Kazimierz Kałuża.

Tem atyka sali pierwszej przedstawiała proces pow staw ania polskiej klasy ro­ botniczej i początki w alki z w yzyskiem kapitalistycznym . Zasygnalizowane zo­ stały bogate tradycje walk narodowo­ w yzw oleńczych i rew olucyjnych — p o­ w stanie kościuszkow skie, powstanie 1863, „Wielki Proletariat” i SDKPiL. Wśród eksponatów zwracały uwagę egzempla­ rze prasy wydaw anej przez SDKPiL oraz PPS-Lew icę. W kolejnych salach zilustrowano pogarszającą się wciąż sy­ tuację m as pracujących w okresie m ię­ dzywojennym . Na tym tle wydobyto działalność i rolę K PP, prowadzącej bez­ kompromisową w alk ę z narastającymi siłam i reakcji. Zdjęcia i dokumenty ze strajków i m anifestacji z terenu w o­ jew ództw a kieleckiego, dokumenty świadczące o represjach, aresztowaniach, wyrokach (dokumenty z przewodu sądo­

wego i wyroku dla organizatora tzw. „Republiki Pińczow skiej” — Jana Li­ sowskiego), wreszcie pełne wym owy, w ykonyw ane ręcznie na zw ykłym pa­ pierze plakaty kom unistów z żądaniami pod adresem władz sanacyjnych — sta­ nowią żywą ilustrację wydarzeń tamtych lat.

Polityka sanacji doprowadziła do klęski wrześniow ej. Na w ystaw ie poka­ zane zostały podania kom unistów prze­ bywających w w ięzieniu w Kielcach, proszących o um ożliwienie im podjęcia w alki zbrojnej w obronie zagrożonego kraju. Na czele postępowych sił w al­ czących z okupantem stanęła Polska Partia Robotnicza, która przygotow yw a­ ła już w ów czas zręby nowej państw o­ w ości, a zapowiedzią reform, które wprowadzała w pierwszych dniach w ol­ ności był Manifest PK W N , którego ory­ ginał stanow ił silnie zaakcentowaną do­ m inantę ekspozycyjną w ystaw y. Treści ogłoszone w historycznym dokumencie trzeba było okupić dalszymi ofiarami

6 9 2 A lojzy Oborny w w alce z rodzimą reakcją. Wydarzenia

te ilustrow ały odpowiednie dokumenty. A rchiw alne zdjęcia ukazyw ały odbudo­ w ę zniszczonego kraju. Tematykę w y ­ staw y zamykał grudniowy Kongres Zjednoczeniowy z 1948 r.

N iezw ykle prostą w swych założe­ niach a zarazem sugestyw ną opra­ w ę plastyczną, w ydobyw ającą nastrój i atm osferę poszczególnych wydarzeń, zaprojektował i zrealizow ał wspom niany już przy ekspozycjach stałych trzyoso­ bow y zespół kieleckich plastyków. Do­ pełnieniem oprawy plastycznej był pod­ kład muzyczny złożony z pieśni rew olu­ cyjnych. Warto nadmienić, że konstruk­ cja, na której rozmieszczone zostały głów ne plansze inform acyjne oraz sztan­ dary, oparta została na m etalow ych ele­ m entach rusztowań budowlanych. S ce­ nariusz w ystaw y przy współpracy kon­ sultantów z Zakładu Historii Partii KC PZPR i Referatu Historii Partii KW PZPR opracowali: mgr Kazimierz K ału­ ża i mgr Tadeusz Maszczyński. Na w y ­ staw ie oprócz zbiorów w łasnych w y k o ­ rzystane zostały eksponaty w ypożyczone z obu wspom nianych wyżej instytucji.

Problem atyce historycznej z uw zględ­ nieniem dziejów najnowszych poświęco­ na była również w ystaw a Z dziejów

uzbroje nia w Polsce, zorganizowana z okazji 25-lecia powstania Ludowego W ojska Polskiego. W ystawa, operująca bogatym materiałem zabytkowym, z a ­ poznawała z rozwojem broni siecznej i palnej od średniowiecza po wiek XIX. Wśród eksponatów w yróżniała się po­ chodząca ze zbiorów Muzeum Ś w ięto­ krzyskiego kolekcja bogato zdobionych szabel i karabel polskich z XVIII w. Na w zm iankę zasługują również skałkowe strzelby i pistolety oraz X IX -w ieczne karabiny używane podczas powstań w 1830 i 1863 roku. Szczególnie rzadkimi okazami były: szabla kawaleryjska S. WZ. 34 oraz hełm piechoty — produ­ kowane do 1939 r. w Hucie „Ludwików” w Kielcach. Liczne plansze orientowały zw iedzających w rozwoju uzbrojenia, w yjaśniały nazwy, funkcje, czas p ow sta­

