Królewiak, K., Wróbel, M. (2014). Will I feel the way you do, because I like you? The influence of interpersonal attractiveness on affective contagion – Back Content of Social Psychological Bulletin (Psychologia Społeczna)

422

Poczuj! to, co ty, je"li ci! polubi!?

Wp yw atrakcyjno"ci interpersonalnej

na zara#anie afektywne

Klara Królewiak

_{, Monika Wróbel}

2 _{Uniwersytet "ódzki, Instytut Psychologii}

Celem przedstawionych bada$ by a analiza zwi%zku mi!dzy atrakcyjno"ci% interpersonaln% nadawcy a podatno"ci% odbiorcy na zara#anie afektywne. Badani (N = 82) ogl%dali Þ lmy z nadawc% prezentuj%-cym pozytywn% b%d& negatywn% ekspresj! emocjonaln%. Przed obejrzeniem Þ lmu oceniali swój nastrój (pomiar deklaratywny i ukryty) oraz czytali winiety przedstawiaj%ce nadawc! w pozytywnym lub nega-tywnym "wietle. Po obejrzeniu Þ lmu ponownie dokonywano pomiaru afektu. Wyniki ujawni y, #e atrak-cyjno"' interpersonalna nadawcy wp ywa na podatno"' odbiorcy na zara#anie afektywne. Badani wysoko oceniaj%cy atrakcyjno"' interpersonaln% nadawcy przejmowali jego afekt, w przeciwie$stwie do osób, które ocenia y go jako nieatrakcyjnego, przy czym efekt ten by obserwowany jedynie w przypadku ukry-tego pomiaru nastroju.

S owa kluczowe: zara!anie afektywne, atrakcyjno#$ interpersonalna, efekty asymilacji i kontrastu, winiety

Zara#anie afektywne jest powszechnie wyst!puj%cym w interakcjach spo ecznych zjawiskiem transferu sta-nów afektywnych mi!dzy lud&mi. Wed ug dominuj%ce-go obecnie podej"cia, któredominuj%ce-go zwolennikami s% Hatfield, Cacioppo i Rapson (1994), u pod o#a tego procesu le#% dwa mechanizmy. Pierwszym z nich jest na"ladowanie motoryczne (motor mimicry) polegaj%ce na obserwacji niewerbalnej ekspresji innej osoby (nazywanej dalej na-dawc%) i imitowaniu tej ekspresji w sposób automatyczny, bez udzia u "wiadomo"ci. Zjawisko to jest obecne w wie-lu codziennych sytuacjach. Na przyk ad Kendon (1970), obserwuj%c klientów pubu, zauwa#y , #e osoby siedz%ce przy jednym stole cz!sto przybieraj% podobny wyraz twa-rzy, postaw! cia a czy gestykulacj!, automatycznie na-"laduj%c swoich rozmówców. Istnienie tego procesu po-twierdzono w wielu badaniach eksperymentalnych (np.

Hess, Bourgeois, 2010; Lakin, Chartrand, 2003; Sonnby-Borgström, Jönsson, Svensson, 2008; Stel, Blascovich i in., 2010). Udowodniono równie#, #e na"ladowanie mo-toryczne mo#e dotyczy' ekspresji emocjonalnych, które s% prezentowane poni#ej progu "wiadomo"ci (Dimberg, Thunberg, Elmehed, 2000).

Zdaniem Hatfield i wspó pracowników (1994), na"la-dowanie motoryczne uruchamia drugi mechanizm za-ra#ania afektywnego – sprz!#enie zwrotne z ekspre-sji emocjonalnej (afferent feedback). Zjawisko to pole-ga na tym, #e zmiany w zakresie ekspresji emocjonalnej, jakie pojawiaj% si! u odbiorcy w wyniku na"ladowania motorycznego, prowadz% do wygenerowania u niego na-stroju lub emocji koresponduj%cych z ekspresj% nadaw-cy. Na przyk ad, je"li odbiorca zacznie imitowa' rados-n% ekspresj! emocjonalrados-n% nadawcy, fakt ten zostanie natychmiast przez odbiorc! odnotowany i zinterpre-towany jako informacja o jego aktualnym samopoczu-ciu. W efekcie równie# zacznie odczuwa' pozytywny afekt. Klasycznym potwierdzeniem mechanizmu sprz!-#enia zwrotnego z ekspresji emocjonalnej s% wyniki eksperymentu Stracka, Martina i Steppera (1988), któ-rego uczestnicy byli proszeni o trzymanie o ówka raz

Klara Królewiak, Szko a Wy#sza Psychologii Spo ecznej, Wy -dzia Psychologii, ul. Chodakowska 19/31, 03-815 Warszawa, e-mail: kkrolewiak@swps.edu.pl

Monika Wróbel, Uniwersytet (ódzki, Instytut Psychologii, ul. Smu gowa 10/12, 91-433 (ód&, e-mail: mwrobel@uni.lodz.pl Kor espondencj! w sprawie artyku u prosimy kierowa' na adres: kkrolewiak@swps.edu.pl

w z!bach (dzi!ki czemu przybierali u"miechni!ty wyraz twarzy), raz w ustach (smutny wyraz twarzy). Okaza o si!, #e wraz z przyj!t% ekspresj% pojawia y si! zmiany nie tylko w zakresie subiektywnych do"wiadcze$ emo-cjonalnych, lecz tak#e aktywno"ci AUN czy ocen za-bawno"ci ogl%danych kreskówek.

Empirycznego wsparcia dla %cznego dzia ania obu mechanizmów, a zatem dwuetapowego przebiegu zara-#ania postulowanego przez zespó Hatfield, dostarczaj% wyniki wielu bada$ (np. Barsade, 2000; Doherty, Orimoto, Singelis, Hatfield, Hebb, 1995; Lundqvist, Dim -berg, 1995; Neumann i Strack, 2000). Wykazano w nich, #e kontakt z osob% wyra#aj%c% pozytywne b%d& nega-tywne stany emocjonalne skutkowa , po pierwsze, ana-logiczn% ekspresj% u obserwatora (np. kodowan% przez nie"wiadomych celu eksperymentu s!dziów kompeten-tnych lub mierzon% za pomoc% elektromiografu), a po drugie, wzbudzeniem u niego koresponduj%cych z t% eks-presj% uczu'. Warto jednak nadmieni', #e istniej% bada-nia, w których nie uda o si! wykaza' przyczynowo-skut-kowego zwi%zku mi!dzy wyst!powaniem na"ladowania motorycznego i zara#ania afektywnego (Hess, Blairy, 2001; van der Schalk i in., 2011)1_.

Chocia# zara#anie afektywne cz!sto zachodzi w co-dziennym #yciu, ró#ni ludzie w niejednakowym stopniu s% podatni na przejmowanie stanów afektywnych ota-czaj%cych ich osób (Doherty, 1997; Hatfield i in., 1994). Zidentyfikowano wiele czynników indywidualnych oraz sytuacyjnych mog%cych mie' wp yw na przebieg transfe-ru emocji i nastroju. Nale#% do nich mi!dzy innymi cechy osobowo"ci i temperamentu odbiorców (np. ugodowo"', perseweratywno"', reaktywno"' emocjonalna), ich p e' psychologiczna i struktura Ja, a tak#e stopie$ intensyw-no"ci i autentyczintensyw-no"ci ekspresji emocjonalnej nadawcy (Bartel, Saavedra, 2000; Doherty, 1997; Hennig-Thurau, Groth, Paul, Gremler, 2006; Ilies, Wagner, Morgeson, 2007; Wróbel, 2010a, 2010b). W"ród czynników sytua-cyjnych istotn% rol! odgrywaj% tak#e zmienne o

charak-terze relacyjnym. Wykazano na przyk ad, #e je"li na-dawc! i odbiorc! %czy przyja&$, wyst%pienie transfe-ru stanów afektywnych jest bardziej prawdopodobne ni# w przypadku osób nieznaj%cych si! (Anderson, Keltner, John, 2003; Kimura, Daibo, Yogo, 2008). Jednym z ba-da$ pokazuj%cych t! zale#no"' jest eksperyment przepro-wadzony przez Andersona, Keltnera i Johna (2003). Jego uczestnicy ogl%dali film raz wspólnie ze swoim wspó lo-katorem, a raz z nieznan% im osob%. W trakcie ogl%dania filmu ekspresja emocjonalna badanych by a nagrywa-na, a nast!pnie oceniana przez s!dziów kompetentnych. Okaza o si!, #e w przypadku wspó lokatorów a zbie#no"' cz!sto"ci ujawniania pozytywnych i nega-tywnych emocji, natomiast w wypadku osób nieznaj%-cych si! nie odnotowano podobnej zale#no"ci. Podobne rezultaty uzyskali japo$scy naukowcy w badaniu z u#y-ciem winiet (Kimura i in., 2008). Uczestnicy mieli wy-obrazi' sobie, #e maj% do czynienia z przyjacielem, oso-b% o wy#szym i ni#szym statusie spo ecznym oraz zna-jomym. Zara#anie afektywne wyst%pi o w ka#dej z grup, jednak badani istotnie silniej zara#ali si! w przypadku przyjació ni# znajomych (co zaobserwowano zarówno dla emocji pozytywnych, jak i negatywnych). Wynika st%d, #e ludzie atwiej zara#aj% si! afektywnie od osób, które s% im bliskie. Bior%c pod uwag! fakt, #e jednym z podstawowych czynników, dla których ludzie wchodz% w bliskie relacje z innymi, jest atrakcyjno"' interperso-nalna2 _{(Aronson, Wilson, Akert, 2006; Cialdini, 2007;}

Wojciszke, 2006) mo#na przypuszcza', #e czynnik ten odgrywa znacz%c% rol! tak#e w procesie zara#ania afek-tywnego. Innymi s owy, ludzie powinni zara#a' si! at-wiej emocjami i nastrojami tych osób, które spostrzegaj% jako atrakcyjne interpersonalnie, ni# tych, które s% we-d ug nich nieatrakcyjne.

Przegl%d bada$ nad zwi%zkiem transferu stanów afek-tywnych i atrakcyjno"ci interpersonalnej nie potwierdza jednak jednoznacznie tej zale#no"ci. Wi!kszo"' z nich ogranicza si! do wykazania wp ywu atrakcyjno"ci in-terpersonalnej wy %cznie na na"ladowanie motoryczne (np. Likowski, Mühlberger, Seibt, Pauli, Weiers, 2008; Stel, Van Baaren i in., 2010; Van Leeuwen, Veling, Van Baaren, Dijksterhuis, 2009). W jednym z takich bada$ kobiety ogl%da y zdj!cia awatarów prezentuj%ce ró#ne emocje. Wcze"niej badane zapami!tywa y, jakie cechy s% przypisane danemu awatarowi: pozytywne (np. mi y, 1 _{Odnotowane rozbie#no"ci mog% wynika' m.in. z ró#nych}

sposobów wywo ywania zara#ania afektywnego oraz odmien-nego pomiaru jego skutków. Zarówno w badaniu Hess i Blairy (2001), jak i van der Schalka z zespo em (2011) zastosowano skale specyficznych emocji, które – jak pokazuj% wyniki eksperymen-tów Neumanna i Stracka (2000) – mog% by' mniej czu e na zmia-ny stanu afektywnego, jakie pojawiaj% si! w drodze zara#ania, ni# skale niespecyficznego nastroju (por. tak#e przegl%d bada$ w: Wróbel, 2008). Badania ró#ni% si! tak#e materia em bod&co-wym wykorzystywanym do wzbudzania u odbiorcy stanów afek-tywnych koresponduj%cych z ekspresj% nadawcy (od statycznych, intensywnych, pozowanych ekspresji emocjonalnych po ekspresje dynamiczne, subtelne i spontaniczne), co równie# mo#e wp ywa' na ich wyniki.

