ZAGONOWA I REDLINOWA UPRAWA ZIEMNIAKA W PRODUKCJI NASIENNEJ

ZAGONOWA I REDLINOWA UPRAWA ZIEMNIAKA W PRODUKCJI NASIENNEJ dr Ewa Turska - IHAR, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie, 76-009 Bonin k. Koszalina

Uprawa ziemniaka w postaci 2 lub 3 rzędów roślin tworzących zagon od kilku lat staje się w Polsce coraz częściej spotykaną nowinką tech- nologiczną. Dotychczas nie praktykowano tej formy uprawy w pro- dukcji nasiennej, między innymi z powodu braku wyników badań +

określających jej przydatność w porównaniu z tradycyjnym wysadza- niem bulw w redliny.

Poziom porażenia przez wirusy jest podstawowym czynnikiem kwalifikującym jakość sadzeniaków, a każda innowacja technologicz- na, różnicująca zagrożenie wirusami, może mieć istotne praktyczne znaczenie dla ich zdrowotności, zarówno w kierunku jej poprawy, jak 1 pogorszenia.

W doświadczeniach wykonanych w Boninie w latach 2000-2002 poza aspektami agrotechnicznymi obydwu sposobów uprawy (wiel- kość plonu, udział różnych frakcji itp.) oceniono także poziom pora- żenia wirusami bulw badanej odmiany Balbina, charakteryzującej się znaczną podatnością na wirus liściozwoju (ocena 5,5 w skali 1 do 9) i wyraźną odpornością na wirus Y (6,5). Taka relacja między odporno- ściami na główne wirusy daje możliwość oceny wpływu badanych czynników (sposób uprawy i gęstość sadzenia) na szerzenie się wiru- sów w warunkach poletek doświadczalnych, na niewielkich po-

wierzchniach. |

Uzasadniony był również wybór, jako obiektu badawczego, wirusa liściozwoju przenoszonego przez mszyce w sposób trwały, gdyż w odniesieniu do tzw. wirusów nietrwałych ziemniaka (Y lub M) wpływ czynników epidemiologicznych w warunkach doświadczeń poletko-

wych jest na ogół mniej wyraźny. |

Dla wyrównania stopnia zagrożenia w obrębie relatywnie zdro- wych sadzeniaków w równomiernych odległościach wysadzano dwie redliny bulw wtórnie porażonych wirusem liściozwoju (ok. 800 bulw jako dodatkowe źródła infekcji), co zwiększało prawdopodobieństwo szerzenia się wirusa. Jednocześnie w doświadczeniach porównywano wpływ różnych gęstości sadzenia w rzędzie na agrotechniczne efekty obydwu sposobów uprawy. W praktyce różnicując gęstość sadzenia, przy użyciu tej samej, wyrównanej wielkości sadzeniaka, uzyskuje się różną zwartość łanu. W warunkach doświadczalnych różnice w zwar- tości łanu uzyskane w ten sposób są z pewnością mniej wyraźne, niż to ma miejsce na plantacjach produkcyjnych.

Dla porównania wybrano trzy gęstości sadzenia: ok. 21, 27 i 36 cm, co różnicowało obsadę roślin na hektarze, która wynosiła przy uprawie tradycyjnej (redlinowej) odpowiednio: ok. 60 tys., 50 tys. i 40 tys., a przy uprawie zagonowej: ok. 95 tys., 75 tys. 1 60 tys.

_ Ро oceny porazenia bulw wirusami pobierano po jednej bulwie z potomstwa kazdej rosliny (dla potowy roslin na kazdym obiekcie ba- dawczym). Badania wykonano rutynową metodą tzw. próby oczkowej z zastosowaniem testu serologicznego DAS ELISA, oceniając poza wirusem liściozwoju także porażenie wirusami Y i M. Wyniki podano w tabelach 1 i 2.

Tabela 1 Szerzenie się wirusa liściozwoju ziemniaka przy tradycyjnej

i zagonowej uprawie oraz różnych gęstościach sadzenia

Obiekty badawcze Porażenie bulw (%) uprawa / gęstość (cm) / rok badań

obsada (tys.rośl./ha) 2000 2001 2002

Redlinowa / 21 cm / 60 tys. 1,4 1,0 2,8

/27 ст / 50 tys. 0,6 1,0 18,6

/ 36 cm / 40 tys. 1,6 0,6 24,2

Zagonowa / 21 ст / 95 tys. 0,4 0,9 7,5

/ 27 cm / 75 tys. 0,4 0,5 2,5

/ 36 cm / 60 tys. 2,7

Tabela 2 Szerzenie się wirusów nietrwałych ziemniaka Y i M przy tradycyjnej

i zagonowej uprawie i różnych gęstościach sadzenia

Obiekty badawcze Rok badań

uprawa / 2000 | 2001 | 2002

gęstość (cm) / porażenie bulw wirusami (%)

obsada (tys. rośl./ha) Y M Y M Y M

Redlinowa/21/60 | 3,9 | 0,9 | 6,1 10 | 11,1 | 4,9

/27/50 4,8 4,8 8,8 0,8 9,6 6,2

/ 36/40 3,4 1,2 6,6 1,3 11,6 10,2

Zagonowa /21/95 4,3 0,6 5,6 0,3 13,7 7,2

/27 175 4,5 0,6 | {4,1 0,8 12,1 7,5 /36/ 60 4,2

* oznaczenia jak w tabeli 1

W ciągu 3 lat doświadczeń jedynie w roku 2002 wystąpiły warunki sprzyjające znacznemu szerzeniu się wirusów, związane m. in. z przebiegiem temperatur w okresie wegetacji ziemniaka, a w następ- stwie z rozwojem populacji mszyc — wektorów wirusów. W związku z czym w tabelach nie uśredniano danych z lat, gdyż w analizie zjawisk z zakresu epidemiologii wirusów (podobnie jak i innych patogenów) jednoroczne wyniki uzyskane w warunkach zagrożenia mają większą wartość i mogą być podstawą do bardziej ogólnego wnioskowania.