nia oraz okres użytkowania poszczegól­ nych typów broni. Materiałem uzupełnia­ jącym były mapy obrazujące w ojnę pol- sko-krzyżacką w 1410 r. oraz przebieg w alk podczas powstania kościuszkow ­ skiego, powstania w 1830 i 1863 roku. Specjalną część w ystaw y poświęcono Ludowemu Wojsku Polskiemu. Duża mapa obrazowała szlak bojowy od L e­ nino do Berlina. Liczne dokumentarne fotografie przypominały w ażniejsze m o­ m enty z najnowszej historii naszego wojska. Ekspozycję zam ykały m ateriały dotyczące w spółczesnego w ojska p olskie­ go, zwłaszcza jego doniosłej roli w służ­ bie pokoju. Oprócz zbiorów w łasnych na w ystaw ie znalazły się eksponaty w y ­ pożyczone z Muzeum Wojska Polskiego w W arszawie i Muzeum Regionalnego w Radomiu. Po ekspozycjach w Mu­ zeach Regionalnych Ostrowca Ś w ięto­ krzyskiego, Sandomierza i Radomia w y ­ stawa od 15 października prezentowana była w Kielcach. Scenariusz w ystaw y opracował mgr Tadeusz Maszczyński.

Obok trzech w ystaw stałych, ponow ­ nego udostępnienia w ystaw y Ziemia Kielecka na tle dziejów S ło w iań szc zy­ zn y — otwarta została w dniu 11 maja

niezw ykle cenna ekspozycja Kafle z X I V —XV I w. w zbiorach Muzeum Świętokrzyskiego. Skromny rozmiarami

pokaz stał się bezsprzecznie w ydarzeniem z powodu wysokiej rangi artystycznej kafli, których bogatą i niew iele sobie równych mającą kolekcją szczyci się kieleckie muzeum.

Zaprezentowane kafle pochodziły z prac wykopaliskow ych prowadzonych przez muzeum sam odzielnie, w zględnie przy udziale innych placówek naukowo- -badawczych. Najstarszym zespołem po­ kazanym na w ystaw ie były pochodzące z Siekluk, X IV -w ieczne kafle garnkowe. Materiałem podstawowym ekspozycji były najciekawsze przykłady kafli i ozdób piecowych z XV i XVI wieku pochodzące z zam ków w Pińczowie i Bodzentynie. Jako przykłady uzupeł­ niające dla tych późnogotyckich i w cze- snorenesansowych zespołów wybrano

K ronika m uzealna 1968 ₆₉₃

Ryc. 9. Fragm ent w ystaw y Kaf le z X I V —XV I w. w zbiorach Muzeum Ś wi ę t o­

krzyskiego

pięć egzem plarzy ze znanej kolekcji kafli w aw elskich. Przykłady w spółczes­ nej ceram iki artystycznej stanow iły ak­ cent porów nawczy zam ykający ekspozy­ cję. Scenariusz w ystaw y opracował mgr Janusz Kuczyński.

Zgodnie z nowym i założeniami pro­ gram owym i znacznie ograniczone zosta­ ły popołudniowe w ykłady specjalistycz­ ne na rzecz innych form pracy ośw iato­ w ej. Tem aty w ykładów wiązać się od­ tąd będą z aktualnie eksponowanym i w ystaw am i czasowymi. W związku z tym zorganizowano dwa w ykłady: dr Maria Piątkiew icz-D ereniow a m ówiła o dziejach kaflarstw a artystycznego w Polsce, a mgr Wanda Bigoszewska 0 broni w powstaniach polskich XVIII 1 X IX wieku.

K ontynuow ane były seanse film ów ośw iatow ych, które stanowią trw ały, cie­ szący się niezm iennym powodzeniem ele­ m ent poczynań ośw iatow ych muzeum. Urozmaiconą problem atykę poszczegól­ nych seansów synchronizowano z aktu­ alną tem atyką w ystaw i dostosowywano do bieżących rocznic (w listopadzie w y ­ św ietlano film y z historii Ludowego

Wojska Polskiego). W szelkie oczekiw a­ nie przeszła ilość w idzów na grudnio­ wych seansach, gdy pokazywano nie­ które pozycje z I Przeglądu Film ów

Ekspozycje muzeal ne w problematyce f ilmowej. Zmieniony został termin se­

ansów, które odbywają się obecnie w śro­ dy.

