• Nie Znaleziono Wyników

Ad Examinis Publici Sollemnia in Gymnasio Regio Varmiensi Brunsbergae Diebus XII. et XIII. M. Augusti A. MDCCCXXXVI

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Ad Examinis Publici Sollemnia in Gymnasio Regio Varmiensi Brunsbergae Diebus XII. et XIII. M. Augusti A. MDCCCXXXVI"

Copied!
28
0
0

Pełen tekst

(1)

Q e M

AD

EXAMINIS PUBLICI

SOLLEMNIA

IN

GYMNASIO REGIO VARMIENSI

DIEBUS XII. ET XIII. M. AUGUSTI A. MDCCCXXXVI

CELEBRANDA

HUMANIS SI ME INVITAT

Dr. GIDEON GERLACH,

DIRECTOR ET PROFESSOR.

T

BRUNSBERG AE,

IS MUTTRAYANIS.

MDCCCXXXVI.

(2)

IM. KOPEKiiiXÄ w TORUNIU

616 4471

(3)

De origine et natura terminalionis nominum in men et mentum exeuntium.

Non si non potuero indagare, eo ero tardíor, sed velocior ideo si quivero. Varro.

Recepto in me negotio, ut scrib erem al i qui d, quo rite indicerentur solemnia, quibus propitio Deo féliciter denuo transactiun annum more et instituto celebrare consacre­ ront ludi litterarii, e re mea esse putavi alteram in medium proferre particulara dis- quisitionum inearum, quibus ratio et natura eorum accuratius examinator nominom, qoae syllabis finiontor men et mentum. Quorum quura numerus tara late pateat, ut omni­ bus ad examen vocatis, modum, qui constituais est hujuscemodi scriptis satis an­

gostos , excederá cogereraur, ea tantora hie proponent nomina a verbis tertiae classis derivata, quae saepius rnutatis, demptis, corruptis priinitivoriiin litteris stirpis obscura- runt spéciéin. Ut vero niiper cepi exordium docens quantum hujusmodi rerum quaes- tiones vel ad exercenda puerorum et juvenum, qui litteris navant operam, ingenia con­

férant utilitatis, ita nunc quibus legentium mihi conciliem animos et repetitos excusera tara vilium rerum conatus, prooemii loco ingenue proiitebor:

Non rccentioribus demora tcmpori bus, sed remotíssima jam antiquitate summa hominum ingenia baud raro occupata fuisse in disquirenda atque invenienda via, quara ingressa lingua humana a satis exigua profecía origine eo succreverit amplitudinis, ut valida subnixa stirpe in tantum rumorom diffuderit ambitom, unde baud facile ad pri­ mus descenderé liceat radices, quibus natae, altae et ful tue singulae partes tantora fir- mitatis et roboris consecutae sínt. Ñeque est quod miremur rem tanto studio atque ardore esse tractatam. Quid enim május atque procelarias divino quedara muñere ge­ tteri humano datum est, quam sermonis et verborum commercium? Hoc uno enim longe praestnt reliquis animalibus, quibus tarnen baud minore cura providentia divina con­ sultam esse videtur. Qui enira aliter animo conceptas cogitationes aliis communicare et mentis arcana includere possemus? Res ipsa i gitar satis digna est, in qua cognos- cenda et explorando accuratiorem quis ponat curara viresque suas pericli tetur. Nec defuerunt unquam, qui ingenii acumine instruct! obscuram rem scriptis illustrare eique lumen affundere sunt conati. Quod ut fieret baud raro ad singula descendendum erat verba֊et ne horom quidem vis et sensus plane intelligi potuit, nisi ante mixtarum par­

tium facta disjunctione. Ita demum vel minimis verborum particulis perspectis atque cognitis contendere quis posait, se vetara verborum naturom et indolem habere percep-

1

(4)

tam. Quam saepe vero judicia viror um alias satis acuta a veritate aberraverint opti­

me testantur conatus antiquissimorum grammaticorum. Ñeque non recentiores, qui huic rei operam dederunt se in errores abduci pass! sunt, quod aut singulis inhaeren- tes verbis idem de omnibus borúin sirnilibus judicium ferebant, aut litterarum simili­ tudine decepti prorsus contraria sibique repugnant!a inter se conjungere conabantur.

Ut igitur similis naufragii vitem peri cula om nem nomi num substantivorum in men et mentum desinentium conspectam hic proferam et, parte quadam accuratius explorata, totius ordinis naturam perspicuam reddere conabor.

§. 2.

Omnia fere nomina, quae in men et mentum exeunt in co progenita sunt solo, quod laetae segetis feracissiinum tantam prof nd it fructuum copiam, ut optimo jure contendere possis longe maximam nomin um partem ab iis próféciám esse vocabulis, quae proprie dicuntur verba. Ñeque in plerisque est quod haesites, quum horum pars primaria tam aperte in verborum prostet stirpe, ut vel primo oculorum obtutu facile cognoscantur. Contra alia tam multis mutata et corrupta sunt modis, ut vix unam al- teramve deprebendas litteram, qua duce et fautrice pervenire possis ad vera originis principia. Id quod saepius accidit nominibus in men et mentum desinentibus, qua re factum est, ut qui e оrum ¿'тѵ/гоѵ investigandum susceperint, calígine occoecatis ocu- lis falsa pro veris amplecterentur. Detecta vero altera horum vocabulorum parte non minor residebit scrupulos, undenam illud men et mentum desumtum et simplicibus

verborum dementis indítom, ita in unum coaluerit corpus, ut quod inde formaretur ejusdem stirpis nomen verbi notionem in substantiv! formam mutatani retineret. Ac­

curatius enim considerata re, vix quisquam existimaverit, has similesque vocabulorum terminationes tamquam inanes luxuriantis stirpis súrcalos succrevisse, *) sed polios cum antea sui nominis et juris omnibus numeris absoluta prostarent vocabula, primum quidem, retenta propria significatione, ad componendas novas voces esse adhibita, quum vero hune in usum perapta esse viderentur, deposita peculiar! notione, novo vocabulo­ rum ordini formando inservisse.

§. 3.

Нас proposita opinione facile quis videt me non plane Wiilneri accessisse arbi­

trio, qui in auxiliam abhibita lingua sanscritana et instituta comparatione, e similitu­

dine litterarum atqne sonus repetita, omnem terniinationum numerom aot ad pronomi- na aut ad adverbia locum designantia relulit. Nec cum Diinzero *2) facere possum, qui licet saepius et Wülnerum et alios acerbins vituperării rem lamen non in planiorem reduxit locum Ego quidem nomina illa, quae in men et mentum exeunt syllabus, vera esse comp os ita contenderim, non eo quidem sensu, quö A. Gellius Servium Sul- picium contendisse seribit, verbum duplex esse testamentum. GelliiVI, 12 haec sunt verba: „Servius Sulpicius jureconsullus, vir aetatis suae doctissimus, in libro de sa- cris detestandis secundo, qua ratione adductus, testamentum verbum esse duplex scrip-

’) Franz Wülner fiber Urfpriing unb Urbebeutung bet (ргафііфеп Sonnen p. 272.

2) Die icfyrc von bet latcinifdjen ffiSottbilbung unb Äoinpoftiion von H. Dünzer.

>

(5)

5

»

serit, non reperio. Nam compositum esse dixit a mentis contestatione. Quid igitar calceam ent u m, quid paindamen t urn, quid pavimentam, quid vestimenlum. Quid alia mille per hujuscernodi formam producta; etiamne ista omnia composita dicemus? Ob- repsisse autem videtur Servio, vel si quis alius est, qui id prior dixit, falsa qui dem, sed non abborrens ñeque inconcinna quasi mentis quaedam in hoc vocábulo significa­ tion Quod quum ferret judicium Gellius prefecto ejusmodi mente conceperat verba, qualia sunt documentam, monumentum, quitus sane mentis quaedam significado inhae- rere videtur. Ñeque tarnen hac re probări potest quovis nomine falsam esse illám opi- nionem, siquidem reputamos in conformandis compositis verbis saepius alteram com- positionis partem ita omnem, quae huic insidet, significationem abjecisse, ut in favo- rem reliquae partis omni cesserit jure. Quum vero tota abierit in formationis parti- cnlam, immixtaque alter! parti, una alterare litiera abjecta aut mutata, vel externae formáé fecerit jacturam, receptoque incremento, quo melius novo verb o rum ordini se accommodaret, aliam plane spéciéin induerit, quid mirum, quod ita mutatum nemo fa­

cile agnoscat? Ut vero s finale vocabulum mens rejecit, quod in faverem primi casus aliunde receperat, quum solum adstaret, ita jam proprium sibi non respuit t, quoties novo inditum verboruin generi recent! amplificatul- incremento. Hoc vero contendiese velini: litteram t quae adest in vocabulis docamentum, monumentum, horumque simili- bus non hospitaliter invitatam harurn vocum inservire formation!, sed quum fugerit in voce mens infestam sibi t, cujus nulle loco fért ante se vicinitatem, remoto adver­ sario, óptimo jure amissum propere vindicasse locum. Quae vero jam rostat syllaba um, hane declination! borúm nominum inservire, ñeque quidquam cum voce mente habere commune vei o culis capto satis perspicuum esse puto. Membratim i gitar divi- sis bis vocabulis, singulas partes, nullis alienis admixtis dementis, ita disjunctas esse videmus, ut hane nobis exhibeant externae speciei formam; doeu-men, doeu ֊ment­

um, то-теп, то-ment-um etc. His vero accurate consideratis beneque perpensis, quis non videt vanos esse, qui similia conantur, qualia ausus Otto 3) omnem perdidit operam. Quis enim vel jurato crediderit ejusmodi comporto conatu: monumentum bűé SentnrnH, *vo mona pon monere tStnmmroort ifi unb mentum Enbung, cntfíanben tillé bem дѵіефіГфеп Sßorte ріѵы іф bleibe; alfo junadjfl eine bleibenbe Erinnerung, eine btiuernbe Erinnerung an eine ®пфе. " Нас inita via profecto difficillima quaeque per- facili transigi passant labore.

s) (Sratnniati! ber lat. Sptadje, fúr bie unter» Sla fíen ber @і)шп. p.139.

4) Epist. XII. Daumii ad Rein.

§.4.

