..
ZBIGNIEW KOZ"YDRA
OGÓLNY
'ZARYS
BUDOWY GEOLOGICZNEJ
'
REJONU
PRZYSUCHA -' CHLEWISKA W
ŚWIETLE
NOWYCH
MATERIAŁÓW
'
:w·roku1954 ~Złóż SU'l"oweó!", Skalnycll Inaty-, tutu GeologleZIlegO przeprowadzi1 prace' geologicz-. no-zwiadowcze igeologiczno-rozpoznawcze na obsza-: ne położonym międ7q Przysuchą a Cblewil9karni (ark.
0l.ai.W 1 :100 O~O'~cha). , •. " .
obilzar
ten,
c~ekawy ze względu na liczne Ślady daw- .nejeksp!oał.a!:ji takich surowc6w,jak. pfaskowce
bu-dowIans,. rudy żeólaza, glinki ogniotrwałe, nie był
(Io.-,tychczas dbjęty szczegółowymi pracami geologicznymi. Budowa gęol.ggiczna tego obsza,ru jest różnie, interpre-towana w :Istniejących. nielicznych zresztą opraCowa-niach. W
mmejszeJ
notatce pr.zedstawiono. w nowyiDujęciu ogólną budowę geologiczną wSpomnlanego
0b-szaru,
,opierając sięna
materialacoh zebranych podczas . 'prowadżenia wyżej wymienionych prac, którymi głóW:'" 'me były Wiercenia rdzeniQwe. '. . ... 'Teren
~.
~suchą
a
Cbl~kami'
modolcr,gicznie stenowi ~gć
'g.amu
.gielniowskiego· zaliczanego do tz\v. ;,IP8SB..·:W7.gÓIz·i pagórów regionu koneclde-. gO" 1. Wysakośćn,p .. m. tego terenu waha się IW ~~ch Od 180 m w części półno.cno-wscbodniej do ok.
300 m ,w ~ci południ6wO-:zachodniej.
.
O'bs.zllr
ten zbudowany jest głóWl)ie ż utworów lia""sowych(retyko-lias), które jako dolne' piętro jury wcho-:. dzą tu w skład tzw. północnego ob~n~ Gór:
Swięto-. krzyskich. . .
. UtWory liasówe 'YYstępują na' omawianym terenie .b~pośrednio
na
powierzchni lub pod niewielkim przY- ., kry:ciem utworów czwartorzędowych.·
UtworY
czwartorzędowe 'reprezentowane tu są przez: , 1) osady aluwialne, wystęPujące vi dolinach rZekj, potoków, gdzie tWorzą tarasy, zalewowe t 'stożki
.. napływowe, . ' ' ; ..
.
21
osady, aluwialne, PQkł"YW8.jące cierikiin płasZCZeJI1 . (do 2 m) wychodnie utworów liasowych, . .'3) osady· lPlejśt.oceń6kie, na~dzone główme .W C;7J:Ści północno-wschodriiej, gdzie miąższość 1ch
prżekrac.zaniekiedy 20 m, Składające się z..Pia~ sków i glin zwąłowych, . piasków
wodnó-lodowco-WY~1! 1. romego rodzaju mułków. " . .
. Utwory. retYko-l1asowe występują w postaci
naprze-·mtanległycb, nieregulamych ;najczęściej soczewkowato
wyklinowującYch się warstw P.i.askowców, łu~6w ila-stych i piaszczyila-stych, mułowców i stosunkow~ cienkich " . wkładek iłów.' Powstanie (JSadów liasowych wi~ sIę . z faCją gr6d]ądową, ·na co wskazuję. ich
charaktery-styczne· wykaziałceoie.· .
Podział
"retyko-liasu"świętok.rzyskiego
·wgposzc~
gó1,nych autorów ilustruje .tabela na str. 387... ' .: Budowa geologiczna opracowaneg~
a:iaru
Wiąże' się · ścWe - w przeciwieństwie· do obszarów poł«ŹlOnych. 'na północ i północny zachód od Przysuchej -oz
0b-szarami poł<1Żonym1 W· okolicach Niekłanla i St~, . kOV{8, .
na
wschód .... 00 Końskich, .~tóreopracow~R.