2 _{Atrakcyjno"' interpersonalna jest tutaj rozumiana jako}

„po-zytywna postawa w stosunku do innego cz owieka” (Wojciszke, 2006, s. 278), w sk ad której wchodz% dwa sk adniki: sympatia (lu-bienie i ch!' przebywania z dan% osob%) oraz szacunek (podziw i poszukiwanie opinii danej osoby).

sympatyczny) czy negatywne (np. egoistyczny, agresyw-ny). W trakcie prezentacji dokonywano pomiaru aktyw-no"ci mi!"ni twarzy za pomoc% elektromiografu (EMG). Okaza o si!, #e pozytywna b%d& negatywna ekspresja emocjonalna awatara o pozytywnych cechach powodo-wa a zmiany mimiki tpowodo-warzy badanych kobiet zgodne z ekspresj% przedstawion% na zdj!ciu. Natomiast ogl%da-nie awatara o cechach negatywnych wywo ywa o mogl%da-niej zgodn% lub nawet odwrotn% reakcj! mi!"ni mimicz-nych w stosunku do tej ze zdj!cia (Likowski i in., 2008). Do analogicznych wniosków prowadz% nie tylko bada-nia nad na"ladowaniem mimiki. Na przyk ad w badaniu z wykorzystaniem metody polegaj%cej na kolorowaniu obrazków na podstawie wzoru wykazano, #e uczestnicy w wi!kszym stopniu kopiowali rysunki wtedy, gdy wie-rzyli, #e zosta y one stworzone przez osob! atrakcyjn% fizycznie ni# wtedy, gdy my"leli, #e przygotowa a je oso-ba nieatrakcyjna (Van Leeuwen i in., 2009).

Przytoczone przyk ady bada$ pokazuj%, #e odbior-cy cz!"ciej na"laduj% tych nadawców, którzy posiadaj% pozytywne cechy charakteru lub s% atrakcyjni fizycz-nie. Czynniki te nale#% do wyznaczników atrakcyjno-"ci interpersonalnej (Aronson i in., 2006; Cialdini, 2007; Crisp, Turner, 2009; Wojciszke, 2006), a na"ladowanie motoryczne jest wskazywanym w wielu badaniach me-chanizmem prowadz%cym do zara#ania afektywnego (Dimberg, Lunqvist, 1995; Doherty i in., 1995; Neumann, Strack, 2000). Logiczne zatem wydaje si! oczekiwanie, #e atrakcyjno"' interpersonalna b!dzie sprzyja' sk on-no"ci do zara#ania afektywnego. Po"rednio wskazuj% na to wyniki bada$ Epstude i Mussweilera (2009), w któ-rych wykazano, #e podobie$stwo nadawcy i odbior-cy w postaci przynale#no"ci do tej samej grupy sprzy-ja transferowi afektu. Badacze polecili grupie m!#czyzn i kobiet przeczyta' artyku na temat rosn%cej rywalizacji mi!dzy p ciami, co mia o spowodowa' wi!ksze cie przynale#no"ci do grupy osób tej samej p ci i poczu-cie odr!bno"ci w stosunku do grupy osób p ci odmiennej. Nast!pnie badani ogl%dali zdj!cia twarzy kobiet lub m!#-czyzn wyra#aj%cych pozytywn%, negatywn% lub neutral-n% ekspresj! emocjonalneutral-n%. Na zako$czenie uczestnicy deklarowali stopie$, w jakim odczuwaj% sze"' ró#nych emocji na 10-punktowych skalach. W przypadku ogl%-dania ekspresji osób o tej samej p ci deklarowany afekt by zbie#ny z prezentowanym na zdj!ciach, natomiast w przypadku osób przeciwnej p ci – rozbie#ny (Epstude, Mussweiler, 2009). Innymi s owy, asymilacja do afektu nadawcy by a bardziej prawdopodobna wówczas, gdy na-dawca i odbiorca byli do siebie podobni.

Mimo i# badacze nie kontrolowali, czy badani spo-strzegali osoby o tej samej p ci jako atrakcyjniejsze ni#

osoby odmiennej p ci, podobie$stwo jest uznawane za jeden z wyznaczników atrakcyjno"ci interpersonalnej. To za" pozwala po"rednio wnioskowa' o zale#no"ci mi!-dzy zara#aniem afektywnym a atrakcyjno"ci% interper-sonaln%. Jednocze"nie jednak bezpo"rednia relacja mi!-dzy tymi zmiennymi sta a si! przedmiotem zaledwie kilku bada$. Nale#% do nich wspomniane powy#ej eks-perymenty dotycz%ce zwi%zku lubienia nadawcy przez odbiorc! z zachodzeniem transferu stanów afektywnych (Anderson i in., 2003; Kimura i in., 2008) oraz seria eks-perymentów McIntosha (2006), w której jednak nie o si! potwierdzi' relacji mi!dzy podatno"ci% odbiorcy na zara#anie a atrakcyjno"ci% interpersonaln% nadaw-cy. W swoich badaniach MacIntosh manipulowa atrak-cyjno"ci% interpersonaln% na dwa sposoby – w pierw-szym badaniu za pomoc% stopnia podobie$stwa bada-nego do pomocnika eksperymentatora oraz pozytywnej postawy pomocnika w stosunku do uczestnika, a w dru-gim – blisko"ci% relacji mi!dzy nadawc% a odbiorc% (za-praszaj%c do udzia u w eksperymencie pary przyjació vs. pary nieznajomych). Okaza o si!, #e ta manipulacja w skuteczny sposób wp ywa a na sk onno"' badanych do na"ladowania motorycznego – pomiar za pomoc% EMG wykaza , #e ekspresja lubianych nadawców by a na"lado-wana istotnie cz!"ciej ni# ekspresja nadawców nielubia-nych. Jednocze"nie jednak zale#no"' ta nie przek ada a si! na badane za pomoc% miar samoopisowych subiek-tywne odczucia afeksubiek-tywne badanych. Innymi s owy, bez wzgl!du na to, czy partnerem interakcji by a osoba lu-biana, czy nielulu-biana, badani nie ró#nili si! w zakresie sk onno"ci do zara#ania afektywnego (mierzonego me-todami deklaratywnymi).

Uzyskane przez McIntosha (2006) rezultaty wydaj% si! zaskakuj%ce w kontek"cie przytoczonych wy#ej ar-gumentów potwierdzaj%cych zwi%zek mi!dzy atrakcyj-no"ci% interpersonaln% a na"ladowaniem motorycznym. Jak sam przyznaje, jedn% z przyczyn takich wyników mo#e by' fakt, #e do pomiaru nastroju wykorzysta retro-spektywne miary samoopisowe, a te – jak zauwa#a wie-lu badaczy (Fila-Jankowska, Szczygie , 2004; Robinson, Clore, 2002; Schields, 2004) – mog% powodowa' znie-kszta cenia. Chocia# istniej% dane pokazuj%ce, #e – mimo automatycznego charakteru zara#ania – metody deklara-tywne pozwalaj% uchwyci' dokonuj%c% si! w jego efekcie zmian! stanu afektywnego (np. Barsade, 2002; Doherty, 1997; Doherty i in., 1995; Neumann, Strack, 2000), nie-którzy badacze zwracaj% uwag! na ich ograniczenia. Na przyk ad Epstude i Mussweiler (2009) wykazali, #e prze-"ledzenie efektów asymilacji i kontrastu w przebiegu za-ra#ania aktywnego by o mo#liwe tylko wówczas, gdy na-strój by mierzony metod% niebezpo"redni%. Uczestnicy

przeprowadzonego przez nich badania ogl%dali zdj!cia u"miechni!tych lub smutnych ludzi, a nast!pnie ich na-strój by mierzony popularn% metod% PANAS, raz we-d ug stanwe-darwe-dowej procewe-dury samoopisowej (bawe-danie 1a), raz – za pomoc% stworzonego na jej podstawie uta-jonego wska&nika nastroju (badanie 1b). Okaza o si!, #e tylko w tym drugim przypadku uda o si! zmierzy' zmia-n! nastroju badanych w kontakcie z osobami prezentu-j%cymi pozytywn% vs. negatywn% ekspresj! emocjonal-n%. Wa#nych w tym kontek"cie argumentów dostarcza-j% równie# badania van der Schalka i wspó pracowników (2011), w których – podobnie jak w eksperymentach Epstude i Mussweilera (2009) – manipulowano podobie$-stwem nadawcy i odbiorcy w zakresie przynale#no"ci do tej samej vs. odr!bnej grupy (np. informuj%c uczestni-ków, #e nadawca studiuje na tym samym vs. innym kie-runku lub dobieraj%c nadawców b!d%cych przedstawi-cielami tej samej vs. innej rasy). Podczas ca ego badania mierzono aktywno"' mi!"ni badanych za pomoc% EMG, która – jak si! okaza o – ulega a wyra&nemu wp ywo-wi grupy. Gdy ogl%dano zdj!cia cz onków w asnej gru-py prezentuj%cych z o"' lub strach, mi!"nie twarzy bada-nych wykazywa y bardziej zbie#n% z tymi ekspresjami aktywno"', ni# przy ogl%daniu cz onków grup obcych. Efekt ten jednak nie przek ada si! na wyniki metod sa-moopisowych – zgodnie z nimi badani odczuwali emo-cje koresponduj%ce z prezentowan% przez nadawc! eks-presj% bez wzgl!du na to, czy by on cz onkiem grupy w asnej, czy obcej. Podobie$stwo mi!dzy nadawc% a od-biorc% wp ywa o zatem na sk onno"' odbiorców do na-"ladowania ekspresji nadawcy, jednocze"nie nie moderu-j%c sk onno"ci do zara#ania afektywnego. Interpretumoderu-j%c ten wynik, badacze wskazuj%, #e metody deklaratywne mog% by' nieadekwatne do pomiaru asymilacyjnych vs. kontrastowych skutków zara#ania afektywnego.

