9 (2020)
Marek Białokur*
Instytut Historii, Uniwersytet Opolski
Antoni Maziarz, Szkoła z tradycjami. Dzieje Zespołu Szkół im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Opolu i placówek z nim powiązanych 1878–2020, Wydawnictwo Sindruk-DIMK, Opole 2020, ss. 272.
Historia szkolnictwa to zagadnienie wielowymiarowe, które w pierwszej kolejności wiąże się z formalną stroną procesu edukacyjnego. Dotyczy to głównie aktów prawnych dotyczących oświaty oraz związanych z nimi kwestii organizacyjnych. Niemniej istotne, szczególnie w powszechnym odbiorze, są kwestie dotyczące relacji nauczyciel–uczeń oraz szkoła–ro- dzice. Wreszcie każdy na temat szkoły ma mniej lub bardziej wyrobio- ne zdanie, nawet jeśli w szkolnej ławce ostatni raz siedział jako uczeń kilkadziesiąt lat temu. Niezależnie od tego, której materii dotykamy na początku i na końcu zawsze jest człowiek, w roli ucznia, nauczyciela, ro- dzica/opiekuna czy też urzędnika centralnej lub lokalnej administracji oświatowej. Wszystkie wymienione grupy tworzą podstawy funkcjono- wania oświaty oraz klimat, który w niej panuje. W tej sytuacji trudno się dziwić, że badacze opisujący dzieje oświaty poświęcają im sporo uwagi. Najczęściej ich badania przyjmują formę naukowych artykułów lub przyczynków, a w ich powstaniu niebagatelną rolę odgrywają często wspomnienia absolwentów szkół oraz pedagogów. Nie brakuje również
* M. Białokur (2020). Antoni Maziarz, Szkoła z tradycjami. Dzieje Zespołu Szkół im.
Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Opolu i placówek z nim powią- zanych 1878–2020, Wydawnictwo Sindruk-DIMK, Opole 2020, ss. 272. Annales Collegii Nobilium Opolienses, 9, ss. 317–323, mbialokur@uni.opole.pl, ORCID: 0000-0002-8475- 033X.
szym, tj. książkowym ujęciu. I właśnie do tej grupy dołączyło w 2020 r.
opracowanie, którego autorem jest dr hab., prof. Uniwersytetu Opolskie- go Antoni Maziarz – pracownik naukowy Instytutu Historii Uniwersy- tetu Opolskiego i jednocześnie nauczyciel historii, który obiektem swo- ich badań uczynił dzieje Zespołu Szkół im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Opolu oraz placówek z nim powiązanych na przestrzeni lat 1878–2020.
Antoni Maziarz do podjęcia tematyki, która swoim zakresem chrono- logicznym odnosi się do ostatnich dwóch stuleci jest bez wątpienia bar- dzo dobrze przygotowany. Przekonują o tym jego liczne publikacje zwarte, w tym szczególnie cenna monografia pt. O. Klemens Dąbrowski (1875–
–1953). Pierwszy polski benedyktyn doby pokasacyjnej (Opole 2019) oraz liczne artykuły naukowe. W tej grupie znajdują się prace, które bezpośred- nio dotyczą wątków związanych z młodzieżą szkolną, jak choćby: Rewolu- cje młodych. Rola młodzieży w XIX-wiecznych ruchach niepodległościowych, [w:] Od KEN do MEN. Edukacja młodzieży jest jedynym dla państwa ciągłe- go uszczęśliwiania warunkiem. Studia o instytucjach, ludziach i programach polskiej oświaty (Opole 2014). W kontekście tematyki recenzowanej pracy, która dotyczy historii jednej z najlepszych opolskich szkół średnich, szcze- gólnie istotne znaczenie ma fakt, iż jej autor ma w swoim dorobku także publikacje, które bezpośrednio odnoszą się do historii Opola. Był także redaktorem trzeciego tomu serii Opolanie znani i nieznani, poświęconego czasom pruskim w historii miasta, który w 2015 r. ukazał się nakładem opolskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego w Biblioteczce Opolskiego Maturzysty. Analiza jego aktywności wskazuje również na licz- ne dokonania w zakresie organizacji opolskiego życia naukowego. Mam tu na myśli przede wszystkim organizację konferencji, w tym poświęconych powstaniu styczniowemu, na której prezentowane był m.in. wystąpienia o tematyce stricte edukacyjnej, jak i biografistyce. Ma to szczególne zna- czenie w kontekście jego najnowszej pracy, czyli monografii Zespołu Szkół im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Opolu, która w znaczącym stopniu jest historią ludzi, którzy ją tworzyli, tj. jej nauczycie- li, administracji i obsługi, a przede wszystkim uczniów. Pozwoliłem sobie zwrócić uwagę na naukowe dokonania profesora Antoniego Maziarza, aby podkreślić radość, którą sprawiła mi propozycja zrecenzowania tej pu- blikacji. Moja radość jest tym większa, że jako rodowitemu opolaninowi historia oświaty na terenie miasta jest mi szczególnie bliska. I tu, już na
wstępie pragnę podkreślić, że w tym ze wszech miar pozytywnym stanie emocjonalnym, pozostałem przez cały czas poświęcony na lekturę, o czym na kolejnych stronach postaram się przekonać czytelników tej recenzji, i jak sądzę także każdy, kto sięgnie po tą bogatą, zarówno w treść, jak i ikono- grafię książkę, której wydanie uświetniło tegoroczny jubileusz popularnego opolskiego „Prymasa”.