Jacto i gitar reí nostrae satis stabili fundamento nihil impedit, quominus jam rationein ipsam exponamus, quam in formandis his verbal ¡bus per omnem hoc genus nominum copiam servatam esse reperimus. Daumius qui dem, quum Vossii secutas ju­ dicium, 4) disputationis exordio a vocábulo ,, llámenlo“ repetito, contendisset, recte a supino deduci posse ramentum, et ex una supinorum forma totum ilium conflari nomí­ nam verbalium ordinem terminatione tu, su, eta etc. in men el mentum mulato, Rei- nesio rem persuádete non potuit. Nimirum scripsit Reinesius XIII epist. decretam il-

1

(6)

lud Daumii grammaticale de mutatiene terminationis in men et mentum a sc non probări. Sua vero opinione, in iis quidem, quae a vel i Ion gum babeant ante men promiscuum esse formari sive a praesente infinitivi, sive a supino; ea vero, quae vo- calem brevein habcant, nonnisi a praesentis temporibus derivări posse. Esse praeter- ea aliqua hujus formáé, quae a nominibus voulant. His Reinesii verbis ad rem accu- rat ius considerandam provocatus Daumius singulärem quandam composuit epistolam, qua rationem derivationis vocani in men et mentum ex sua et Zechendorfii mente peculiariter reddidit cf. epist. XIV. Quantopere in plerisque a vero aberraverit, hujus rei non plane radis, inspecta epistola, primo deprehendet adspectu. Ñeque miram et Daumium et Reinesium externa vocabulorum specie daceptos in errores esse deducios.

Non enim una optimorum latinae linguae auctorum verba amplexi, quid inde confiei posset, secum reputaban!, sod omni hoc genus verborum corrasa copia, ñeque minus iis, quae a viris doctis sui temporis vitiose formata adorant, ad examen vocatis, m a gnam rei perturbationem moverunt. Naque non vocum statueront ¡fi vuи, quorum nulla un- quam viderai lingua latina, carmen a carera derivantes: Verisimile est hoc quidem contendisse auctoritate Isidori inducios. 5) Res vero prorsus simplex est, ñeque ab- horret a ratione, qua in universum coinposita formantur vocabula. Aut enim altera compositionis pars, omni aliena admixtione libera, interpositis vocalibus i, e, u, quae utriusque partis copulation! insertiont, alteram recipit, intercedente comitis concilia­ tele v. g. salutifer, ruricola, montivagus, venéficos, maledicere, Trojugena; aut omni repudiate intercessora familiariterlateri adinittit comitem v. g. grandaevus, nomenclator, fle- xanimus. Eodem prorsus modo haec quo que formantur nomina verbalia, ñeque ulla ver- borum forma respicienda, sive supinum, sive infinitivos, sive tempos quoddam est, sed summa rei in ее v ert i tur, ut cujusvis verbi elementa investigamos, quibus repartis in- jungamus alteram compositionis partem, quod quidem in iis, quae tertiae adnumeran- tur class! multum affért difficultatis. Pl erum que enim aut mutata vocali, aut in decli- nationis favorem una alt erave recepta consonante vocis radices ita sunt mutatae, ut baud raro omnibus verbi pererratis form is dubios haereas, quam tandem primariam es­ se contendas. Ut vero nominum in casibus obliquis facilliine deprehendantur radices, ita verborum, quae primitiva sunt, perfecta atque supina prac caeteris forints siinpli- cem produnt vocum náturám. Inde imprimis factum est, ut Daumius omnem vocabu­ lorum copiam, terminatione men et mentum insignem a supinis derivan dam esse con­

tenderé!. Monitus vero a Reinesio, qui probare studuit, in iis quae a vel i longum habent ante men promiscuum esse sive a praesente infinitivi sive a supino derives, quoties in ejusmodi incidit verba, in quibus utrumque locum habere non potuit, prout ei libuit et ex arbitrio suo nova confinxit verba prorsus inaudita, quale illud fuit cu­ iere. Quod vero vocales attinet, quae aut alteram aut tertiam ab extrema syl lab a oc­

cupant locum rem ita eomparatam esse videmus. Omnia quae vocalem verborum su­

pin! penultimam servant banc producunt v. g. condmen, '¡milamen, .firmamentum, im- plémenlum, nómen, flumen, detrímentum, numen, blandúnentum, malimén, gépimén.

5) Isid. Orig. I. cap. 38, 10. Carmen vocatur quicquid pede continetur: cui datum nomen existi- mant, sen quod carptim pronunțiaretur, unde hodie lanam, quam purgantes discerpunt, carminare dicimus : seu quod qui illa canerent c ar ere mente existimabantur.

(7)

7

Contra quae in coinpositione vocalem i vel u recipiunt, quod qtiidem sola secundas et tertiae conjugationis perpauca faciunt verba, cam corripiunt v. g. duciimén, moniimen- tum, coliimen, tegúmentum. Quae vero ex nominum stirpe progenita sunt in men et mentum desinentia, pleraque jam senescentis latinitatis, ñeque auctorum optimae notae figmenta sunt. Formata sunt aut ad similitudinem eorum quae a mêlions notae aucto- ribus a verbis primae conjugationis procusa sunt, intercedente producta vocali a v. g.

albamen, ebriamen, linteamen, lut amentum, nidam ent um, loculamenlum ; aut retenta vocali i, qui composition! nominum inservit, formarunt, equimentum, linimentum, rudi­

mentum, sicilimentum.

§• 5.

Duplicem vero qui vocabulorum in men et mentum desinentium considerat formam, saepius uni eidemque vocábulo additam, vel invitas ad investigandain huj us rei causam adducitur. In Sext. Pompeji Festi de verb, significatione fragmentis corp, gram. Lat. Lindem. II. p. 131 legi tur: „Regimen pro regimento usurpant poëtae. En­

nius lib.XVI. Primus senex bradyn (in) regimen bellique peritus.“ Hujusmodi indicio fa­

cile quis inducipossi է, ut credat alteramvocabuliformam prosae orationis scriptoribus esse peculiarem. Exemplis yero prorsus contraria probări videtur res. Regimen toti us magis- tratus penes Appium erat Liv. III. 33,7. Regimen summáé rei penes Germanicum Tacit.

Annal. I,31. Hune (solem) principale naturaeregimen ас numen credere decet C. Plin.Nat.

Hist. II, 5(7) Collata tarnen omni hoc genus vocabulorum copia jam negări neqiiit alteram in men formam poetis fuisse magis adamatam et a scriptoribus jam senescen­

tis linguae promiscue in usum adhibitum. Qui vero quandam significationis varieta­ tea! utriusque suspicatur formae frustra impendet laborem huj us rei investigation}, ne- que plus conficiet iii о, qui probare conetur, aliud esse vo cab uium unguen, aliud et ab hoc diversum unguentam, quum tarnen nulla alia re, nisi pleniore inter se diversa sint forma. Ñeque est quod duplicem hamm vocum miremur formam, quum tempore suc- crescentis et juventae vigore luxuriantis linguae vel tertium ejusdem stirpis surculum pullulasse reperiamus, qui vero nul lis firmatus viribus brevi ex tinetuš est et vix ull um sui reliquit vestigium. Dico vero Livii Andr. Armentas Rothe I, p. 16. et quem En­ ni! referí Nonnius versum: ipsius ad armenias easdetn Bothe II, p. 7. Nisi obferumen- tas habebis plores Plaut. Rud. III, 4, 48. Hine hodie ramenta fies fortunatior Plaut.

Rud. IV, 3, 77. Ramenta fiat plumea propensior Plaut. Bacch. III, 4, 15. cf. Dauniii ad Reines!um epist. XX. p. 61. His adde Luciii! apud Non. 3, 98 fulmentas et Plaut.

Tri ո. 3, 2, 94 fulmentas jubeam slipping! soccis. Quarum qtiidem vocum postremam reperimus apud Cat. RR. 14, fölment ae sunt quaelibet füleiméül a in aedibus. Quam parum vero in usum receptae sint hujus formae voces optimo argumento est, quod vei paucae illáé su o loco deturbatae sunt usitatiore in mentum exeuntíum genere, ita ut in usu modo retincrentur armentum, ramentum, fulmenlum.

§. 6.

Veras propriasque ho rum vocabulorum significationes scrutantes omnium prom­ eus eandem reperimus esse conditionem atque náturám. Ejusmodi enim hoc vocabulo­ rum genere continentur nomina, quae aut mentis humanae agitatione, aut corporis nos՝

2

(8)

tri contentione, aut ullius materias ín rerum natura positae actione, intercedente quo- rundam verborum notione conficiuntur, et in quondam corporis com plexiim rediguntur v. g. hort amentum, documentam, monumentum, caem entum, coitgmenliim, molimentuni, fiúmén, lumen. Oranem vero hoc genus vocabulorum niinieriim duplici quod am signi- ficatiónis discrimine dirernptum, licet interdum uno eodemque vocabnlo atraque conti- neatur significatio. Aut ea ipsorum est natura, nt nullum prorsus in aliam rein exhi­

ber e possint vim, planeque otiosa, aliena procreată opera, tarda adjacent corpora, ut caementa, coagúlenla, pigmentum, figment urn; aut ut retineant quondam val oris exhi- bendi facultatem ejus notionis, qua instrucfa sunt verba, quorum ex radicibus novae progenitae sunt propagines, v. g. laetamen, quod laetas facit segetcs; solamen, „ sed mentibus un um Нас solamen erat“ Lucan Phars. VII, 181 ; documentam, caedis docu­ menta futurae“ Sil. Ital. Pun. V, 68; aut utraque significatio eodem continetur vocá­

bulo; ut regimen summ ae rei penes Appium erat Liv. Ill, 33, 7 et „frangi tur et regi­ men“ Ovid. Met. XI, 552, cujus tamquam animi imperio ante parebat navis; „vos mo­

nument is commonefaciam bubtills“ Plaut. Stich. I, 2, 6; templorum ac monument arum aditus exornavit carminibus Cic. Arch. 11.

§. 7-

In recensendis singulis vocabulis eadem înciudam paragraphо, quae a verbis tertiae conjugationis, additis perpaucis secundae classis, derivata, eandem formationis sequuntur rationem.

Acumen ab neuere profectum, supini productum servavit u; ejusdem stirpis ca­ cumen, recepta in fronte litiera c, auctaque vocabuli amplitudine, earum rerum extre­

mas designandas in se recepit partes, quarum praecipue respiciuntur capita, alieri re­

mittens minores res, quarum magis describenda est acies ad sedandum idónea. Ne vero quis dubitet de recepta litiera c, secum reputei eandem verborum cognationem intereddere inter arcere et inde formátum career, inter graecum sVspos et latinum cne­ teri, aper et caper cf. Doerderlein Syn. et Etym. I, 183.