Formą, którą muzeum realizowało w latach poprzednich, były koncerty muzyki dawnej w salach pałacu kielec­ kiego. Dzięki otwarciu sal w ystaw ow ych można było imprezę przenieść do mu­ zeum, zapewniając jej w łaściw ą i au­ tentyczną oprawę wnętrza dostosowaną do ducha w ykonyw anej muzyki. W tych nowych warunkach odbył się pierwszy

Koncert przy świecach, zorganizowany

w największej sali galerii m alarstwa polskiego. Jak to stw ierdziła m iejscowa prasa, impreza posiadała jeden m anka­ m ent — był nim brak m iejsca dla du­ żej rzeszy melom anów, spośród których jedynie 220 miało szczęście w ysłuchać koncertu w w ykonaniu Collegium Mu- sicum przy Państw ow ej Filharm onii im. Oskara Kolberga i Zespołu W okalnego przy Państw ow ej Szkole Muzycznej

694 A lojzy Oborny

w Kielcach. W programie znalazły się obok dwóch anonimowych tańców i pie­ śni chóralnych B. Pękiela utwory Ja- niew icza-Panufnika, W. A. Mozarta, H. Purcella i J. Wańskiego. W przerwie koncertu słuchacze m ieli możność obej­ rzenia w szystkich ekspozycji m uzeal­ nych.

Udanym przedsięwzięciem , św iadczą­ cym o wzrastającej popularności m u­ zeum w środowisku kieleckim , było zor­ ganizowane przez PTTK i redakcję „Sło­ w a Ludu” w ramach imprezy Lato dla

w s zy stk ic h zwiedzanie muzeum. Na apel

ogłoszony w prasie 4 czerwca w godzi­ nach popołudniowych staw iło się w m u­ zeum ok. 500 osób. Tajemnica powodze­

nia tkwi m iędzy innym i w fakcie, że z poszczególnymi w ystaw am i zapozna­ w ali przybyłych ich twórcy.

Sygnalizując wzrastające zaintereso­ w anie muzeum, odnotować trzeba, że otwarta 16 grudnia w ystaw a Tradycje

historyczne i rewolu cyjne PZPR cieszyła

się niesłabnącym powodzeniem , szcze­ gólnie wśród młodzieży szkolnej. W sa­ lach, w których była eksponowana, no­ towano frekw encję równą tej, jaką po­ siada muzeum w okresie tzw. letniego szczytu turystycznego.

Poniżej podaję tabelę z zestaw ienia­ mi cyfrowym i imprez, które odbyły się na terenie Muzeum Świętokrzyskiego.

R o d z a j i m p r e z y L i c z b a i m p r e z F r e k w e n c j a W y s t a w y s t a ł e 3 | 42 100 W y s t a w y c z a s o w e 3 W y k ł a d y 2 120 S e a n s e f i l m o w e 7 (20 f i l m ó w ) 731 K o n c e r t y 2 370 L e k c j e s z k o l n e 69 3 025 Ł ą c z n i e 46 346 T E R E N O W A D Z I A Ł A L N O Ś Ć O Ś W I A T O W A

R ealizow ana w spólnym w ysiłkiem większości działów terenowa praca ośw iatow a skupiała się na stałych sy­ stem atycznych kontaktach z Klubem M iędzynarodowej Prasy i Książki w S ta­ rachowicach, Pow iatow ym Domem K ul­ tury w e W łoszczowie, Zakładowymi Do­ mami Kultury w Koniecpolu i Pionkach. D wa z tych ośrodków (Włoszczowa, Ko­ niecpol) znajdują się w e wschodniej części w ojew ództw a, pozbawionej pla­ cówek muzealnych. Obok w ystaw orga­ nizowano w ykłady uzupełniane seansam i film ow ym i.

W realizacji poszczególnych imprez w spółpracowano z Oddziałem Kieleckim Stowarzyszenia Historyków Sztuki oraz Tow arzystw em Przyjaciół Sztuk Pięk­ nych w Kielcach.