Podsumowuj%c, dotychczasowe badania dostarczaj% ar-gumentów pozwalaj%cych oczekiwa', #e atrakcyjno"' in-terpersonalna mo#e odgrywa' istotn% rol! w procesie za-ra#ania afektywnego. Celem bada$ w asnych by o zatem przyjrzenie si! tej roli, przy czym – ze wzgl!du na sygna-lizowane wy#ej problemy – zdecydowano si! zastosowa' dwa rodzaje pomiaru afektu: jawny (samoopisowy) oraz ukryty. Atrakcyjno"ci% interpersonaln% manipulowano za pomoc% jednego z jej wyznaczników – pozytywnych i negatywnych cech (Likowski i in., 2008; Stel, Blascovich i in., 2010; Wojciszke, 2006). Opieraj%c si! na wnioskach p yn%cych z bada$ Epstude i Mussweilera (2009), prze-widywano, #e manipulacja atrakcyjno"ci% interpersonal-n% nadawcy wp ynie na sk onno"' odbiorcy do zara#a-nia afektywnego. Uszczegó owiaj%c oczekiwazara#a-nia, ano si! do efektów asymilacji i kontrastu (wielokrotnie

wykazywanych w badaniach nad tzw. afektywnym po-przedzaniem; por. Godlewska, Kobyli$ska, B aszczak, Ohme, 2007). Epstude i Mussweiler (2009) pokazali bo-wiem, #e kontakt z nadawc% prezentuj%cym okre"lon% ekspresj! emocjonaln% mo#e prowadzi' do zgodnej lub niezgodnej z t% ekspresj% reakcji emocjonalnej w zale#-no"ci od tego, czy badani – dokonuj%c porówna$ – kon-centrowali si! na ró#nicach czy podobie$stwach mi!dzy nimi a nadawc%. Je"li badani po przeprowadzonych po-równaniach opierali si! na podobie$stwach, o do zjawiska asymilacji i pojawia a si! zgodna reak-cja emocjonalna, natomiast je"li na pierwszym planie by y ró#nice, dochodzi o do efektu kontrastu i odmien-nej reakcji afektywodmien-nej. Z racji tego, #e kontakt z nadaw-c% atrakcyjnym wydaje si! sprzyja' poszukiwaniu po-dobie$stw, natomiast kontakt z nadawc% nieatrakcyjnym – poszukiwaniu ró#nic, w badaniach w asnych spodzie-wano si!, #e w przypadku nadawcy postrzeganego przez odbiorców jako atrakcyjny wyst%pi efekt asymilacji (ba-dani zara#% si! jego afektem), natomiast w przypadku nadawcy ocenianego jako nieatrakcyjny – zostanie od-notowany efekt kontrastu (dojdzie do tzw. przeciwzara-#ania, a zatem badani b!d% odczuwa' stan przeciwny do prezentowanego przez nadawc!).

Na podstawie powy#szego toku rozumowania owano nast!puj%ce hipotezy:

Hipoteza 1: W przypadku atrakcyjnego interpersonalnie nadawcy wyst%pi efekt asymilacji, polegaj%cy na tym, #e u odbiorców obserwuj%cych nadawc! prezentuj%cego zytywn% ekspresj! emocjonaln% zostanie wzbudzony po-zytywny stan afektywny, natomiast u odbiorców obser-wuj%cych nadawc! prezentuj%cego negatywn% ekspresj! emocjonaln% – negatywny stan afektywny.

Hipoteza 2: W przypadku nadawcy nieatrakcyjnego in-terpersonalnie wyst%pi efekt kontrastu, polegaj%cy na tym, #e u odbiorców obserwuj%cych nadawc! prezentuj%-cego pozytywn% ekspresj! emocjonaln% zostanie wzbu-dzony negatywny stan afektywny, natomiast u odbior-ców obserwuj%cych nadawc! prezentuj%cego negatyw-n% ekspresj! emocjonalnegatyw-n% – pozytywny stan afektywny.

M

Osoby badane

W badaniu wzi! y udzia 84 osoby b!d%ce studenta-mi ró#nych kierunków ódzkich uczelni (przede wszyst-kim Uniwersytetu (ódzkiego, Politechniki (ódzkiej, Uniwersytetu Medycznego i Akademii Muzycznej). Naj-wi!kszy odsetek stanowili studenci psychologii (wy %cz-nie pierwszego roku; 24,4%), pedagogiki (15,9%), infor-matyki (6%) oraz instrumentalistyki (6%). Dwie spo"ród osób badanych zosta y wykluczone z analiz, poniewa#

odgad y cel eksperymentu. Ostatecznie próba (N = 82) li-czy a 62 kobiety i 20 m!#li-czyzn w wieku od 18 do 27 lat (M = 21,3; SD = 2,05). Za udzia uczestnicy mogli otrzy-ma' interpretacj! wyników badania kwestionariuszem osobowo"ci NEO-FFI (kwestionariusz ten by wype nia-ny przez osoby ch!tne po zako$czonia-nym badaniu). Zmienne i ich pomiar

Pomiaru nastroju badanych dokonano za pomoc% dwóch wska&ników: deklaratywnego (jawnego) przy u#yciu Skali uczu$ pozytywnych i negatywnych (SUPIN; Brzo zowski, 2010) oraz behawioralnego (utajonego) za pomoc% Self-Assessment Manikin (SAM), którym mie-rzono reakcje na zdj!cia wybrane z International Affective

Picture System (IAPS; Lang, Bradley, Cuthbert, 2005).

SUPIN jest polsk% adaptacj% Positive and Negative Af

-fect Schedule (PANAS; Watson, Clark, Tellegen, 1988),

s u#%c% do pomiaru nasilenia pozytywnych i negatyw-nych stanów afektywnegatyw-nych. Narz!dzie zastosowano w wer-sji sk adaj%cej si! z 20 przymiotników, przeznaczonej do mierzenia aktualnych stanów afektywnych (S20). Badani oceniaj% przymiotniki na skali od 1 do 5, odnosz%c si! do tego, w jakim stopniu dane okre"lenie opisuje ich ak-tualny stan (od nieznacznie lub wcale do bardzo silnie). Narz!dzie ma dwie podskale: PU (uczucia pozytywne) i NU (uczucia negatywne). Na ka#d% z podskal przypa-da po 10 przymiotników (np. aktywny w skali PU i zmar-twiony w skali NU). Wyniki dla obu podskal oblicza si! osobno. Rzetelno"' ka#dej z nich jest zadowalaj%ca. W badaniach walidacyjnych zgodno"' wewn!trzna mie-rzona wspó czynnikiem + Cronbacha przybiera a warto-"ci z zakresu 0,80 (PU) – 0,91 (NU; Brzozowski, 2010), natomiast w badaniach w asnych 0,89 (PU) – 0,92 (NU).

Drugi wska&nik nastroju by zainspirowany metod% u#yt% w badaniach nad zara#aniem afektywnym przepro-wadzonych przez Doherty’ego (1998). Analizuj%c proble-my zwi%zane z pomiarem stanu afektywnego odbiorców za pomoc% metod samoopisowych oraz metody s!dziów kompetentnych, badacz uzna , #e mniej zawodnym i bar-dziej obiektywnym sposobem pomiaru mo#e by' wnio-skowanie o nastroju badanych na podstawie tego, jak oceni% zestaw fotografii. Kieruj%c si! zasad% zgodno"ci poznania z nastrojem Bowera (1991; za: Doherty, 1998), Doherty oczekiwa , #e w porównaniu z grup% kontroln% badani w pozytywnym nastroju oceni% pokazywane im zdj!cia bardziej pozytywnie, a badani w negatywnym nastroju – bardziej negatywnie. Odczuwany przez nich afekt „rozleje si!” bowiem na zdj!cia, zabarwiaj%c ich ocen! zgodnie ze swoim znakiem (tzw. infuzja afektu; Forgas, 1995; Forgas, Bower, 1998). Wyniki bada$ po-twierdzi y te przypuszczenia.

Na tej podstawie w badaniach w asnych równie# zde-cydowano si! wykorzysta' pomiar reakcji na zdj!cia jako ukryty wska&nik nastroju. W tym celu wykonano dwa równowa#ne zestawy fotografii do pomiaru nastro-ju przed manipulacj% i po niej. Opracowuj%c je, wyse-lekcjonowano z IAPS trzydzie"ci dwa zdj!cia, kieruj%c si! nast!puj%cymi kryteriami: (1) odrzucono wszystkie zdj!cia pokazuj%ce ludzkie twarze, aby badani nie zara-zili si! emocjami ogl%danymi na fotografii (wybrano fo-tografie martwej natury, zwierz%t, scen z #ycia codzien-nego oraz abstrakcyjnych obiektów); (2) na podstawie norm (Lang i in., 2005) wybrano zdj!cia, które by y oce-nione jako wzbudzaj%ce niskie pobudzenie (aby wysokie pobudzenie nie zmieni o nastroju badanego); (3) prefero-wano fotografie, które wed ug norm (Lang i in., 2005) nie by y oceniane jako skrajnie pozytywne lub skrajnie negatywne (równie# po to, by nie zmieni y nastroju ba-danych). Nast!pnie poproszono 22 s!dziów kompeten-tnych (studentów czwartego roku psychologii) o ocen! wybranych zdj!' na trzech wymiarach: walencji emo-cji, pobudzenia i dominacji przy u#yciu Self-Assessment

Manikin (SAM) (czyli ma ych postaci b!d%cych

graficz-nym przedstawieniem dziewi!ciostopniowej skali dla ka#dego z wymiarów; por. za %cznik 1). Celem by o onienie jak najbardziej zbie#nych par zdj!' dla polskie-go odbiorcy (oryginalne normy zosta y bowiem obliczo-ne na podstawie bada$ wykonanych na Hawajach; Lang i in., 2005). Na podstawie oceny s!dziów wyselekcjono-wano 10 par zdj!'3_{, dobranych pod wzgl!dem}

podobie$-stwa ocenionych parametrów (na ka#d% par! sk ada y si! zatem dwa zdj!cia o zbli#onej walencji, pobudzeniu i do-minacji). Nast!pnie przygotowano dwa równowa#ne ze-stawy zdj!', przydzielaj%c losowo jedno zdj!cie z pary do zestawu pierwszego, a drugie zdj!cie – do zestawu drugiego. Z obu zestawów stworzono analogiczne pre-zentacje multimedialne: zdj!cia by y prezentowane przez sze"' sekund na ekranie komputera, a ka#de z nich by o poprzedzone slajdem ostrzegawczym z numerem da-nej fotografii oraz d&wi!kiem pochodz%cym z apara-tu fotograficznego. Po slajdzie ze zdj!ciem pojawia si! przez 10 sekund komunikat „Prosz!, oce$ zdj!cie na ar-kuszu odpowiedzi”. W tym czasie zadaniem osób bada-nych by o ocenienie walencji zdj!cia na arkuszu SAM (od postaci symbolizuj%cej stan skrajnie pozytywny do postaci symbolizuj%cej stan skrajnie negatywny, por. %cznik 1). Za Dohertym (1998) przyj!to, #e im bli#ej

3 _{Numery zdj!' w zbiorze: 1600, 1620, 1731, 1810, 5531, 5990,}

7035, 7041, 7161, 7183, 7185, 7190, 7207, 7236, 7285, 7470, 9102, 9290, 9330, 9373.

„pozytywnego ludzika” badani sytuowali swoje oceny zdj!', tym bardziej pozytywny by ich stan afektywny.