Ę,rajSw8k1l. . ' . ' , . ''Na' południe od Przysuchej, w zespole warstw rety-'ko-liasu, które na. badanym przez siebie obszarze wy-różnia R. K'l"ajewski, można wydzielić wszystkie 4 se-- .
·rle.
Występują tu licząc od góry: . ..~ ". .
J 1\1. KIlmaszewltki - Podział morfologiczny pOłud. Pol!lki'. , .. Czasopismo (łeogra:fl.czne" t. xvn, 1847 r. .
• R. KraJewsld - Złotatelaz1ak6w UBStych we· WBchod-~ n1ei części POW:. konecklego .. · BiuL P.I.G: Nr 28, W81'ftawa.
'1847.
386
.
1. Seria "piaskowców g6rnyohć, <Pl.ask.ówc6w
"Pie-kła") .zbudowanaprzewaźnie z drobnoziariliBtych '
piaskoWców blBłożółtych i bl.ałałzarych o
zmien-nym ulawJąm.iu, . z rzadkimi niereguIamymi
wkładkami, głóWnie w części spągowej, mułowców
i łupków iLasto-mułk:owych. Miątszość,jejną.
oma-.
wianym obszarze dochodzi' do kilkudziesięciu
me-.
WW.
. . .
..
2. 8ęria "gł6wna~" zbudowana ~ naprzemian-ległych .warstw łl.ipkÓwpiaSzcZystych i il.tych, mułowców i piaskowców, Seria ta jest ąu.rakte ryiltyu.na ze względu iIlawystępowan!e w jej ob-'rębie trzech stałych, kilkumetrowej miarJ;szości Wanitw łupków ilastych z wkładkami
'plaskura-'mi) syderytów, tworzących' tzw.· poZiomy ruane.
"Odłegłość poi'niędzi 'Poszczególnymi poziOmami rudnymi wyoosi ok. "·16-19 m i 20--23 m. Cha""
rakterystyczne są, l1cząc od g6ry,.pOziomy:
pierw-szy 1 trzeci. PierWszy ze ~ędu na
dwudziel-.DOŚĆ, -.gdzie dwie' warstwy, iłołupkÓW zsyderyta-'mi ,prZedzielone' sĄ· cienkim, kilkumetrowym
pa-. kie.tem łupków piaszczystych i piaskowców. Trze-" ci .ze w~u na występow~e w jego;dolnej czę-gci iłołupkóW' i syderytów baTWy.~niowej, gdy , tymczasem część górna. podobnie jak dwa' wyżs7,e
poziomy~ jest barwy szarej. Miąt.szość serii waha
się w granicach 60--'10 m. " . 3 .. Seria "piaskowców skłobSkich" zbudowana gł6w
, nie. z drobnoziarnistych piaskowców' i łupków pl.aszczystych. Mią2.szOŚć jej Pfzek-racza 100 m '. (1.10--130 m). . .' • , .
4. Seria" węglowo-rudna" zbudowana głównie z st.a-, IIYchi· ci.emno-sżQrych . łupków ilasf<ycll, . Uaeto-mułkowych i piaszczystych z przeławiceniami
pis-.. skowe6w białoszarych. W poszczególnych war-stwach bardzo. licznie Występuje. detrytus i
czę-· .'śc1 zwęglonych. ro6l1n... Niekiedy. 'silnie spękane
. i :PorQwate· piaskowce ,·Występujące pomiędzy pa-· kietami łupków ilasty.ch są zbiornikami dla wód · artezyjskich. ' . . ' .
utwory
rety>b"1iasowe. występują bezpośrednio· na zielonych i czerw~ych (pStrych) łupkach' ilastychi. ilasto-mu:łkowych kajpru.