Numen a nuere, cujus verbi modo restant composite abnuo, adnuo, innuo, renuo. Varro de L I. VII, p. 363 „Numen esse dicunt imperium dictum ab na­

tu՝, omnia sunt ejus, cujus imperium maximum esse videatur.“ Non aptius inveniri potuit vocabulum, quo summum deorum imperium notaretur, et in illorum nomen ip­ sum ab i ret. Quod hoc genus ejusdem stirpis vocabulum exstat nut amen, hand scio an nullum habeat auctorem praeter Sil. Ital. Pun. II, 399 „Albentes niveae tremulo nala­ ni ine pennae.“ Ne vero hujus radieis aliam quandam propaginem intactam pratermit- tain, vocabulum nutria; eo magis inde originem traxisse contendam, quod nec quein- quam hoc affirmasse invenio et Schellerum in lexic, opinatum lego, tamquam concisurn sit ex nutritrix. Res prorsus incredibili«, quippe quae sui nihil habeat simile. Ab nuendo vero nutricibus inditum nomen satis indicat ratio, qua sola confabulari soient infantibus, quoad his nondum suppetit sermonis commercium. Ñeque mirum videri de­

bet, intercidisse masculinam formam autor, quuni res ipsa longe abhorrent a virorum Zk cura et altrix satis trita vocis forma saepius occurrat, quam altor. Affirmari igitur

licet cominunein utri que voci fontem esse verbum nuere, unde et nulrix et nutriré profluxerit.

(9)

9

Humen et rum enl um unde progenitura sit, baud facile quis decernat. Qui a rumpere, rupi, r upturn derivet, alterara habebit hujus quidein satis simile sarmentum jx a sarpere, ñeque vocabuli repugnabit significado, quara huic inesse affirmât Festus cf.

Paul. Diac. Excerpt, p. 135, et quae interpretes addiderunt p. 636. Qui vero a mere onomatopoeiam rumen formatura contendei, probabile verisimilitudinis argumentum ex- hibebit, auribus recipiens proprium animation so num, quern in ruminando i. e. in re­ vocando devorate cibo edunt, remandando tum contactera. Caeterum ct rumen inter agrestes tantara homines usitata vox fuisse videtur, et ramentum nonnisi in augural i- bus rebus receptura. Plin. nat. bist. XV, 20. „Inventa est lupa infantibus praebens rumen (ita vocabant mammara). Inde ficus ruminalis.

Statiimen a statuo, semel tantum a Caesaré В. C. I, 54. Carinae primera ас

»t alumina ex levi materia fi ebant“ ad bibit urn, satis movet suspicions, in operariorum modo officinis usitatius factum esse, quae rei causa'est, ut Columellae, Vitruvio, Pli- nio nat. hist, nota vox, a scriptoribus melioris notae intacta jacucrit.

Sterna ment urn a sterano Plínio pra e caeteris adamata vox in hist. nat. Gel- lium et Celsum nacía est cultores; spleiididiore nomine insigne cognatum stuernuta- nientum, quod Cicero nobilitavit. Caeterum in Plinii h. n. tarn saepe atraque variig edd. confusa est vox, ut néscias utri des prioréin locum.

Volumen a volvere, volutum, quamvis designat rem in orb cm contorta m, quae significado longe vulgatior est ea, qua in térd um et verbi actio designator Ovid. Met.

II, 71 ,, Sideraque alta trahit, celerique vola mine torquet. Involumen vero quod ex­

hibet Philox. Lexic, et quara Augustinus C. D. IV, 8 narrat, „involumenlis follicolo- rum deam Volatinera,“ utrumque vocabulum parura probabili commendatur auctoritate.

His addendum esse adjam ent um censeo, licet plores babeara, qui mihi adver- sentur, quam qui mecum consentient. Wiilner docet jamentum dictum pro jugmentum p. 300 et Doederlein II. p. 54 ad similitudinem vocabulorum sub tern en, examen ct ae­

ram na, formátum esse, litt era clisa g. Comparais vero inter se verbis volvo, lavo et javo, vix quis qua m dubitare poterii, quin a jutám codera modo formátum sitjumen- tum, quo a volutum derivaviraus volumen et a lotam contendimos progenitura esse lo­ meniam. Pro sententia mea pugnat Columella IV, praef. 3. „Nec tarnen tilla regio est, in qua modo frumenta gignantur, quae non ut h omi nura ita armentorum adjumen­ to juvelur. Unde etiain jumenta nomen a re traxcre, quod nostrum laborem, vel one­

ra subvectando, vel arando javarént.“ Prorsus eadem nobis persuadera cupit L. Coei.

Lactantius de falsa sapientul III, 12 p. 318. ,,ut in excolenda terra juvarent, unde dicta sunt jumenta. “ Reni ita semper esse habitam eorum nos queque docet conatos, qui animo quodam pasillo et contracto abrepti, ne formationis laederent analogiam, scribere auderent javamén et juramentam. Veget, ars vetem, III, 4, 26 ut juramen­

tam praestetur ad medentis arbitrium. Quo minus jugum hujus derivați vocabuli po­ namos stirpem, et significatio vocabuli jumen li repugnat et facta coinparatione ejus- dem Stirpis vocabulorum juments et adjumenli, prorsus apparet, a jovare alteram, al- Jl terűin ab adjurare derivátom esse. Ñeque deest aliud a jugo progenitura vocabulum, quod nobis exhibet M. Cato R. R. XIV, „tigna omnia, quae opus sunt, limina, postes, jugumenta, (jugamenta J. B. R.)“ paulo post 4, ,Jugumenta (jugamenta J. B. R.) et antepagmenta, quae opus erűnt indito.“ Inde orto verbo jugumento usos est Vitruv. 2, 1. „lúteas glebas arefacientes, struebant parietes materia eosjugum en tantes: “^neque

2 *

(10)

multo post „ alterniś trabibus ángulos jugumentantes.“ Plane nobis vero d i svadét ne a jugo derivemos jumeiitiim productora u, quod participii juins et adj и l г/s servat ná­ turám.

Quae bine jam sequuntur in innen et amentum vocabula hac ratione forma­ ta esse videmus, ut assumia brevi vocali u atraque compositions pars colligetur. Mul­ tum sane difficulté tis exhibet vocabulum volumen reni proba turo, praesertim cura Doe- derl. I, p. 32 et II, 107 paene ad liquidum perduxerit, ejusdem prorsus stirpis esse columen et culmen. Facta vero hoc genus si m ilium vocabulorum compara tione, q uai ia sunt int egumeni'urn, legumen et légiiméntím, decimen et documentam, monumentum, offerumenta, légiimén et legumentum et codera prorsus modo formata, intercedente litiera brevi i, ut Indimentum, regimen et regimentum, relimen, tedimen et sedimen­ tam, vel inviți ab illa récédére cogimur opinione, cura longe alia formatio sit vocabu- li culmen et prorsus ah hoc diversa colimen. Solutis vero singulis huj us vo cab ul i ele­

ni enti s col-и- men, ultra deducimur adverbum col-o, quod equidem vocabuli етѵ/лоѵ esse statuo. Vocalis qui dem quantitas non repugnat, ñeque utriusque vocis significa­

do primaria tam longe discedit, ut omnino in uñara conferii nequeant notionem. Co­ lere enira nihil aliud signifient, nisi assiduara quondam curam, quam adhibemus in ex- ercenda aliqua re, ut earn in altiorem perfectionis graduni provehamur. I ta qui dem res, corporis forma instructa, quae sub sensus cadit, ambitu atque amplitudine facile exaugetur et baud raro in altitudinem provehitur. Inde factum est, ut res aut ad sum­

ma corporum fastigio docentes, aut eoruin summas occupantes partes, columina dice- rentur. Quondam vero notionis cognationem et similitudinea! intercederé inter culmen a cello prefectura et colimen ex colere ortum, non mirum, quuni utrumque verbum co- gnatam sursura a gendi continent notionem. Altitudinis qui dem respecto altiorem locum occupasse videtur columen Vitruv. IV, 2, colimen in summo fastigio culminis, unde et columnae dicuntur.

Légiimén a legere satis probabili docuit argumento M. Varro RR. I, 23, 2.

,,hoc enim (cicer) quo que légiimén, ut caetera, quae velluntur e terra, non subsecantur : quae quod ita leguntur, legumina dicta et I, 32, 2 „caeteraque, quae alii legumind, alii (ut Gallicani quidam) legaria appellant, útraque dicta a legendo, quod ea non se- cantur, sed veil en d o leguntur. “ Quo modo vero factum sit, ut insiticium illud produ- ceretur u, quod hoc genus vocabulorum corripit, baud facile quis probet nisi sumta auctoritate a Virgilio Georg I, 74 „Unde prius laetura sili qua quassante légiimén.“ Fere ad credenduni inducimur licentia quadam poetica Virgilium et necessitate con­ clura , natura correptum produxisse vocalem. Qui enira aliter elidi potuit illud w in ahleg mina., 6) quod qui dem vocabulum ejusdem stirpis depunere non dubitavit correp­

tum u, ad similitudinem vocis tegmen a legere. A Gellio confictura legumentum nul­ lum alterara praeter hune nactum est amatorem.

Offerumenta, obs ol e tum quod exhibet Paulus Diaconus ex lib. Pompeji Festi vocabulum „offerumenta dicebant, quae offerebant. V eram ut huj us vocabuli sta tu­ rnus STV/iov non necesse est ad supin urn verbijero confugiamus, quod dim j'eritum

cf. Commentarios in Pauli Diaconi excerpta de signif. verb. p.330.

(11)

II

dictum confondit Dac.; 7) vocali mutata г in w, ut optimus, opturnus etc. sed ad ana­

logiam eorum formátum est, quae interposito brevi u utramque compositionis partem conjunxerunt. Plaut. Rud. III, 4, 48. Nisi offerumentas habebis plores in tergo tuo

Quam ull a navis longa clavos;

Facete in tergo impressas servi plagas Plautus appellavit offerumentas, vocabuli mu­

tata declinationis ratione.

Tegumen el légimén, tegmen, tegumenturn, tegmentum a tegere, quod fegen­

de inservit, pro arbitrio cujusvis aut retentum illud u sive i, aut non receptam esse videtur. Poëtis ac pros a e orationis scriptoribus pariter accepta vox, pluribus scripto- rnm locis tarn varie habita, ut quam proferas formam frustra saepius dubios haesites.

