)85 is er sprake van een vernieuwd crimin;i''ii i' I-. . ii '. i.iiin m m ilan M K I I I I L - L H w o r d t gemaakt i n de aanpak van de steeds massaler wouli-ndi- kii-inu (.iimiiuliicic on e, professionele criminaliteit.
kozen v o o r een p r i m a i r preventieve aanpak van de lichte i \i.i>;n)pcn \ i a lustuiirliii.i elen en v o o r een repressieve, justitiële aanpak van de zware delikten.
;ader van het beleidsplan Samenleving en C r i m i n a l i t e i t w o r d t door de centrale 1 een beroep gedaan o p verschillende geledingen van de samenleving o m hun r k i n g te verlenen aan de preventie van kleine criminaliteit, daarmee middelen ;nd v o o r een effectievere bestrijding van zware criminaliteit.
;ader hiervan is i n de jaren tussen 1984 en 1990 een g r o o t aantal experimenten , waaruit i n de l o o p van 1990 een aangepast regeringsstandpunt ten aanzien van iteitsbestrijding dient v o o r t te vloeien.
lerlandse Vereniging voor K r i m i n o l o g i e organiseerde i n maart 1990 een congres lan de ervaringen welke op vele plaatsen i n Nederland z i j n opgedaan met deze entele benadering.
bundel, welke het N V K - c o n g r e s begeleidt, doet een dertigtal gerenommeerde lekers en beleidsmakers verslag van h u n ideeën, ervaringen en verwachtingen. Z i j liermee b i j aan de kritische evaluatie van een beleid dat n o g jaren de kern zal z i j n ;riminaliteitsbestrijding i n Nederland.
Kleine criminaliteit
en overheidsbeleid
O) n r t O<
t—»• f D 1— • O .M.A. Zwanenburg
A.M.G. Smit .
Red.
D . J . M . v a n d e r V o o r d t
Kleine criminaliteit en (stede)bouwkundig ontwerp
1. E e n t e r u g b l i k
D e laatste d e c e n n i a is h e t besef g e g r o e i d , d a t o o k d e i n r i c h t i n g v a n do c,. b o u w d e o m g e v i n g een b e l a n g r i j k e r o l speelt ter v e r k l a r i n g , w a a r o m o n L' p a a l d e p l a a t s e n z o v e e l m e e r d e l i k t e n p l a a t s v i n d e n d a n elders. D e ideo d u dn g e b o u w d e o m g e v i n g v a n i n v l o e d is o p de v e i l i g h e i d i n (semi)oponbarf. r u i m t e n gaat t o t v e r t e r u g i n de geschiedenis. I n z i j n u i t s p r a k e n o v e r do ide-ale s t a d w i j s t P l a t o a l o p d e n o o d z a a k v a n r u i m e e n o v e r z i c h t e l i j k e strnton o m de a d e l te b e s c h e r m e n . V o o r h e t l a g e r e v o l k ' w o r d e n d i c h t opoon ge-p a k t e h u i z e n l a n g s s m a l l e , d o n k e r e s t r a t e n g o e d g e n o e g g e v o n d e n I n de M i d d e l e e u w e n h a n t e r e n N e d e r l a n d s e s t e d e b o u w e r s s t a d s w a l l e n en be-w a a k t e s t a d s p o o r t e n als m i d d e l o m de b u r g e r s te b e s c h e r m e n tegen d i c e n s t r u i k r o v e r s e n a a n v a l l e n v a n b u i t e n . O p g e b o u w n i v e a u m o e t e n d i k k e m u r e n e n k l e i n e r a m e n z o r g e n v o o r de n o d i g e b e s c h e r m i n g . N o g wec;i- laler d r i n g t h e t besef d o o r , d a t e e n g o e d e o p e n b a r e v e r l i c h t i n g eveneens oon p o s i t i e f e f f e k t k a n h e b b e n o p de o p e n b a r e v e i l i g h e i d . D e m e e r systematische s t u d i e v a n de r e l a t i e t u s s e n r u i m t e l i j k e o m g e v i n g s k e n m e r k e n e n sociale v e i l i g h e i d is pas v a n b e t r e k k e l i j k r e c e n t e d a t u m . I n h e t b e g i n v a n de o m -w i k k e l i n g v a n de c r i m i n o l o g i e als -w e t e n s c h a p -w o r d t h e t accent veeleer ge-l e g d o p d a d e r g e r i c h t e t h e o r i e ë n . V o o r z o v e r er age-l een v e r b a n d w o r d t goge-loed t u s s e n c r i m i n a U t e i t e n o m g e v i n g , l i g t d e n a d r u k v o o r a l o p sociaal-e c o n o m i s c h sociaal-e v a r i a b sociaal-e l sociaal-e n . D sociaal-e s t u d i sociaal-e s v a n Q u sociaal-e t sociaal-e l sociaal-e t ( F r a n k r i j k ) sociaal-e n G u o r r v ( B e l g i ë ) m i d d e n v o r i g e e e u w z i j n b e k e n d e v o o r b e e l d e n v a n o n d e r z o e k naar de r e g i o n a l e s p r e i d i n g v a n v e r s c h i l l e n d e t y p e n c r i m i n a l t e i t i n r e l a t i e t o l go-b i e d s k e n m e r k e n z o a l s h e t g e m i d d e l d e i n k o m e n , o p l e i d i n g s n i v e a u c n d i c h t h e i d . I n N e d e r l a n d is B o n g e r een b e l a n g r i j k e v e r t e g e n w o o r d i g e r van d e m i l i e u r i c h t i n g ' . I n de t w i n t i g e r j a r e n v a n d e z e e e u w w o r d t d o o r verlo-g e n w o o r d i verlo-g e r s v a n d e C h i c a verlo-g o s c h o o l n a d r u k k e l i j k o o k a a n d a c h t verlo-g e v r a a - d v o o r d e f y s i e k e o m g e v i n g . H e t v a l t h e n o p , d a t o m g e v i n g e n w a a r h i ( j e u g d ) d e l i n q u e n t e n o p g r o e i e n v e e l a l g e k e n m e r k t w o r d e n d o o r slech lo h u i s v e s t i n g e n een g e b r e k a a n v o o r z i e n i n g e n . Pas i n de v i j f t i g e r e n z e s l i - o r j a r e n w o r d t i n n a v o l g i n g v a n de C h i c a g o s c h o o l o o k i n N e d e r l a n d h e t beKmg v a n a d e q u a t e h u i s v e s t i n g e n g o e d e s o c i a a l - c u l t u r e l e v o o r z i e n i n g e n m e e r on m e e r o n d e r k e n d . E e n b e k e n d e s t u d i e i n d i t v e r b a n d is h e t o n d e r z o e k van B u i k h u i s e n (1969) n a a r de i n v l o e d v a n b u u r t s a n e r i n g o p c r i m i n a l i t e i t . I n do i n m i d d e l s t o t d e ' k l a s s i e k e n ' b e h o r e n d e s t u d i e v a n Jane Jacobs (1961) naar
The Death and Life of Great American Cities' v e r s c h u i f t d e a a n d a c h t v a n do
o m g e v i n g w a a r i n daders w o n e n n a a r de o m g e v i n g w a a r i n delikten p l a a t s -v i n d e n . T i e n jaar l a t e r w o r d t h i e r o p -v o o r t g e b o r d u u r d i n de b o e k e n -v a n Ra-v
. „ i t v o o r t v l o e i e n d e C P T E D - p r o g r a m m a ' s o o k w e l a a n g e d u i d m e t d e '^^ . t onele b e n a d e r i n g ' . H e t e c h t p a a r P a u l e n P a t r i c i a B r a n t i n g h a m s p r e e k t '^'kele j a r e n l a t e r z e l f s v a n 'Environmental Criminology' (1981). D e c r i m i -nologie h e e f t er d a n o p n i e u w een specialisatie b i j !