Wśród w ystaw objazdowych złożo­ nych z w ysokiej klasy dzieł malarstwa szczególnie warto wspom nieć o dwóch:

Reprezentanci m alarstwa polskiego I ćwierci X X w. (złożona m. in. z obra­

zów Olgi Boznańskiej, K. Krzyżanow­ skiego, T. M akowskiego i Z. W aliszew- skiego) i Malarstwo polskie w okresie

25-lecia (w skład której w chodziły m. in.

obrazy E. Eibischa, T. Kantora, K. Mi­ kulskiego, J. N ow osielskiego, H. Rudz- kiej-C ybisow ej). W skład obu ekspozycji wchodziły obrazy ze zbiorów m alarstwa polskiego Muzeum Świętokrzyskiego.

W Y S T A W Y O Ś W I A T O W E

1. Początki Państw a Polskiego:

Pow iatow y Dom Kultury w e W łosz­ czowie;

Kronika muzealna 1968 695 Zakładowy Dom Kultury w Koniec­

polu;

M iejski Dom Kultury w Szczekoci­ nach;

Klub Międzynarodowej Prasy i Książki w Starachowicach; Klub N auczyciela w Kielcach. 2. Rysu nki a rty stó w holenderskich:

Klub M iędzynarodowej Prasy i Książki w Starachowicach; Klub Nauczyciela w Kielcach; Pow iatow y Dom Kultury w e Włosz- czowie;

Muzeum Regionalne w Radomiu; Muzeum R egionalne w Ostrowcu Świętokrzyskim .

3. Jan M ate jk o — życie i tw órczość: Pow iatow y Dom Kultury w e Włosz- czowie;

Zakładowy Dom Kultury w K oniec­ polu.

4. K u ltura gotyku w Polsce:

Zakładowy Dom Kultury w Pion­ kach.

5. Sta nisła w Wyspiański — reproduk­ cje dzieł:

Pow iatow y Dom Kultury w e W łosz- czowie;

Zakładowy Dom Kultury w K oniec­ polu;

M iejski Dom Kultury w Szczekoci­ nach.

W ystaw y w ym ienione w pozycjach 1—4 zorganizowane zostały w spólnie z kieleckim oddziałem Stowarzyszenia Historyków Sztuki.

W YSTAW Y OBJAZDOW E

1. Reprezentanci m alarstwa polskiego

I ćwierci X X wieku:

Klub M iędzynarodowej Prasy i Książki w Starachowicach.

2. Mala rstw o polskie w okresie 25-le-

cia:

Klub Międzynarodowej Prasy i Książki w Starachowicach. 3. Szkice frontowe Stefana A g ieje w i-

cza:

Klub Nauczyciela w Kielcach;

Baza Sprzętu Samochodowego w Mieronicach;

Państw ow y Ośrodek Maszynowy w Promniku.

4. Monotypie Bolesława Cetnera: P aństw ow y Ośrodek M aszynowy w Iłży.

5. Obrazy K rzysztofa Jackowskiego: Klub Międzynarodowej Prasy i Książki w Starachowicach; Pow iatow y Dom Kultury w e W łosz- czowie;

Klub Nauczyciela w Kielcach. 6. Z a b y tk i architektu ry w obrazach

Ryszarda Praussa:

Zakładowy Dom Kultury w K oniec­ polu;

Pow iatow y Dom Kultury w e W łosz- czowie;

Państw ow y Ośrodek M aszynowy w Iłży.

7. Malarstwo krajobrazowo-rodzajo w e ze zbio rów Muzeum Ś w ię to k r z y ­ skiego:

Muzeum R egionalne w Sandomierzu. 8. P ortret sarm acki i portr et doby

Oświecenia (wystaw a oparta na zbio­

rach m alarstwa Muzeum Św iętokrzy­ skiego):

Muzeum Regionalne w Ostrowcu Świętokrzyskim .

9. Z dziejów uzbrojenia w Polsce: Muzeum Regionalne w Ostrowcu Świętokrzyskim ;

Muzeum Regionalne w Sandomierzu; Muzeum Regionalne w Radomiu. 10. Kafle z X I V —X V I w ieku w z b io ­

rach Muzeum Ś więtokrzyskiego:

Muzeum Regionalne w Radomiu. W ystawy w ym ienione w pozycjach 1—4 zorganizowane zostały w spólnie z Towarzystwem Przyjaciół Sztuk P ięk ­ nych w Kielcach.

