Maria Cybulska
O problemie dolegliwości kary
pozbawienia wolności
Palestra 8/11(83), 69-70
I t r 11 (83) P r z e g l ą d p r a s y p r a w n i c z e j «9 n a k ż e z a s a d a t a k a p o w in n a b y ć w p ro w a d z o n a w d ro d z e i n t e r w e n c ji le g is la c y jn e j. O s ta tn i z o m a w ia n y c h p ro b le m ó w to d o p u sz c z a ln o ść re w iz ji n a d z w y c z a jn e j od p r a w o m o c n y c h o rz e c z e ń s ą d u w y d a n y c h w to k u e g z e k u c ji. P r o b le m t e n z o s ta ł p o z y ty w n ie r o z s tr z y g n ię ty w n a u c e p r a w a . P o w s ta je je d n a k w ą tp liw o ś ć co d o d o p u sz c z a ln o śc i r e w iz ji n a d z w y c z a jn e j o d k o ń c z ą c y c h p o s tę p o w a n ie e g z e k u c y jn e p o s ta n o w ie ń k o m o r n ik a . T e m u z a g a d n ie n iu n ie w ie le m ie js c a p o św ię c o n o w l i t e r a tu r z e . Z a d o p u s z c z a ln o ś c ią ta k i e j r e w iz ji w y p o w ie d z ia ł się je d y n ie E. W e n g e re k . A u to r p r z y j m u je c elo w o ść d o p u s z c z e n ia r e w iz ji n a d z w y c z a jn e j o d c z y n n o śc i k o m o r n ik a , b o g d y b y z o s ta ły o n e z a s k a rż o n e , s ta ły b y s ię p r z e d m io te m p o s ta n o w ie n ia są d o w e g o , o d k tó r e g o p r z y s łu g iw a ła b y r e w iz ja n a d z w y c z a jn a . Z a ty m s t a n o w is k ie m p r z e m a w ia ró w n ie ż n iż s z y p o z io m k w a lif ik a c ji k o m o r n k a , z a c h o d z i z a te m w ię k s z a p o tr z e b a k o r e k t u r y je g o ro z s trz y g n ię ć . W zg lę d y c e lo w o śc i je d n a k n ie m o g ą b y ć — z d a n ie m a u to r a — d e c y d u ją c e p rz y r o z w a ż a n ia c h d e le g e la ta , n a to m ia s t p o w in n y z n a le ź ć p e łn y w a lo r d e leg e f e r e n d a .
O problem ie dolegliw ości kary p o z b a w ie n ia w olności p is z e M ie c z y sła w R u d n i k n a ła m a c h n r u 7— 8 (1964) „ P a ń s tw a i P r a w a ” .
N a w s tę p ie a u t o r p o d k r e ś la , że s o c ja lis ty c z n e p ra w o k a r n e z a jm u je s ta n o w is k o , iż k a r a n ie m a n a c e lu p r z y s p a r z a n ia c ie r p ie ń fiz y c z n y c h lu b p o n iż a n ia g o d n o śc i c z ło w ie k a , le c z p o p r a w ie n ie i r e e d u k a c ję s k a z a n y c h o r a z p o w s tr z y m a n ie ic h o d p o p e łn ie n ia n o w y c h p r z e s tę p s tw . P o w s ta je w ię c z a s a d n ic z e p y ta n ie , ja k o d c z u w a p r z e s tę p c a d o le g liw o ść k a r y p o z b a w ie n ia w o ln o ści. Z a g a d n ie n ie m ty m z a jm u je się n a u k a , je d n a k ż e d la n a le ż y te g o w y ja ś n ie n ia p ro b le m u p o tr z e b n e je s t p o w ią z a n ie n a u k i z p r a k t y k ą . C e le m u z y s k a n ia p o tr z e b n y c h d a n y c h p rz e p ro w a d z o n o w la t a c h 1928— 1962 s z e r e g b a d a ń n a te r e n ie ró ż n e g o ty p u z a k ła d ó w k a r n y c h . B a d a n ia p r z e p r o w a d z o n e z o s ta ły n a p o d s ta w ie a n k ie t w ś ró d z w o ln io n y c h w ię ź n ió w , w y w ia d ó w z w ię ź n ia m i p o o d b y c iu k a r y , a ta k ż e w c zasie je j o d b y w a n ia , o b s e r w a c ji w ię ź n ió w , a n a liz y a k t w ię z ie n n y c h o ra z k w e s tio n a r iu s z y i m a te r ia łó w o d d z ia łó w o b s e r w a c y jn o -ro z d z ie lc z y c h .