Porównując uprawę redlinową ziemniaka z zagonową (tab. 1), stwierdzono w roku 2002 wyraźnie wyższe porażenie wirusem liściozwoju przy rzadszym sadzeniu w rzędach lub redlinach, co jednoznacznie wskazuje na mniejszą obsadę roślin na jednostce powierzchni. Jest to wynik, którego konsekwencje w praktycznej produkcji mogą być bardzo istotne, szczególnie w warunkach wyższego zagrożenia wirusami.

Od dawna przyjęto zasadę, że w produkcji sadzeniaków zaleca się gęstsze sadzenie ze względu na możliwość uzyskania większej liczby mniejszych bulw, odpowiadających wielkością frakcji sadzeniakowej wg norm. Natomiast w literaturze źródłowej nie było dotychczas jed- noznacznych wyników badań nad wpływem takich czynników jak obsada roślin na I ha i wynikająca stąd zwartość łanu na zdrowotność,

a ściślej porażenie bulw wirusami. -

Opinie na ten temat, na podstawie badan prowadzonych takze w Polsce, były czasami rozbieżne. Stwierdzano m. in., iż gęsty, zwarty łan ziemniaka może także sprzyjać zwiększeniu porażenia ze względu na łatwiejszy kontakt roślin chorych i zdrowych lub stwarzanie spe- cyficznego mikroklimatu, który być może sprzyja rozwojowi mszyc rozprzestrzeniających wirusy. Albo uważano, że przy rzadszym за- dzeniu rośliny wcześniej nabywają odporność na infekcję związaną z ich wcześniejszym starzeniem się, a w następstwie tego porażenie może być mniejsze.

Wyniki badań z roku 2002 wskazują na najniższe porażenie wiru- sem liściozwoju w uprawie zagonowej przy obsadzie roślin 60 i 75 tys. na I ha, podobnie niskie porażenie stwierdzono przy obsadzie 60 tys. roślin w uprawie redlinowej (tab.1). Natomiast mniejsza obsada, 40 1 50 tys. roślin na ! ha, w uprawie redlinowej powodowała wyraź- ny wzrost porażenia, ale i gęsta (95 tys.) w uprawie zagonowej wyka-

| 7

zywała tendencję wzrostu. Powszechnie wiadomc. że zbytnie zagęsz- czenie roślin może powodować zaburzenia w ich rozwoju związane z niedoborem światła, wody i składników pokarmowych, a wszelkie nieprawidłowości rozwoju mogą zwiększać podatność roślin na in- fekcję wirusową.

W przedstawionych w tabeli 2 wynikach oceny porażenia bulw ważnymi w produkcji nasiennej ziemniaka wirusami Y 1 M, przeno- szonymi przez mszyce w sposób nietrwały, nie stwierdzono tak wy- raźnej zależności poziomu zawirusowania od badanych czynników, jak to miało miejsce w odniesieniu do wirusa lisciozwoju. Niemniej pewne podobne tendencje, jak w wypadku wirusa liściozwoju, wy- stąpiły w porażeniu bulw wirusem M w roku 2002 (tab. 2). Można zatem sądzić, że w produkcji, na dużych plantacjach nasiennych po- dobne relacje mają miejsce, ale przy braku źródeł infekcji wewnątrz plantacji. W takich wypadkach porażenie wirusami w większym stopniu jest zależne od mszyc zasiedlających plantacje z ładunkiem infekcji pochodzącej ze źródeł z zewnątrz.

Podsumowując przedstawione wyniki badań, można stwierdzić, że zagonowy sposób uprawy ziemniaka może być przydatny także w produkcji sadzeniaków, a nawet wskazany ze względu na możliwość poprawy ich zdrowotności w aspekcie chorób wirusowych. Natomiast warunkiem uzyskania powyższych pozytywnych efektów powinno być zachowanie optymalnej obsady roślin na jednostce powierzchni, gwarantującej dobrą zwartość łanu, ale w umiarkowanych granicach.

Wydaje się, że przekraczanie norm powyżej 60-70 tys. roślin na I ha nie jest uzasadnione ze względu na pogarszanie zdrowotności bulw i wzrost porażenia wirusami (liściozwoju, M i prawdopodobnie У).

Zbyt duża obsada roślin może być także dyskusyjna ze względów ekonomicznych, ale to nie było przedmiotem niniejszych badań.

Literatura

Gabriel. W. 1989. Epidemiologia chorób wirusowych ziemniaka. PWN War- szawa, 204 s.

Jabłoński K. 2002. Agrotechniczne efekty bezorkowej i zagonowej uprawy ziemniaka. — Ziemn. Pol. 4: 4-13