2 De r u i m t e l i j k e c o m p o n e n t i n het o v e r h e i d s b e l e i d n o l i t i e k e b e l a n g s t e l l i n g v o o r de r e l a t i e g e b o u w d e o m g e v i n g e n sociale P i l i e h e i d is v a n n o g r e c e n j l r d a t u m . H e t p r o t e s t v a n d i v e r s e v r o u w e n o r -n L t i e s r e s u l t e e r t i -n 1 9 8 l \ i -n ee-n m o t i e i -n d e T w e e d e K a m e r . A l s v e r v o l g K p p u b l i c e e r t d e r e g e r i r i g d e n o t a 'Sexueel G e w e l d ' (1984). H i e r i n v e r -c r h i i n t v o o r h e t e e r s t e e n a a n b e v e l i n g o v e r ruimtelijke m a a t r e g e l e n als r p v e n t i e f m i d d e l t e g e n s e x u é e l g e w e l d b u i t e n s h u i s . I n deze p e r i o d e w o r d t de T w e e d e K a m e r eveneens e x p l i c i e t g e v r a a g d o m r u i m t e l i j k e m a a t r e g e ter v o o r k o m i n g v a n ^ x u e e l g e w e l d . H e t m i n i s t e r i e v a n V R O M v e r -breedt d e z e v r a a g n a a r stDoiale v e i l i g h e i d v o o r i e d e r e e n . I n 1985 v e r s c h i j n t S B e l e i d s p l a n S a m e n l e v i n g e n K l e i n e C r i m i n a l i t e i t . H i e n n , g o r d e n r m m -tPliike m a a t r e g e l e n ter b e v o r d e r i n g v a n de o p e n b a r e v e i l i g h e i d o f f i c i e e l t o t o v e r h e i d s b e l e i d v e r k l a a r d / E e n v a n d e d o e l s t e l l i n g e n u i t het d a a r o p v o l -ffende A k t i e p l a n (1986) l u i d t als v o l g t : j • • • , .
"het qua planologische en bouwtechnische kenmerken zodanig inrichten van de bebouwde omgeving, dat hierdoor enerzijds de uitoefening van toezicht op vooral jongeren niet onnodig wordt bemoeilijkt en anderzijds het plegen van diefstallen e.d. niet onnodig gemakkelijk wordt gemaakt .
O m l o k a l e o v e r h e d e n te s t i m u l e r e n e e n s a m e n h a n g e n d b e l e i d t e g e n k l e i n e c r i m i n a l i t e i t te o n t w i k k e l e n e n p r a k t i j k e x p e r i m e n t e n o p te z e t t e n , stelt d e R i j k s o v e r h e i d i n 1986 een S t u u r g r o e p B e s t u u r l i j k e P r e v e n t i e v a n C r i m i n a l i t e i t i n . R u i m t e l i j k e i n r i c h t i n g is e e n v a n de d r i e h o o f d v e l d e n w a a r o p d e z e e x p e r i m e n t e n z i c h r i c h t e n . V a n a l l e N e d e r l a n d s e g e m e e n t e n heeft t h a n s ca. 25% een b e l e i d s n o t a o p g e s t e l d o f i n v o o r b e r e i d i n g o v e r p r e -v e n t i e -v a n c r i m i n a l i t e i t , w a a r i n naast d a d e r g e r i c h t e m a a t r e g e l e n -v e e l a l o o k o m g e v i n g s g e r i c h t e m a a t r e g e l e n w o r d e n v o o r g e s t e l d ( V e r e n i g i n g v a n N e d e r l a n d s e G e m e e n t e n , 1988). V a n d e g e m e e n t e n m e t m e e r d a n 50(300 i n w o -ners b e s c h i k t z e l f s 5 8 % o v e r een d e r g e l i j k e n o t a . I n de rest v a n d i t a r t i k e l z u l l e n w e ons c o n c e n t r e r e n o p é e n v a n de ( m e d e ) d o o r de s t u u r g r o e p g e f i -n a -n c i e r d e p r o j e k t e -n : de o -n t w i k k e l i -n g v a -n ee-n c h e c k l i s t v o o r h e t toetse-n v a n ( s t e d e ) b o u w k u n d i g e p l a n n e n o p sociale v e i l i g h e i d .
3. O n d e r z o e k i n N e d e r l a n d
B e g i n j a r e n z e v e n t i g o n t s p i n t z i c h e e n h e f t i g e p o l e m i e k t u s s e n t w e e b e -k e n d e N e d e r l a n d s e c r i m i n o l o g e n . A a n de ene -k a n t staat Peter H o e f n a g e l s . H i i a d v i s e e r t d e a d v o c a a t v a n e n k e l e j e u g d i g e v a n d a l e n u i t het R o t t e r d a m s e O m n t o o r d o n t s l a g v a n r e c h t s v e r v o l g i n g te b e p l e i t e n w e g e n s a r c h i t e c t o n i -sche e n s t e d e b o u w k u n d i g e o n t o e r e k e n i n g s v a t b a a r h e i d ' . V o l g e n s H o e f n a g e l s is h e t t o e g e n o m e n j e u g d v a n d a l i s m e o v e r d u i d e l i j k h e t g e v o l g v a n ' v e r v r e e m d i n g s b o u w ' i n d e v o r m v a n b l o k k e n w o n i n g w e t w o n i n g e n , f l a t s , g e ï s o l e e r d e b u n g a l o w b o u w . A a n d e
k w a a d o v e r de i d e e ë n v a n d e e n v i r o n m e n t a l i s t e n , als w e l o v e r d e ec-rin b e w i j s l a s t N e w m a n ) o f z e l f s h e t g e h e e l o n t b r e k e n v a n o n d e r x ( H o e f n a g e l s ) . H e l a a s b l i j f t h e t w a t h e m b e t r e f t b i j deze k r i t i e k . D e e e e r . C ^ w e t e n s c h a p p e l i j k e e n p o l i t i e k e b e l a n g s t e l l i n g v o o r d e r e l a t i e t u s s e n f v s i ' l o m g e v m g s k e n m e r k e n e n ( a n g s t v o o r ) c r i m i n a l i t e i t h e b b e n a n 1 j n t ? g e l u k k i g w è l g e ï n s p i r e e r d t o t e m p i r i s c h o n d e r z o e k . D e r e l a t i e ^ d a a d w e r k e l i j k e c r i m i n a l i t e i t is o n d e r m e e r o n d e r z o c h t d o o r V a n D i i k , V a n S o o m e r e n , 1982; V a n A n d e i , 1984; V a n D i j k et a l , 1985; Savo n L o h m a n e.a., 1986; S t a r m a n s e t a l , 1988; C o e n e n , 1989. O n d e r z o t na H . r e l a t i e m e t a n g s t v o o r c r i m i n a l i t e i t i s o n d e r m e e r v e r r i c h t d o o r V a n dor V o o r d t e.a 1979; V a n S e l m e.a., 1985; D a n s e.a., 1986; M u s t e r d e.a., 1988 D e l f t e n V a n d e r V e n , 1989. G e n o e m d e o n d e r z o e k e r s k o m e n v e e l a l u'i, .1 s o c i a a l - g e o g r a f i s c h e d i s c i p l i n e , d e ( s t e d e ) b o u w k u n d i g e r i c h t i n g o f v a k c d , . d e n z o a s s o c i o l o g i e e n p s y c h o l o g i e . 'Echte' c r i m i n o l o g e n k o m e n i n ho i j " t j e o p v a l l e n d w e i n i g v o o r . 4. E e n e e n v o u d i g c o n c e p t u e e l m o d e l D e u i t k o m s t e n u i t o n d e r z o e k k u n n e n w o r d e n s a m e n g e v a t i n een e e n v o u -d i g conceptueel m o -d e l ( a f b . l ) . t^envou d a d e r f y s i e k e d r e m p e l t o e g a n k e l i j k h e i d p s y c h o l o g i s c h e d r e m p e l v l u c h t w e g e n d o e l w i t a t t r a c t i v i t e i t s o c i a l e ogen X k w e t s b a a r h e i d z i c h t / o v e r z i c h t b e t r o k k e n h e i d a t t r a c t i v i t e i t v a n de o m g e v i n g
Afb.l Een eenvoudig conceptueel model
I n h e t m o d e l w o r d t de g e b o u w d e o m g e v i n g v o o r a l g e z i e n als m o g e l i j k e
bar-obiÏÏct HeT
^P°;Tf
' ^ ^ ' ^ ^ ( p o t e n t i e e l ) s l a c h t o f f e r , eenpersoorJ
o f eenTJrn ^^^^""^^^
b ^ ^ a t ^ o w e l i n g r e d i ë n t e n v a n de D e f e n s i b l e Spacetheorie
v a n Oscar N e w m a n u i t 1972 ( z i c h t b a a r h e i d , b e t r o k k e n h e i d ) als v a n de O p-vhXw? f T
7'' B r a n t i n g h a m s u i t 1981 ( t o e g a n k e l i j k h e i d / rijke r T v a r i a b e l e n s p e l e n o n t w e r p k e u z e s een b e l a n g-a. Aanwezigheid van daders.