UkWlen!e ;poszczególnych serii' retyko-liasu' naotrla:. wianym. obszarze il\lStrujf\dwa, niżej przedstawione, schematyczne pr7lekroje· geologiczne (ryc. 1,' 2). . . '
. Charakterystyczne d)a wożenia wa.rstw i -!.. Co się .
z tym. iWifłŻe - poszczególnych. serii jest łagodne 1»" .
iałd9Wwe, z8burzone dysloltacjaini typu uskoltowego ..
. . Biorąc pod uwagę rozmieszc.zenie wychodni.
p08zcze-' .. gól:ilych serii i upady warstw, stwierdzić można, że na 'Opisywanym obsmrze występują dwie wyraźne jednost-ki tektoniczne, odgmniczone. uskokiem: ' . . 1) n1eek8 R~ów - Ruszkowieey
2)
niecka:
Nadolna - Ostałów. . ._ Centralne partie tych jednostek są zbudOwane z "pia-,!Skow06w górnych". sitriydła sYnk1intworzą wychodnie
. :Serii ,,.gł6Wnej ,rudnej". Jedynie' na północnym skrzy-.
. Ole niecki 'Rusinów - Ruszk()wice obserwujemy
na
dUJ' :żym obszarze wychodnie ~rii niższej - "piaskowców
:skłobskich": '. .
. . Na badanym Qbszarze istnieje systein uskoków, które
odgraniczają powyżsZe jednostki· od obszarów
przyleg-łych. Obie powyższe jednostlki odcięte są na połudruo
wym s~dłe 'Il8kokiem biegnącym
na
S od. RUBinOwaw ilderrurItk:u ChIlewlSk: .(NW""-SE). Uskok:
ten,
ikltórego mn:p1i,1luda Wynosi ok. 100 m w oIkalilcacll Rusinowaa
m8<:znie więcej w akol1cach stefaDka.wa iCbleWi.sk,
wą-c."
(IQ
-.:l
Tabela
llu.trujllcll
pódział 8tta1ggr&ncżri
p
re~ko
-liasu
'mttiobzysJdego
.
..
wg poszczególDyeh
·autorciUJ'· . '. .,. . . . E:'
RUble."Ptzeglądowa
B.Krajewski.,;Złoża
Z. S.Różycki.
"Mapa · , .J. Samsonowlcz.Prace mapa gęolog~ Polski
w:
.
żelaziaków ilastych" odkryta pÓłn. części .Gól l. Jurkiewiczowa. . W~ Karaszewski.z okresu 1929 - 1934 lskaUl:300~~~fk Radom" ' .. 19ł'r . ' . i:lwiętokrzyskich." 1947 Prace'z okresu 1947-52 . ,.szydłowi~ i . okolice" , 1953· '
J
o. _ . BL5 '
. .. . . . : , Piaskowiec g6rny _
• o
i /' RL,
I-...
---'---I-...;..-"'!"""-~.._.·_· _-I--~---'"-
...
.
-~.
..
GQrna serta'-rudDa. . . . . . ..
HL"
. . , , ,Górna· seria ilasta Seria ilasta . . . '. ,
. ,
Piętro ostrowieckie . \ .
(przewaga plask~wCÓw, JL . ;. , . . ' . . .. , .
. '
~Iejscami przeła:Wice-
·P1ask~wce płytdwe
'
i
.~napiasko~co~a
.' . '. . ·RLi- . . .8eriaszydło\viecka (ostrowięcka)
-
.Dlll łupk6w ilastych ł drobnoziarniste g rna .,Piekła. PIaskowce górne Piask wi '. ai-no . ki . dI8ho ·· .
· mułkowych) . . . ' 50 m o ec z Wlec pona . u m
. . ok. 130'm '. - ,.. (lias) . o • . . •
'\
..
.-'.
Piętro zarzeckie·. . Seria '
(przewaga łupk6w ilas- . J t . l ' . o "główna - rudńa'" .' .
tych muł~wc6w l łuP. Piaskowc'e i hipklz . (łupki mu.nc0w~nast~, -.
tu..
.