Jam vero, perspectis satis mobilibus ejusdem valoris u et i litteris, non amplios dubit ah o ejusdem naturae tertiae chassis addere vocabula: regimen, regimen turn a re­ gere, quo utimur exerçantes in alios imperium, ludimenlum, a ludere, a nulle melioris notae scripture ad bibi fa vox in Gloss. Philox.; velltmtna, quae apud un um legiinus Varronem R. R. II, 11, 9, „quam (lanam) demptam ас conglobatam alii vellera, alii vellimina appellant: ex quorum vocábulo animadvert! licet pries lanae vulsuram, quant tonsuram inventam.“ Duplicate scribendum esse 1, correptoque vocali i praecipere baud abnuo (licet varie scribatur velumia J. B. R. Junt, vellimna P. vellumia marg.);

al terűm auctorc Scaligero, al terom ad docendos eos, qui producen dum esse t affirmarunt.

Aliménlum unde progenitura sit prefecto quivis vel non mónitas videt. A ver­

bis secundan classis hoc genus derivata vocabula tria modo adsunt documentam, mo­ numentum, sedimentam, quorum tam aperti, unde profluxérint, patent fontes, ut vel ip- sis oculis inde prodire vid camus. Documentam, quod ad nos docendos՜ constituitur, satis trituro, prosae orationis scriptoribus vox, minus accepta poëtis, quorum tria modo mihi ad manus sunt exempla Horat Sat. I, 4, 10, „magnum documentam, ne pátriám rem Perdere quis velit“ Plaut, capt. Ill, 5, 94, „Égo illis captivis aliis documentam dabo“ et Sil. Ital. Pun. V, 68 „et caedis documenta futurac.“ Documen unins Lucrc- tii VI, 391, „documen mortalibus acre" Bocimén scripsit Tcrentian.

de met. p. 2425.

Monument am et montaient um a monere, quod constitutum ali cujus personae aut rei in mentem nobis revocet memoriam, a quovis scriptorum genere baud parum detri- tum vocabulum.

Sedimentam a ședere, unus scripsit Plin. h. n. XXXVI, 10. 15. „Inundationi- bus Tibcris sedimento molts facto“ pro mole subsidente. Minus commendationis alte­ ra habet forma sedimen, quod ex Coch Aurel. Tard. V, 4 et 10 med. affért lex. Schell. ; penultimam corripere syllabam, non est quod dubites.

Specimen unde derivandum sit perbene nos docuit Plaut. Cas. III, 1, 2. „nunc specimen, specitur, nunc certamen cern it ur. “ Quod igitur cujusvis actionis proponitur ad inspiciendum et probandum documentum specimen est, nonnisi singulari adhibendum numero.

Romen a noscere, novi, notam, retenta supini producta vocali, rejectoque, quae in fronte verbi gnosco aderat littera g, ut videmus in agnosco, ignosco, cognosco. Ne

1 ) cf. Interpretes in comment!, ad Pauli Diaconi excerpt, de sign. verb. XIII, p. 55Չ.

(12)

quis hoc vocabulum, tamquam cognatum cum graeco conférât ovopa, votat productum о et prorsus aliud graeca vocis STVfiov. Contra a graeco ortum esse yt/vwęzto nenio non videt. Nomen est igitur illuď, quod rei aut personae cuidam սէ proprium inhae- ret, quo cognoscitur. Inde profecía sunt composite agnomen, cognomen, praenomen. Pro­ nomen nonnisi grammaticis acceptam vocahuluin satis auctoritatis habet a M. Varróne et Quinctiliano commendatum. In Sabinis sila urbs Nomentum Liv. I, 38. Virg. Aon.

6, 773,՝Plin. ill, 5, 9 prefecto ejusdem stirpis soboles est. Agnomentum in proprium sihi conñnxit usum Appuie jus, qui hoc genus nominum prae caeteris adamavit. Apo­ log. p. 310, 38 „Igitur agnomento ei duo indita.“ Latioris sane usas, licet rarius a scriptoribus prosee orationis adhibiturn, a poëtis prorsus repudiatum, si Plautum exce- peris, cognomenlum. Plant. Mil. glor. IV, 2, 47 „Meum cognomenlum qui commemo- ravit“ et Pseudol. IV, 2, 20. „Nam ilia mea sunt cognomento.“ et Per. I, 2, 8 „His cognomenlum erat duris capitonibus.“ Ex M. Annaei Senecae quidern verbis, quae in suas or. II, p. 22 iegimus „ei iinpositurn est cognomen, vel ut Messala ait, cognomen­ lum et vocari coepit Senecio Grandie“ paiet grandiorem et pleniorem vocem visarn esse cognomenlum quod illius declamatoris insania desiderabat, qui ut eûmes res gran­

des habere ita in verbis quoque grandia dicere cupiebat. Caeterum Cicero, Sallust!us et imprimis Tacitus saepius hac vocabuli forma usus est. Ignominia eadem stirpe progenita est.

Momentum a movere, motam, proprie dicitur illud, quod stateram, aequaliter pendentem, ponderis allcujus vel levissimi accessione, in alteram descenderá cégit par­ tem. Quam varie transfería possit vocabulum ad omnes res, quarum praestantiores semper sui generis designat partes, satis frequens ejus verbi optimae notae scriptorum prosae orationis testatur usus. Ñeque tarnen omnino rejecta haec est forma a poetis, cujus rei testes mihi adsunt summae auctoritatis, Ovidius, Horatius, Terentius et alii.

Quod vero Festus affért momen ex Lucillo : „momine se parvo passant impulsu move- ri“ baud scio an millos praeter Lucretium invenit imitatores, qui duobus loéis, in qui- bus usus est hac nominis forma, propriam hujus vocis non excessit significationem.

Lucret. III, 189 „Momine uti parvo possint impulsa mo veri.“ VI, 471. „Quod magis ad nubes augendas multa videntur

Posse queque e salso consurgere momine ponti.“

A niobium studio quodarn obsoletae antiquitatis irnitandae inductum II, 77 scri- psisse „sed esse nullius existimandum est mominis,“ nonplus habet auctoritatis, quam Manili! 3, 675 „Momina in adversum flectat rursumque rcsolvat“ perversi usus niovet taedium.

Crementum quin a crescere descender!! prefecto nemo negabit. M. Varro Satir. Menipp. „ut cremento corpora fièrent majora.“ Unus Plin. XI, 37, 55 „ad cremento lunae morbos sentiunt“ in usum non receptam vocabulum repetiit. Lon­ ge accept!us, quod inde confectum est compositum incrementam, prosae orationis scriptoribus satis tritura vocabulum, ñeque poetis fastiditum Л irg. Eccl. IV, 49

„magnum Jovis incrementam“ Ovid. Met. III, 102 „populi incrementa futur!.“ Qua re inductus A. Gellius III, 10 „rerum atque hominum decrementa“ scripsit, recepta ab Appall. Met. XI, init. voce „Luna decrementis imminuitur,“ qui ut augeret ejusdem stirpis compositorum numeram, ex sua prodire jussit officina concrementa. Apolog, p. 306, 6 Elnienh. „In corpore concrementa varii fellis.“ Quod in Plin. hist. nat. IX,

(13)

13

2, 1 legitur accrementum „Mollique ac fertili acer emento “ Hard u inus tamquam spu­

rium in ut a vit in nulrimentum. Aliud ejus dem stirpis compositum est excrement um.

Crimen transposita littera r et mutata vocali e in i a cernere esse derivanduin pla­ ne perspicuum est, facta hujus vocabuli comparationc cuín graeco ѵ.ццла, quod simili pror- sus ratione nomen verbale ex perfecto z¿-/.<mipai formátum est. Crimen est igitur i'y- yoľ ¡tsxpififievov, quod quibus judicium erat feiendum maiam in partem acceptam, ut malefactum judicarunt. Cernendi vero signiíicationem majorem in módúm retináit com­ positum discrimen, quod tamquam latum de diversitate duarum pluriumve rerum judi­

cium constituitur.

Ob formationis quan dam similitud in em subseguí jubebo termen, termentum et quae ejusdem stirpis sunt detrimentum, interlrimentum, intrimentum, retrimentum.

Varro LL. 44 „ Terminus q num in Latió aliquot loéis d i ci tur ut apud Aecium, non terminus sed termen,“ quod sane ab etymo tero progenitum contendo. Termonem En­ nius terminum dixit, ut ex Paul. Diac, excerptis etc. ХѴПГ, p. 155 videmus, servato graeca forma тіо/іыѵ. Idem testator Termentum dici apud Plaut, pro detrimento quod legitur Bacch. IV, 9, 5 „Non P elid es fermento fuit, prout ego herum expugnaba menín“

Quam ob rem in formentum mutatom voluerit Salmasius, equidem non video, quuin addiderit Festus expressis verbis „pro detrimento,“ quae longe acceptior vocabuli fuit forma, dictum fuisse. Ñeque minus iile Pelides fermento fuit Trojanis, quippe qui in­ flicto detrimento, plura fecerit, quibus Trojani contererentur, quam quibus expugnare- tur Troja, quod invid i ei negaverant Dii.

Detrimentum a deterere, servato longo supini vocali poëtis pariim gratum vo- cabulum. Terent. Her. II, 1, 37 „de te peccando nihil detriments fieri potest." Ho­

rnt. ,,detrimento, servorum.“ Interlrimentum ejusdem fere significationis: intrimentum units dixit Appulej. Met. X, p. 244, 31 „qui sapidissimis inlrimentis succuum pulmen֊

ta condita vapore mollibat: retrimentum quod cujusdam rei deterior pars a meliore de- tritum tamquam ad aliud quid inutile rejicitur v. g. digestionis faex et similia.

Strumen et stramentum a sterno, stratum, omnia quae idónea sunt ad sub- sternendum, quo commodius incumbat ali quis, aut quae ad integenda agrestium tu gu­ ri a inserviunt, quibus rebus quum peridonei essent frurnentorum culmi vei hi ipsi hoc designabantur nomine Liv. II, 5 „desectam cum stramento segetem.“ Strumen acce- ptius poëtis vocabulum, nulii optimae notae seriptorum prosa e orationis prob a tűm, ne- que tarnen repudiatum a Val. Fl. IV, 497 et Plin. h. ո. X, 54. Stramentum non plane ingratuin poetis, cuivis seriptorum prosae orationis probatum. Snbstramen rari us ab uno Van-one in usitm suurn conversam, singulari prorsus ratione adhibuit Sil. Ital. 12, 44. „Lubrica roboréis aderant sub st r amina plaustris“ pro rotis. Suam notioneni vocá­ bulo servavit Repostan. Concub. Mart, et Ven. 46 „Flos Iectus, flos vínola loris, sub- sl ram ina flores.“ Snbstramentnm vei uno in loco, quo legitur apud M. Cat. RR.