Do pomiaru atrakcyjno"ci interpersonalnej nadaw-cy wykorzystano Skal% atraknadaw-cyjno#ci interpersonalnej (SAI; Wróbel, 2009). Narz!dzie sk ada si! z trzech py-ta$, do których w wersji oryginalnej badani ustosunko-wuj% si! na 10-stopniowej skali. Pytania dotycz% tego, czy badani uwa#aj% nadawc! za sympatycznego (od

zdecydowanie niesympatyczny do zdecydowanie sym-patyczny), czy chcieliby go pozna' (od zdecydowanie nie chcia bym/chcia abym go pozna$ do zdecydowanie chcia bym/chcia abym go pozna$) oraz czy chcieliby si!

czego" o nim dowiedzie' (od zdecydowanie nie chcia

-bym/chcia abym si% czego# o nim dowiedzie$ do zde-cydowanie chcia bym/chcia abym si% czego# o nim do-wiedzie$). SAI cechuje si! zadowalaj%c% zgodno"ci%

we-wn!trzn% (& Cronbacha = 0,82) i trafno"ci% czynnikow% (zgodnie z za o#eniami teoretycznymi, ma charakter jed-nowymiarowy; por. Wróbel, 2009). W omawianym ba-daniu postanowiono zmodyfikowa' sposób odpowiedzi i zamiast 10-stopniowej skali wprowadzano 10-centyme-trowy odcinek (dzi!ki tego rodzaju modyfikacjom skale staj% si! mniej podatne na efekt halo oraz bardziej e na wykrywanie nawet niewielkich ró#nic; Papousek, Freudenthaler, Schulter, 2009). Odpowiedzi by y mierzo-ne z dok adno"ci% do 1 milimetra, od 0 do 10 centyme-trów. Zmiana formatu odpowiedzi nie wp yn! a znacz%-co ani na rzetelno"', ani na struktur! czynnikow% SAI. Analiza czynnikowa metod% g ównych sk adowych wy-kaza a, #e wszystkie trzy itemy tworz% wspólny czynnik, który wyja"nia 70% wariancji, i charakteryzuje si! zado-walaj%c% zgodno"ci% wewn!trzn% (& Cronbacha = 0,79). Materia y

W celu manipulacji atrakcyjno"ci% interpersonal-n% nadawcy stworzono cztery winiety przedstawiaj%ce go w pozytywnym lub negatywnym "wietle. W dwóch z nich nadawca (28-letni m!#czyzna) by przedstawio-ny jako osoba w pozytywprzedstawio-nym stanie emocjonalprzedstawio-nym, w dwóch pozosta ych – jako osoba w stanie negatyw-nym. W efekcie uzyskano historie, których bohaterem by : (1) radosny nadawca przedstawiony w pozytywnym "wietle; (2) radosny nadawca przedstawiony w negatyw-nym "wietle; (3) smutny nadawca przedstawiony w po-zytywnym "wietle; (4) smutny nadawca przedstawiony w negatywnym "wietle.

Tworzenie winiet sk ada o si! z kilku etapów, które obejmowa y zbieranie pomys ów cz onków seminarium magisterskiego, pisanie historii w oparciu o te pomys y oraz ich ocen! w serii bada$ pilota#owych prowadzo-nych w"ród studentów ró#prowadzo-nych kierunków (trzy badania;

n = 50; n = 30 i n = 31). W trakcie pilota#u oceniano

hi-storie pod wzgl!dem ich poprawno"ci j!zykowej i zrozu-mia o"ci, a tak#e celu, jaki im przy"wieca . Przyj!to na-st!puj%ce za o#enie: badani po przeczytaniu winiet po-winni ró#ni' si! w zakresie oceny atrakcyjno"ci bohatera historii, jednocze"nie nie ró#ni%c si! w zakresie dekla-rowanego nastroju. Dlatego pod ka#d% z winiet znajdo-wa o si! pytanie o to, jak czuje si! badany po przeczy-taniu historii oraz Skala atrakcyjno#ci interpersonalnej (Wróbel, 2009). W trakcie prac przygotowano osiem hi-storii, z których – po analizie wyników kolejnych ba-da$ pilota#owych – ostatecznie wybrano cztery najlepiej spe niaj%ce przyj!te kryteria (historie te ró#ni y si! d u-go"ci% na skutek modyfikacji wprowadzanych podczas pilota#u). Ka#da z winiet krótko przedstawia a wydarze-nia, które by y przyczyn% prezentowanego na filmie na-stroju ich bohatera. Jednocze"nie zachowanie bohatera (zale#nie od historii) zosta o przedstawione jako nega-tywne lub pozynega-tywne. Winiety nie informowa y bada-nych wprost, jak% postaci% (atrakcyjn% czy nieatrakcyjn% interpersonalnie) jest ich bohater, ale – na podstawie opi-su sytuacji i zachowania nadawcy – badani mogli sami go oceni' (zob. za %cznik 2).

Do wywo ania efektu zara#ania afektywnego wykorzy-stano dwa nieme trzyminutowe filmy pochodz%ce z zesta-wu ECFs (Emotionally Contagious Films; Wróbel, 2009). Przedstawiaj% one naturaln% ekspresj! emocjonaln% smut-ku lub rado"ci pokazywan% przez tego samego m!#czy-zn! (nadawc!). Ekspresj! nadawcy podczas nagrywania filmów wywo ywano na dwa sposoby: najpierw prosz%c go o obejrzenie zdj!' z International Affective Picture

System (Lang i in., 2005) o zdecydowanie pozytywnej

lub zdecydowanie negatywnej walencji, a nast!pnie – o przywo ywanie w pami!ci przyjemnych lub nieprzy-jemnych wspomnie$ autobiograficznych

(autobiographi-cal recollection task; Abele, 1992a,b; Urada, Miller, 2000;

Westermann, Spies, Stahl, Hesse, 1996). Filmy jako ma-teria bod&cowy w badaniach nad zara#aniem afektyw-nym by y z sukcesem wykorzystywane przez ró#nych ba-daczy (m.in. Doherty, 1997; Papousek i in., 2008; Stel, Vonk, 2009), a wcze"niejsze analizy wykaza y, #e ECFs równie# stanowi% skuteczne narz!dzie s u#%ce wywo y-waniu transferu afektu (Wróbel, 2009). W zwi%zku z tym, prezentuj%c filmy po winietach, przyj!to za o#enie, #e je-"li po ich obejrzeniu badani poczuj% si! inaczej ni# w po-przednich badaniach, b!dzie to skutek manipulowania atrakcyjno"ci% nadawcy (a zatem dzia ania winiet). Procedura

Badanie trwa o od wrze"nia do ko$ca grudnia 2011 roku. Rekrutacja osób badanych odbywa a si! ró#nymi

metodami: w trakcie zaj!' dydaktycznych, przez utwo-rzenie wydarzenia na portalu spo eczno"ciowym, a tak-#e metod% kuli "nie#nej (badani polecali udzia w ekspe-rymencie swoim znajomym). Eksperyment odbywa si! w Instytucie Psychologii U( i by przeprowadzany zawsze przez t! sam% osob! (studentk! pi%tego roku psycho logii).

Badani uczestniczyli w eksperymencie indywidualnie i byli losowo przydzielani do jednego z czterech warun-ków eksperymentalnych, ró#ni%cych si! zastosowan% wi-niet% oraz prezentowanym filmem: (1) grupa PR (winieta przedstawiaj%ca nadawc! w pozytywnym "wietle + film z ekspresj% rado"ci; n = 21); (2) grupa PS (winieta przed-stawiaj%ca nadawc! w pozytywnym "wietle + film z eks-presj% smutku; n = 20); (3) grupa NR (winieta przed-stawiaj%ca nadawc! w negatywnym "wietle + film z ekspresj% rado"ci; n = 21); (4) grupa NS (winieta przed-stawiaj%ca nadawc! w negatywnym "wietle + film z eks-presj% smutku; n = 20). Grupy nie ró#ni y si! ani pod wzgl!dem wieku [F(3, 78) = 2,38; p > 0,05] ani rozk adu p ci ['² (82) = 0,67; p > 0,05].

Na pocz%tku badania uczestnicy byli informowani, i# dotyczy ono ró#nych czynników wp ywaj%cych na doko-nywanie ocen4 _{oraz #e sk ada si! z dwóch cz!"ci. Mia o}

to na celu ukrycie prawdziwego celu eksperymentu oraz uzasadnienie dwukrotnego pomiaru nastroju za pomoc% SUPIN. Dodatkowo, aby uwiarygodni', #e eksperyment s u#y sprawdzeniu, jak ró#ni ludzie dokonuj% ocen, bada-ni ustosunkowali si! do stwierdzebada-nia „Zazwyczaj okre"-lasz siebie jako: (a) zdecydowanie humanist!; (b) zdecy-dowanie umys "cis y; (c) cz!"ciowo humanist!, cz!"cio-wo umys "cis y; (d) trudno powiedzie'”.

Nast!pnie uczestnicy uzupe niali metryczk! s u#%-c% zebraniu podstawowych informacji demograficz-nych, oceniali pierwszy zestaw 10 zdj!' pochodz%cych z IAPS oraz wype niali SUPIN. Po ocenieniu swoje-go nastroju czytali jedn% z czterech winiet prezentuj%-c% nadawc! w pozytywnym b%d& negatywnym "wietle, a nast!pnie ogl%dali film z pozytywn% b%d& negatywn% ekspresj% emocjonaln% (eksperymentatorka wychodzi a z pomieszczenia na czas prezentacji filmu, #eby jej obec-no"' w #aden sposób nie wp ywa a na proces zara#ania). Po obejrzeniu filmu osoby badane ocenia y drugi zestaw 10 zdj!' oraz ponownie wype nia y SUPIN. Na zako$-czenie badani byli pytani o prawdziwy cel eksperymentu (jak wspomniano, tylko dwóch uczestników si! o, czemu s u#y o badanie). Ch!tni mogli wype ni' kwe-stionariusz NEO-FFI i otrzyma' jego interpretacj!.

W

Skuteczno!" manipulacji eksperymentalnej

Skuteczno"' manipulacji atrakcyjno"ci% interpersonal-n% nadawcy sprawdzono za pomoc% jednoczynnikowej analizy wariancji, w której zmienn% zale#n% by y oce-ny nadawcy dokooce-nywane przez odbiorców. Jej wyni-ki potwierdzi y, #e badani ró#nili si! w swoich ocenach w zale#no"ci od przeczytanej winiety F(3,78) = 27,33;

p < 0,01. Porównania post hoc za pomoc% testu Scheffe

wskaza y, #e odbiorcy, którzy czytali pozytywne histo-rie na temat nadawcy, oceniali go jako bardziej atrak-cyjnego ni# ci, którzy czytali o nim negatywne winiety (p < 0,001), niezale#nie od tego, czy nadawca by przed-stawiony jako osoba prezentuj%ca pozytywn% czy nega-tywn% ekspresj! emocjonaln%. *rednie oceny odbiorców przedstawiono na rysunku 1.