Już na wstępie recenzji należy podkreślić, że autor pracy nie zapomniał, iż nie ma zjawiska społecznego ani też instytucji, które powstawały i funk- cjonowały w próżni, co oznacza, że kształtowały się pod wpływem czy na- wet naciskiem konkretnych wydarzeń z przeszłości. Ten aspekt niezwykle sugestywnie opisany został w opracowaniach, których wiele wykorzysta- nych zostało w recenzowanej pracy. Powyższą konstatację traktuję jako wprowadzenie do oceny bazy źródłowej monografii. A tu już na wstępie należy podkreślić, że zgromadzony na potrzeby pracy materiał źródłowy stanowi jej bardzo mocną stronę. Szczególną uwagę zwracają wykorzysta- ne zespoły zdeponowane w Archiwum Państwowym w Opolu, Archiwum Uniwersytetu Opolskiego oraz Archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Opolu. Naturalnie największą i jednocześnie najważniejszą dla tematu bazę archiwalną stanowiła ta, która znajduje się w zasobach Ze- społu Szkół im. Prymasa Tysiąclecia Stefana kard. Wyszyńskiego w Opolu.
Równie imponująca jest, zgromadzona i wykorzystana na potrzeby książ- ki, literatura przedmiotu, która liczy ponad sto pozycji zwartych oraz kilkadziesiąt artykułów prasowych oraz niezwykle cenne w tego rodzaju opracowaniach kroniki szkoły, a także wywiady przeprowadzone z pra- cownikami i absolwentami szkoły. Signum temporis stanowi z kolei baza materiałów dostępnych online. W tym kontekście należy zgodzić się z au- torem, że bogactwa treści i kunsztu artystycznego zawartego w tradycyj- nych szkolnych kronikach nie zastąpi współcześnie nawet najlepsza strona internetowa. Odnotujmy, że analizując zgromadzony materiał źródłowy Antoni Maziarz posłużył się przede wszystkim metodami – filologiczną i porównawczą. Książka, co ważne, jest dobrze zbudowana od strony nar- racyjnej, a autor, choć nie unika jednoznacznych ocen, w wielu miejscach zachował konieczną wstrzemięźliwość.
Obszerny, jak na objętość książki, Wstęp ma klasyczny charakter, dzię- ki czemu pozwala poznać motywy, które legły u jej powstania. Kwestia ta poruszona została również w Słowie wstępnym/Liście obecnego dyrek- tora Zespołu Szkół imienia Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wy- szyńskiego w Opolu – Romualda Florczaka. Wspomniany Wstęp zawiera
materiałów źródłowych wykorzystanych przy jej opracowywaniu.