CLXI. „ quo anno sevens, substramentis per hiemem apetito, ne peruratur/4 in dubium vocatuni ab iis, qui duobus scriptum voluerunt verbis „sub slramentis.“

§. 8.

Nomina, quae verborum in stirpe receptam consonantem abjiciunt, quo aptius singulae compositionis paries coalescere possint.

Cae mentum a caedere, est recisa major minorve saxi pars, ad ja cien da m uro­ rum fundamenta (Horal. Cann. Ill, 1, 35 „hue frequens caementa demittit redemtor“)

3 *

(14)

ñeque minus ad extraendos farciendosque muros. Plin. h. ո. 36, 22, 51. ,,Farcire mu­

ros in medio caementis factis.“ Praeter Horatium hand scio an quisquam alius poeta hoc usus sit vocábulo. Saepius plurali in numero oceurrit. Heteroclitis adnumeran»

dum est cuementum ob alteram in a exeuntem formam caementa, ae, qua us um esse Ennium testatur Non. cap. 3, 42 „Labant, labuntur saxa, cuementue. carlunt" cf. For­ cei. Lex. Praeter omnem analogiae rati on em formavit Plin. et qui auctor est incerti fra gm. apud A. Maj. in praef. Cie. de Hep. p. XL, recisamentum Plin. b. n. 34, 11,26 de aerugine: ,, Ocissime vero continget coronariorum recisamentis in acetum additis;“

alter „Ac duo recisamenta totius pyramidis.

Eadem prorsus ratione elisa littera d ex rudere déri vântur rumen, ramentum, ramenta, ae, rasumen, quorum primuni laud at C. Barth Advers. 4,4 ex Marc. Empír, ñeque est cur rasamen legendom censeamus, q num ex analogia formatom facile probă­

ri possit. Ramentum satis quidem auctoritatis habet a Plauto Bacch. IV, 4, 29 „Pa­

tri oinne (aurom) cum rámentő reddidi“ adhibituin, ñeque a Lucretio repudiatum VI, 1042“ Ac ramenta simul ferri furere intus ahenis In scaphiis. ‘f Omni vero adsta- ret commendatione orbatum, nisi a Plin. h. n. ad salielatcm esset detri turn. Martialis X, 3, 3 ,,Quae sulphurate nolit empta rámentő“ Ramenta, ae ab uno Plauto Iocis jam laudatis, repetito usu nonnihil accepit auctoritatis. Rasanten laesa formalicéis analo­

gia ah uno Marcell. Empír. I, p. med. ,,rasamen pastan, quod in magide adhaeret"

param commendatum.

Sarmentum unde succreverit facile cognosces in consilium adhibitoFesto (Pau­ li Diaconi excerpt, p. 146) „¡¡¡drpt a vinea pútala, i. e. pura facta, unde et virgula e abscisac sarmenta. Surpere enim antiqui pro purgare ponebant. Ne vero omni sui simili nomine destitutum putemus socium ci addam non absimili natura, ah eodem Fes­

to nobis servatuin: „Decermina dicuntur, quae decerpuntur purgandi causa. Ut igitur a sarpere, sarmentum, ita a decerpere decermina; quorum tarnen alteram minus accep­ tant audios sui nactum est amatares. Sarmentum vero ab optimi s latinae linguae re­

ceptura auctoribus, frequens in usura est adhibituni a prosae orationis scriptoribus; in­

ter poetas a Sil. Ital. Pun. VII, 314. „ Sarment iqvte leves fronti religare maniples,“ receptura est.

II inc jara t o tura corara producam agmen, quae rejecta littera n, quam ad cor- roborandam verbi formam receperant, tamquam supervacaneam repudiarunt in nomini­

bus progenitis, puta: s trigm ent urn et destrigment urn, Jigmen et Jigmentum, fragmen et fragmentum, pagmentnm, propagmen et untepagmentnm, pigmentam:

Slrigmentnm a stringere Plinio, Celso, Vai. Maxim. Palladio satis noturn vo- cabulum ante horum tempos non in usura receptura esse videtur; designat cas corpo- rum partes, quae detritae et abstersae velüti sordos saepius viliorem abierunt in usura:

destrigmenlum ab uno Plinio seinei adhibitum h. ո. XX, 3 ab Hard, de strigmentis scripturn.

A .fingere, Jctarn, Jigmen et Jigmentum alterűm apud Prudenți ura Apoth. repe­

tito usu obviara; Jigmentum ex Deliii videtur prodiisse officina, ab Ammiano et Appu­ iejo receptura.

Melioris sane notae et quod plus habet comrnendationis et auctoritatis est fragmen et fragmentum a frângere utrumque vocabulum poëtis et optimae fid ei seri-

(15)

— 15

ptoribus prosac orationis satis acceptam, fractas designet et ant sédalo ant fortuito cor- poram disjonctas partes, ñeque minas reliquias rerum violenter disjectarum.

Antipagmenta quae sint nos d ocet F estas (Pauli Diaconi excerp. I, p. S) prae- cipiens „valvarum ornamenta, quae antis appanguntur i. e. affiguntur.“ Quod vocabii- lurn quam architectorum sit, nonnisi a Vetruvio, M. Catone, Plinio usu detriturn re- perimus. Ne vero ignoremos stirpem hujus nominis denuo adeundus nobis est Festus : ,,pangere, .figer p, unde plantee pungi dicun tar, quam in terrain demittuntur; inde etiani versuspungi vel .figi in cera dicuntur. “ Hine derivandum esse pagmenlum, Vitruvius IV, 6 „Qui sunt ante secundum pagmentum“ nihil est quod dabites. Quid vero facies vocábulo ,,propugmen“ prefecto dubi us haeseris legens Non. I, 317 qui Ennium scri- psissc narrat „ Nobis unde fer ent fructus vitaeque propagmen.“ Ex propagamen enim contractam esse vix affirinare audeo.

Pigmentum a pingo, quod pingendo inservit, Ciceronis satis usitatum nomen, pierunique pluráli numero obvium. Poëtae oninino hoc àbstinuisse vocábulo videntur.

Examinatis illis nominibus, quae repudiarunt litteram, quam ad corroborandam stirpem receperant verba, addam quaedam externa qui dem forma baud dissimilar Aug- теп et augmentrm, aginen, coagmentvm, segmen et pruesegmen, segmentum. Aug- men et au gm entum ab ungere: wigmen Lucretio pergratum vocabulum I, 435, If, 72, HI. 269, V, 1306, VI, 607, nullum praeter hune invenit amatorem, augment um aureae quidem aetatis nullum habuit cultorem. Plinius, Claudius poeta, Pallad. Appui, hujus vocis non abnuerunt usum, qua significaren! rei cujusdam auctam amplitudinem.

Quod vero apud Varr. LL. 4, 22 legi tur ,,ugumentum, quod ex immolata hostia dese- cturn in jecore imponendo agendi causa “ baud duh ic in argumentum mutandum est, et simul augendi causa scribendum. Ad similitudinea! vocabuli tegumen formátum es­

se videmus.

Agmen ab ugere formátum nomen, poëtis et prosné orationis scriptoribus aeque gratum vocabulum, designat id, quod aut alicujus imperio ductum, aut proprio impul­

sam motu incedit; inde quaevis exercituum partes agmina dicta reperimus, ñeque mi­

nus Ennius apud Macrob. Sat. 6, 4 „ quod per amoenam urbein leni finit agmiue flu­

men“ quod imitări non dubitavit Virg. Aon. II, 782 „leví finit agmine Tibris.“

Alteram in mentum exeuntem forrnam ejusdem verbi compositum cogéré exhi- bet cougmentum, cujus егѵроѵ Non. I, 202 nobis indicat „coagmenta sunt conjunctio­

n's arctae et compares a cogendo i. e. stringendo. “ Rarior hujus vocabuli usas non repudiatum a Plauto Most. III, 2, 144 et a Caesaré B. C. HI, 105 commendation, Ca- tonem, Vitruvium, Gellium habuit cultores.

Alterum ejusdem stirpis compositum examen molestum rejecit g, retinens ex parte quad am simplicis vocabuli significationem, ut videmus in apum examinibus Cice­

ro off. I, 44. „Apum examina fingunt favos.“ Herat. Cann. I, 35, 30 „Et juvenum recens examenLucret. V, 1363 „examina pullorum, “ nomen serions aetatis serip- toribus imprimis adamatum; partim expriinit substantivi nominis notionem, quam trans­ latora deprehendimus in compos!to verbo exigere, cujus rei testis est Virg. Aen. XII, 722 Jupiter ipse duas aeqiiato examine lances sustinet. “ Inde d esum tum verbum ex­

aminare i. e. inquirere, perpendere. Ne vero destitutum sit sui generis comitibus ei male fidum addam sültemen, quod sacpius abjicit illud g quam retinet.

Frumentum a fruí, producta vocali ú, quam randem deprehendimus in frúgi 4

(16)

Valer. Maxim. Epitome de nom. rat. A. Thys. p. 852. „Olim enim dicebant fragmen­

tum, nunc framentum profertur.“ Noque hue trahi potest quod extat frumen vocabulum scriptoribus melioribus notac ignotum cf. Forcell. Lex.

Instrumen htm ab instruiere; quurn adsit Ion gum u, non dubito quin elisa sit Iittera gutturalis, quarn retentara videmus in participio slructus et nomine structura.

Quae vero restant tria vocabula in umen, flumen, lumen, sumen, abjecta guttu­

rali littera e tymi) producturn retinent u. Flumen a fluer e unde et finetas, aut cujus- vis fluidae designat materine decursum, aut in unum corpus oonfusum liquorem. Lu­

men a lacere, lucen di vim et copiam continet, quarn ut oculis perei pi possit in alia transfunditur corpora cf. Doederl. II, p. 67. Sumen a sugere quin derives nihil est quod dabites, suctus enim et suecas indidem procusa satis exhibent argument!. Ñeque mea quidern opinione a veritate abhorrere videtur, quo mi nus ex similitudine sonus, quern porcelli edunt in sugendi actu етѵроѵ vocis ortum sit. Indo igitur et quod sues summám praebeant tugendi copiam (nulla enim alia animalia uno partu tantum pullo­ rum edunt numerám) factum est, ut prae caeteris anirnalibus suurn illi parti, quae circa uberá est hoc imponeretur nomen. Propter pinguitudinis et ubertatis significationem, Caesar Vopiscos aedilicius, causam cum agerei apud Censores campos Kosáé Italiae sumen dicere non dubitavit, sensu tralaticio cf. M. Varro. RR. I, 7, 10.