I n v e e l g e v a l l e n is een r e d e l i j k e i n s c h a t t i n g te m a k e n v a n de p l e k k e n , w a a r p o t e n t i ë l e d a d e r s _te v e r w a c h t e n z i j n . Z o w o r d t v a n d a l i s m e v o o r a l g e p l e e e d
p e n zijn d e l o k a t i e v a n ( j o n g e r e n ) v o o r z i e n i n g e n e n d e i n r i c h t i n g v a n d e v e r b i n d i n g s r o u t e s n a a r e n v a n deze v o o r z i e n i n g e n .
|). Aanwezigheid van 'sociale ogen'.
p i j d i t k r i t e r i u m g a a t h e t z o w e l o m z i c h t b a r e a a n w e z i g h e i d v a n m e n s e n (onder m e e r b e ï n v l o e d d o o r d e l o k a t i e v a n w o n i n g e n e n v o o r z i e n i n g e n , d e mate v a n f u n c t i e m e n g i n g e n h e t k a r a k t e r v a n v e r b i n d i n g s r o u t e s ) als o m d e v o e l b a r e a a n w e z i g h e i d v a n m e n s e n . D i t l a a t s t e is o n d e r m e e r a f h a n k e l i j k v a n de m a t e v a n v i s u e e l k o | t t a k t t u s s e n w o n i n g e n o f v o o r z i e n i n g e n e n d e o p e n b a r e b u i t e n r u i m t e . B e M i g r i j k e a a n d a c h t s p u n t e n v a n u i t h e t sociaal be-heer z i j n een a d e k w a a t t o e w i j z i n g s b e l e i d en ( s e m i ) f o r m e e l t o e z i c h t d o o r d e p o l i t i e o f een h u i s m e e s t e r . 1-. Zicht en overzicht X < ' .t„ A a n w e z i g h e i d v a n m e n s e n i s e e n n o o z a k e l i j k e , m a a r g e e n v o l d o e n d e v o o r w a a r d e v o o r sociale c o n t r o l e . M e n m o e t i m m e r s o o k k u n n e n z i e n w a t gaande i s . B e l a n g r i j k e a s p é c t e n z i j n de m a t e v a n z i c h t en o v e r z i c h t v a n u i t i.lo b e b o u w i n g o p ( s e m i ) o p e n b a r e r u i m t e n e n o m g e k e e r d ( z i c h t l i j n e n , v e r -l i c h t i n g ) e n d e i n d e -l i n g e n i n r i c h ü n g v a n d e b u i t e n r u i m t e . d. Betrokkenheid/verantwoordelijkheid. B e t r o k k e n h e i d b i j d e o m g e v i n g i s z o w e l b e l a n g r i j k o m m e n s e n te s t i m u l e -ren z i c h i n te z e t t e n v o o r ' h u n ' b u u r t e n w a a r n o d i g d a a d w e r k e l i j k i n te g r i j p e n als o m p o t e n t i ë l e d a d e r s v a n o n g e w e n s t g e d r a g te w e e r h o u d e n . M e n s e n v o e l e n z i c h m e e r b i j h u n o m g e v i n g b e t r o k k e n , n a a r m a t e d e v o r m -g e v i n -g e n i n r i c h t i n -g b e t e r z i j n a f -g e s t e m d o p h u n v o o r k e u r e n e n w e n s e n . Een a n d e r b e l a n g r i j k e l e m e n t is d e m a t e v a n i n d i v i d u a l i s e r i n g e n p r i v a t i -sering. O v e r h e t a l g e m e e n g e l d t : h o e g r o t e r h e t a a n t a l w o n i n g e n p e r entree, het a a n t a l w o n i n g e n p e r b o u w b l o k , h e t a a n t a l b o u w l a g e n en h e t a a n t a l o n -d e r l i n g e v e r b i n -d i n g e n ( g a l e r i j e n , l o o p b r u g g e n ) , h o e g r o t e r h e t g e v o e l v a n a n o n i m i t e i t . E e n b e l a n g r i j k e sociale f a k t o r is d e m a t e v a n g e m e e n s c h a p p e l i j k h e i d i n o p v a t t i n g e n e n l e e f s t i j l . I n een g e b i e d m e t v e e l v e r t r o u w d e k o n -t a k -t e n z a l g e m a k k e l i j k e r een v o r m v a n ' n a -t u u r l i j k e s u r v e i l l a n c e ' o n -t s -t a a n d a n i n een b u u r t m e t w e i n i g sociale k o n t a k t e n e n v e e l o n b e g r i p o v e r e n weer. P a r t i c i p a t i e i n h e t p l a n v o r m i n g s p r o c e s e n b e h e e r g e e f t b e w o n e r s h e t g e v o e l d e o m g e v i n g als h e t w a r e te b e h e e r s e n {'perceived control'). R e g e l m a ü g e n g o e d o n d e r h o u d z i j n eveneens b e l a n g r i j k . E e n g o e d v e r z o r g d u i -t e r l i j k s -t r a a l -t z o r g e n b e -t r o k k e n h e i d u i -t e n s -t i m u l e e r -t g e b r u i k e r s d e s i -t u a -t i e zo te h o u d e n . e. Toegankelijkheid en vluchtwegen. B e r e i k b a a r h e i d e n t o e g a n k e l i j k h e i d z i j n b e l a n g r i j k e v o o r w a a r d e n o m f o r m e l e e n i n f o r m e l e s u r v e i l l a n c e te k u n n e n u i t o e f e n e n . V o o r t s is h e t b e l a n g -r i j k d a t p o t e n t i ë l e s l a c h t o f f e -r s i n g e v a l v a n n o o d s n e l k u n n e n v l u c h t e n . V a n d e a n d e r e k a n t v e r l a a g t een g e m a k k e l i j k e t o e g a n k e l i j k h e i d v a n g e b o u -w e n 'en b u i t e n r u i m t e n d e d r e m p e l v o o r p o t e n t i ë l e d a d e r s , t e r -w i j l v l u c h t w e g e n d e p a k k a n s v e r k l e i n e n e n h e t r i s i k o o p e e n d e l i k t d o e n t o e n e m e n . B e l a n g r i j k e i n d i k a t o r e n b i j h e t t o e t s e n v a n p l a n n e n o p sociale v e i l i g h e i d z i j n h e t a a n t a l t o e g a n g e n e n v l u c h t w e g e n , de b e r e i k b a a r h e i d e n
