R E C
E
N
Z
J E
I* ś w .A u g u s ty n . D o sk o n a ła s p r a w ie d liw o ś ć c z ło w ie k a , z ł a c i n y p r z e tłu m a c z y ł i w stępem o p a t r z y ł k s . Wacław E b o r o w ic z , P e l p l i n 19S 2, Wydawnictwo K u r ii B i s k u p i e j . s s . 6 7 .
J e s t t o p ie r w s z y p o l s k i p r z e k ła d p o le B lc z n e g o t r a k t a t u św . Augustyna "De p e r f e c t i o n e i u s t i t i a e h o m in is" /PL 4 4 ,2 9 1 - 3 1 8 , CSEL 4 2 , 3 - 4 8 / , k tó r y s k ła d a s i ę z dwóch z a s a d n ic z y c h c z ę ś c i : w stę p u p o p r z e d z o nego przedmową 1 wykazem sk ró tó w z d o łą c z o n ą d y s p o z y c j ą t r a k t a t u i b i b l i o g r a f i ą / 6 - 2 8 / o r a z sam ego p r z e k ła d u / 2 6 - 5 S ^ do k t ó r e g o d o ł ą c z o no: wykaz m ie j s c b i b l i j n y c h , wykaz c y ta tó w C e le s t iu s z o w e g o d z i e ł a pod prawdopodobnym ty tu łe m " O k r e ś le n ie " z a w a r ty c h w p rzek ład an ym t r a k t a c i e , zestaw św ia d ectw b i b l i j n y c h p r z e c iw s t a w ia n y c h "przeciw nikom " w o ln o ś c i w o li i b e z g r z e s z n o ś c i , in d e k s im ien n y i r z eczo w y o r a z k r ó t k i e s t r e s z c z e n ie w ję z y k u fr a n c u s k im / S 9 - 6 6 / . Zarówno d e d y k a c j a ,j a k i przrdmowa in fo rm u ją , że tłu m a c z p o ś w ię c a sw ój p r z e k ła d p a m ię c i k a r d y n a ła A u g u sta Hlonda z o k a z j i 1 0 0 - l e c i a j e g o u r o d z in : "Dedykując j e g o p a m ię c i z a łą c z o n e tłu m a c z e n ie w ym ien ion ego p ism a św .A u g u sty n a czynim y to tym s ł u s z n i e j , że zm arły K ardynał b y ł Mecenasem j u b ile u s z o w e g o z b io r u s t u - dlow a u g u s t y ń s k ic h p t." a w .A u g u sty n " .
P r z e j r z y ś c i e i j a s n o n a p is a n y w stę p wprowadza c z y t e l n i k a w p r o blem atykę t r a k t a t u b is k u p a H ippony. św .A u g u sty n n a p is a ł swe d z i e ł o w 415 r . i uw ażał Je za l i s t . Ś w ia d czą o tym p o z d r o w ie n ia sk ie r o w a n e na p o c z s tk u t r a k t a t u do n ie z n a n y c h nam b l i ż e j biskupów Hawła i E u tr o - p iu s z a o r a z l i s t A u gu styn a do u c z n ia Q u od vu ltd eu sa /E p . 224 2 / . P r z e ło żo n y t r a k t a t s ta n o w i odpow iedź na u lo t k ę / c h a r t u l a / C e l e s t i u s z n , p r z e s ła n ą A ugustynow i p r z e z w spom nianych w yżej biskupów Paw ła 1 E u tr o - p i u s z . . Zarówno bowiem C e l e s t i u s z , ja k i j e g o m is t r z P e la g i u s z b y l i
432
zw olen n ik am i m o ż liw e j b e z g r z e s z n o ś c i c z ło w ie k a , k t ó r ą p rzy jm o w a li u n ie k t ó r y c h p r z e d s t a w i c i e l i S ta r e g o i Nowego T esta m en tu . P o g lą d t e n w y w o d z ili z g ło s z o n y c h p r z e z s i e b i e i d e i o n i e z a l e ż n o ś c i w o ln e j w o li
l u d z k i e j / s . 7 - 1 2 ; p o r. S w .A u gu styn , Ł ask a, w ia r a , p r z e z n a c z e n i e , tłu m . k s.W .E b o r o w ic z , Poznań i9 7 1 , POK 2 7 , 2 3 - 5 0 / .
S ta n o w isk o św .A u gu styn a w y r a ż a ło s i ę w n a s tę p u ją c y c h z d a n ia c h : " i s t n i e n i e b ez g r z e c h u , k t ó r e Pism o św . p r z y p is u j e w tym ż y o iu t y l k o jednorodzonem u Synowi" / n . 2 4 , s . 4 0 / . . . "Jeden p o ś r e d n ik m iędzy Bo giem i ludźm i n i e p o tr z e b o w a ł o d p u s z c z e n ia g rzech ó w . Poza nim d l a w s z y s t k ic h l u d z i , k tó r z y ż y l i lu b ż y j ą w tym ż y c iu j e s t ono n ie z b ę d n e * / n . 4 4 , s . 5 4 / .