J u ż w s tę p n e b a d a n ia w y k a z a ły , że k w e s tia o d c z u w a n ia d o le g liw o śc i k a r y j e s t b a rd z o zło ż o n a i z a le ż n a od ró ż n o r a k ic h c z y n n ik ó w , j a k n p . sp o s o b u o d b y w a n ia k a r y , je j w y m ia r u , w a r u n k ó w ro d z in n y c h s k a z a n e g o , a ta k ż e o d je g o c e c h o s o b i s ty c h . A n k ie tą o b ję c i z o s ta li m ę ż c z y ź n i, m ło d o c ia n i i d o ro ś li o ra z m ło d o c ia n e i d o ro s łe k o b ie ty . O g ó łem o tr z y m a n o 1 200 o d p o w ie d z i, w ty m 480 od m ło d o c ia n y c h m ę ż c z y z n , 520 o d m ę ż c z y z n d o ro s ły c h , 60 od k o b ie t m ło d o c ia n y c h i 140 o d k o b ie t d o ro s ły c h .
A n a liz a z e b ra n e g o m a t e r i a łu w y k a z u je , że o d c z u w a n ie d o le g liw o śc i k a r y n ie j e s t je d n a k o w e p rz e z c a ły czas je j o d b y w a n ia i że m o ż n a z a o b s e r w o w a ć p e w n e p ra w id ło w o ś c i w ty m z a k re s ie .
T a k w ię c o d p o rn o ś ć w o d c z u w a n iu d o le g liw o śc i w y s tę p u je u re c y d y w is tó w , n a to m ia s t u o s ó b p ie r w s z y r a z k a r a n y c h d o le g liw o ść n a s ila s ię w m ia r ę u p ły w u c z a s u a ż do o s ią g n ię c ia s z c z y tu , p o k tó r y m n a s tę p u je o d p rę ż e n ie i p r z y s to s o w a n ie s ię do w a r u n k ó w . N a u w a g ę z a s łu g u je c ie k a w y f a k t , że g r u p a m ło d o c ia n y c h m ęż c z y z n n a jw ię k s z ą d o le g liw o ść o d c z u w a w c ią g u p ie r w s z y c h d w ó c h m ie się c y o d b y w a n ia k a r y . K o b ie ty m ło d o c ia n e z a ś z a c z y n a ją o d c z u w a ć d o le g liw o ś ć o d c h w ili ro z p o c z ę c ia k a r y , a s z c z y t t e j d o le g liw o śc i p r z y p a d a tu ż p rz e d z w o ln ie n ie m z z a k ła d u k a rn e g o . S z c z y t d o le g liw o ś c i u m ę ż c z y z n d o ro s ły c h p r z y p a d a p o m ię d z y
70 P r z e g l ą d p r a s y p r a w n i c z e j N r 11 (83)
6 a 8 m ie s ią c e m p o b y tu w w ię z ie n iu . J e d y n ie m ło d z i m ę ż c z y ź n i s t a n u w o ln e g o o d c z u w a ją s z c z y t d o le g liw o śc i w p ie r w s z y c h m ie s ią c a c h . U k o b ie t d o ro s ły c h sz c z y t d o le g liw o śc i p r z y p a d a ■— p o d o b n ie j a k u k o b ie t m ło d o c ia n y c h — tu ż p rz e d z w o l n ie n ie m z w ię z ie n ia . In a c z e j je s z c z e o d c z u w a ją d o le g liw o ść s k a z a n i, k tó r z y w r a c a ją do w ię z ie n ia po p r z e r w ie i k tó r z y p r z e w a ż n ie p o o k re s ie p r z e r w y n ie o d c z u w a ją d o le g liw o śc i k a r y , co m o ż n a tłu m a c z y ć u r e g u lo w a n ie m p rz e z n ic h s to s u n k ó w ż y c io w y c h w c zasie p rz e b y w a n ia n a w o ln o ści. N a p o d s ta w ie b a d a ń a n k ie to w y c h a u t o r w y o d r ę b n ia d w a o k re s y . O k re s p ie rw s z y c h a r a k t e r y z u j e s iln e o d c z u w a n ie d o le g liw o śc i, p rz y czy m k o ń c z y się o n sz c z y te m d o le g liw o śc i i tr w a od je d n e g o do d z ie s ię c iu m ie s ię c y . D ru g i o k re s c h a r a k t e r y z u j e s ię o s ią g n ię c ie m p e w n e g o s p o k o ju p sy c h ic z n e g o p rz e z w ię ź n ia , s ta b iliz a c ją i p r z y s to s o w a n ie m się do w a r u n k ó w w ię z ie n n y c h . W p ie r w s z y m o k r e s ie g łó w n y m c z y n n ik ie m p o p r a w y s k a z a n e g o b ę d z ie o d s tra s z e n ie , a w w y p a d k u d łu ższeg o s k a z a n ia — d o p ie r o w d r u g im o k re s ie m o że n a s tą p ić r e e d u k c j a sk a z a n e g o .