696

TERENOWA DZIAŁALNOŚĆ OŚWIATOWA W CYFRACH

Rodzaj im p rezy L iczba im prez F rek w en cja

W ystaw y o św ia to w e 5 45 400

W y sta w y ob jazdow e 10 49 409

W yk ład y i o d czy ty 138 (92 tem a ty ) 7 056 S ea n se film o w e 26 (50 film ó w ) 1 720

Ł ącznie 103 576

W roku 1968 w różnych formach pra­ cy ośw iatow ej realizowanych w muzeum i na terenie w ojew ództw a kieleckiego uczestniczyły 149 922 osoby. Zestaw prze­ źroczy powiększył się o 80 pozycji. Dział n aukow o-ośw iatow y posiada obecnie 3 277 przeźroczy z historii sztuki.

PRACE NAUKOWO-BADAWCZE I WEWNĘTRZNE DZIAŁÓW

D Z I A Ł A R C H E O L O G I I

Prace w ykopaliskow e prowadzone na grodzisku w Błotnicy (pow. białobrzeski) stanow iły kontynuację opracowywanej przez dział problem atyki badawczej gro­ dzisk pogranicza Małopolski i Mazowsza. Dotychczas przebadano grodziska w K iełbowie i Goździe. Na zlecenie W oje­ w ódzkiego Konserwatora Zabytków przeprowadzone zostało rozpoznanie ar­ cheologiczne otoczenia klasztoru cyster­ skiego w Jędrzejowie. Poniew aż dział zajm ował się zagadnieniami ochrony za­ bytków archeologicznych na terenie woj. kieleckiego (począwszy od roku 1969 do­ tychczasowa działalność na tym odcin­ ku otrzyma status prawny), zrealizow a­ no 15 w yjazdów ratowniczych. Niektóre z nich, jak na przykład rozpoznanie w Sobowicach, połączone były z krót­ kimi pracami w ykopaliskow ym i, które zm ierzały do uratowania już naruszo­ nego zespołu zabytkowego — cm enta­ rzyska z okresu rzymskiego. W ynikiem kilku cennych interw encji archeologicz­ nych było zabezpieczenie ciałopalnych grobów łużyckich w Bogucicach (pow. pińczowski), skarbu m onet z Fołańca

(pow. staszowski) oraz miecza z Mis­ trzowie (pow. kazimierski).

Wśród tem atów naukowych podjętych przez pracowników działu archeologicz­ nego w ym ienić warto: katalog w y s t a w y

kafli, opracowanie badań w ykopalisko­ wych w Ujeździe (zamek Krzyżtopór), Sam sonowie (X IX -w ieczne zakłady m e­ talurgiczne), K iełbowie (grodzisko), Grój­ cu i Opatowie (osady w czesnośrednio­ wieczne). Opracowano też część zbioru rzymskich denarów z Muzeum Regio­ nalnego w Ostrowcu Świętokrzyskim oraz zespół X IV -w iecznych kafli z Pań­ stw ow ego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. Problemom metodologicznym poświęcony był artykuł Uwagi nad p ro­

b lem atyką badań archeologicznych przy z a b y tk o w y c h obiektach architektonicz­ nych. Archeolodzy mają też w swoim

dorobku szereg tem atów popularnonau­ kowych. Prasa inform owała na bieżąco o w ażniejszych odkryciach archeologicz­ nych.

Dla wspom nianej uprzednio w ystaw y kaflarskiej w e w łasnym zakresie w yle- piono 56 kafli i w w iększości uzupełnio­ no również ubytki.

W w yniku prac w ewnątrzdziałowych zinwentaryzowano 187 pozycji, a 817 cenniejszych obiektów opracowano na kartach katalogu naukowego.

DZIAŁ SZTUK I

Najpoważniejszym przedsięwzięciem naukowym było zakończenie trwającego 3 lata opracowywania zbiorów m alar­ stw a polskiego Muzeum Św iętokrzyskie­ go. Praca ukaże się drukiem w formie

Kronika muzealna 1968 ₆₉₇

katalogu. Zbiory grafiki doczekały się również opracowania, które opublikowa­ ne zostanie w przygotowyw anym przez WAiF Albumie grafiki polskiej. Pracow ­ nicy działu w spółuczestniczyli w zbie­ raniu m ateriałów do katalogu, który zo­ stanie w ydany w związku z w ystaw ą dzieł Józefa Szerm entow skiego *w roku 1969. Zgodnie z ustaleniam i programo­ w ym i przyjętym i dla problem atyki ar­ tystycznej muzeum rozpoczęto przygoto­ wanie następujących tematów: Portret

sarm acki w zbiorach Muzeum Ś w ię to ­ krzyskiego, Obrazy Jacka M alczew skie­ go w zbiorach kieleckiego muzeum

i Obrazy Olgi Poznańskiej w zbiorach

kieleckiego muzeum.