e. Attractiviteit van de omgeving. A t t r a c t i e v e g e b o u w e n e n b u i t e n r u i m t e n k u n n e n een p o s i t i e f e f f e k t hebben o p h e t v o o r k o m e n v a n v a n d a l i s m e e n o n v e i l i g h e i d s g e v o e l e n s . Een j a ^ . t r e k k e l i j k e e n g o e d v e r z o r g d e o m g e v i n g s t r a a l t z o r g e n b e t r o k k e n h e i d u i l ' e n g e e f t s i g n a l e n af i n d e z i n v a n ' h i e r k u n je n i e t z o m a a r je g a n g gaan' (vgi p u n t d ) . M u r e n v o l g r a f f i t i e n a n d e r e s p o r e n v a n v a n d a l i s m e w e k k e n d a a r e n t e g e n een sfeer o p v a n n o r m l o o s h e i d e n w o r d e n a l g a u w i n verliand g e b r a c h t m e t e r n s t i g e r v o r m e n v a n c r i m i n a U t e i t . D i t r o e p t g e m a k k e l i j k ge-v o e l e n s ge-v a n o n ge-v e i H g h e i d o p . A a n d a c h t s p u n t e n z i j n o.a. d e s c h a a l ge-v a n ' d e b e b o u w i n g , c o m p l e x i t e i t e n v a r i a t i e , k l e u r - e n m a t e r i a a l g e b r u i k , v e r m i j d e n v a n o v e r l a s t d o o r s t a n k o f l a w a a i e n z o r g v u l d i g o n d e r h o u d e n beheer.
ƒ. Kwetsbaarheid van materiaalgebruik en detaillering.
E e n b e l a n g r i j k a s p e k t b i j h e t i n s t a n d h o u d e n v a n een a a n t r e k k e l i j k e omge-v i n g i s h e t omge-v e r m i j d e n omge-v a n k w e t s b a r e m a t e r i a l e n o f een o n h a n d i g e detaille-r i n g . D a a detaille-r m e e w o detaille-r d t v o o detaille-r k o m e n , d a t een e l e m e n t a l l e e n a l d o o detaille-r n o detaille-r m a a l g e b r u i k g e m a k k e l i j k k a p o t gaat. P r a k t i j k e r v a r i n g w i j s t u i t , d a t w a n n e e r een o b j e k t e e n m a a l b e s c h a d i g d i s , d i t g e m a k k e l i j k u i t n o d i g t t o t v e r d e r v e r n i e -l e n . H e t is d u s o o k b e -l a n g r i j k o m b i j de d e t a i -l -l e r i n g r e k e n i n g te h o u d e n met een g e m a k k e l i j k e r e p a r e e r b a a r h e i d o f v e r v a n g b a a r h e i d .
g. Aantrekkelijkheid van het doelwit
D e a a n t r e k k e l i j k h e i d v a n e e n p o t e n t i e e l s l a c h t o f f e r is v a n g r o t e i n v l o e d o j i de k a n s o p een d e l i k t . Soms is h e t m o g e l i j k de a a n t r e k k e l i j k h e i d e n daarmee d e k w e t s b a a r h e i d v a n een o b j e k t te v e r m i n d e r e n . Een v o o r b e e l d is h e t ver-v a n g e n ver-v a n g e l d a u t o m a t e n d o o r a p p a r a t u u r w e l k e o p e e n m a g n e e t s t r i p w e r k t . O f h e t b e w a r e n v a n k o s t b a r e j u w e l e n i n een k l u i s o p d e b a n k . 5. C h e c k l i s t sociale v e i l i g h e i d O m h e t m o g e l i j k te m a k e n e e n o n t w e r p o f b e s t a a n d e s i t u a t i e s y s t e m a t i s c h e n z o v o l l e d i g m o g e l i j k d o o r te l i c h t e n o p k w e t s b a a r h e i d v o o r k l e i n e c r i m i -n a l i t e i t , z i j -n d e g e -n o e m d e f a k t o r e -n d o o r h e t O S P A ' v e r t a a l d ' i -n ee-n serie v r a g e n ( V a n d e r V o o r d t e n V a n w e g e n , 1986). D o o r z i c h z e l f als o n t w e r p e r ol' p l a n t o e t s e r te v e r p l i c h t e n d e z e v r a g e n n a te l o p e n t i j d e n s h e t p l a n v o r -m i n g s p r o c e s , k a n v o o r k o -m e n w o r d e n d a t z a k e n o v e r h e t h o o f d w o r d e n ge-z i e n . D e v r a g e n l i j s t is o p g e s t e l d i n de v o r m v a n een checklist. D e aandachts-p u n t e n z i j n g e o r d e n d n a a r s c h a a l n i v e a u ( s t e d e b o u w k u n d i g aandachts-p l a n n i v e a u , w o o n o m g e v i n g , w o n i n g / w o o n b l o k ) e n s p e c i f i e k e o b j e c t e n ( s c h o l e n , p a r -k e e r g a r a g e s , r o u t e s v o o r h e t l a n g z a m e v e r -k e e r e n g r o e n v o o r z i e n i n g e n ) . V r a g e n o n d e r h e t k o p j e ' a a n w e z i g h e i d v a n m e n s e n ' o p h e t s c h a a l n i v e a u v a n h e t s t e d e b o u w k u n d i g p l a n z i j n b i j v o o r b e e l d : - Is er s p r a k e v a n v o l d o e n d e v e r s c h e i d e n h e i d i n f u n c t i e s ? Z i j n er p l e k k e n w a a r 's a v o n d s w e i n i g m e n s e n k o m e n ? Is er a a n d a c h t besteed a a n a l t e r n a t i e v e r o u t e s , d i e m e n s e n d e m o g e -l i j k h e i d g e v e n o p a-l-le t i j d e n een v e i -l i g e r o u t e te v o -l g e n ( b . v . o v e r d a g d o o r r e c r e a t i e f g r o e n , 's a v o n d s l a n g s w o n i n g e n ) ? d T o e t s i n g v a n d e c h e c k l i s t l n eerste i n s t a n t i e is g e k o z e n v o o r e e n i n t e r i m - c h e c k l i s t . O n d e r z o e k e n i r a k t i j k e r v a r i n g e n m o e t e n u i t w i j z e n i n h o e v e r r e d e c h e c k l i s t o o k d a a d w e r -k e l i j -k b r u i -k b a a r i s . O m d a t de G e m e e n t e p o l i t i e v a n 's G r a v e n h a g e e n de Dienst S t a d s o n t w i k k e l i n g / G r o n d z a k e n v a n d e z e g e m e e n t e de c h e c k l i s t w i l len g e b r u i k e n o m b o u w p l a n n e n i n een v r o e g s t a d i u m te k u n n e n d o o r l i c h -ten o p s o c i a l e v e i l i g h e i d , is d e z e p r a k t i j k t o e t s i n g d o o r h e n a a n g e m e l d als p r o j e c t b i j d e S t u u r g r o e p B e s t u u r l i j k e P r e v e n t i e v a n C r i m i n a l i t e i t . D e toegekende s u b s i d i e maaJfte h e t m o g e l i j k , n o g i n h e t z e l f d e jaar d a t de i n t e -r i m - c h e c k l i s t g e -r e e d k w a m m e t de t o e t s i n g te s t a -r t e n . H e t v e l d o n d e -r z o e k heeft p l a a t s g e v o n d e n i n v l g r H a a g s e w o o n b u u r t e n ( V a n d e r V o o r d t e n V a n W e g e n , 1988). D e v i e r l o k a | ï e s z i j n g e s e l e k t e e r d o p d i f f e r e n t i a t i e i n (stede)-b