Henryk Bogacki
"Ekklesiologie der Neuzeit :
Grundlegung bei Melchior Cano und
Entwicklung bis zum Zweiten
Vatikanischen Konzil", Elmar Klinger,
Freiburg-Basel-Wien 1978 : [recenzja]
Collectanea Theologica 49/2, 178-179
R E C E N Z J E
Obecnie wzrasta zainteresow anie modernizmem, nie tylko jego dziejami, ale rów nież pytaniam i, które wówczas nie zostały w K ościele podjęte, lecz zdławione. Problemy jednak pozostały i dziś są przedmiotem badań nie tylko teologów. W iele odpowiedzi napiętnowanych dawniej jako „m odernistyczne” uznano już jako całkiem prawowierne. Po praw ie pięćdziesięcioletnim okre sie, kiedy na tem at modernizmu dominowały uproszczone sądy potępiające, obecnie ukazuje się w iele studiów z bardziej wyw ażonym i ocenam i osób i teorii, jakie w dobie modernizmu spotykały się z całkow itym potępieniem i odrzuceniem.
P. N e u n e r poświęca obszerną rozprawę koncepcji teologii Friedricha v o n H ü g e l a (1852— 1925). Była to jedna z najciekawszych postaci okresu modernizmu, uznana wówczas za „świeckiego biskupa” modernistów. Spełniał on rolę łącznika utrzymując • ożywione kontakty z najw ybitniejszym i jedno stkam i tego ruchu. H ü g e l był nie tylko pośrednikiem, ale przede wszystkim wybitnym m yślicielem o w łasnych (z wyjątkiem zagadnień egzegetycznych) poglądach i koncepcjach. Koncepcje te były ciekawe choćby dlatego, że żaden z bliskich przyjaciół H ü g e l a nie związał się tak jak on z modernizmem utrzym ując jednocześnie ortodoksyjność pod względem kościelnym, choć w kręgach katolickich byw ał podejrzewany o modernizm.
Koncepcji teologii i m etodzie swych dociekań filozoficzno-religijnych H ü g e l bezpośrednio pośw ięcił n iew iele miejsca, ale u podłoża jego licznych publikacji znajdował się zwarty system um ożliwiający w łaściw e zrozumienie jego poglądów i szczegółów biografii.
Teologia H ü g e l a była ukierunkowana na konkretnie istniejącego czło wieka z jego uwarunkowaniam i, doświadczeniam i, oczekiwaniam i i pragnie niami. H ü g e l podkreślał, że człowiek dzięki doświadczeniu przekształca się z indywiduum w osobę. Jego zdaniem dopiero w religii następuje właściwa realizacja osobowości poprzez zespolenie elem entów życia „religijnego” i „św ieckiego”. Najpełniejszą realizacją osobowości jest św ięty. W oparciu o własną teorię natury i łaski H ü g e l rozwijał poglądy na tem at m ożliwości doświadczenia Boga, jakie dokonuje się w historii. W konsekw encji H ü g e l opierał teologię (podobnie Kościół) na fundam encie powszechnej (zresztą dość nieokreślonej) „religijności” oraz konkretnej, historycznej, ospbistej jej „reali zacji”.
Idee H ü g e l a nie były łatw e do zrozumienia i w skutek tego w yw ierały w pływ jedynie na wąsiki krąg odbiorców. Podejrzewane o modernizm, popadły w zapom nienie wraz z modernizmem. Dopiero ożywione dziś zainteresowanie m odernizmem i staw ianym i przez niego pytaniami, skierowało uwagę także na spuściznę H ü g e l a . Okazało się wówczas, że podstawowe problemy po ruszane przez niego interesują współczesną teologię. P. N e u n e r podaje przykłady zainteresowania w spółczesnych teologów tym i sam ymi zagadnie niami, choć bez wyraźnego naw iązyw ania do H ü g e l a .
ks. H enryk Bogacki SJf W arszaw a
Elmar KLINGER, Ekklesiologie der N euzeit. Grundlegung bei M elchior Cano
und E ntw icklung bis zu m Z w e ite n V atikanischen K o n zil, Freiburg-B asel-
-W ien 1978, Verlag Herder, s. 264.
E. K l i n g e r rozpoczyna swą rozprawę habilitacyjną efektow nym stw ier dzeniem, że tem at „Kościół” jest zagadnieniem centralnym dla teologii cza sów nowożytnych, choć Kościół czasów nowożytnych nigdy nie stał się te matem dla teologii. Sam pragnie w ypełnić tę lukę i zapowiada, że przed staw i podstawy, przemiany i problem y nowożytnej eklezjologii w oparciu o stanow iska najważniejszych autorów w odniesieniu do pojęcia Kościoła.