Najpoważniejszą realizacją w ysta­ w ienniczą była organizacja galerii m a­ larstw a polskiego.

Obrazy J. M alczewskiego i H. S iem i­ radzkiego wypożyczone zostały na w y ­ stawy w Muzeum Narodowym w Pozna­ niu i Muzeum Sztuki w Łodzi.

W analizowanym okresie zinw enta­ ryzowano 33 nowe nabytki, a do kata­ logu naukowego wciągnięto 120 zabyt­ ków.

DZIAŁ HISTORII

S tale wzrastają prace badawcze i działalność w ystawiennicza, szczególnie z historii najnowszej Kielecczyzny. Z pomocą przebywających na praktyce wakacyjnej studentów historii UMCS w Lublinie w ykonano 685 kart k atalo­ gu m iejsc straceń, egzekucji i pacyfi­ kacji w si dokonanych przez hitlerow ­ skiego okupanta w K ielecczyźnie.

Poza artykułami popularnonaukowy­ mi przygotowane zostały następujące te­ maty: Problem atyka historii n a jn o w ­ szej w muzeach okręgu kieleckiego (do

rocznika „Muzea W alki”) i Niektóre proble m y współdziałania PPR i PPS na Kielecczyźnie w latach 1944— 1948 (do

„Rocznika Muzeum Św iętokrzyskiego”). Dział historyczny legitym uje się w m u­ zeum najpoważniejszym i osiągnięciam i w ystaw ienniczym i. Poza zaprezentow any­

mi w działalności ośw iatow ej w ystaw a­ mi (1 stała, 2 czasowe) zorganizowano dla Jednostki Wojskowej nr 2359 tzw. „Sale Tradycji”. Dla tej ekspozycji ze­ brany został m ateriał faktograficzny i ikonograficzny.

W w yniku prowadzonej kwerendy archiwalnej i bibliotecznej archiwum działu wzbogaciło się o ok. 500 klatek m ikrofilm ów, zawierających m ateriały z działalności KPP w Kielecczyźnie, ruchu oporu i działalności partyzanckiej w okresie okupacji. Zinw entaryzow a­ nych zostało 445 pozycji, a do katalogu naukowego wprowadzono 50 obiektów.

DZIAŁ ETNOGRAFII

Badania stacjonarne na obszarze Puszczy Kozienickiej zostały przerwane w 1968 roku (brak kredytów u głów ne­ go organizatora, tj. Muzeum Archeolo­ gicznego i Etnograficznego w Łodzi). Za­ kończenie prac nastąpi w 1969 r. Z in i­ cjatyw y Muzeum Świętokrzyskiego roz­ poczęto zespołowe badania penetracyjne budownictwa ludowego w w ojew ództw ie kieleckim pod naukowym kierow nic­ twem prof. dra Romana R einfussa z Instytutu Sztuki PAN. Oprócz pra­ cowników Muzeum Świętokrzyskiego (dwóch etnografów, fotografa i k ierow ­ cy) w skład ekipy wchodziło jeszcze czterech etnografów. Zakres chronolo­ giczny i tem atyczny obejm ował m ożliwe jeszcze do zarejestrowania najstarsze budownictwo drewniane w iejskie, jak też budownictwo X IX wieku oraz obiek­ ty pochodzące z X X wieku, a kontynuu­ jące dawniejsze formy. Problematyka badawcza skoncentrowała się wokół ta­ kich zagadnień, jak: m ateriał, konstruk­ cja ścian i dachu, funkcja budynku i rozplanowanie pomieszczeń, urządzenia ogniowe, układ zagrody.

W oparciu o zgromadzone m ateriały oraz dokumentację będącą w posiadaniu innych placówek m uzealnych i nauko­ w ych (m. in. Pracowni Badania Sztuki Ludowej w Instytucie Sztuki PAN, Za­ kład w Krakowie) dokonany zostanie

698 A lojzy Oborny

w przyszłości wybór typów budownic­ twa dla potrzeb parku etnograficznego w w ojew ództw ie kieleckim , a ponadto opracowana będzie monografia budow­ nictw a ludowego w w ojew ództw ie k ie­ leckim . Nie m niejsze znaczenie ma fakt, że najstarsze i dobrze zachowane obiek­ ty mogą zostać zaproponowane do w łą ­ czenia w rejestr zabytków architektury i budownictw a, a co za tym idzie za­ bezpieczone przed zniszczeniem. W opar­ ciu o w yniki badań, 50 obiektów wpro­ wadzono do ew idencji zabytków W oje­ wódzkiego Urzędu Konserwatorskiego, w którym powołano stanowisko etnogra­ fa zajm ującego się budownictwem lu­ dowym.