W celu weryfikacji sformu owanych hipotez pos u#o-no si! dwuczynnikow% analiz% wariancji w schemacie mieszanym: (2) moment dokonywania pomiaru nastro-ju (przed filmem i po filmie) × 4 grupa eksperymentalna (PR, PS, NR, NS). W zwi%zku z tym, #e pomiar nastroju przeprowadzano za pomoc% dwóch wska&ników – ukry-tego i deklaratywnego – zastosowano trzy analogiczne analizy – jedn% dla ocen zdj!' pochodz%cych z IAPS oraz dwie dla danych zebranych za pomoc% SUPIN (osobno dla skali afektu pozytywnego i negatywnego).

4 _{Mimo tak ogólnego sformu owania dotycz%cego celu}

bada-nia, #aden z jego uczestników – ani w trakcie badabada-nia, ani po jego zako$czeniu – nie zapyta , o jakie oceny mia oby chodzi'.

Rysunek 1. Oceny atrakcyjno"ci interpersonalnej nadawcy

w poszczególnych warunkach eksperymentalnych. Oznaczenia:

PR – grupa czytaj%ca winiet! przedstawiaj%c% nadawc! w pozytywnym "wietle i ogl%daj%ca Þlm z ekspresj% rado"ci;

PS – grupa czytaj%ca winiet! przedstawiaj%c% nadawc! w pozytywnym "wietle i ogl%daj%ca Þlm z ekspresj% smutku;

NR – grupa czytaj%ca winiet! przedstawiaj%c% nadawc! w negatywnym "wietle i ogl%daj%ca Þlm z ekspresj% rado"ci;

NS – grupa czytaj%ca winiet! przedstawiaj%c% nadawc! w negatywnym "wietle i ogl%daj%ca Þlm z ekspresj% smutku.

0 5 10 15 20 25 30 PR PS NR NS O ce n a a tr ak cy jn o śc i in terper sonalnej nada w cy 20,92 21,09 8,58 11,09 Grupa eksperymentalna

Analiza wariancji, w której zmienn% zale#n% by ukryty pomiar nastroju (ocena zdj!' z IAPS), a istotny statystycznie efekt interakcji grupy ekspery-mentalnej i momentu pomiaru nastroju F(3, 78) = 9,69;

p < 0,001; (2 = 0,27 (por. rysunek 2). Zgodnie z

ocze-kiwaniami poszczególne grupy nie ró#ni y si! istotnie w zakresie nastroju przed manipulacj% eksperymentaln%

F(1, 78) = 0,86; p = 0,358; (2 = 0,01. Natomiast w

przy-padku pomiaru po obejrzeniu filmu ujawni y si! ró#ni-ce mi!dzy grup% PR i pozosta ymi (wszystkie ró#niró#ni-ce na poziomie p < 0,05, z wyj%tkiem porównania grup PR i NS, gdzie p = 0,058). Nie odnotowano natomiast istot-nych ró#nic pomi!dzy grupami PS, NR i NS. Dodatkowo analiza efektów prostych przeprowadzona dla poszcze-gólnych grup wykaza a, #e w przypadku grupy PR na-strój badanych istotnie podwy#szy si! (p < 0,001), nato-miast w grupach PS i NR istotnie obni#y si! (p < 0,05). W grupie NS nie odnotowano zmiany nastroju.

Z zaprezentowanych analiz wynika, #e zastosowa-na manipulacja eksperymentalzastosowa-na wp ywa a zastosowa-na przebieg zara#ania aktywnego w sposób zgodny z oczekiwania-mi (z wyj%tkiem grupy NS). W grupach, w których pre-zentowano pozytywn% informacj! o nadawcy (PR i PS), mierzony w sposób niejawny nastrój badanych zmieni si! zgodnie z ekspresj% emocjonaln% nadawcy (efekt asy-milacji), co potwierdza hipotez! 1. Natomiast w grupach z eksponowan% negatywn% informacj% o nadawcy nastrój

badanych zmieni si! – zgodnie z hipotez% 2 – w kierun-ku przeciwnym do ekspresji nadawcy (efekt kontrastu; grupa NR) lub nie zmieni si! w ogóle (grupa NS).

Analogiczne analizy przeprowadzone dla deklaratyw-nego pomiaru afektu prowadz% do odmiennych wnio-sków. W przypadku afektu pozytywnego uzyskano istotny efekt interakcji momentu pomiaru afektu i przy-nale#no"ci do grupy eksperymentalnej F(3, 78) = 3,45;

p < 0,05; (2 = 0,12 (por. rysunek 3). Analiza efektów

pro-stych wykaza a, #e poziom pozytywnego afektu bada-nych nie ró#ni si! istotnie w poszczególbada-nych grupach ani przed, ani po obejrzeniu filmu. Zaobserwowano na-tomiast ró#nice w poszczególnych grupach mi!dzy jego pierwszym a drugim pomiarem. Obejrzenie filmu skut-kowa o istotnym statystycznie (p < 0,01) spadkiem po-ziomu afektu pozytywnego deklarowanego przez bada-nych z grup PS, NR i NS. W grupie PR nie odnotowano natomiast istotnej zmiany afektu pozytywnego (por. ry-sunek 3). Z zaprezentowanej analizy wynika, #e zmiana w zakresie afektu pozytywnego by a zgodna z oczekiwa-niami jedynie w przypadku grupy PS (hipoteza 1) i gru-py NR (hipoteza 2).

Przeprowadzona w analogiczny sposób analiza dla afektu negatywnego jako zmiennej zale#nej nie a istotnych ró#nic mi!dzy grupami eksperymentalnymi ani przy pierwszym, ani przy drugim pomiarze, co rów-nie# nie pozwala na potwierdzenie przewidywa$.

Rysunek 2. Poziom nastroju mierzonego metod% niejawn%

przed i po obejrzeniu Þ lmu w poszczególnych warunkach eksperymentalnych.

Oznaczenia jak na rysunku 1.

Rysunek 3. Poziom pozytywnego afektu mierzonego metod%

deklaratywn% przed i po obejrzeniu Þ lmu w poszczegól-nych warunkach eksperymentalposzczegól-nych.

Oznaczenia jak na rysunku 1.

Przed manipulacją Po manipulacji 51,29 55,25 53,67 50,75 56,81 50,30 _50,10 50,55 Nas tr ój (IAPS) 65 60 55 50 45 40 PR PS NR NS Grupa eksperymentalna 28,71 24,00 26,57 24,95 30,24 29,00 32,57 28,00 A fe k t p o zy ty w n y 45 40 35 30 25 20 15 PR PS NR NS Grupa eksperymentalna Przed manipulacją Po manipulacji

D

Opisane badanie s u#y o odpowiedzi na pytanie, czy atrakcyjno"' interpersonalna nadawcy wp ywa na prze-bieg zara#ania afektywnego. Oczekiwano, #e w kontak-cie z nadawc% spostrzeganym przez odbiorc! jako atrak-cyjny dojdzie do efektu asymilacji (a zatem wytworzenia u odbiorcy stanu afektywnego o tym samym kierunku, co ekspresja nadawcy; hipoteza 1), natomiast w kontak-cie z nadawc% nieatrakcyjnym pojawi si! efekt kontrastu (czyli stan o znaku przeciwnym; hipoteza 2). Powy#sze przewidywania potwierdzi y si! w przypadku ukrytego pomiaru nastroju w trzech grupach eksperymentalnych. Badani, którzy ogl%dali filmy z nadawc% zaprezentowa-nym w czytanej przez nich historii w "wietle pozytyw-nym (grupy PR i PS), zara#ali si! jego afektem, natomiast badani, którzy ogl%dali film z nadawc% w radosnym na-stroju, przedstawionym w winiecie w negatywny sposób (grupa NR), do"wiadczali afektu przeciwnego (negatyw-nego). Jedynie w grupie NS nie zaobserwowano oczeki-wanego przeciwzara#ania. Warto jednak podkre"li', #e badani z tej grupy nie tylko nie do"wiadczali efektu kon-trastu, lecz tak#e efektu asymilacji (ich nastrój nie zmie-nia si!). By' mo#e by o to spowodowane tre"ci% winiety (uczestnicy mogli uzna', #e jej bohater – nadawca – zo-sta dozo-statecznie ukarany za swoje naganne post!powa-nie, co w rezultacie doprowadzi o do zmniejszenia efek-tu kontrasefek-tu i niewyst%pienia ani przeciwzara#ania, ani zara#ania afektywnego).

Powy#sze wyniki potwierdzaj% tok rozumowania przed stawiony we wprowadzeniu, zgodnie z którym atrakcyjno"' interpersonalna nadawcy sprzyja wyst!po-waniu zara#ania afektywnego. Natomiast w przypadku nadawców nieatrakcyjnych sk onno"' odbiorców do ule-gania transferowi afektu maleje, a nawet – jak oczekiwa-no – wyst!puje zjawisko przeciwzara#ania. Poszukuj%c mechanizmów tego procesu, warto odwo a' si! do pro-pozycji Müssweilera (2007), zgodnie z któr% testowanie podobie$stw mi!dzy ocenianym obiektem a standardem jest podstawowym warunkiem wyst%pienia efektu asy-milacji, natomiast poszukiwanie ró#nic – warunkiem wyst%pienia efektu kontrastu. Wydaje si!, #e odbiorcy w przypadku spostrzegania nadawcy jako atrakcyjnego mieli sk onno"' do poszukiwania tego, w czym s% do nie-go podobni (np. ja bym post%pi tak samo jak bohater hi-storii), natomiast w przypadku nadawcy nieatrakcyjne-go – do poszukiwania ró#nic (np. nigdy bym si! tak nie zachowa ).