o u w k u n d i g e k e n m e r k e n Ih o v e r e e n k o m s t i n sociale k e n m e r k e n . G e k o z e n is v o o r t w e e l o k a t i e s i r i / d e v o o r o o r l o g s e w i j k T r a n s v a a l ( c o m p l e x B l o e m f o n t e i n s t r a a t e n c o m p l e t S t e l l e n b o s c h s t r a a t ) e n t w e e l o k a t i e s i n de n a o o r -logse w i j k B o u w l u s t ( c ó n f p l e x V e l d z i c h t e n c o m p l e x D e Stede). D e Stede, i s e e n v o o r b e e l d v a n e e n 60er j a r e n w i j k m ê t " w o n e n b o v e n w i n k e l s . D e Stede b e v a t z o w e l h e t w i j k w i n k e l c e n t r u m als een h o o g b o u w f l a t m e t 84 g a l e r i j w o n i n g e n '(13 b o u w l a g e n ) e n ' 3 0 g a l e r i j f l a t s (3 b o u w l a g e n o p een o n d e r b o u w v a n w i n k e l s ) . L a n g s de r a n d e n z i j n 116 p o r t i e k w o n i n g e n gesitueerd. I n e l k v a n d e v i e r o n d e r z o c h t e l o k a t i e s z i j n de v o l g e n d e o n d e r z o e k s a k t i -v i t e i t e n u i t g e -v o e r d : a. O p basis v a n d e c r i t e r i a u i t de c h e c k l i s t is v a s t g e s t e l d w e l k e p l e k k e n u i t o o g p u n t v a n s o c i a l e v e i l i g h e i d naar verwachting e x t r a k w e t s b a a r z i j n . T e n t i j d e v a n d e t o e t s i n g is n o g u i t g e g a a n v a n zes i . p . v . a c h t c r i t e r i a . A a n w e z i g h e i d v a n d a d e r s e n a a n w e z i g h e i d v a n sociale o g e n v i e l e n aanv a n k e l i j k o n d e r é é n c r i t e r i u m ( ' a a n w e z i g h e i d aanv a n m e n s e n ' ) . H e t c r i t e -r i u m ' a a n t -r e k k e l i j k h e i d v a n h e t s l a c h t o f f e -r ' is i n ee-rste i n s t a n t i e b u i t e n b e s c h o u w i n g g e b l e v e n . b. V e r v o l g e n s i s v a s t g e s t e l d w a a r daadwerkelijke criminaliteit p l a a t s v i n d t , o p basis v a n p o l i t i e c i j f e r s , g e s p r e k k e n m e t d i r e c t b e t r o k k e n e n , e e n e n -q u ê t e o n d e r d e b e w o n e r s e n e i g e n observaties. c. V o o r t s z i j n d e p l e k k e n v a s t g e s t e l d w a a r m e n s e n z i c h daadwerkelijk
on-veilig voelen, o p basis v a n een e n q u ê t e o n d e r b e w o n e r s e n g e s p r e k k e n
m e t z o g e n a a m d e s l e u t e l p e r s o n e n . d . T e n s l o t t e z i j n d e o n d e r a e n b e n c g e n o e m d e p l e k k e n v e r g e l e k e n o p overeenkomsten e n verschillen. D e g e n o e m d e c r i t e r i a m e t b i j b e h o r e n d e i n d i c a t o r e n v o r m e n t e z a m e n d e o p e r a t i o n a l i s a t i e v a n d e v a r i a b e l e ' g e b o u w d e o m g e v i n g ' , de o n a f h a n k e l i j k e v a r i a b e l e i n d i t o n d e r z o e k . V e r o n d e r s t e l d w o r d t d a t de a a n w e z i g h e i d v a n m e n s e n , b e t r o k k e n h e i d v a n b e w o n e r s e n p a s s a n t e n b i j d e o m g e v i n g , z i c h t -b a a r h e i d e n o v e r z i c h t e l i j k h e i d v a n h e t o p e n -b a r e -b u i t e n g e -b i e d , een a t t r a c t i e f o n t w e r p e n h e t v e r m i j d e n v a n v a n d a l i s m e g e v o e l i g e e l e m e n t e n e n m a t e r i a l e n a l l e n p o s i t i e f b i j d r a g e n a a n de sociale v e i l i g h e i d . T e n a a n z i e n v a n h e t c r i t e r i u m t o e g a n k e l i j k h e i d / v l u c h t w e g e n w o r d t v e r o n d e r s t e l d d a t
p e r c r i t e r i u m t o t een t o t a a l k a a r t v a n v e r w a c h t e v e i l i g e e n o n v e i l i g e p l e k -k e n te -k o m e n , is v o o r a l s n o g u i t g e g a a n v a n een o n g e w o g e n o p t e l s o m v a n (.ie scores p e r c r i t e r i u m ( m e t v e i l i g = + 1 , o n v e i l i g = - 1 e n n e u t r a a l = 0). B i j eon t o t a a l v a n +2 o f m e e r is de t o t a a l s c o r e " v e i l i g " , b i j een t o t a a l v a n -2 o f min¬ der " o n v e i l i g " e n h i e r t u s s e n i n " n e u t r a a l " . T e n a a n z i e n v a n d e v a r i a b e l e 'sociale v e i l i g h e i d ' (de a f h a n k e l i j k e v a r i a b e l e i n d i t o n d e r z o e k ) z i j n a l l e e n d i e d e l i c t e n i n h e t o n d e r z o e k b e t r o k k e n waar-v a n waar-v e r o n d e r s t e l d w e r d d a t d e z e w o r d e n b e ï n waar-v l o e d d o o r d e r u i m t e l i j k e s t r u c t u u r . D i t b e t e k e n t d a t h e t h i e r p r i m a i r gaat o m o v e r t r e d i n g e n e n delic-t e n d i e z i c h i n ( s e m i - ) o p e n b a r e r u i m delic-t e n a f s p e l e n , delic-te w e delic-t e n ; v e r n i e l i n g o n , i n b r a k e n , d i e f s t a l v a n ( b r o m ) f i e t s e n , d i e f s t a l u i t / v a n auto's e n o p e n b a r e ge-w e l d p l e g i n g , ge-w a a r o n d e r sexueel g e ge-w e l d . 7. U i t k o m s t e n e n k o n k l u s i e s A f b e e l d i n g 3 g e e f t een b e e l d v a n de v e r w a c h t e e n d a a d w e r k e l i j k e v e i l i g e on o n v e i l i g e p l e k k e n i n l o k a t i e D e Stede. D E S T E D E N E V E N S T E D E
veilige plekken = onveilige plekken