Po wspomnianym liście i wstępie na czytelnika czeka pierwsza z dwóch obszernych części, na które podzielony został tekst główny. Au- tor zatytułował ją „Rys historyczny” i podzielił na osiem rozdziałów. Już pierwszy wzbudza uznanie, gdyż tylko tak mogę odnieść się do pomysłu umieszczenia w nim historii budynku, w którym od ponad 120 lat mia- ły swoją siedzibę szkoły różnego typu, a obecnie zajmowany jest przez bardzo popularne wśród opolskiej młodzieży PLO nr V. Równie cenne było przedstawienie w drugim rozdziale, historii szkolnictwa w Opolu/
Oppeln przed 1945 r., co jeszcze kilkadziesiąt lat temu, tj. przed prze- łomem 1989 r., w tego rodzaju monografii byłoby obarczone licznymi ideologicznymi ograniczeniami. Kolejne rozdziały części pierwszej re- cenzowanej książki skupiają się na historii szkół wchodzących w skład Zespołu Szkół im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego, zarówno w przeszłości, jak i obecnie. Do tego grona należą opisane przez Antoniego Maziarza – Liceum dla Dorosłych, Zaoczne Liceum Ogólno- kształcące dla Dorosłych i jego poprzednicy, Liceum Ogólnokształcące dla Pracujących oraz Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych zwane
„Wieczorówką” oraz Publiczne Liceum Ogólnokształcące Nr V, a także będące już historycznymi placówkami na mapie Opola – Liceum Re- polonizacyjne, Szkoła Podstawowa dla Dorosłych, Liceum Medyczne, Medyczne Studium Zawodowe wydział Opiekunek Dziecięcych, Pod- stawowe Studium Zawodowe, Zasadnicza Szkoła Zawodowa dla Do- rosłych, Publiczne Gimnazjum dla Dorosłych, Liceum Profilowane Nr II oraz Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące. W ostatnim rozdziale części pierwszej przedstawione zostały okoliczności nadania imienia Prymasa Tysiąclecia Stefana kardynała Wyszyńskiego Zespołowi Szkół oraz najważniejsze wydarzenia, które towarzyszyły obchodom corocznie organizowanego Dnia lub Tygodnia Patrona. Z lektury tej części książ- ki można dowiedzieć się między innymi, że opolski Zespół Szkół był pierwszą w Polsce szkołą publiczną, która za patrona obrała sobie wła- śnie Prymasa Tysiąclecia.
Druga część książki zatytułowana „Praca Szkoły” to obszerna analiza najważniejszych aspektów pracy wychowawczej i dydaktycznej szkoły, udziału uczniów w konkursach, turniejach wiedzy, olimpiadach przed- miotowych i zawodach sportowych. Ponadto analiza działalności szkoły w życiu naukowym i kulturalnym, w tym organizacja sesji popularno-
naukowych i prelekcji zaproszonych gości oraz uczniowskich występów artystycznych. Z opracowania dowiadujemy się o zajęciach pozalek- cyjnych, kołach zainteresowań, wycieczkach szkolnych, międzynaro- dowych projektach edukacyjnych oraz działalności Samorządu Szkol- nego. W ostatnich rozdziałach części drugiej analizie poddane zostały organizacje branżowe nauczycieli, najważniejsze informacje dotyczące pracowników administracji i obsługi szkoły oraz sylwetki dyrektorów kierujących przez lata tą ważną instytucją oświatowo-wychowawczą na mapie Opola. Zakończenie tej części stanowi opracowany przez Teresę Seremak opis najważniejszych wydarzeń z udziałem uczniów i nauczy- cieli Zespołu Szkół im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyń- skiego w roku szkolnym 2019/2020.
Bez wątpienia wartością monografii napisanej przez Antoniego Ma- ziarza jest przypomnienie licznego grona osób, które zapisały się w hi- storii szkoły. W kilku przypadkach – jak choćby dr Stefanii Mazurek, która w latach 1947–1950 była dyrektorem Liceum Repolonizacyjnego, następnie LO dla Pracujących (1950–1951), wreszcie w latach 1950–1960 dyrektorem Korespondencyjnego Liceum Ogólnokształcącego – były to osoby, które swoją aktywnością zawodową i postawą zapisały piękną kartę w historii miasta i całego regionu. A tym, co je wyróżniało było oddanie się pracy, przy jednoczesnym stawianiu bardzo wysokich wy- magań swoim nauczycielom, o czym autor książki przekonuje, cytując ich wypowiedzi: „Dyrektorka wymagała całkowitego poświęcenia się pracy w Szkole. Matematyk Witold Szmidt mawiał, że »trzeba nam spać w butach«, bo dyr. Mazurek zawsze może wezwać do gabinetu na ul. Ko- ściuszki 14. Nauczyciele musieli znać indywidualne uwarunkowania każdego ucznia. Ich problemy, charaktery i wyniki nauki były z osobna omawiane na niekończących się posiedzeniach rad pedagogicznych”.
Inną z postaci, której w pracy poświęcono wiele uwagi, doceniając wie- loletnią działalność na stanowisku dyrektora Zespołu Szkół, był Jan Ci- pior.