W pierwszej części zajm uje się poglądam i Melchiora C a n o , który w dzie le De locis theologicis położył podwaliny pod nowożytne pojęcie Kościoła,
oparte o koncepcję władzy (s. 19—50; na s. 50—99 umieszcza autor trzy eks- kursy na tem aty związane z M. C a n o). Autor krótko referuje koncepcje z XVII i X V III w ieku, zależne od poglądów wyrażonych w De locis theolo-
gicis (s. 100—115).
Mimo zapowiedzi szerokiego potraktowania tematu, w części drugiej E. K l i n g e r ogranicza się do eklezjologii początków XEX w ieku w N iem czech (is. 117—239). Przedstaw icielam i jej są dla niego, nde zmami dziś, teolo gow ie F. O b e r t h ü r , A. G e n g l e r i P. B. Z i m m e r . Koncentrują się orni pmzede w szystkim na pojęciu religii, co w płynęło ma sposób pojm owania przez nich Kościoła. Na początku X IX w ieku Kościół jest przedstawiany przez nich jako m iejsce wychow ania człowieka w duchu religii, nośnik idei powszechnego związku ludzi z Bogiem , narzędzie zbawienia w królestw ie Bożym i czynnik służący odnowieniu życia ludzkiego.
W tej eklezjologii dopatruje się K l i n g e r prekursora idei Soboru Wa tykańskiego II. Trzecia część dzieła poświęcona jest koncepcji eklezjologii rozwijanej po tym soborze (s. 241—254). Dla w łaściw ego jej „zlokalizowania” zdaniem autora przydatne są w łaśnie koncepcje zrodzone na początku XIX w ieku w duchu Oświecenia.
Centralne m iejsce w rozprawie K l i n g e r a zajm uje analiza w spom nia nych teologów niem ieckich z początku X IX wieku. Część pierwsza dotycząca M. C a n o stanowi w łaściw ie tylko tło, które lepiej uwydatnia odmienność ich koncepcji eklezjologicznych. Natom iast część trzecia zawiera jedynie w łasne refleksje autora na tem at pojm owania eklezjologii po ostatnim soborze, bez uwzględniania kierunków, jąkie po tym soborze w ystąpiły. Tytuł dzieła, zwłaszcza zaś podtytuł zapowiada znacznie w ięcej niż zawiera dzieło. N ie można bowiem szukać w nim historii czy analizy rozwoju eklezjologii od M. C a n o po Sobór W atykański II, ale jedynie dociekań na tem at miejsca eklezjologii w system ie teologicznym M. C a n o i kilku teologów niem ieckich z początku X IX wieku.
ks. H enryk Bogacki SJ, W arszaw a
Norbert GREINACHER — Ferdinand KLOSTERMANN, Freie K irch e in freier
G esellschaft. S üdam erika — eine H erausforderung für die K irch e Europas,
Zürich-E insiedeln-K öln 1977, Benziger Verlag, s. 99 (K ritisch e T ex te 16). Autorzy odbyli w roku 1976 siedm iotygodniową podróż do kilku krajów A m eryki Południowej dla zapoznania się z tam tejszym życiem społecznym, politycznym i kościelnym . Na podstaw ie obserwacji m odyfikują oni dawne hasło „Wolny Kościół w w olnym państw ie”, lansow ane przez francuskich tzw. katolików liberalnych z X IX wieku, na: „Wolny Kościół w w olnym spo łeczeń stw ie”.
Ich uwagi na tem at sytuacji gospodarczej, społecznej, politycznej, reli gijnej czy kościelnej w Ameryce Południowej nie są nowe. N iestety, przyzw y czailiśm y się już do relacji o tragicznym położeniu kontynentu, który w ca łości jest nom inalnie katolicki. Autorzy opisują zaobserwowane fakty oraz odwołują się do w cześniejszej literatury przedmiotu. Na tle opisanych realiów tytuł książki szokuje swoim optymizmem: czy rzeczyw iście można liczyć, że istotnie pow stanie tam w olny K ościół w wolnym społeczeństwie?
A m bicje autorów idą w kierunku wyprowadzenia w niosków praktycznych dla K ościołów, przede w szystkim Europy Zachodniej. Mówią one o w spół odpowiedzialności tych K ościołów za sytuację w A m eryce Południowej oraz w skazują na to, że na tam tejszym kontynencie — zdaniem autorów — już realizuje się model Kościoła jutra. Kościół ten ma charakteryzować się funkcją „krytyczną” wobec społeczeństwa, oderwaniem od klas posiadających, zarzuceniem konserwatyzm u, rozwojem grup podstawowych ' Basisgruppen und -gem einden) oraz charakterem wspólnotowym...
ks. H enryk Bogacki SJ, W arszaw a