Segmen, segmentam et praesegnien ob analogiam supini verbi seco, ex tertia conjugal i one desumtum, su! generis nominibus baud rejiciendos addarn socios. Segmen, unde örtum sit videmus ex Ausonii Ecl. I, 7 ,,Scd solidum in parvis, nullique secabi- le segmen“ parum habet commendationis a Plinio, Gellio, Vitruvio non repudiatum, désignons resectas corporum partes. Ľadom prorsus notione baud melioris notae scri­ ptoribus familiáris forma segmentam, quam tarnen nobilitavit Ovid. Ar. Am. Ill, 169 Quid de veste loquar? пес vos segmenta require." Compositum praesegmen a Planto Aul. II, 4, 33 „quin ipsi prídem tensor dempserat: collegit, omnia abstulit praesegmi- na“ interprete Nonnio II, 639 „quae unguibus eminulis praesecuntur“ confictum esse videtur. Unus Appulej. ad imitandum paratas Met. 2, „Rogis reliquiae quaedam et ca- daverum praesegmina ad exitiabiles viventium fortunas petuntur.“

§. 9.

Difficilioris sane investigationis, et quorum non aperti prostant fontes vocabula ejusdem prorsus naturae sunt carmen et germen, quae unde originem traxerint pluribus conjectura assequi, quam cert is probare argumentis contigit. Conrad Schwenk s) pro­ babili certe ratione argumentatul՛ ex obsoleto casno, casmen et casmenam factam, et mutata littera s in г carmen ortum. Cognatas inter se esse litteras r et s, saepeque alteram alter!us loco in una eademque voce esse posilám optime probavit Konr. Leop.

Schneid. Orammatit ber lat. (Spracme. (Slementarle^re it. 23b. p. 341 seqq. At sane in ambiguo relictum utra prias adfuerit litiera, alteramque aetate praecucurrerit. Livius enim, cujus sane hac in re magna esse debet auctoritas, de aetate utriusque litterae

8) cf. Síbein. ăRufcuitt fiír fßbitoiog. II. Sabrgang II. ýcft et föeitwg jur SSortforfcbuitg ber latenti»

(eben ©ргафс II, p. 21 et pag. 85.

(17)

17

nihil addidit. Ill, 4. Furios Fusios scripsere quidam et III, 8 Vetűriem Geminem ; sive iile Vetusius fuit. Quo non probato sane breviore via res confiei potest. Ex cutiere ortem esse carmen dubituri nequit. Liv. IV, 20 „In eum milites carmina, incondita, ae- quantes eum Romulo, cutiere“ Quum vero nunquam litteram n subsequatur m et prop­

ter cognatam náturám n et r facile inter se mutări passent cf. Schneid. I, p. 318 pro canmen dictum est carmen et Carmena, „inde r postea extrito Camena factum“ auctore Varro n e LL. 6, 3. Ejusd em prorsus originis Carment a, vates Arcadica, Evandri mater, quae in Italian! appulsa, benigne a Faunorecepta narratur. ” Етѵроѵ vero vocis indigenam earn fuisse convincit, aut certe earn in haliam receptam suam deposuisse nomen, et quod carmina composait consulentibus, Carment am d i ci cooptam.

Germen qui derivare conabantur ex gerere et contractant ex gerimen conten­

demnt non audiendi sunt, maleque creduli et similitudine litterarum decepti ad verum e tv[iov hujus nonti nis deducendi, ad verbum geno. Quo propi or ad lidem iis accedat res, argumentum pętam ex Ter tullían о, qui ne obliterarei stirpem, unde succrevit, pro germen genimen finxit Terț. Anim.39 „Ontnes idolatria obstetrice nascuntur, dum ipsi adhuc uteri infulis apud idola confectis redimiti, genimina sua daemoniorum candidata profitentur.“ Formam hanc vocis, nulii melioris notae probatum scriptori servavit Vul­

gata Math. XXVI, 29 genimen vitis et Luc. III, 7 genimina viperarum. Qui vero propias intuens g er minis vocabuli scrutatur náturám et structuram, nonnisi omni inge­

nii mentisque orb a tus acumine, can dem hujus vocis conspiçit formationem, quant in praecedente probavimus carmine. Quo cognito, ñeque dubii haerebimus, unde adjecti­

vam germanus profectum sit. Ejusdem prorsus stirpis est gramen, quod transposito sa­ tis mobili litiera r externam obscuravit vocabuli speciem. Signifient perpetuo proge­

nitura et regeneratum, quod quidem nomen eo magis hui c innatum est rei, quum per oran em rerum ordinera nihil extet, cui tanta regeneran di atque germina provocând! in­

șii vis.

Ut vero in recipienda littera r quodammodo certarunt carmen et germen, ita semen caninam hanc litteram sibi oh trudi non passum est, licet sero unde en a turn est semen tarn arctam cum r constraxerit familiaritatem, ut earn genuinam esse hujus ver­

bi quovis pignore contenderis. Verbi sero autem natura uccura ti us considerata jam am­ plias non dubitabis, quin benigne receptura r, quod nimis debilem fülei ret verbi stirpem

continuo abjiciatur, simulac alia consonaos satis exhibait firmitatis iis forrais, quae descendrait a perfecto sévi et supino satum cf. Struve üb. t>. lat Seil. U Gonjltg. p. 46.

Abjecto, quod plus stirpi daret firmitatis, altero 1, rautataque vocali e in u ex cello, cujus verbi modo composita sérvala sunt cf. Doederl. II, p. 94 formátum est culmen. Simplex cello enim ceculi perfecta habuisse formara verisimile est, argumen- toque sumto ex percelloperenii facile probări poterii hinc örtum esse culmen. Doe­ derl. II, 106. Rem ita comparateur esse, verumque vidisse virara doct um facile nobis persuadetur,facta nominis pulmenti comparatione, quod ad eandem prorsus analogiam ex pello pepuli form avit pnlmentum, ñeque est quod fid era habeas Varro ni LL. IV, praecipienti „placenta, quod edebant cum pulte. Ab eo pnlmentum, ut Plaut (Aul. II, 4, 37 Pulmentum pridem cidern er ipáit miivas et Rud. IV, 2, 32 sine bono pálmenlo) hinc pulmenlarinm dictum.“ Ejusdem enim stirpis soboles utrumque est vo cab ul um puls et pulmentum. In Vanonis verba juravit Isidor XX, 2, „pnlmentum vocatur a

4 *

(18)

pulte, sive en im sola pultis, sive quid aliud ejus permixtione sumator, pulment пт pro­ prie dicitur.“ Paulo infra: „Pulpa dicta, quia cum pulte olim commix ta vesccbatur.

Unde et pulmentum et pulmentarium dicitur. Pulmentum vero primitas profecto nihil aliud significavit, nisi far quod immixta aqua pellendo i. e. commo vendo et pulsando in unum coire cogebatur corpus. Quod pellendo igitur coaluit dictum est pulmentum, postea vero quum palatum pro delicatiore victos ratione places res commisceri juberet et in unum confundi, alia quoque fereala palmenta dicta sunt. Herat. Up ist. I, 18 Coenes ut pariterpalmenta laboribus emta.

At hic jam sistamus pedem et quae reliqua sunt hoc genus nomina in men et mentum desinentia, quorum non satis perspicua est origo, in aliud proferamus tern- pus magis opportunem.

J. F. Lingnau.

Corrigenda.

p. 5 lin. 12 pro c n 1 a m lege c ul a m p. 6 — 39 — imita men •— . imitámen p. 8 ՛— 11 — Нас solamen — Hoc s ólamén p. 9 — 7 consecturа — confectura p. 12 — 26 — invenit — inven erit

(19)

Schul ii ach rich te ո.

1 8 3 5 — 1 8 3 6.

L Lehrverfassung.

Prima.

Ordinarius : Hr. Professor Biester.

1» Latein. Horaz Episteln und Oden, B. 1. u. 2. mit Auswahl. 2 St. Der Direktor.— Cicero de off. B. 1. u. 2. 3 St. Hr. Prof. Biester.— Stil- u. Sprech­

übungen 1. Ahth. 3 St. Hr. Oberlehrer Lingnau; 2. Abth. 3 St. Hr. Prof. Bie­

ster. In diesen Stunden wurden folgende Gegenstände behandelt: Grammatik, Exer- citien, hauptsächlich aus Kraft’s Anleitung zum Uebersetzen aus dem Deutschen in s Lateinische, 2. Kursus; Aufsätze; Abschnitte aus der griechischen und römischen Li­

teraturgeschichte. ՝

2. Griechisch. Soph. Ajax, 2 St. Der Direktor, — Plato’s Phaedo, 2 St.

Hr. Prof. Biester. — Homer Jlias B. 7, 8, 9; Grammatik u. Hebungen aus Blumes Anleitung zum Uebersetzen aus dem Lateinischen in s Griechische. 3 St. Hr. Oberleh­ rer Dr. Витке.

3. Hebräisch. Grammatik nach Gesenius; übersetzt wurde Jud. 1—13, 1.Sam.

1—4. 2 St. Hr. Prof. Biester.

4. Französisch. Montesquieu considérations sur la grandeur et la décadence des Romains; Extemporalien. 2 St. Hr. Prof. Biester.

5. Deutsch und philosophische Propaedeutik. Abschnitte aus der Poe­

tik, als Einleitung in das Lesen der Dichter; deutsche Litteraturgeschichte, 1. Theil.

Aufsätze. Empirische Psychologie. 3 St. Der Direktor.

6. Religion, a. Für die katholischen Schüler. Erklärung des Evangeliums nach Johannes a. der Grundsprache; Geschichte der christlichen Kirche vom 5. Jahrli.

bis zur neuen Zeit. 2 St. Hr. Religionslehrer Ditki (v. Schulchronik, 3). b. Für die evangelischen Schüler. Erklärung des Briefes an den Timotheus aus der Grundspra­

che; Geschichte der christl.Kirche im Reformations-Zeitalter. 2 St. Hr. Pfarrer Bock.

7. Geschichte. Vorn Ende der Kreuzzüge bis zum Zeitalter Ludwig XIV.

Geschichtliche u. geographische Wiederholungen. 3 St. Der Direktor.

8. Mathematik. Unbestimmte Analytik; höhere Gleichungen; analytische Tri­

gonometrie u. Cyclometrie; Wiederholungen. 3 St. Hr. Oberlehrer Dr. Kruge.

(20)

9. Physik. Statik, Mechanik, Hydrostatik u. Optik; Wiederholung einzelner Abschnitte. 2 St. Hr. Dr. Lilienthal.

Aus der Naturbeschreibung wurden in gelegentlichen Stunden Wiederholun­ gen von Hr. Dr. S aa ge angestellt.