Penetracja odbywała się w dwóch etapach (lipiec, październik) w północ­ no-zachodniej części w ojew ództw a k ie­ leckiego (powiaty: Opoczno, Końskie, Przysucha, Białobrzegi, Szydłow iec, Ra­ dom, Kielce) oraz części południowo- -w schodniej (powiaty: K ielce, Busko, Pińczów, Kazimierza Wielka, Staszów, Sandomierz, Opatów).

Łącznie przeprowadzono penetracje w 63 w siach, uzyskując dane do skróco­ nej inw entaryzacji 387 obiektów i doku­ m entację fotograficzną w ilości ok. 650 zdjęć. W ykonano skróconą inw entaryza­ cję architektoniczną 25 obiektów. Ba­ dania kontynuowane będą w latach na­ stępnych.

Prowadzone były też przez pracow­ ników działu badania penetracyjne, zw iązane z gromadzeniem zbiorów z za­ kresu tkactw a i ubioru (Chełmce; Ka- konin; Podmąchocice; Bęczków, pow. kielecki), rolnictwa (Dębska Wola; Ka- konin, pow. kielecki) oraz zdobnictwa wnętrza izby i plastyki obrzędowej, rów nież w powiecie kieleckim .

Poza drobnymi artykułami do kata­ logu w ystaw i w ydaw nictw WOiT opra­ cowano Przew odn ik po w y s ta w ie etno­

graficznej Muzeum Ś w iętokrzyskiego,

który można uznać za skróconą m ono­ grafię etnograficzną w ojew ództw a k ie­ leckiego.

W związku z przemianowaniem Pań­ stw ow ej Orkiestry Symfonicznej na F il­ harmonię im. O. Kolberga pracownice działu współuczestniczyły w organizacji sesji popularnonaukowej poświęconej O. Kolbergowi oraz urządziły niew ielką w ystaw ę jemu poświęconą.

Rzeźby ludowe ze zbiorów muzeum, w liczbie 16, eksponowane były na W y ­

sta w ie polskiej sztuki ludowej w Lon­

dynie (organizatorzy: Państw ow e Mu­ zeum Etnograficzne w W arszawie i In ­ stytut Sztuki PAN), zaś w ekspozycji

Współczesnej rze źby Ziem N adw iślań ­ skich, zorganizowanej przez Muzeum w Płocku, znalazło się 12 eksponatów.

N aj poważniej szym przedsięwzięciem ekspozycyjnym była organizacja stałej w ystaw y etnograficznej.

Na zlecenie muzeum przeprowadzono konserwację 27 zabytków etnograficz­ nych (tkactwo i ubiory, m aski kolędni­ ków, narzędzia rolnicze, kołowrotek).

Zinwentaryzowano 744 eksponaty, zaś 72 zabytki wpisano do kart katalogu na­ ukowego.

Z dniem 1 sierpnia dotychczasowa kierowniczka działu, mgr Aleksandra Dobrowolska, przeniesiona została na stanowisko kuratora do spraw m uzeów biograficznych. K ierownictwo działu objęła mgr Barbara Erber.

D ZIAŁ PRZYRODY

Prace badawcze prowadzone przez dział m iały na celu scharakteryzowanie budowy geologicznej glin garncarskich w rejonie Łagowa (pow. kielecki). Ba­ dania prowadzono w następujących m iejscowościach: Cegielnia, Nowy Staw, Zagościniec, Łagów, Płucki. Poza tym określono pochodzenie kam ienia w yko­ rzystanego do budowy zamku iłżeckie­ go. W yniki badań opublikowane zostaną na łamach „Rocznika”. We w łasnym za­ kresie wykonano konserwację 1950 sztuk okazów entomologicznych i 544 sztuk eksponatów geologicznych.

Inwentaryzacją objęto 230 pozycji, a na kartach katalogu naukowego opra­

Kronika muzealna 1968

₆₉₉

cowano 456 eksponatów (entomologia — 218, geologia — 238).