~ena .ków piaszczysto-llastych . poziomami nidy , plaszczysto-ilaste l ilaste, Gł6wna seria rudna
Seii
o' oka
gł6wna rudonośna '(żarzecka)'rzadzie:l piaskowce, . " ·d .. . . piaskowce, cha~t. 3 a zarzec • 70 ID . . o •
2 charakterystyczne po- ,(lias .oIny) poziomy rudne) .'
ZiOIIlY rudne) ok. 60 m , . 70 m .0 ' .
I---~----I---~~---~I---~~---I,~
..\
Piętro gromadzickie •
· (przewaga piaskGwc6w, Seria" . . .,'. . '';. . '. ;' . ' . . : .
, miejscami przeławicenia piaskowcowa dobla . . .. . Sena gromadzick~ . . Seria pIaskowcowa.w spągu serii
łUpków mułkowo - ilas- ... $kłobska" · Piaskówce dOlr1e· RL, - stropowa Ilasta .rudon~ej. (gromadZlckal . •
tych) . . . ok. 100 in . ,HL,. - dolna . ok. ·100 m
ok, 30 m, . . . ,
, Tkr: . · • . .
J
.
Piaskowce i 'iłOłupki .' : " . .'
Piętro zagajskie. z liinitem . . . . Seria
(naprżemlaDIegłe łupki . (Retyk i najniźSz1 Uaa) II wę~owo .;.... ruc;1na'!'
mułkowo - ilaste j . plas-. ' . (łu~lllilsto;....o. mułko- , . . "
kowce z lokahlymt poz. ~e I. ilaste, mułowc~" Seria:; . . RL Sena - '. ... ' . ' ..
rudy 1 soczewuml (do CIenkie. prz~awłcenta . . . . .'. . . łupkową dolna.(zag8j§ka)
. 0,5 m) wegla, w sPągu p-ców, lok~IIile P?ziO - węglo~o-rudna Sena zaplska-.. ok. 100
m
'
· zlepieńce kwarcowo my rudne l cienkie
. kwarcy1nwe wkładki. węgla)
· .'<ot ok.50m. . 80m"
'Skłoły
','
. '
fłusłn6"Brtzi6w'
,
'
,
" BorItD1rta. ,,'RUtzko,,;c,
'
~
"""
'" ł=!~"
' . , ' , '.~~~~'.'.' _ _ '. ' ...
. .'~
'
.
' , o~
.
'~ , . . . . . . . . . ~i"
'
'
~. . .·Si""kd"w·
.
,
.
..',
,
,~", " Suffll/'łr/IłJ' " .~/.!~~PS:~~t?$Y7:::<:
.",,~
. . .
'.
...
"
:
,
"
,
I
, . lłfllkj;1iJu . ' TriaI'
,
o·i
·
ttb2a"
~~ ~5
,
.~6.
,
••_~_.:
. . ' \ .1; CzwQ.rlQ7'zęa, Z.: 'SeriQ, piaskowcÓW ,,'górnych"
; (OBtT01.l1iecka), 3; Seria' główna, - rudna (zarzecka),
4.
'
" . SeTł(L pill8kowcóW "doZnychC~ (gromadzicka), 5. Seria
:iuęglowll-1'Udńa (zaga!lSka.), 6. Kalper(wpki pstre), 7. Uskokł stwierdzone,8.', Uskoki 1»'ZVpuszczalne.·
.
Chócko:.rixlzirlej
.
J:SaJriSooO'WlieZa
:
h>
~j
'fstiriietuu'.w",oko1iK:ach Cblewi9k i na ~ od Szydłowea w6PQ-. miIna W. Ka.raszev.rśki 8. . . '
Północne
skrzydlo~~
jednostekodcięte j~t rp~eż
'
uskokiemo
·kierunku poqobnym do poprzednieg6, prze-:biegającyID mniej więcej na linii RuszkoWice -:-Bull-'strowiee .. Amplituda jego. wynosi kilkadziesiąt metrowo
Obie -yvymienioJł,ę
jedIióstki
OOgran.1cza·od siebie, 'jak :to już Zaznaczonopowy:rej, uskok o kierUnlru Prosto-.,padłym. do uskoków wyżej opisanych, biłlfP.lący od
oko-, . lic Stefa,Dlkorwa do .Jabłonlc:y NiskJ.ej. Podać je&zcze
na-. .leźy', że budowę geologiczTUl poszczególny'ch,' j~nostek . ,komplikuje kilka m~ejszy<;h. uskoków;;' Powstanie tych
. zaburzeń wiązać,należy gł~wnie z fazą 'Deokim~ką.