Z n a jo m o ś ć s z c z y tu d o le g liw o śc i je s t w a ż n y m p u n k te m o r ie n ta c y jn y m d la s ą d u , p o zw o li b o w ie m o cen ić , czy w y s ta r c z y w y m ie r z y ć o s k a r ż o n e m u k a r ę w g ra n ic a c h m a k s y m a ln e g o o d c z u w a n ia p rz e z n ie g o d o le g liw o śc i, czy te ż is tn ie je p o tr z e b a d łu ż s z e j k a r y w c e lu u m o ż liw ie n ia p rz e p r o w a d z e n ia r e e d u k a c ji. P r z y w y m ia r z e w ię c k a r y s ą d n ie p o w in ie n k ie r o w a ć się w y łą c z n ie w a g ą p r z e s tę p s tw a , a le u w z g lę d n ić ta k ż e s to p ie ń z d e m o r a liz o w a n ia sp o łe c z n e g o p r z e s tę p c y , je g o w ra ż liw o ś ć o s o b is tą i k o n ie c z n o ść je g o re s o c ja liz a c ji. A u to r w y p ro w a d z a ze s w y c h ro z w a ż a ń n a s t ę p u ją c e w n io s k i: „ S ę d z ia w sp ó łc z e s n y m u s i o r ie n to w a ć s ię w sp o s o b ie w y k o n a n ia k a r y o ra z w p o lity c e p e n it e n c ja r n e j i n a te j p o d s ta w ie m u s i m ie ć w y ro b io n e p rz e k o n a n ie o s k u te c z n o ś c i w y m ie r z o n e j k a r y . P r z e d e w s z y s tk im n a le ż y p o m ię ta ć o d w ó ch p o d s ta w o w y c h w n io s k a c h w y n ik a ją c y c h z b a d a ń : p o p ie r w s z e — że k a r a p o z b a w ie n ia w o ln o śc i n ie o z n a c z a d o le g liw o śc i je d n a k o w o o d c z u w a n e j w c a ły m o k re s ie w y k o n y w a n ia k a r y , po d ru g ie — że o k r e s y s iln ie js z e g o o d c z u w a n ia d o le g liw o śc i s ą ró ż n e d la p o sz c z e g ó ln y c h g r u p w ię ź n ió w . S tą d w n io s e k , że je ś li k a r a m a b y ć s to s o w a n a u d e rz e n io w o z o b lic z e n ie m n a r e e d u k a c ję s k a z a n e g o ty lk o p rz e z z a d a n ie m u m a k s y m a ln e j d o le g liw o śc i, to p o w in n a o n a b y ć k r ó ts z a i m ie śc ić się w g ra n ic a c h d o 1 r o k u d la d o ro s łe g o m ę ż c z y z n y s k a z a n e g o p o r a z p ie r w s z y ( f a k ty c z n e z w o ln ie n ie n a s t ą p ić m o że po o ś m iu m ie s ią c a c h p rz y z a s to s o w a n iu w a r u n k o w eg o p rz e d te rm in o w e g o z w o ln ie n ia ) lu b w g r a n ic a c h 4 m ie się c y d la m ło d o c ia n eg o m ę ż c z y z n y .” M. C y b u l s k a Biegli W a r t y k u le pod ty m ty tu łe m a u to r J e r z y S m o l i ń s k i s n u j e w n r z e 21/1964 z l l .X . „ P r a w a i Ż y c ia ” r o z w a ż a n ia n a te m a t r e o r g a n iz a c ji in s t y t u c j i b ie g ły c h s ą d o w y c h .
A u to r n a w ią z u ją c do d y s k u s ji, ja k a to c z y ła s ię n a ła m a c h te g o ż cz a so p ism a , s tw ie r d z a , że o b e c n y s t a n rz e c z y je s t n ie z a d o w a la ją c y . B r a k j e s t b ie g ły c h z n i e k tó r y c h d z ie d z in , ro z m ie s z c z e n ie b ie g ły c h je s t w a d liw e , a p o z io m fa c h o w y n is k i w n ie k tó r y c h w y p a d k a c h : c z a se m n a w e t w ą tp liw y p o zio m m o r a ln y .
N a s tę p n ie a u to r s tw ie r d z a , że o b o k b ie g ły c h są d o w y c h s ą je s z c z e i n n i b ieg li, a w ię c lip . b ie g li M in is te r s tw a F in a n s ó w , b ie g li P o l. Z w ią z k u M o to ro w e g o i i n n y c h o r g a n iz a c ji sp o łe c z n y c h , a p o n a d to b ie g li n ie f ig u r u ją c y n a ż a d n y c h lis ta c h .