Ober - Sekunda. *) Ordinarius: Hr. Oberlehrer Lingnau.

1. Latein. Virgil. Aen. B. 3, 5, 6. 2 St. Livius B. 1—3. 4 St. Grammatik (Gebrauch der Zeiten und Arten) eingeübt nach August’s Anleitung u. freigewählten Exercitien; Uebersetzung aus Kraft’s Anleitung, 1. K. 3 St. Hr. O. L. Lingnau.

2. Griechisch. Hom. Odyss. B. 2 —11. 2 St. Xenoph. Cyropäd. B. 2— 4.

2 St. Grammatik u. Uebersetz. aus Rost u. Wüstemann. 2 St. Hr. O. L. Lingnau.

3. Hebräisch. Grammatik nach Gesenius; übersetzt Anfang d. Genesis. 2 St.

Hr. R. L. Ditki.

4. Deutsch. Verskunst nach Gotthold’s Hephästion; Aufsätze. 3 St. Hr. Prof.

Biester.

5. Französisch. Grammatik nach Hirzel; übersetzt Télémaque В. 7—9. 2 St.

Hr. O. L. Lingnau.

6. Religion, a. Für die katholischen Schüler. Die Lehre von den h. Sakra­

menten. 2 St. Hr. R. L. D itki. — b. Für die evangelischen Schüler. Den Brief an die Epheser deutsch gelesen. Geschischte der christl. Kirche. 2 St. Hr. Pf. Bock.

7. Geschichte. Mazedonien, die Diadochen, Rom. 2 St. Der Direktor.

S. Mathematik. Trigonometrie, Anfang der Stereometrie; Wiederholung der Gleichungen u. der Progressionslehre. 3 St. Hr. Dr. Lilienthal.

9. Physik. Die. allgemeinen Eigenschaften der Körper; Grundlehren der Che­

mie; Magnetismus u. Electromagnetismos. 2 St. Hr. Dr. Lilienthal.

Unter - Sekunda.

Ordinarius : Hr. Oberlehrer Dr. Rumke.

1. Latein. Virgil B. 3—6. 2 St. — Cicero, orat. pro Milone u. pro Dejotaro, 3 St. Grammatik, Zumpt 493—587, durch Beispiele aus August eingeübt. Kraft 1. Kurs.

1—40. 3 St. Hr. Dr. Витке.

2. Griechisch. Hom. Odyss. В. 4. 2 St. Hr. Prof. Biester. — Xenoph. Cy- rop. B. 2 u. 3. init. Grammat. u. Hebungen aus Halm Anleit. 4 St. Hr. Dr. Витке.

3. Hebräisch. Mit Ober-Sekunda.

4. Deutsch. Die Formen der Prosa; Figuren und Synonymen ; Hebungen im schriftlichen u. mündlichen Vortrage. 3 St. Hr. Dr. Kruge.

•*) Sekunda und Tertia waren irt diesem Schuljahre in zwei einander untergeordnete Klassen getheilt, welche die angegebenen Benennungen erhielten.

(21)

21 5. Franzõsisch Հ

6. Religion í Mit Ober-Sekunda.

7. Geschichte '

8. Mathematik. Quadratische Gleichungen; Progressionen und Logarithmen ; Aehnlichkeit der Figuren ; Anwendung der Algebra auf geometr. Gegenstände. 3 St.

Hr. Dr. Kruge.

9. Physik. Mit O. S.

Ober - Tertia.

Ordinarius: Hr. Gymnasial-Lehrer Dr. Lilien thai.

1. Latein. Ovid nach Nadermann's Ausgabe B. 6—8. 2 St. Hr. Dr. Lilien­

thal. — Julius Cäsar, bell. gall. В. 7. Grammatik, Zumpt 493 — 517 nebst Wiederho­

lung des elementarischen Theils; Uebungen aus August. 6 St. Hr. Dr. Витке.

2. Griechisch. Xenoph. Anab. B. 3—5. Grammatik u. Uebungen nach Blume.

5 St. Hr. Dr. S a a g e.

3. Deutsch. Der histor. и. didaktische Stil; Uebungen. 3 St. Hr. Dr. Kruge.

4. Französisch. Grammatik; Hecker’s Lesebuch. HI. 2 St. Hr. Dr. Li­

lienthal.

' 5. Religion, a. Für die katholischen Schüler. Die Glaubenslehre. 2 St. Hr.

R. L. Ditki. b. Für die evangelischen Schüler. Sittenlehre; Lesen u. Erklären der Stellen des A. u. N. T., welche eine besondere Beziehung auf die Sittenlehre haben.

2 St. Hr. Pfarrer Bock.

6. Geschichte u. Geographie des preussischen Staates. 3 St. Hr. Kandidat Kolberg.

7. Mathematik. Die Lehre vom Kreise, von den Potenzen u. Wurzelgröfsen;

Gleichugen des 2. Grades. 2 St. Wiederholungen a. d. Arithmetik. 1 St. Hr. Dr. Li­ lienthal.

8. Naturbeschreibung. Fische u. Amphibien; Botanik. 2St. Hr. Dr. S a ag e.

Unter - Tertia.

Ordinarius: Hr. Gymnasial-Lehrer Braun.

Ť. Latein. Phädrus, B. 1—4 mit Auswahl. 2 St. Cornel. Nepos, die in Quarta noch nicht gelesenen Biographieen, nach Ostern Jul. Caes. hell. gall. В.1. Grammatik : Wiederholung, Syntaxis modorúm, mit d. entsprechenden Beispielen aus Brunke, frei­

gewählte Exercitien. 6 St. Hr. G. L. Braun.

2. Griechisch. Jacobs Elementarbuch p. 117 —171; nach Ostern : Xenoph.

Anah. B. 1. Grammatik: die un regel mäfsi gen Verba. 6 St. Hr. G. L. Braun.

3. Deutsch. Allgemeine Eigenschaften des Stils; die besondere des Briefstils u. Geschäftstils; Uebungen. 3 St. Hr. Br. Kruge.

4. Französisch >

5. Religion ’ mit O. T.

6. Geschichte u. Geographie '

5

(22)

7. Mathematik. Wiederholung der Planimetrie bis zur Lehre vom Kreise;

die Lehre v. d. Potenzen u. Wurzelgröfsen; Gleichungen des 1. Grades. 2 St. Wie­ derholungen aus der Arithmetik. 1 St. Hr. Dr. Lilienthal.

8. Naturbeschreibung. Mit O. T.

Quarta.

Ordinarius: Hr. Gymnasial-Lehrer Dr. Saage.

1. Latein. Cornel. Nepos, 10 Biographieen. Grammatik : Wiederholungdes ety­ mologischen Theils; Syntaxis casuum et temporum; Uebungen aus Dronke u. in frei­ gewählten Kxercitien. 7 St. Hr. G. L. Braun.

2. Griechisch. Formenlehre bis zu den unregelmäfsigen Zeitwörtern; Jacobs Elementarbuch. 4 St. Hr. Kandidat Janusko wski.

3. Deutsch. Die Lehre vom Satze u. der Interpunktion;- schriftliche u. münd­

liche Uebungen. 4 St. Hr. Dr. Saage.

4. Religion, a. Für die kathol. Schüler. Katechese über die Sittenlehre und die h. Sakramente; biblische Geschichte. 2 St. Hr. R.L. Bitki. — b. Für die evan­

gelischen Schüler. Mit Tertia.

5. Geschichte und Geographie. Physische Geographie; die aufsereuropäi-

«chen Erdtheile. Erzählungen aus der alten Geschichte. 3 St. Hr. К. Januskowski.

6. Mathematik. Dezimalbrüche; entgegengesetzte Gröfsen; Buchstabenrech­ nung; Planimetrie bis zur Lehre vom Kreise. 4 St. Hr. Dr. Kruge.

7. Naturbeschreibung. Säugethierc; nagendeInsekten. 2 St. Hr. Dr.Saage.

8. Schreiben nach den Heinrigschen Vorschriften. 2 St. Hr. Höpffner.

Quinta.

Ordinarius: Hr. Kandidat .Tanuskowski.

1. Latein. Jacobs und Döring latéin. Elcmentarbuch S. 37— 47 u. 68 —126.

Einübung des etymologischen Theils der Grammatik u. Syntaxis casuum; Uehersetzen aus A ugust'sVorübungen u. Dronke’s Beispielsammlung. 7 St. Hr. K. J an u sk o w s k i.

2. 1) cutsch. Der zusammengesetzte Satz; Uebungen in der Orthographie, im Lesen, im mündlichen u. schriftlichen Ausdrucke. 5 St. Hr. K. J a n u s k o ws ki.

3. Religion, a. Für die kathol. Schüler. Katechesen über die Glaubenslehre;

biblische Geschichte nach Kabath. 2 St. Hr. R.L. Ditki. — b. Für die cvang. Schü­

ler. Erklärung der 5 Hauptstücke. 2 St. Hr. Pf. Bock.

4. Geschichte, mit dem Unterrichte im Deutschen in Verbindung gesetzt, Er­ zählungen aus der alten Geschichte. 1 St. Hr. K. Jan us k o w s ki.

5. Natur- .und Erdkunde. Wiederholung der allgemeinen Erdbeschreibung;

Europa. Vögel; nagende Insekten. 3 St. Hr. Dr. Saage.

6. Rechnen. Die Lehre von den Brüchen; Proportionsrechnung. 4 St. Hr.

Dr. L iii enth al.

7. Schreiben. 4 St. Hr. Höpffner.

(23)

23 Sexta.

Ordinarius: Hr. Kandidat Kolberg.

1. Latein. Formenlehre; Jacobs u. Döring Elementarbuch, Abschnitt 1. u. 3.

Memoriren von Vokabeln; Anfänge des Uebersetzens aus dem Deutschen in s Latei­ nische nach August’s Vorübungen. 7 St. Hr. К. Kolberg.

2. Deutsch. Der einfache Satz; Entwickelung der Wortarten; Hebungen im Sprechen, Lesen u. in der Orthographie. 5 St. Hr. К. Kolberg.

3. Religion, a. Für die kathol. Schüler. Katechesen über einzelne Glaubens­

und Sittenlehren; Memoriren der darauf Bezug habenden Bibelstellen; biblische Ge­

schichten. 2 St. Hr. R. L. Ditki. — b. Für die evangel. Schüler. Mit Quinta.

4. Natur- u. Erdkunde. Allgemeine Beschreibung d. Erde u. Belehrung üb.

einzelne Gegenstände auf derselben. 2 St. Hr. Dr. Sa ag e.