van de g a l e r i j w o n i n g e n (1) s c o o r t zeer n e g a t i e f d o o r de g e r i n g e b e t r o k k e n -heid, de m a t i g e z i c h t b a a r h e i d , d e a a n w e z i g h e i d v a n k w e t s b a r e e l e m e n t e n e n sen g e r i n g e a t t r a c t i v i t e i t v a n d e r u i m t e . H e t Z u i d p l e i n (2) s c o o r t m e t n a m e onder de l u i f e l s n e g a t i e f v a n w e g e de slechte b e t r o k k e n h e i d , de slechte z i c h t -b a a r h e i d e n d e g e r i n g e a a n w e z i g h e i d v a n m e n s e n . H e t p a r k e e r t e r r e i n achter de s u p e r m a r k t (3) h e e f t d r i e n e g a t i e v e i n d i c a t i e s . H i e r gaat h e t o m a f w e z i g h e i d v a n m e n s e n , o n v o l d o e n d e b e t r o k k e n h e i d e n h e t n i e t a t t r a c t i e f o v e r -k o m e n v a n d e z e r u i m t e . E e n p o s i t i e v e t o t a a l s c o r e is t o e g e -k e n d aan d e ge-bicden l a n g s d e w o o n h u i z e n i n N e v e n s t e d e (4) e n V r e d e r u s t l a a n (5). D E S T E D E = v e r n i e l i n g e n • = ( b r o m ) f i e t s e n d i e f s t a l
H = inbraak i n gebouwen - d i e f s t a l u i t auto ' = d i e f s t a l u i t gebouwen Q - d i e f s t a l van auto
^ = d r e i g i n g en geweld Afb. 4: Totaalkaart (daadwerkelijke pleegplaatsen in De Stede
o n t g e l d e n , zoals e e n t e l e f o o n c e l , een a b r i , een b e e l d j e , d e p o l i t i e p o s t en d r w i n k e l s . L i c h t e v o r m e n v a n g r a f f i t i z i j n v e r d e r a a n g e t r o f f e n o p e r k e l c k o p s e k a n t e n v a n d e w o o n b e b o u w i n g (4) e n o p de a c h t e r g e v e l v a n de su-p e r m a r k t (5). I n v e r h o u d i n g t o t w o n i n g i n b r a k e n v i n d e n i n l o k a t i e D e Stede v e e l i n b r a k e n p l a a t s i n w i n k e l s ( 6 / 7 ) . I n p r i v é k e l d e r b o x e n (8) v o n d e n in t o t a a l v i j f t i e n i n b r a k e n p l a a t s . Z e v e n keer is i n een g e m e e n s c h a p p e l i j k e b e r g r u i m t e i n g e b r o k e n , w a a r v a n zes keer i n de h o o g b o u w (9) e n é é n keer ln h e t b l o k g a l e r i j w o n i n g e n (10). I n t o t a a l is i n de o n d e r z o e k p e r i o d e 14 keer in e e n w o n i n g i n g e b r o k e n , w a a r v a n 5x i n de h o o g b o u w . D e o n v e i l i g h e i d s g e v o e l e n s c o n c e n t r e r e n z i c h v o o r a l o p p l e k k e n m e t d i c h t g e t i m m e r d e p a r d e r e n l e e g s t a a n d e w i n k e l s . E n o o k o p h e t Z u i d p l e i n , d a t er 's a v o n d s leee en v e r l a t e n b i j l i g t . ^ V o o r d e a n d e r e 3 l o k a t i e s z i j n v e r g e l i j k b a r e k w e t s b a a r h e i d s k a a r ten en s p r e i d i n g s p l a a t j e s v a s t g e s t e l d . D e z g n . k l e i n e c r i m i n a U t e i t b l i j k t i n e l k van de v i e r o n d e r z o c h t e l o k a t i e s o p v r i j g r o t e s c h a a l v o o r te k o m e n . I n de s p r e i d i n g s k a a r t j e s z i j n d u i d e l i j k e c o n c e n t r a t i e p u n t e n t e r u g te v i n d e n . Deze s t e m m e n v o o r e e n d e e l o v e r e e n m e t d e v o o r a f u i t g e s p r o k e n v e r w a c h t i n g e n e n o p b a s i s v a n d e checkUst. T o c h z i j n er o o k d u i d e l i j k e d i s k r e p a n t i e s w a a r g e n o m e n . D e o v e r e e n k o m s t is h e t s t e r k s t v o o r h e t d e l i k t vernielingen. C o n c e n l r a -t i e p u n -t e n z i j n v o o r a l -te v i n d e n o p p l e k k e n w a a r v e e l j o n g e r e n k o m e n en b l j entrees v a n g r o t e w o o n g e b o u w e n m e t v e e l w o n i n g e n p e r entree. A b r i ' s e n t e l e f o o n c e l l e n m o e t e n h e t eveneens v a a k o n t g e l d e n . I n v e r g e l i j k i n g m e t v a n d a l i s m e is d e s a m e n h a n g t u s s e n h o i s p r e i d i n g s p a t r o o n v a n v e r w a c h t e e n d a a d w e r k e l i j k e inbraken in gebouuvii d u i d e l i j k z w a k k e r . T o c h z i j n o o k h i e r d u i d e l i j k e c o n c e n t r a t i e p u n t e n aan te w i j z e n . Er w o r d t m e t n a m e v e e l i n g e b r o k e n i n v r i j s t a a n d e b e r g i n g e n op s e m i - o p e n b a a r t e r r e i n , i n k e l d e r b o x e n v a n p o r t i e k w o n i n g e n , h o e k p a n d e n w o o n g e b o u w e n m e t slecht h a n g - e n s l u i t w e r k en w i n k e l s en b e d r i j f s p a n d e n ' w a a r w a t te h a l e n is'. B e g a n e g r o n d w o n i n g e n v a n b l o k k e n p o r t i e k w o n i n -g e n , o m r i n -g d d o o r o p e n b a a r -g r o e n , b l i j k e n eveneens e x t r a k w e t s b a a r . H i e r v e r s c h a f t d e d a d e r z i c h g e m a k k e l i j k t o e g a n g v i a h e t b a l k o n a a n d e achforz i j d e . I n v e r g e l i j k i n g t o t d e d r i e a n d e r e l o k a t i e s w o r d t i n c o m p l e x B l o e m -f o n t e m s t r a a t r e l a t i e -f v e e l i n g e b r o k e n . B e h a l v e als g e v o l g v a n d e l o k a t i e i n e e n s t a d s v e r n i e u w i n g s w i j k l i j k t d e k w e t s b a a r h e i d v a n d i t c o m p l e x ver-k l a a r d te ver-k u n n e n w o r d e n u i t h e t g r o t e a a n t a l t o e g a n g e n e n v l u c h t w e g e n H e t c o m p l e x t e l t n i e t m i n d e r d a n 6 t r a p p e n h u i z e n v o o r 43 b o v e n w o n i n g e n , d i e a l l e n o n d e r l i n g v e r b o n d e n z i j n d o o r een g a l e r i j o p h e t b i n n e n t e r r e i n ! O r i d a n k s d e v e r o n d e r s t e l d e p r e v e n t i e v e w e r k i n g v a n k l e i n s c h a U g h e i d , b h j k t i n de e e n g e z i n s w o n i n g e n v a n c o m p l e x V e l d z i c h t r e l a t i e f v a a k te w o r -d e n i n g e b r o k e n . H e t b e t r e f t h i e r