D la u d ow od n ien ia sw ej d o k try n y b is k u p Hippony podaw ał r a o j e t e o l o g i c z n e , rozumowe, d o św ia d o z a ln e i b i b l i j n e . Argumentem te o lo g ic z n y m p o s łu g iw a ł s i ę w ów czas, gdy p o łn e u z d r o w ie n ie c z ło w ie k a u to ż s a m ia ł z e zb aw ien iem w ieoznym : "Wtedy b ę d z ie p e łn a s p r a w ie d liw o ś ć , gdy n a s t ą p i p e łn e u z d r o w ie n ie , k tórym będziem y s i ę c i e s z y ć , mająo p e łn ą m iło ś ć " / n . 8 , s . 2 9 / . N a jw a żn iejszy m argumentem rozumowym j e s t d l a w i e lk i e g o D ok tora t r a n s c e n d e n c j a Boga: " I s t o t a bowiem N a jw y ższeg o sprow adza s i ę do t e g o , by b yć dobrym, p o n iew a ż n ie z m ie r n ie dobry n i e może b y ć w c a le z ły " / n . 3 2 , s . 4 5 - 4 6 / . A u gu styn o d w o łu je S i ę r ć w n le ż do lu d z k ie g o d o ś w ia d c z e n ia , k t ó r e z n a jd u je sw e p o t w ie r d z e n ie w j e g o o s o b is ty m ż y o iu . D o św ia d c z e n ie w sk a zu je - zdaniem u czo n eg o b is k u p a — na ź r ó d ło s ł a b o ś c i lu d z k ic h , którym j e s t p o ż ą d liw o ś ć , b ęd ą ca d l a A u gu styn a "synonimem w rodzonej z ł e j s k ł o n n o ś c i do z a ży w a n ia p rzyjem nych d o zn a ń , n i e l i c z ą o s i ę z prawem Bożym". P o ż ą d liw o ś ć z m n ie js z a s i ę u d o s k o n a lą c y c h s i ę / n . 3 1 , s . 4 4 / , a z n ik n i e z u p e łn i e po ś m ie r c i w p e łn e j s p r a w ie d l iw o ś c i, k tó r a u k o i n a s z e p r a g n ie n ie / n . 1 8 , s . 3 4 / . Dowodem b ib lij n y m p o s ł u g i w ał s i ę A ugustyn w ów czas, k ie d y m ówił o k a t a s t r o f i e p ie r w s z e g o c z ł o w i e k a . Dobroć c z ło w ie k a u p a d łeg o j e s t darem bożym. Dar t e n domaga s i ę w s p ó łu d z ia łu c z ło w ie k a w w y zw a la n iu s i ę od z ł a . B ó g -o k a z u je swe m iło s io : - d z l e c z ło w ie k o w i, k tó r e g o o ży w ia d obra w o la , p o le g a j ą c a na w ie r z e i m o d lit w ie .
W d y s k u s j i z p e la g ia n a m l A u gu styn o d r z u o a ł tw ie r d z e n ie jak ob y c z ło w ie k mógł o s ią g n ą ć b e z g r z e s z n o ś ć mocą sw ej w o l i , gd yż w ta k im p r z y padku c z ło w ie k o ch rzczo n y sam s o b i e z a w d z ię c z a łb y sw o ją d o s k o n a ło ś ć . Tak pojmowana b e z g r z e s z n o ś ć p r o w a d z iła b y do zakw estionow ania s o t o r i o l o — g ic z n e g o c h a r a k te r u ś m ie r c i C h r y stu sa / n . 1 6 , s . 3 3 / .
433
Dla wyjaśnienia zjawiska, dlaczego Pismo św. nazywa pewnych lu dzi sprawiedliwymi, Augustyn odróżnia grzech /pecoatum/ od zarzutu /querela/. Przez grzech rozumie on zawiniony brak miłości /n. 15, s.33/. Biskup Hippony mówi ponadto o grzechach popełnionyoh ze sła bości 1 niedoświadczenia oraz o grzochach złości. Za grzechy popeł nione ze słabości można uzyskać przebaczenie dzięki modlitwie /zwłasz cza Modlitwie Pańskiej, a szczególnie jej piątej prośbie/ i jałmużnie Orzechy złości są już cięższymi wykroczeniami, których przebaczenie otrzymuje się dopiero po odprawieniu pokuty nałożonej przez Kościół /s. 16/. Augustyn nie podaje wprost definicji zarzutu /querela/, ale mówiąo o ludziach bez zarzutu, stwierdza, że w ich życiu nie znaj dujemy uchybień przeciwnych miłości bliźniego /n. 24, s. 40/. Do sprawiedliwych zalicza zatem ludzi grzesznych, ale nie popełniających grzechów, które godzą w miłość bliźniego /s. 16/. Konkludując, można powiedzieć, że Augustyn przypisuje bezgrzeszność tylko Synowi Bożemu, a wolność od zarzutu - wielu sprawiedliwym.