5. Rechnen. Die vier Spezies in unbenannten u. benannt. Zahlen; die Lehre vom Bruche; Anfang der Proportionsrechnung. 4 St. Hr. К. Kolberg.

6. Schreiben. 4 St. Hr. Höpffner.

Im Gesänge wurde der Unterricht in vier Abteilungen von Herrn Linda- ner, im Zeichnen in drei Abteilungen von Herrn Höpffner erteilt.

Die gymnastischen Hebungen wurden wegen Mangels an Tlieilnehmern in diesem Jahre nicht fortgesetzt. Hebungen im Schwimmen fanden für einen Theil der Schüler an der hiesigen Schwimm-Anstalt in besonderen Stunden statt.

II. Höhere Verordnungen.

Reskripte des König]. Hochverordneten Provinzial - Schul - Kollegiums.

1. Vom 15. August 1835. Das König!. Ministerium der Geistlichen etc. Angelegen­ heiten hat auf die Frage, nach welcher Zeit Schüler, die aus Prima eines Gym­

nasiums abgegangen sind, zur Maturitäts-Prüfung zugelassen werden können, sich dahin erklärt, dafs auch auf solche Schüler die Bestimmungen im §. 7. des Re­ glements vom 4. Juni 1834 Anwendung leiden.

2. Vom 3. September 1835. Uebersendung eines Auctions - Katalogs von dem Ka­

binet physikalischer Instrumente und von der Sammlung für Oryctognosie, wel­

che zum Nachlafs des Geh. Medizinal-Raths Hermbstadt gehören.

3. Vom 26. October 1835. Ueber die Anforderungen, welche an Schüler der Gym­

nasien bei der Versetzung aus Sekunda nach Prima gemacht werden sollen.

4. Vom 26. November 1835. Die Programme sind sogleich nach dem Examen ein­ zureichen.

5. Vom 29. Januar 1836. Uebersendung des Verzeichnisses der von dem verstor­

benen Prof. Dr. Schleiermacher in Berlin hinterlassenen Bibliothek.

6. Vom 26. Februar 1836. Die Artikel 1. 2. und 4. des Bundes-Beschlusses vom 14. November 1834, welcher durch die Gesetzsammlung vom Jahre 1835 No. 28.

S. 287 bis 289 bekannt gemacht worden ist, sollen durch eine unter die Abitu­ rient en-Zeugnisse zu setzende darauf verweisende Notiz in Erinnerung gebracht

werden. 6

(24)

7. Vom 6. März 1 §36. Mittheilung einer Abschrift des Protokolls der zweiten Kon­

ferenz der Direktoren der Ost- und Westpreussischen Gymnasien, mit beige, fügtenBemerkungen über einzelneGegenstände der Konferenz-Berathungen. Durch die Verfügung vom 1. Juni 1836 wurde eröffnet, dafs das König!. Hohe Mini­

sterium die Resultate der Konferenz beifällig aufgenommen, und eine neue Kon­

ferenz der Gymnasial-Direktoren der Provinz Preussen für das Jahr 1837 ge­

nehmigt hat.

8. Vom 7. April 1836. Aufforderung zur Einreichung eines Gutachtens über den Aufsatz des Medizinal-Raths Dr. Lorinser: „Zum Schutz der Gesundheit in den Schulen.“

9. Vom 19. Mai 1836. Hebersendung eines Exemplars des Protokolls der West- phälischen Direktoren - Konferenz vorn Jahre 1832.

10. Vom 1. Juni 1836. Bei Ausstellung von Abgangs-Zeugnissen für Schüler, wel­

che sich dem Postfacbe widmen wollen, ist der Grad der Kenntnisse in den einzelnen Unterrichts-Gegenständen anzugeben.

11. Vom 23. Juli 1836. Mittheilung eines Verzeichnisses von Säugethieren und Л ö- geln, welche im zoologischen Museum zu Berlin verkauft Werden sollen.

12. Vorn 27. Juli 1836. Zur Vertheilung an die König], Sächsischen und Kurfürst­ lich Hessischen Gymnasien sind 19 Exemplare der Programme, also jetzt über­ haupt 194 Exemplare einzureichen.

Das Fürstbischöflich ErmländischeGeneral-Officialat theilt unter dem 12. Octo­

ber 1835 und das König!. Landraths-Amt Kreises Braunsberg unter dem 11. Novem- 1835 den Beschlufs des König!. Hohen Staats- Ministeriums mit: „dafs junge Männer katholischer Konfession, die auf Gymnasien, Universitäten und in den Priester-Semi- narien sich für den Priesterstand vorbereiten, bei der Heeres - Ersatz - Aushebung bis zum vollendeten 25. Lebensjahre zurückgestellt bleiben sollen; dafs aber solche, die mit Ablauf des 25. Lebensjahres die an den geistlichen Stand unwiderruflich bindende Subdiakonatsweihe noch nicht empfangen haben, sofort in die allgemeine Militair- pflicht zurückfallen, und diese vollständig erfüllen müssen. Dieser Beschlufs wird vorerst 5 Jahre maafsgebend sein.

Empfohlen wurden: Plan, wie Peter Schmids Zeichenmethode in alle Schulen mit Erfolg und fast ohne Umstände einzuführen ist; Wiegmann’s Archiv für Natur­ geschichte; v. Leonhard Geologie oder Naturgeschichte der Erde, auf allgemein fafs- liche Weise abgehandelt.

III. Schulchronik.

1. Das laufende Schuljahr wurde am 21. September mit einem feierlichen Got­ tesdienste angefangen, nachdem die Tage vorher die Prüfungen der neu angcnieldeten Schüler gehalten worden waren.

2. Am diesjährigen hohen Geburtsfeste Sr. Majestät des Königs wurde nach vorhergegangenem Gottesdienste eine Feierlichkeit in dem Saale des Rathhauses, welcher zu diesem Zwecke geneigtes! bewilligt worden war, veranstaltet. Es wurde

(25)

dieselbe durch einen Gesang der Schüler eröffnet; hierauf hielt der Direktor die Fest­

rede, in welcher er zeigte, was Ermland dein prenfsischen Staate zu verdanken habe;

das Salvum fac Regem bcschlofs die Feier.

Am Krönungstage der prenfsischen Monarchie nahm ein Theil der Schüler an der Aufführung einer ernsten Musik Theil, welche zum Besten der Armen veranstaltet worden war. Der Direktor hielt eine Rede über die Bedeutung dieses vaterländischen Festtages.

Am՜ 10. März wurde das fünfzigjährige Dienstjubiläum des Königl. Landraths und Landschafts-Direktors, Ritters etc. Herrn v. Schau, des verehrten Kurators un­ serer Anstalt, festlich begangen. Das Gymnasium bezeigte seine Th eilnah me durch einen Morgengesang der Schüler und durch einige dem Feste gewidmete Gedichte.

3. Am 15. Juli verliefe unsere Anstalt der zum Direktor des Progymnasiums in Röfsel berufene Religionslehrer, Herr Anton Ditki, welcher seit dem Anfänge des Schuljahres 182S/26 mit ausgezeichnetem und erfolgreichem Eifer am hiesigen Gymna­ sium gearbeitet hat. Es begleiteten ihn die aufrichtigstenWünsche seiner Amtsgenos­ sen und die Liebe und Achtung seiner Schüler. — An seine Stelle trat als Religions­

lehrer des Gymnasiums Herr Dr. Anton Eichhorn, welcher am 27. Juli in sein Amt eingeführt wurde, wobei der Direktor über die religiöse Bildung in Gymnasien sprach.

4. Durch den am 21. September 1835 erfolgten Tod des Domprobstes und Ge­

neral-Officials Herrn Dr. Martin Fotschki hat dasGymnasium einen hochverehrten Gönner verloren. Die sprechenden Beweise von Wohlwollen, welche er unserer An­ stalt gegeben, sichern ihm in derselben ein dankbares und treues Andenken.

IV. Statistische U e b e rs i c h t.

Am Ende des Schuljahres 1834—1835 betrug die Zahl der Schüler 333. Es sind ab gegangen 89; neu aufgenomnien 88, so dais das Gymnasium gegenwärtig 332 Schü­ ler zählt, in I. 29, in II. 76 (2. Abth.), in III. 77 (2 Abth.), in IV. 45, in V. 38, in VI. 67.

Am Anfänge des Winter-Semesters betrug die Anzahl 370, am Anfänge des Sommer-Semesters 350.

Unter dem Vorsitze des Königl. Regierungs- und Schulrathes Herrn Dieck­ mann wurden am 26. u. 28. März nachbenannte 10 Abiturienten unseres Gymnasiums geprüft, welche sämmtlich mit dem Zeugnifse der Reife entlassen wurden:

) Die Angaben nach dem Reglement vom 4. Juni 1834. 32.

Namen. *) Geburtsort.

Aufenth.

in I.

Jahre.

Gewähltes Fa­ kultäts-Studium.

Ort, wo sie studiren

wollen.

liniert Becker Königsberg 4 Jura Königsberg

Eduard Herrendörfer Königsberg Ѵ/г zunächst Philos. Königsberg

6 *

Cytaty

Powiązane dokumenty

A node failure model is needed in order to simulate the sto- chastic failures of node (except failures caused by human fac- tors). A flow chart of the node stochastic failure

His nihil hic polis est de te jucundius esse, Quam quod virtutis coeperis ire via:.. Quodque bonis studiis reddaris promtior,

fet trieb ter Sftatur ** ) tie öberßanb, гоеіфе eine епгГфіеЬепе ՁՍՓէսոց unt Hinneigung gu einem bepimmten ©egenpanbe bes SBiffenS ßervorbringf, Ьоф

M oże też stanow ić punkt w y jścia do dalszych, bardziej pogłębionych kościelnych studiów geograficzno-historycznych.. Szybsza nieco

„ Gdy odkryta trasa nie jest dłużej potrzebna, węzeł źródłowy inicjuje transmisję usuwania trasy (Route Delete), aby wszystkie węzły wzdłuż niej uaktualniły swoje

Inni twierdzą, że Krates swoje bogactwa wrzucił do morza, jeszcze inni utrzymują, że filozof cały swój pieniądz złożył w depozycie u pewnego bankiera razem z umową,

per quam comment hinc et hiñe, quidquid nanita opum Sarmaticus uehit, sine iile oceanu m peíens,!. seu portus referens

Haec habui vocabula ad grande dicendi genus pertinentia quae afferrem; quae et ex epicorum copia deprompta et ex tragicorum quasi fabrica orta et ab Euripide novata etiam