s t r o k e n e e n g e z i n s w o n i n g e n , o m r i n g -d -door o p e n b a a r g r o e n . K e n n e l i j k w e g e n d e n e g a t i e v e i n v l o e d s f a k t o r c n ( g e n a a k k e h j k e t o e g a n k e l i j k h e i d e n v l u c h t w e g e n v i a de a c h t e r t u i n e n , m a t i g e t o t slechte v e r l i c h t i n g ) h i e r z w a a r d e r d a n de p o s i t i e v e i n v l o e d v a n een grole m a t e v a n b e t r o k k e n h e i d b i j de w o o n o m g e v i n g . O m g e k e e r d b l i j k t i n de o n -d e r z o c h t e g a l e r i j w o n i n g e n e n -de t o r e n f l a t v a n De Ste-de o p v a l l e n -d w e i n i g le w o r d e n i n g e b r o k e n . V o o r z o v e r h i e r v a n s p r a k e i s , gaat h e t v e e l a l o m inbiM-k e n u i t d e g e m e e n s c h a p p e l i j inbiM-k e b e r g i n g . Ter v e r inbiM-k l a r i n g inbiM-k a n w o r d e n gewezen o p h e t p o s i t i e v e e f f e k t v a n h e t a f s l u i t e n v a n d e e n t r e e h a l , de a a n w e z i g h e i d v a n een h u i s m e e s t e r e n e o e d o n d e r h o u d . V a n fvsieke ijoschikbaarheid e n a a n t r e k k e l i j k h e i d v a n h e t o b j e k t l i j k e n h i e r d e b e l a n g -r i j k s t e i n v l o e d s f a k t o -r e n . Z o w o -r d e n f i e t s e n v o o -r a l g e s t o l e n o p p l e k k e n , waar v e e l f i e t s e n w o r d e n g e s t a l d ( b . v . i n w i n k e l c e n t r u m D e Stede). O m g e -keerd b l i j k e n i n w o o n b u u r t e n , w a a r b e w o n e r s o v e r een p r i v é b e r g i n g o p p r i v é t e r r e i n b e s c h i k k e n , o p v a l l e n d w e i n i g f i e t s e n te w o r d e n gestolen. V e r g e l i j k i n g v a n de v e r w a c h t e e n d a a d w e r k e l i j k e s p r e i d i n g v a n
bedrei-ging en geweld is n i e t g o e d m o g e l i j k . Per l o k a t i e is h e t a a n t a l d e l i k t e n v r i j
b e p e r k t , t e r w i j l i n v e r s c h i l l e n d e g e v a l l e n o n v o l d o e n d e i n f o r m a t i e b e s c h i k -baar is ' o m t r e n t d e e x a k t e p l e e g p l a a t s . A l l e e n t a s j e s r o o f e n z a k k e n r o l l e r i j k o m t v e e l v o o r , m e t n a m e # de m a r k t . D e g r o t e d r u k t e , d i e z o w e l v e e l p o -Icntiële d a d e r s als s l a c h t o f f e r s m e t z i c h m e e b r e n g t , a l s m e d e d e a n o n i m i t e i t van de masse, z i j n h i e r d u i d e l i j k r i s i k o v e r h o g e n d e f a k t o r e n . Ten a a n z i e n v a n h e t a s p e k t onveiligheidsbeleving t e n s l o t t e , is e e n d u i d e -l i j k e o v e r e e n k o m s t n a a r v o r e n g e k o m e n t u s s e n d e p -l e k k e n w a a r m e n s e n z i c h o n v e i l i g v o e l e n e n cje v e r w a c h t i n g e n h i e r o v e r c o n f o r m d e c h e c k l i s t . V o o r a l s t i l l e , d o n k e r e p l é k k e n d i e slecht z i c h t b a a r z i j n v a n u i t de w o o n o m -s^eving, w o r d e n d o o r v e l e n als o n v e i l i g e r v a r e n . M a a r o o k - p l e k k e n w a a r / i c h o n g e w e n s t e p e r s o n e n o p h o u d e n w o r d e n v e e l g e n o e m d . W a t t e v e n s meespeelt is de m a t e v a n « k e u z e v r i j h e i d . O o n k e r e , g e ï s o l e e r d g e l e g e n f i e t s en v o e t g a n g e r s r o u t e s w a a r v o o r g e e n a l t e r n a t i e v e n b e s c h i k b a a r z i j n , v e r -sterken h e t g e v o e l v a n o n b e h a g e n . N a a s t s p e c i f i e k e p l e k k e n e r v a r e n v o o r a l de b e w o n e r s v a n T r a n s v a a l v e e l a l 'de h e l e b u u r t ' als o n v e i l i g . Sociale o m g e v i n g s f a k t o r e n b l i j k e n h i e r d e r m a t e d o m i n e r e n d , d a t een e v e n t u e l e d i f f e -r e n t i a t i e o p g -r o n d v a n -r u i m t e l i j k - b o u w k u n d i g e o m g e v i n g s f a k t o -r e n als h e t w a r e u i t h e t b e e l d w o r d t w e g g e d r u k t . 8. N a a r e e n m e e r d e f i n i t i e v e c h e c k l i s t U i t de t o e t s i n g v a n de c h e c k l i s t z i j n b e l a n g r i j k e lessen te t r e k k e n v o o r v e r -b e t e r i n g . H e t is v o o r a l -b e l a n g r i j k n a d r u k k e l i j k e r o n d e r s c h e i d te m a k e n n a a r t y p e d e l i k t . W a t p r e v e n t i e f w e r k t t e n a a n z i e n v a n i n b r a k e n h o e f t i m m e r s n i e t a u t o m a t i s c h o o k t o t e e n r e d u c t i e i n o n v e i l i g h e i d s g e v o e l e n s te l e i d e n . V o o r t s z o u m e e r r e k e n i n g g e h o u d e n m o e t e n w o r d e n m e t v e r s c h i l l e n i n g e w i c h t v a n d e c r i t e r i a t e n o p z i c h t e v a n elkaar. T e n s l o t t e is u i t b r e i d i n g gew e n s t m e t p r a k t i j k v o o r b e e l d e n v a n g e s l a a g d e e n m i n d e r g e s l a a g d e o n t -w e r p o p l o s s i n g e n . E i n d 1989 z i j n -w e g e s t a r t m e t e e n h e r z i e n i n g v a n d e checkUst. G e t r a c h t z a l w o r d e n d e c r i t e r i a v e r d e r u i t te w e r k e n i n t e r m e n v a n d o e l e n , a f g e l e i d e d o e l s t e U i n g e n e n o n t w e r p m i d d e l e n . D a a r m e e k a n e e n s c h e r p e r o n d e r s c h e i d n a a r v o r e n k o m e n t u s s e n r u i m t e l i j k - b o u w k u n d i g e f a c t o r e n e n sociale f a c t o r e n e n k r i j g t de c h e c k l i s t ( m e e r ) het k a r a k t e r v a n een o n t w e r p h a n d l e i d i n g .