Nawiązując do trzech tekstów św.Pawła /i im 3,10; i't 1,6; Ef 1, 4/, Augustyn wspomina również występek /crimen/. Idąc za św. Pawłem w 41 "homilii na Ewangelię św. Jana" wylicza on kilka rodzajów występ ków, jak: zabójstwo, cudzołóstwo, rozwiązłość, kradzież, oszukaństwo i świętokradztwo. Crimina damnabilia przeciwstawia grzechom zasługu jącym na przebaczenie /n. 20, s. 37/. W dziele "Contra duas epistulas pelagianorum" /n. 14, s. 32/. uznał jako crimina przekroczenia przy kazań Bożych, znajdujących się w dekalogu i w Nowym Przymierzu, a w "Podręczniku dla Wawrzyńca" /n. 64 n/ naruszenia dekalogu ocenił jako występki.
Dla uniknięcia grzechu potrzebna jest pomoc Boża. W związku z czym Augustyn podkreślał również konieczność modlitwy. Zapoczątkowa
na bezgrzeszność i troska nią prowadzą do świętości i nleskalaności
Kościoła /n. 35, s.47/.
Na koniec trzeba wymienić kilka usterek nowego przekładu. Otóż pewnym minusem pracy jost spora ilość błędów drukarskich, jak np.:
strona w. Jest powinno być
7 3 od dołu Pelagagiuaza Pelagiusza
9 20 od góry doskonałym doskonałymi
9 9 od dołu ubogosławił ubłogosławił
ii 7 od dołu zato za to
434
s t r o n a w. j e s t powinno być
14 15 od góry dokanego dokonanego
1S 4 od g ó ry da d la
20 2 od góry Sam Sami
24 7 od d o łu p e la g i a n i p e la g i a n in
3 i 3 od góry rych o r y c h ło
35 10 od d o łu przedemną p r zed e mną 37 10 od góry K o r y tn ia n K o r y n tia n 42 7 od d o łu C e l e s t i u s z a C e l e s t i u s z
46 1 od góry O jc ie c h O j c ie c
57 2Q od d o łu h o n o i o t e l e t o n h o m o io te le u to n
63 6 od d o łu daremon daremno
B łęd y t e in ie p o m n ie js z a j ą jed n a k w a r t o ś c i p r z e k ła d u , d ok on an e-go po ra z p ie r w sz y na ję z y k p o l s k i a n i zn a k o m iteg o w prow adzenia w pro blem atyk ę z a w a rtą w au gu sty ń sk im d z i e l e . '<? tłu m a c z u , d z i ę k i solid n em u opracow aniu problemów za w a rty ch w d z i e l e św. A u g u sty n a , ja k i d z ię k i notom , j a k i e c z y n i do tłu m a czo n eg o p r z e z S i e b i e t e k s t u , r o z p o z n a je o y w y b itn eg o t e o l o g a , f i l o z o f a i f i l o l o g a .
P raca t a u k a zu ją ca w ie k o ś ć c z ło w ie k a , k t ó r e j m iarą j e s t m i ł o ś ć , w inna z n a le ź ć s i ę w ręk u k ażd ego k a p ła n a i s t u d e n t a . t e o l o g i i .
K s. A ugustyn Sckmann - L u b lin
2 . S t a n i s l .m s L u b ie n ie c k i, Comoendium y e r l t a t i s p r im a e r a e . h e r a u s z e z e b e n , e i n n e l e i t e t und e r k U r t von K .E .J o r d t J o r g a n se n , Kebenhąwn I 9 i 2 , Bd. i - 2 . Akademisk P o r la a .
Jednym z n a j w y b it n ie j s z y c h p r z e d s t a w i c i e l i b r a c i p o ls k ic h w XVII s t u l e c i u b y ł n ie w ą t p liw ie S t a n is ła w L u b ie n ie c k i m łod szy /1 6 2 3 1 6 7 5 /. Jako a u to r d z i e ł a * 3 1 s t o r ia r e f o r m a t io n i s P o lo n ic a e " / P r e i - s t a d t 16S5, w ydanie f o t o o f s e t o w e 1 9 7 i / z y s k a ł sła w ę h i s t o r y k a , m niej n a to m ia s t znana b y ła d o tą d J eg o tw ó r c z o ś ć t e o l o g i c z n a p o z o s t a j ą c a w r ę k o p is a c h . D o p iero rozpraw a K .B .J o r d ta J ^ r g e n s e n a , 'S t a n is ł a w L u b ie n i e c k i, C O ttin gea 196S /o p ra co w a n a w o p a r c iu o m a t e r ia ły a r
!["Burzyciel świątyń i budowniczy nadgwiezdnych miast. O symbolice architektonicznej w twórczości Tadeusza Micińskiego", Wojciech Gutowski, "Acta Universitatis Nicolai Copernici. Filologia Polska XIX", 24, Toruń 1985 : [recenzja]]()