I . ' , •
Szczegółowe opracowanie zebranych materiałów'
ge-'ologicznych z przeprowadzonych Pl'8C jest ~ toku. Ich
i zebiawienie umożliwi ,rozwiązanie pewnych problemów
·.
natury
surowcowej· oraz Opracowanie .odPO.wiednieJkoncepcji daaszycb prac lI:eologiczno-poszuk!iwaw:czydl . w
tym.
,rejonie" . .. : .• w.
Kataszewsld -SZydł~w1ec
1 okolice.P~zewOdhni:Wi-
·
•.: cleczkowy 'Narady Pa!lstW'f$wej 8Mby GeologiczneJ. Wy!!. -,
.. ,Geol. Warezawa' 18~I. .' . '. ~ .
. S.· KLIMEK i L.KOSzARSKI .
STlA TYGRAFIA
DĘBNIKA
W PORÓWNANIU~
DEWONEM OBSZARÓWSĄSIEDNICH
. . (Streszczenie referatów ~ 9 lutego 1955) .W
pienvszejczęś.cl _ referatu L.
na' oStatnich paleontologicznych 0-!tlikaniezn.a~nie
wpółnOcną cz~Ć
· ,kosZ8r.sld· omówU zagadnienia .. pracowaniach z .. rejonu łYs9gór- -rejonu .kieleckhigd~·, . .
:stratygrafii. N,ajstarszym ogniwem sldego, prelegent. przedstawił pró- .. W tym czasie w o~e kieł~
'Dłjbnika jest seria 'złożona z marg- bl; stratygrafii oraz. obraz
I'QZDiie-
kim
dominuje sednnentacja wa-.. li pirytonoŚIiych, wapienl, dolomi- szczenia ~acji w środkowym ' dewo- pienna· (wapienie rafowe· lubpły.:tów płytkowych i czarnYch łup- me na obSzarze. Polski. Na de-towe), a lokalnie osadzają'. się d~-':ków. Warstwy te zaliCzono. do elf- . trytycznych ., utworach koblencu, lorpity podobnie
JIlk
.
w.~
żyWeclę
lu. Młodsze slf czarne, krystaliczne, morskich 'w rejonie -łysogórs1dmdo1nYm- Na obfłZ9I'Ze ·
dl;bnlcko--gtuboławiCOwe dolomity ze Zbrzy, zaś przeważnie ląda.wo-limn1cznych .' siewierskim w niższej czE;Ścl '
2'.Ywę-uważane
dotYchCzas ;za eifel, a. wrejop.~e
kieleckim i w krakow- ,tu górnegorozwijaj'ąsil;
jeszczE obecnie na podstawie znalezionej Bkim-.(Łapczyca) ustala się śrO!lko- wyłączri.ie dolomity (w Dę~u ?o. ··'w·n,ich fawiy' zaliczone' do ży'wetu . wo-dewońska sedyInentacja' osa- lomity . laminowane), w wytszeJ7:
... niższego.· '·Warstwy te rozdzielono dów ' wu!anowych. . Początkowo, wyłącznie ·wapienie .. Facje dol
OlDl-:na Część. dolną .,- dolomity ęmfi- w niższych' pordomach eiflu twox:zy. tyczne silnie :rozWinięte' . w :dev.:0:-.