9. B e l e i d s i m p U c a t i e s
H e t o n d e r z o e k ter t o e t s i n g v a n de i n t e r i m - c h e c k U s t h e e f t o p n i e u w aanget o o n d , d a aanget een z o r g v u l d i g e i n r i c h ü n g v a n de g e b o u w d e o m g e v i n g k a n b i j
i n i t i ë r e n e n f i n a n c i e r e n v a n p r a k t i j l c e x p e r i m e n t e n is e e n g o e d v o o r b c o K i v a n de w i j z e , w a a r o p d e o v e r h e i d een s t i m u l e r e n d e r o l k a n s p e l e n b i j het b e v o r d e r e n v a n sociale v e i l i g h e i d . D e v r a a g o f e n hoe een e n a n d e r vertaald z o u m o e t e n w o r d e n i n r e g e l g e v i n g , l a a t z i c h m i n d e r g e m a k k e l i j k beant-w o o r d e n . V a n v e r s c h i l l e n d e k a n t e n is g e p l e i t o m , i n n a v o l g i n g v a n l.irand-v e i l i g h e i d e n c o n s t r u c t i e l.irand-v e l.irand-v e i l i g h e i d , o o k t e n a a n z i e n l.irand-v a n d e sociale l i g h e i d regels o p te n e m e n i n h e t B o u w b e s l u i t . I n het O n t w e r p - B o u w b e s l u i t is i n m i d d e l s o p g e n o m e n , d a t entrees v a n m e e r g e z i n s w o o n g e b o u w e n voor n i e t - b e w o n e r s a f g e s l o t e n d i e n e n te z i j n . H a a r l e m h e e f t als een v a n d e ecrsic g e m e e n t e n d e N E N - n o r m e n v o o r i n b r a a k v e i l i g h e i d v a n g e b o u w e n i n de g e m e e n t e l i j k e b o u w v e r o r d e n i n g o p g e n o m e n . H e t gaat h i e r o m d e n o r m e n N E N 5088 ( B o u w t e c h n i s c h e b e v e i l i g i n g v a n w o n i n g e n - T o e p a s s i n g van h a n g - e n s l u i t w e r k ) e n N E N 5089 ( I n b r a a k w e r e n d h a n g - e n s l u i t w e r k - Eisen e n b e p r o e v i n g s m e t h o d e n ) . D i t b i e d t d e beste w a a r b o r g d a t d e n o o d z a k e l i j k e v o o r z i e n i n g e n v r o e g t i j d i g w o r d e n a a n g e b r a c h t . T o c h l i j k t e n i g e t e r u g l u n i -d e n -d h e i -d i n r e g e l g e v i n g o p z i j n p l a a t s . O f een o n t w e r p g e v o e l i g is \-our ( k l e i n e ) c r i m i n a l i t e i t h a n g t i m m e r s n i e t a l l e e n af v a n d e k e n m e r k e n van h e t o n t w e r p , m a a r o o k v a n w a a r h e t k o m t te l i g g e n e n w i e er g e b r u i k van z a l m a k e n . E e n b l o k j e p o r t i e k w o n i n g e n i n een s t a d s v e r n i e u w i n g s g e b i e d in A m s t e r d a m w o r d t a n d e r s g e b r u i k t d a n een v e r g e l i j k b a a r b l o k j e a a n de rand v a n een r u s t i g e p l a t t e l a n d s g e m e e n t e . Een b e j a a r d e n f l a t is q u a sfeer e n geb r u i k t o t a a l a n d e r s d a n een f l a t w a a r o o k g r o t e g e z i n n e n m e t k l e i n e k i n d e -r e n ( m o e t e n ) w o n e n . B o v e n d i e n m o e t b e d a c h t w o -r d e n , d a t e l k o n t w e -r p een c o m p r o m i s is t u s s e n v e l e , v a a k t e g e n s t r i j d i g e e i s e n . D e g e m e e n t e l i j k e v e r p l i c h t i n g i n A m s t e r d a m o m i n s t a d s v e r n i e u w i n g s g e b i e d e n a l l e e n n o g m a a r g e s l o t e n b o u w b l o k k e n toe te p a s s e n , g a a t m . i . d a n o o k te ver ( A m s t e r d a m s e R a a d v o o r d e S t e d e b o u w , 1988). D e beste s t e l r e g e l l i j k t te z i j n o m v o o r a l d i e a s p e k t e n i n r e g e l g e v i n g o p te n e m e n , d i e u n i v e r s e e l g e l d i g z i j n . D e N E N - n o r m e n z i j n h i e r een g o e d v o o r b e e l d v a n , te m e e r d a a r h i e r i n e e n d i f f e r e n t i a t i e n a a r i n b r a a k r i s i k o is o p g e n o m e n . S i t u a t i e - a f h a n k e l i j k e a s p e k t e n d i e n e n b i j v o o r k e u r m e e r o p i n f o r m e r e n d e d a n o p n o r m e r e n d e w i j z e i n h e t b o u w p r o c e s te w o r d e n i n g e v o e r d . H o p e l i j k k a n d e ' d e f i n i t i e v e ' c h e c k l i s t a n n e x o n t w e r p h a n d l e i d i n g d a a r t o e een b r u i k b a a r h u l p m i d d e l z i j n . L i t e r a t u u r
Amsterdamse Raad voor de Stedebouw (1988), Bouwblok op slot. Amsterdam. Andel, H.G van (1984), Slachtofferschap in de woonbuurt. WODC, 's-Gravenhage.
Brantingham, P.J. en P.L. Brantingham (eds) (1981), Environmental Criminology. Sage Publications, London.
Buikhuisen, W., e.a. (1969), Buurt, sanering en criminaliteit. Nederlands Tijdschrift voor Criminologie, pp. 151-161.
Coenen, M. (1989), Hoogbouw en sociale veiligheid in Capelle aan den IJssel. Delftse Universitaire Pers, Delft.
Dans, A. e.a. (1987), De engste staad van 't laand. L U Wageningen.
Delft, L . van en H. van der Ven (1989), Uitzicht op de overkant. Een sociaal veiliger woonom-geving kavel 6. R I W / T U Delft.
Dijk, B. van en P. van Soomeren (1981), Stedebouw en vandalisme. Stedebouw en Volkshuisvesting (62) no. 4, pp. 167-175.
Dijk, C. van, e.a. (1985), Vandalisme in grootschalige wooncomplexen. Stedebouw en Volks-huisvesting (66), no. 3, pp. 89-99.
Jacobs. I. (1961). The d p a H i a n H l i f p n f trrpat A m p r i r a n rr'Hpe Vineacro RnrvVc M O T » 7 V r . r V
voor Sociale Geografie, Universiteit van Amsterdam.
Mewnian, O. (1972), Defensible space. Crime prevention through urban design. Macmillan Company, New York.
fjewman, O. (1973), Design guidelines for creating defensible space. Government Printing Of-fice, Washington D.C.
Reppetto, T.A. (1974), Residential Crime. Ballinger Publishing Co., Cambridge/ Massachu-sets.
Savornin Lohman, P.M. de, e.a. (1986), Gebouwde omgeving en criminaliteit. Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, 's-Gravenhage.
Selm, E. van, e.a. (1985), Eng op straat. Landbouw Universiteit Wageningen.
Starmans, I.H.J., e.a. (1988),\|ouwen en wonen in een voormalig havengebied. Delftse Universitaire Pers, Delft, f
Vereniging van Nederlandse Gemeenten (1988), Gemeenten en veelvoorkomende criminaliteit. •s-Gravenhage.
Voordt, D.J.M. van der, en H.B.R. van Wegen (1986), Ruimtelijke structuur en kleine crimina-liteit. Checkhst van aandachtspunten bij dp beoordeling van (stede-)bouwkundige plan-nen. Delftse Universitaire Pers, Delft.
Voordt, D.J.M. van der, en Jf.B.R. van Wegen (1979), Feelings of anxiety and environmental design. Delft Progress RejJ^rt no.4, pp 234-251, Delft University Press.
Toetsing van de interim-checklist gebouwde omgeving en sociale^ veiligheid. Delftse Universitaire Pers, Delft.