Na jednej z kart tej interesującej książki czytamy: „Ze Szkoły, któ- ra była swoistym przytuliskiem, stała się najbardziej obleganą szkołą średnią w Opolu” i jest to z całą pewnością najlepsza puenta tego, co o drodze jaką przeszedł Zespół Szkół można napisać, gdy uważnie ob- serwuje się jej niewątpliwy sukces frekwencyjny, ale także uzyskiwane z każdym rokiem coraz lepsze wyniki uczniów zarówno na maturze, jak i w konkursach oraz olimpiadach przedmiotowych. Wartością pozycji,
szkół ponadpodstawowych, jest także wiele zamieszczonych w niej in- formacji, które pokazują jak bardzo na przestrzeni kilkudziesięciu lat zmieniły się szkoły, a przede wszystkim zachowanie w nich uczniów. Za przykład niech posłuży poniższy fragment: „W latach 60. zaprzestano walki z dorosłymi palaczami, na korytarzach ustawiono ciężkie, kute po- pielniczki, a w następnym dziesięcioleciu ze względu na palaczy wydłu- żono przerwy. Normą było palenie papierosów nawet w trakcie matur”.
Nie brakuje także historii dowcipnych, jak choćby tej związanej z wizytą w szkole w 2006 r. prof. Jana Miodka, którego prowadząca spotkanie Agnieszka Wojnowska określiła mianem „Najwybitniejszego kulturysty mowy polskiej”. „Profesor – czytamy w dalszej części opracowania – był też pytany o sprawy lokalne, czyli m.in. o odmianę nazwy miejscowości
»Kup«. Odnotował regionalne stosowanie wyłącznie formy mianownika i dodał, że zgodnie »ze strukturą słowa powinno mówić się w Kupie«, choć wiem, że to się źle kojarzy”.
Wszystkie przywołane powyżej kwestie zostały obudowane ikonogra- fią, która jest nie tylko bogata, ale co szczególnie istotne bardzo dobrze dobrana. Dzięki temu czytelnik ma możliwość zobaczyć niemal wszystkie najważniejsze z opisanych w książce miejsc, postaci i wydarzeń. W tym kontekście aż ciśnie się na usta, aby przypomnieć powiedzenie „doświad- czonych belfrów”: „Powiedz mi, a zapomnę. Pokaż mi, a zapamiętam”.
I bardzo dobrze, że autor o tym pamiętał, nie tylko ciekawie opisując dzieje szkoły, ale także bogato ilustrując swój wykład. W tym miejscu pragnę podkreślić i zarazem docenić, że autor nie nadużywa w książce cytatów, a tam gdzie postanowił wykorzystać refleksje i przemyślenia in- nych osób, zrobił to umiejętnie i co najważniejsze trafnie. Podsumowując pragnę podkreślić, że książka przygotowana została według obowiązują- cych wymogów edytorskich, a zamieszczone w niej przypisy sporządzono w sposób prawidłowy. Dominują wśród nich bibliograficzne odsyłacze proste, ale jest również wiele przypisów złożonych i biograficznych. Do- ceniam ponadto zamieszczenie w pracy wykazu skrótów, indeksu oso- bowego, streszczenia, podsumowania najważniejszych wątków w języku angielskim, a przede wszystkim bibliografii, która jak na tego rodzaju publikację jest niezwykle bogata. Szczególną uwagę zwraca tu wspo- mniane wykorzystanie źródeł archiwalnych. Używając wojskowej termi- nologii – zadanie, którym było przygotowanie monografii Zespołu Szkół im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Opolu oraz
placówek z nim powiązanych na przestrzeni lat 1878–2020 zostało przez prof. Antoniego Maziarza oraz dyrekcję i pracowników szkoły, którzy go w tym naukowym przedsięwzięciu wspierali, za wykonane bardzo do- brze. Na taką ocenę, w największym stopniu, wpływa przywoływana już baza źródłowa, znakomity aparat naukowy autora, strona językowo-styli- styczna pracy oraz last but not least konsekwencja w ujęciu opisywanych zagadnień, która na gruncie analizy kwestii oświatowych jest szczególnie pożądana. Tym samym książka dołącza do grona monografii opisujących ważne karty historii oświaty w Opolu – szkolnictwa, którego losy były zdeterminowane wydarzeniami o przełomowym znaczeniu w znacznie szerszym wymiarze niż tylko ten dotyczący Śląska – vide wydarzenia z lat I i II wojny światowej, wpływu ideologii i systemów – nazistowskie- go i komunistycznego oraz przełomowego 1989 r. A wszystko to opisane z najwyższą naukową rzetelnością. Jednocześnie w sposób przystępny dla szerszego grona odbiorców.