Analogiczne efekty nie wyst%pi y w przypadku afek-tu jawnego. Jedynie przy pomiarze afekafek-tu pozytyw-nego w grupie PS zaobserwowano wyst%pienie efektu

asymilacji – ogl%danie atrakcyjnego interpersonalnie smutnego nadawcy spowodowa o, #e uczestnicy zade-klarowali spadek afektu pozytywnego. Równie# tylko w jednej grupie – NR – wyst%pi efekt kontrastu. Badani, którzy ogl%dali radosnego nadawc! przedstawionego w winiecie w negatywnym "wietle, deklarowali ni#szy, ni# przed obejrzeniem filmu, poziom afektu nego. Jednocze"nie analizy pokaza y, #e afekt pozytyw-ny istotnie si! obni#y mi!dzy pierwszym a drugim po-miarem dla ca ego eksperymentu. Aby wyja"ni' te do"' zaskakuj%ce, niezgodne z przewidywaniami wyniki po-stanowiono przyjrze' si! konstrukcji skali pozytyw-nej SUPIN – polskiej adaptacji skali PANAS autorstwa Watsona i wspó pracowników (1988). Przygl%daj%c si! poszczególnym przymiotnikom (np. aktywny, o#ywio-ny, ra&o#ywio-ny, zapaloo#ywio-ny, #wawy, #ywy, pe en zapa u), opisu-j%cym afekt pozytywny polskiej adaptacji skali, mo#na odnie"' wra#enie, #e odnosz% si! one g ównie do pobu-dzenia emocjonalnego nazywanego przez Thayera (2001) energetycznym (energetic). Jest to pozytywny rodzaj po-budzenia odmienny od negatywnego popo-budzenia (tense

arousal). Wynika st%d, #e skala pozytywna SUPIN nie

uwzgl!dnia sytuacji, gdy kto" czuje si! zadowolony i nie-pobudzony (np. stan relaksacji). Sytuacja badania ekspe-rymentalnego (wype nianie kwestionariuszy, ogl%danie zdj!' i filmu, siedz%c przed monitorem komputera) ra-czej nie jest sytuacj%, która mog aby znacz%co podnie"' poziom energii badanych, a raczej odwrotnie – dzia a wyciszaj%co. Niestety, u#yta skala nie zawiera a okre-"le$ opisuj%cych przyjemne stany o niskim pobudzeniu (np. zadowolony, zrelaksowany), dlatego nie wiadomo, czy badani po eksperymencie odczuwali ten rodzaj po-zytywnego afektu. Równie# zdaniem Wojciszke i Bary y (2004), PANAS nie zawiera okre"le$ odnosz%cych si! do dobrostanu psychicznego czy warto"ciowania afek-tu, co mog o mie' wp yw na wyniki. Potwierdzeniem dla powy#szych rozwa#a$ s% wyniki eksperymen-tu nad zara#aniem afektywnym (Epseksperymen-tude, Mussweiler, 2009), w którym u#ywano dwóch pomiarów afektu: ska-li PANAS oraz prostego pytania „Jak czujesz si! w tej chwili?”, do którego badani odnosili si! na 10-punkto-wej skali (1 – bardzo dobrze; 10 – bardzo )le). Okaza o si!, #e w przypadku PANAS afekt uczestników si! nie zmieni , natomiast przy pytaniu warto"ciuj%cym nastrój i odnosz%cym si! do dobrostanu psychicznego uzyskano istotne ró#nice mi!dzy pomiarami. Podsumowuj%c, by' mo#e pod wp ywem manipulacji eksperymentalnej ba-danym w niniejszym eksperymencie zmienia o si! war-to"ciowanie afektu, a nie pobudzenie, dlatego pomiar za pomoc% oceny zdj!' (na wymiarze przyjemne–nieprzy-jemne) uchwyci t! zmian!, natomiast pomiar z u#yciem

SUPIN – nie. Mo#na te# podejrzewa', #e cz!"' uczestni-ków mia a negatywny stosunek do tego pomiaru, gdy# – jak wskazywa y dane z obserwacji, a tak#e deklaracji ba-danych – za drugim razem wype niali go wyra&nie mniej ch!tnie ni# inne arkusze. Co wi!cej, pewna liczba bada-nych zwraca a uwag! na problemy ze zrozumieniem zna-czenia niektórych przymiotników w kontek"cie tego, jak si! czuj% (np. #ywy, mocny, jak na szpilkach).

Innym wyja"nieniem rozbie#no"ci mi!dzy pomiarem ukrytym i deklaratywnym afektu mog% by' ró#nice wy-st!puj%ce mi!dzy wynikami bezpo"rednich a po"rednich miar tej samej zmiennej. Ró#nice te pojawiaj% si! nie tyl-ko w przypadku jawnego i utajonego afektu (Epstude, Mussweiler, 2009; Quirin, Kazén, Kuhl, 2009), lecz tak-#e innych zjawisk zawieraj%cych komponent afektyw-ny (np. postaw czy samooceafektyw-ny; por. Fila-Jankowska, 2009). Bezpo"redni pomiar afektu budzi bowiem sporo w%tpliwo"ci. Po pierwsze, badani mog% nie mie' "wia-domego wgl%du w swoje subtelne procesy afektywne, co uniemo#liwia oszacowanie ich poziomu za pomoc% samo opisu. Po drugie, nawet u"wiadamiaj%c sobie w as-ne odczucia, mog% mie' problem z ich prawid owym na-zywaniem. Po trzecie, pomiar bezpo"redni mo#e by' zniekszta cony przez takie czynniki, jak wp yw potrze-by aprobaty spo ecznej czy przekonania dotycz%ce pro-cesów afektywnych (Quirin i in., 2009; Robinson, Clore, 2002; Shields; 2004). Metody niebezpo"rednie s% w du-#ym stopniu wolne od tych ogranicze$.

Kolejn% spraw% wart% po"wi!cenia uwagi w kontek"cie pomiaru za pomoc% SUPIN jest konstrukcja ca ego bada-nia. Czas, jaki dzieli pierwszy i drugi pomiar afektu, nie by d ugi, st%d by' mo#e niektórzy badani pami!tali swo-je poprzednie odpowiedzi, co mog o wp ywa' na wyni-ki. Istnieje jeszcze jedna mo#liwo"' – by' mo#e zmiana afektu, jaka dokonywa a si! pod wp ywem manipulacji eksperymentalnej, by a na tyle subtelna, #e pomiar za po-moc% SUPIN (charakteryzuj%cy si! do"' wysok% stabil-no"ci% czasow%5_{) okaza si! niedostatecznie czu y. Z}

ko-lei pomiar za pomoc% oceny zdj!' pozwoli na wychwy-cenie nawet niewielkich zmian w nastroju badanych.

Podj!ty w artykule temat pozwala na sformu owanie kilku wniosków wa#nych tak z poznawczego, jak i prak-tycznego punktu widzenia. Po pierwsze, przeprowadzo-ne badania potwierdzaj%, #e zjawisko zara#ania afek-tywnego jest mo#liwe do zaobserwowania i zmierze-nia równie# w polskim kontek"cie badawczym. Do tej pory wyst!powanie tego zjawiska w rodzimej literaturze

przedmiotu wykazano eksperymentalnie zaledwie kilka razy (por. Wróbel, 2009; Szynkowski, 2012). Co wi!cej, wzbogacaj% one polskie badania nad zara#aniem afek-tywnym o nowe w%tki (przede wszystkim o informacje na temat zwi%zku zara#ania afektywnego i atrakcyjno"ci interpersonalnej). Stanowi% tak#e dodatkowy g os w dys-kusji nad czynnikowymi determinantami transferu afek-tu. Jak wspomniano we wst!pie, badania nad wp ywem relacji mi!dzy nadawc% a odbiorc% na zara#anie afek-tywne nie zawsze prowadzi y do tych samych wniosków. Badania w asne dostarczaj% argumentów, #e wysoka w ocenie odbiorcy atrakcyjno"' interpersonalna nadaw-cy wi%#e si! z wi!ksz% podatno"ci% na zara#anie afek-tywne w porównaniu z sytuacj%, kiedy ta atrakcyjno"' jest niska. Po drugie, uzyskane dane dotycz%ce zwi%zku atrakcyjno"ci interpersonalnej i zara#ania afektywnego maj% istotne implikacje praktyczne. Staje si! to widoczne w kontek"cie bada$ pokazuj%cych, #e zara#anie afektyw-ne mo#e wp ywa' na takie procesy, jak sprzeda# produk-tów (Howard, Gengler, 2001; Szynkowski, 2012; Tsai, Huang, 2002), podejmowanie decyzji (Hoorebeke, 2008) czy praca w zespole (Barsade, 2002; Sy, Côté, Saavedra, 2005). Uzyskane wyniki sugeruj%, #e dobór atrakcyjnych interpersonalnie nadawców (np. mened#erów czy sprze-dawców) mo#e po"rednio wp ywa' na przebieg tego ro-dzaju procesów i w efekcie przyczynia' si! do sukcesu firmy (Bono, Ilies, 2006; Tsai, Huang, 2002). Przy czym warto wspomnie', #e w badaniach przeprowadzonych w naturalnych warunkach na satysfakcj! klienta z us u-gi wp ywa a przede wszystkim jego ocena obs uu-gi, a do-piero w dalszej kolejno"ci jego nastrój (Barger, Grandey, 2006).

Na koniec nale#y zasygnalizowa' kilka ogranicze$ przeprowadzonych bada$, a tak#e sformu owa' wska-zówki do dalszych poszukiwa$ w zakresie podj!tego te-matu. Jednym z mankamentów jest niereprezentatyw-no"' próby badawczej. Badani byli rekrutowani spo"ród studentów ódzkich uczelni, w"ród których a# 24,4% stanowili studenci psychologii (nale#y jednak zazna-czy', #e byli to wy %cznie studenci pierwszego semestru psychologii, ucz!szczaj%cy na zaj!cia od trzech tygo-dni do maksymalnie trzech miesi!cy). Ponadto wi!ksz% ich cz!"' stanowi y kobiety, co w kontek"cie obserwo-wanych w badaniach ró#nic p ciowych w tendencji do przejmowania stanów afektywnych innych ludzi (por. Wróbel, 2010b) równie# uniemo#liwia ekstrapolacj! wy-ników na szersz% populacj!. Czynnik p ci wydaje si! istotny tak#e ze wzgl!du na fakt, i# nadawc% w przepro-wadzonych badaniach by m!#czyzna, co mog o odmien-nie wp ywa' na przebieg zara#ania afektywnego u bada-nych obu p ci. Mimo i# wcze"niejsze badania wskazuj%, 5 _{Dotyczy to w szczególno"ci skali afektu negatywnego}

SUPIN, którego wspó czynniki stabilno"ci czasowej s% do"' wy-sokie (0,09–0,76).

#e kobiety i m!#czy&ni nie ró#ni% si! istotnie w swoich ocenach atrakcyjno"ci innych osób (Olson, Marshuetz, 2005), a przeprowadzone analizy wykaza y, #e w niniej-szym badaniu ró#nice mi!dzy p ciami w analizowanych zmiennych (z wyj%tkiem jawnego afektu pozytywnego) nie by y istotne, to – chocia#by ze wzgl!du na wspomnia-n% rol! podobie$stwa nadawcy i odbiorcy (w tym podbie$stwa p ci; Epstude, Mussweiler, 2009) – w przysz o-"ci nale#a oby kontrolowa' t! zmienn% (zarówno w sto-sunku do nadawcy, jak i odbiorcy). Co wi!cej, poniewa# udzia w eksperymencie by dobrowolny i wymaga sta-wienia si! w Instytucie Psychologii mo#na podejrzewa', #e osoby bior%ce w nim udzia cechowa y si! siln% moty-wacj% oraz du#% ciekawo"ci% poznawcz% (co potwierdza fakt, i# spo"ród 73% badanych, którzy wype nili kwe-stionariusz NEO-FFI, aby uzyska' swój profil osobowo-"ci, jedynie jedna osoba cechowa a si! nisk% otwarto"ci% na do"wiadczenie). Sprawia to, #e uczestnicy byli w pe-wien sposób wyj%tkowi na tle ca ej populacji.