Muzeum Św iętokrzyskie utrzymuje stały i serdeczny kontakt z kielczani- nem, światowej sław y entom ologiem — prof. drem Czesławem Bieżanko — w y ­ kładowcą na U niw ersytecie Rolniczym w Pelotas (Brazylia). Prof. Bieżanko nadsyła do naszego muzeum zbiory en ­ tomologiczne Am eryki Południow ej, a biblioteka otrzymuje w ydania jego prac naukowych. Dlatego też zam iesz­ czamy w tym m iejscu krótką notkę bio­ graficzną jemu poświęconą.

Czesław Marian Bieżanko urodził się 22 IX 1895 r. w Kielcach. W latach 1905— 1913 uczył się w Szkole Handlo- w o-R ealnej. N astępnie studiow ał kolejno na U niw ersytecie W arszawskim — Wy­ dział Filozoficzny (1915—1917) oraz w Szkole Głównej Gospodarstwa W iej­ skiego w W arszawie — W ydział R olni­ czy (1913—1917), U niwersytecie Jagiel­ lońskim — W ydział Filozoficzny (1917— —1920), w reszcie na U niw ersytecie Po­ znańskim — chem ię (1920—1923). Tu uzyskał dyplom nauk rolniczych i dy­ plom inżyniera. W latach 1924— 1926 w ykładał chem ię i nauki przyrodnicze w gimnazjach warszawskich. W roku 1929 w yjech ał na dalsze studia do Fran­ cji, Włoch i Hiszpanii. Od roku 1932 w ykładał chem ię na U niw ersytecie Pa- rańskim w Kurytybie. W roku 1936 zo­ stał profesorem zwyczajnym entom ologii na U niw ersytecie Rolniczym w Pelotas. Wspólnie z prof. T. M. Forbesem (Cam­ bridge) oznaczyli około 10 tys. gatun­ ków owadów Urugwaju, A rgentyny, Brazylii i innych państw Am eryki Po­ łudniowej. Prof. Bieżanko zgromadził olbrzymie zbiory entomologiczne. Owady te znajdują się w w ielu instytucjach naukowych i muzeach w całym świecie.

BIBLIO TE K A NAUK O W A

Trwały nadal prace przy porządko­ w aniu i katalogowaniu księgozbioru. Do

księgi inwentarzowej wciągnięto 571 w o­ luminów w ydaw nictw zwartych i ciąg­ łych. Skatalogowano 539 pozycji biblio­ graficznych. Z ogólnego księgozbioru w ydzielono katalogi w ystaw . Udostęp­ niono 609 wolum inów i 67 roczników czasopism. W drodze wypożyczeń m ię­ dzybibliotecznych sprowadzono 19 w olu ­ m inów i w ysłano innym bibliotekom 37 w olum inów. W ramach w ym iany w y ­ dawnictw nawiązano dalsze kontakty z następującym i instytucjami: Katedra Zabytkoznawstwa i K onserwatorstwa U niwersytetu M. Kopernika w Toruniu; The British Museum, London; Muzeum A loise Jiraska, Praha; Narodni Muzej, Ljubljana; Sem inar für Ur und Früh­ geschichte der Georg August U niversi­ tät, Göttingen; K ungliga Biblioteket, Stockholm.

W YDAW NICTW A

Dorobek w ydaw niczy zam yka się dwoma pozycjam i książkowym i, dwoma katalogam i, jednym drukiem okolicznoś­ ciowym i jedną składanką informacyjną. W grudniu ukazał się z pewnym opóź­ nieniem tom V „Rocznika Muzeum Św iętokrzyskiego” (W ydawnictwo L ite­ rackie, ark. wyd. 33,9, nakład 700 egz.). Mały jubileusz stałego w ydaw nictw a naukowego muzeum zbiegł się z 60 rocznicą założenia placówki. W tomie reprezentowane były w szystkie progra­ m owe dziedziny pracy Muzeum Ś w ięto­ krzyskiego; pod względem ilościowym niestety najsłabiej etnografia. W prowa­ dzony po raz pierwszy podział na roz­ prawy oraz studia i m ateriały um ożli­ w ił segregację artykułów w edług ich specyfiki naukowej. Wśród opracowań archeologicznych zwraca uwagę rozpra­ wa podejmująca próbę charakterystyki problemów osadniczych tzw. późnego la- tenu na terenach m iędzy Wisłą, Pilicą i Nidzicą, jak też artykuł om awiający w yniki badań archeologiczno-architekto- nicznych dawnego zespołu zam kowego w Pińczowie. Z pograniczem archeolo­