'parowe (z· Amphipora ramo8a" a _ się seria, '0. charakterze przejśCIO- . nie świętokrzYSkim i. dębnlcko"'Sle
w
najwy!szej czE;Ścl ze Stringoce- wym (dąbrowska), bardzo zmien-' wierskim zanikl:lją u!ówno kuphalus burtini) orsż: ~ć górną na facJaln1e i urozmaicana li~ ~odowi (Wołyń), jak lku JIOłI.!d:
· :- dolom1ty laminowane (lokalne z'. logicznie. W t,Ymczasie w krakow- _ mo~u zacpodowi (Morawy). Na
.:rogówcami). Wśród dolomitów la":· skim utrzymuje się'jeszcze zapew::, . ~lDla~ ~a ~dolu ~rzą ,równi~ 'minowanych
występują
soczewki do- ne sedy1nentacja' detrytycznli(Łap,;;
dolonuty (w zywecl,e). . .· lOIn1tów koralowo -< s1romatoporo-. czyca). W
wyższym
eiflu tworzy .się
'
_.' W drugiej'czE;Ścl
-referatu S. .Kli-:. l'owych. Na dolomit$ch . ze Zbrzy ' na dużym obszarze monotonna m~ objaśnił. tektonikę okolic Dęb-•.;
ldą gómo-ŹYW~e
.
wapienle .dęb-
seria·dolomłtyczno
,;, D;larglista. W nika. Dewon i' 40lny kax:bon~
'nkkie, rozdzielone' także t;I.a dolne krakowskim, gdżie· sedymentacja rzy· tuantyklinl; obcl~ odS i E ·
~ łiZ8'l'ozielone
zubogą' fauną
i gór- piaszczy-statrwała dłUżej, w~stwy
.uskokęmi poj1H"ajs~imii dzię~
.
'cze,,:~'De _ . czarne. amfiporowo-stroma- te· noSzą jeszcze ~hy 'serii dąb-mu różne ogniwa dewonu dócho-:towrowe.
Wśród
dolnyCh , warstw roWskiej(Dębnik). WŹYWecie.
dol- .dzą
. do'sty~
.
z mil1mem .. 'Północ-· dębnić1dch' wYdZielono . soczewkę nym na całym obszarze' święto., . no-wschodnia część antykliny zrz1;l-wapieili . koralowo-stromatoporo": . krzyskim I
dębXldcko-siewlerskim
CODa jestdyslokacją
wiekuhercyn-~ch
'. (Siedlce) . ze Stringocephaluspowstają grUbąławicowe, krYs~alicz-
skiego, .doproY'ladzając
do:.kont~-.
burtim. . . 'ne dol!)mity . .,IllIifipor.owe,: jednak .:tu żr,Vet z .~em. J.ądro,
antykli-.' Dalej prelegent omówił rolę 8tra:"- "g6ma grańica tej · serii źajmuje .. ny przf.lbijane jest .licznymiin~
'tygraficzną niektórych brachiopodów bardzo· zmieri.P.e położenie . straty- .zjami porfkowymi, z którymi : wiązll 1 amfipar,' a nastęPnie przeprowa- graficzne w różnyCh terenach:.w sil; przeobrażenia . hy(lroterm'alne w dził porównanie dewonu Dl;bnika '. Zy'wecie , górnYm {podobme · jak ą.tworach deWońskich oraz objawy 'ze' środkowym . dewonem Moraw';
w
dewonie' dolnym) , zaznacza. Się:' wtórnej dolomityza~ji w . wąpi~uokolic Zawierc1a, Slew1erza i Klucz. duże zróżni~owan.ie . facjalne zwla-. ·węgloWynl.· Omówiono te; .pJ,'Zebieg
· praz z; de'Yonem śWi~ki'zyskim. . szcza . mil;dzy . rejonem' łysogórs-.' transgresji . jurajskiej mi' obszarze.
Poruszono .teZ z'agadn!enie dewonu . kim a innymi obszarami. W il"ejo- Dl;hnika, , która . rozpoczęła . sil; w Łapczycy; 'gdziezdaniem prelegen- nie łysOgó~skim tworzą się' teraZ. U· bacie, 'aleostatecznie, zalew..