Pewne zastrze#enia mo#e te# budzi' fakt, i# w bada-niach nie uwzgl!dniono grupy kontrolnej, w której nie manipulowano by atrakcyjno"ci% interpersonaln% na-dawcy za pomoc% winiet, a tak#e to, #e pomiaru tej zmiennej dokonywano dopiero po filmie (kiedy badani dysponowali nie tylko informacjami zawartymi w winie-cie, ale te# mieli mo#liwo"' zobaczy' radosnego/smutne-go nadawc!). Nie mo#na zatem wykluczy', #e zarówno ocena atrakcyjno"ci nadawcy, jak równie# ocena w as-nego stanu afektywas-nego by y wypadkowymi tre"ci wi-niety oraz ekspresji nadawcy. Post!powanie to by o jed-nak uzasadnione z trzech powodów. Po pierwsze, pomiar atrakcyjno"ci nadawcy przed filmem móg sprawia', #e cel eksperymentu by by bardziej czytelny dla badanych. Po drugie, przebieg zara#ania afektywnego poza labo-ratorium eksperymentalnym równie# podlega symulta-nicznemu wp ywowi obu czynników. Po trzecie, ocze-kiwany wp yw tre"ci winiet na ocen! atrakcyjno"ci ich bohatera potwierdzono w badaniu pilota#owym; nato-miast skuteczno"' ECFs zweryfikowano w innych bada-niach (Wróbel, 2009). To z kolei pozwoli o za o#y', #e je"li zastosowane filmy doprowadz% do innych zmian ni# obserwowane we wcze"niejszych analizach, wów-czas rozbie#no"ci te b!dzie mo#na przypisa' moderu-j%cemu wp ywowi winiet. Jest jednak mo#liwe, #e po-zytywna/negatywna tre"' winiety nie tyle moderowa a wp yw filmu, ile ca kowicie wp ywa a na stan afektyw-ny odbiorców. W przysz o"ci nale#a oby zatem ograni-czy' rol! kontekstu winiety, aby pozby' si! tej niejas-no"ci. Jest to mo#liwe przez zast%pienie winiet innymi rodzajami manipulowania atrakcyjno"ci% nadawcy (np. za pomoc% filmów prezentuj%cych osoby atrakcyjne vs.

nieatrakcyjne fizycznie lub niezwi%zanych z konkretn% histori% pozytywnych/negatywnych cech charakteru na-dawcy). Wreszcie, w%tpliwo"ci budzi pomiar utajonego nastroju badanych za pomoc% zestawu zdj!' pochodz%-cych z IAPS. Dotychczas metoda ta by a bowiem stoso-wana jako zbiór wystandaryzowanych fotografii prze-znaczonych do wzbudzania afektu (Kaczmarek, 2008; Quirin i in., 2009), natomiast w przeprowadzonym ba-daniu zdecydowano si! j% wykorzysta' niestandardo-wo – mianowicie w celu pomiaru nastroju. Mimo #e, jak wspomniano, sam pomys nie jest nowy (Doherty, 1998), a procedura wydaje si! dobrze ugruntowana te-oretycznie (Forgas, 1995; Forgas, Bower, 1998), jej za-stosowanie jako metody do po"redniego pomiaru afek-tu ma charakter eksperymentalny. W przysz o"ci war-to by oby zast%pi' j% mewar-tod% opieraj%c% si! na podobnej zasadzie (a zatem równie# wykorzystuj%c% zjawisko in-fuzji afektu), ale o potwierdzonej rzetelno"ci i trafno"ci, na przyk ad Testem utajonego negatywnego i

pozytyw-nego afektu, b!d%cym polsk% adaptacj% Impicit Positive and Negatve Affect Test Quirina (Quirin i in., w recenzji;

Wróbel, 2009).

Podsumowuj%c, zaprezentowana praca wnios a nowe informacje na temat zwi%zku zara#ania afektywnego z atrakcyjno"ci% interpersonaln% nadawcy. Jest równie# dobrym punktem wyj"cia do dalszych bada$ nad wp y-wem czynników relacyjnych na zara#anie afektywne, a tak#e nad stosunkowo rzadko analizowanym zjawi-skiem przeciwzara#ania.

L

Abele, A. (1992a). Positive versus negative mood inß uences on problem solving: A review. Polish Psychological Bulletin, 23, 187–202.

Abele, A. (1992b). Positive and negative mood inß uences on creativity: Evidence for asymmetrical effects. Polish Psychological Bulletin, 23, 203–221.

Anderson, C., Keltner, D., John, O. P. (2003). Emotional con-vergence between people over time. Journal of Personality and Social Psychology, 84, 1054–1068.

Aronson, E., Wilson, T. D., Akert, R. M. (2006). Psychologia spo eczna. Pozna$: Zysk i S-ka Wydawnictwo.

Barger, P. B., Grandey, A. (2006). “Service with a smile” and encounter satisfaction: Emotional contagion and appraisal mechanisms. Academy of Management Journal, 49, 1229– 1238.

Barsade, S. (2002). The ripple effect: Emotional contagion and its inß uence of group behaviour. Administrative Science Quarterly, 47, 644–675.

Bartel, C. A., Saavedra, R. (2000). The collective construction of work group moods. Administrative Science Quarterly, 45, 197–231.

Bono, J. E., Ilies, R. (2006). Charisma, positive emotions and mood contagion. The Leadership Quarterly, 17, 317–334. Brzozowski, P. (2010). Skala uczu$ pozytywnych i negatywnych

(SUPIN). Polska adaptacja PANAS. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.

Cialdini, R. B. (2007). Wywieranie wp ywu na ludzi. Teoria i praktyka. Gda$sk: Gda$skie Wydawnictwo Psycho lo-giczne.

Crisp, J. R., Turner, N. R. (2009). Psychologia spo eczna. War-szawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Dimberg, U., Thunberg, M., Elmehed, K. (2000). Unconscious facial reactions to emotional facial expressions. Psycho-logical Science, 11, 86–89.

Doherty, R. W. (1997). The Emotional Contagion Scale: A measure of individual differences. Journal of Nonverbal Be havior, 21, 131–154.

Doherty, R. W. (1998). Emotional contagion and social jud-gment. Motivation and Emotion, 22, 187–209.

Doherty, R. W., Orimoto, L., Singelis, T. M., HatÞ eld, E., Hebb, J. (1995). Emotional contagion: Gender and occupa-tional differences. Woman’s Psychology Quarterly, 19, 355– 371.

Epstude, K., Mussweiler, T. (2009). What you feel is how you compare: How comparisons inß uence the social induction of affect. Emotion 1, 1–14.

Fila-Jankowska, A. (2009). Samoocena autentyczna – co ukry-wamy sami przed sob*. Warszawa: Academica.

Fila-Jankowska, A., Szczygie , D. (2004). Wp yw pomiaru pobudzenia Þ zjologicznego na deklarowan% intensyw-no"' emocji – ró#nice mi!dzy p ciami. Psychologia Jako#ci +ycia, 3, 165–182.

Forgas, J. P. (1995). Mood and judgment: The affect infusion model (AIM). Psychological Bulletin, 117, 39–66.

Forgas, J. P., Bower, G. H. (1998). Affect in social judgments. Australian Journal of Psychology, 81, 1001–1013.

Godlewska, M., Kobyli$ska, D., B aszczak, W., Ohme, R. K. (2007). Kierunkowane wp ywy nieu"wiadomionego afektu. W: R. Ohme (red.), Nieu#wiadomiony afekt. Najnowsze od -krycia (s. 85–94) Gda$sk: Gda$skie Wydawnictwo Psy cho-logiczne.

HatÞ eld, E., Cacioppo, J. T., Rapson, L. R. (1994). Emotional contagion. Cambridge: Cambridge University Press. Hennig-Thurau, T., Groth, M., Paul, M., Gremler, D. D. (2006).

Are all smiles created equal? How emotional contagion and emotional labor affect service relationships. Journal of Marketing, 70, 58–73.

Hess, U., Blairy, S. (2001). Facial mimicry and emotional con-tagion to dynamic emotional facial expressions and their inß uence on decoding accuracy. International Journal of Psychophysiology, 40, 129–141.

Hess, U., Bourgeois, P. (2010). You smile – I smile: Emotion expression in social interaction. Biological Psychology, 84, 514–520.

Hoorebeke van D. (2008). L’émotion et la prise de decision. Revue Française de Gestion, 182, 33–44.

Howard, D. J., Gengler, C. (2001). Emotional contagion effects on product attitudes. Journal of Consumer Research, 28, 189–200.

Ilies, R., Wagner, D. T., Morgeson, F. P. (2007). Explaining affective linkages in teams: Individual differences in sus-ceptibility to contagion and individualism–collectivism. Journal of Applied Psychology, 4, 1140–1148.

Kaczmarek, L. (2008). Personality moderators of positive emo-tions induction – Implicaemo-tions for external validity of health research. Health Psychology Review, 23, supplement 1, 155. Kendon, A. (1970). Movement coordination in social

intera-ction: Some examples described. Acta Psychologica, 32, 101–125.

Kimura, M., Daibo, I., Yogo, M. (2008). The study of emotio-nal contagion from the perspective of interpersoemotio-nal relation-ships. Social Behavior and Personality, 36, 27–42.

Lakin, J. L., Chartrand, T. L. (2003). Using nonconscious behavioral mimicry to create afÞ liation and rapport. Psy-chological Science, 14, 334–339.

Lang, P. J., Bradley, M. M., Cuthbert, B. N. (2005). International affective picture system (IAPS): Affective ratings of pictures and instruction manual. Technical Report A-6. Gainesville: University of Florida.

Likowski, K. U., Mühlberger, A., Seibt, B., Pauli, P., Weyers, P. (2008). Modulation of facial mimicry by attitudes. Journal of Experimental Social Psychology, 44, 1065–1072.

Lundqvist, D., Dimberg, U. (1995). Facial expressions are con-tagious. Journal of Psychophysiology, 9, 203–211.

McIntosh, D. N. (2006). Spontaneous facial mimicry, liking and emotional contagion. Polish Psychological Bulletin, 37, 31–42.

Müssweiler, T. (2007). Comparison processes in social jud-gment. Psychological Review, 110, 472–489.

Neumann, R., Strack, F. (2000). “Mood contagion”: The auto-matic transfer of mood between persons. Journal of Per-sonality and Social Psychology, 79, 211–223.

Papousek, I., Freudenthaler, H. H., Schulter, G. (2008). The interplay of perceiving and regulating emotions in becoming infected with positive and negative moods. Personality and Individual Differences, 45, 463–467.

Olson, I. R., Marshuetz, C. (2005). Facial attractiveness is appraised in a glance. Emotion, 5, 498–502.

Quirin, M., Kazén, M., Kuhl, J. (2009). When nonsense sounds happy or helpless: The Implicit Positive and Negative Affect Test (IPANAT). Journal of Personality and Social Psychology, 97, 500–516.

Quirin, M., Wróbel, M., Pala, A. N., Stieger, S., Shanchuan, D. i in. (w recenzji). Cross-cultural validation of the Implicit Positive and Negative Affect Test (IPANAT): Results from Ten Nations Across Three Continents. Manuskrypt z o#ony do publikacji.

Robinson, M. D., Clore, G. L. (2002). Belief and feeling: Evidence for an accessibility model of emotional self-report. Psychological Bulletin, 128, 934–960.

Shields, S. A. (2004). Mówi*c od serca. P e$ i spo eczny wy -miar uczu$. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Sonnby-Borgström, M., Jönsson, P., Svensson, O. (2008). Gender differences in facial imitation and verbally reported emotional contagion from spontaneous to emotionally regu-lated processing levels. Scandinavian Journal of Psychology, 49, 111–122.

Stel, M., Blascovich, J., McCall, C., Mastop, J., Van Baaren, R. B., Vonk, R. (2010). Mimicking disliked others: Effects of a priori liking on the mimicry-liking link. European Journal of Social Psychology, 40, 876–880.

Stel, M., Van Baaren, R. B., Blascovich, J., Van Dijk, E., McCall, C., Pollmann, M. M. H., van Leeuwen, M. L., Mastop, J., Vonk, R. (2010). Effects of a priori liking on the elicitation of mimicry. Experimental Psychology, 57, 412– 418.

Stel, M., Vonk, R. (2009). Empathizing via mimicry depends on whether emotional expressions are seen as real. European Psychologist, 14, 342–350.

Strack, F., Martin, L., Stepper, S. (1988). Inhibiting and facili-tating conditions of the human smile: A nonobtrusive test of the facial feedback hypothesis. Journal of Personality and Social Psychology, 54, 768–777.

Sy, T., Côté, S., Saavedra, R. (2005). The contagious leader: Impact of the leader’s mood on the mood of groups mem-bers, group affective tone, and group processes. Journal of Applied Psychology, 90, 295–305.

Szynkowski, J. (2012). Nastrój sprzedawcy a stosunek klienta do produktu. Niepublikowana praca magisterska, Uni wer-sytet (ódzki, (ód&.

Thayer, R. E. (2001). Calm energy. How people regulate mood with food and exercise. Oxford: Oxford University Press. Tsai, W., Huang, Y. (2002). Mechanisms linking employee

affective delivery and customer behavioral intentions. Journal of Applied Psychology, 87, 1001–1008.

Urada, D. I., Miller, N. (2000). The impact of positive mood and category importance on crossed categorization effect. Journal of Personality and Social Psychology, 78, 417–433.

Watson, D., Clark, L. A., Tellegen, A. (1988). Development and validation of brief measures of positive and negative affect: The PANAS scales. Journal of Personality and Social Psychology, 54, 1063–1070.

van der Schalk, J., Fischer, A., Doosje, B., Wigboldus, D., Hawk, S., Rotteveel, M., Hess, U. (2011). Convergent and divergent responses to emotional displays of ingroup and outgroup. Emotion, 11, 286–298.

van Leeuwen, M. L., Veling, H., Van Baaren, R. B., Dijksterhuis, A. (2009). The inß uence of facial attractiveness on imitation. Journal of Experimental Social Psychology, 45, 1295–1298. Westermann, R., Spies, K., Stahl, G., Hesse, F. W. (1996).

Relative effectiveness and validity of mood induction pro-cedures: A meta-analysis. European Journal of Social Psy-chology, 26, 557–580.

Wojciszke, B. (2006). Cz owiek w#ród ludzi. Zarys psycholo-gii spo ecznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. Wojciszke, B., Bary a, W. (2004). Skale do pomiaru nastroju

i sze"ciu emocji. Czasopismo Psychologiczne, 1, 31–47. Wróbel, M. (2008). O transferze emocji i nastrojów mi!dzy

lud&mi – mechanizm i psychologiczne wyznaczniki zara-#enia afektywnego. Psychologia Spo eczna, 3 (8), 210–230. Wróbel, M. (2009). Podmiotowe i sytuacyjne wyznaczniki

podatno#ci na zara!anie afektywne. Niepublikowana praca doktorska, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Byd-goszczy.

Wróbel, M. (2010a). Podmiotowe wyznaczniki podatno"ci na zara#anie afektywne. Polskie Forum Psychologiczne, 15, 227–240.

Wróbel, M. (2010b). Ró#nice p ciowe w podatno"ci na zara#a-nie afektywne – rola schematów p ci. Studia Psychologiczne, 49, 53–66.

Z

1

Przyk adowa skala SAM

Z

2

W

Winieta I

Wyobra& sobie Micha a, który jest wolontariuszem w szpitalu dzieci!cym. Od pocz%tku bardzo zaanga#owa si! w pomoc ma ym pacjentom. Kiedy tylko ma woln% chwil!, organizuje dzieciom ró#ne zabawy, przedstawienia, roz-"miesza je, sprawia, #e czas sp!dzony w szpitalu nie d u#y si! tak bardzo. Od pó roku jego g ówn% podopieczn% jest o"mioletnia Ania chora na bia aczk!. Przez ten okres zd%#yli si! ze sob% z#y'. Micha nie wyobra#a sobie tygodnia, w którym nie odwiedzi by Ani, a Ania z ut!sknieniem czeka na jego wizyty.

Ostatnio Ania mia a przeszczep szpiku. Przeszczep uda si! i Ania b!dzie zdrowa. Oczywi"cie Micha a bardzo ucie-szy a ta wiadomo"'. Na razie dziewczynk! mo#e odwiedza' tylko najbli#sza rodzina, poniewa# ma bardzo obni#on% odporno"'. Nie mog%c widzie' si! z Micha em, Ania przekaza a mu nagranie, w którym wspomina ich wspólne za-bawy, opowiada o tym, co teraz robi i jakie ma plany na przysz o"'.

Wyobra& sobie Micha a, który ods uchuje nagranie swojej ma ej podopiecznej. Na jego twarzy wida' u"miech. Winieta II

Wyobra& sobie Micha a, który jest wolontariuszem w szpitalu dzieci!cym. Od pocz%tku bardzo zaanga#owa si! w pomoc ma ym pacjentom. Kiedy tylko ma woln% chwil!, organizuje dzieciom ró#ne zabawy, przedstawienia, roz-"miesza je, sprawia, #e czas sp!dzony w szpitalu nie d u#y im si! tak bardzo. Od pó roku jego g ówn% podopieczn% jest o"mioletnia Ania chora na bia aczk!. Przez ten okres zd%#yli si! ze sob% z#y'. Micha nie wyobra#a sobie tygo-dnia, w którym nie odwiedzi by Ani, a Ania z ut!sknieniem czeka na jego wizyty.

Ostatnio Ania mia a przeszczep szpiku. Niestety, przeszczep nie uda si!. Ania jest w stanie zagra#aj%cym #yciu. Wyobra& sobie Micha a siedz%cego w poczekalni i czekaj%cego na informacje o stanie zdrowia Ani. Na twarzy Micha a wida' smutek.

Winieta III

Za chwil! zobaczysz Micha a, który za wszczynanie bójek zosta skazany na prace spo eczne w o"rodku zajmuj%-cym si! dzie'mi upo"ledzonymi umys owo. Na pocz%tku Micha bardzo buntowa si! przeciw wymierzonej karze, jednak z czasem stwierdzi , #e podopieczni o"rodka daj% si! atwo manipulowa', dzi!ki czemu mo#e z nich czerpa' ró#ne korzy"ci. Okaza o si! równie#, #e nakr!cone z ich udzia em filmiki wywo uj% salwy "miechu w"ród jego zna-jomych. Najwi!kszym powodzeniem cieszy y si! nagrania z dzie'mi z zespo em Downa. Pewnego dnia Micha po-stanowi nakr!ci' ekstramateria na wieczorn% imprez!. W tym celu schowa ulubion% zabawk! g !boko upo"ledzo-nego ch opca, z któr% ten nigdy si! nie rozstawa i powiedzia mu, #e zjad j% pies. Jak przewidzia , ch opiec zacz% p aka', krzycze' i szuka' swojej ukochanej zabawki. Micha wszystko to sfilmowa , a kiedy przysz a opiekunka za-alarmowana ha asem, wyszed na korytarz.

Wyobra& sobie, #e widzisz Micha a, który siedzi na korytarzu i s ucha, jak opiekunka stara si! uspokoi' ch opca. Winieta IV

Za chwil! zobaczysz Micha a, który za wszczynanie bójek zosta skazany na prace spo eczne w o"rodku zajmuj%cym si! dzie'mi upo"ledzonymi umys owo. Na pocz%tku Micha bardzo buntowa si! przeciw wymierzonej karze, jednak z czasem stwierdzi , #e podopieczni o"rodka daj% sob% atwo manipulowa', dzi!ki czemu mo#e z nich czerpa' ró#ne korzy"ci. Okaza o si! równie#, #e nakr!cone z ich udzia em filmiki wywo uj% salwy "miechu w"ród jego znajomych. Najwi!kszym powodzeniem cieszy y si! nagrania z dzie'mi z zespo em Downa.

Pewnego dnia Micha postanowi nakr!ci' ekstramateria na wieczorn% imprez!. W tym celu schowa ulubion% za-bawk! g !boko upo"ledzonego ch opca, z któr% ten nigdy si! nie rozstawa i powiedzia mu, #e zjad j% pies. Jak prze-widzia , ch opiec zacz% p aka', krzycze' i szuka' swojej ukochanej zabawki. Micha wszystko to filmowa , kiedy przysz a opiekunka zaalarmowana ha asem. Widz%c Micha a z aparatem, od razu zorientowa a si! w ca ej sytuacji, a gdy dowiedzia a si!, #e ch opiec p acze za zabawk%, kaza a Micha owi j% odda', co te# niech!tnie zrobi . Nast!pnie opiekunka powiedzia a Micha owi, co s%dzi o jego zachowaniu oraz w ramach rekompensaty kaza a mu zabra' pod-opiecznego do basenu z kulkami i tam si! z nim bawi'. Poniewa# by o to uwielbiane przez ch opca miejsce, kiedy

tylko o tym us ysza , nie do"' #e zapomnia o wcze"niejszym zdarzeniu, to jeszcze wr!cz zacz% skaka' z rado"ci. Micha , bardzo niezadowolony, wyszed na korytarz, aby poczeka', a# opiekunka przygotuje ch opca do wyj"cia. Wyobra& sobie, #e widzisz Micha a, który siedzi na korytarzu i czeka na ch opca.

Will I feel the way you do, because I like you?

The inßuence of interpersonal attraction on affect contagion

Klara Królewiak

_{, Monika Wróbel}

1 _{University of Social Sciences and Humanities} 2 _{University of Lodz, Institute of Psychology}

A

The aim of the study was to examine whether interpersonal attraction between a sender and a receiver inßuences the receiver’s susceptibility to affect contagion. Participants (n = 82) watched emotionally con-tagious Þlms showing the sender displaying happy or sad emotional expression. Prior to watching the Þlms they rated their mood (on explicit and implicit scales) and read vignettes that presented the sender in a positive or negative light. After the Þlm they rated their mood again. The results indicated that inter-personal attraction inßuenced the receivers’ susceptibility to affect contagion. Those participants who considered the sender attractive, caught his mood, whereas those who perceived him as unattractive, felt opposite to him. However, the effect was observed only when mood was measured in an implicit way. Keywords: affective contagion, interpersonal attractiveness, assimilation and contrast effects, vignettes

Z o#ono: 12.07.2013

Z o#ono poprawiony tekst: 5.10.2013 Zaakceptowano do druku: 13.11.2013