• Nie Znaleziono Wyników

Style tożsamości a style radzenia sobie ze stresem.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Style tożsamości a style radzenia sobie ze stresem."

Copied!
14
0
0

Pełen tekst

(1)

Magdalena Kachlicka, Joanna Pańczyszyn, Ludwik Rura

Style tożsamości a style radzenia sobie ze stresem.

Streszczenie: Przedmiotem badań prezentowanych w artykule będą związki między stylami tożsamości w ujęciu Berzonsky’ego (1992) a stylami radzenia sobie ze stresem. Na podstawie hipotetycznych przewidywań i przeprowadzonych wcześniej badań w tym zakresie przyjęto, iż style tożsamości będą wykazywały korelację ze strategiami radzenia sobie ze stresem. W grupie 57 osób (28 mężczyzn, 29 kobiet), w wieku 19-27 lat (M = 22,75) zastosowano następujące kwestionariusze: kwestionariusz tożsamości ISI-4 (Berzonsky, Soenens, Smits, Luyckx, Goosens, 2007) w polskiej adaptacji Senejko i E. Okręglickiej-Forysiak (2010) oraz kwestionariusz radzenia sobie ze stresem COPE (Carver, Scheier, Weintraub, 1989) w polskiej adaptacji Juczyńskiego i Ogińskiej-Bulik (2009). Hipotezy zakładały, że informacyjny styl tożsamości wiąże się z zachowaniami takimi jak: poszukiwanie informacji, ocena i reinterpretacja informacji dotyczących Ja (aktywne radzenie sobie). Styl normatywny ujawnia się w strategiach polegających na poszukiwaniu wsparcia u znaczących innych i poleganiu na ich zdaniu i unikaniu. Styl dyfuzyjny z kolei charakteryzuje się odwlekaniem rozwiązania problemu i skupianiem się na emocjach. Wyniki potwierdziły związek informacyjnego stylu tożsamości z radzeniem sobie oraz silny dodatni związek stylu dyfuzyjno-unikowego z zachowaniami unikowymi i umiarkowany dodatni związek tego stylu z aktywnym radzeniem sobie. Nie wykazano związku stylu normatywnego z koncentrowaniem na emocjach i poszukiwaniem wsparcia.

Słowa klucze: tożsamość, stres, radzenie sobie ze stresem, style tożsamości, style radzenia sobie ze stresem, strategie radzenia sobie ze stresem.

1. Wstęp

1.1. Czym jest tożsamość? Kształtowanie się tożsamości jako zadanie rozwojowe.

Pojęcie tożsamości ego (ego identity) po raz pierwszy pojawia się w pracach Eriksona (1963, 1968, za: Strelau, Doliński, 2008). Przyjmując Eriksonowski model rozwoju podzielony na osiem okresów życia, podzielamy jego pogląd, iż kształtowanie się tożsamości jednostki następuje w okresie adolescencji, a szczególnie w jego drugiej fazie (ok. 16/17-20 lat), kiedy to „dzieciństwo we właściwym tego słowa znaczeniu zbliża się ku końcowi.

Rozpoczyna się młodość” (Erikson, 2010, str. 272). Poczucie własnej tożsamości powstaje w ciągu życia, oparte jest na całym uprzednim doświadczeniu i integruje je w spójną i ciągłą całość, oczywiście przy pozytywnym rozwiązaniu tego kryzysu rozwojowego. Wg Eriksona (1963, 1968, za: Strelau, Doliński, 2008) istnieje jednak niebezpieczeństwo w postaci niepewności roli (przeciwległy biegun konfliktu - tożsamość vs niepewność roli), która to może uniemożliwić jednostce osiągnięcie tożsamości i rzutować na przyszłe życie.

Oczywiście granica między poszczególnymi fazami jest płynna, przejście nie następuje u wszystkich w tym samym momencie. Obecnie wyraźnie zaznacza się trend przesunięcia się kryzysu tożsamości we wczesną dorosłość (Kroger, Marcia, 2010).

(2)

Kontynuatorem myśli Eriksona był Marcia (1966), który sformułował teorię statusów tożsamości (identity-status paradigm). Rozgranicza on dwa etapy kształtowania się tożsamości: etap eksploracji (exploration) i etap podejmowania zobowiązań (committment).

Pierwszy polega na poznawaniu i testowaniu otoczenia i własnych możliwości, a drugi na podjęciu decyzji dotyczących planowanej przyszłości i podjęciu odpowiedzialności za nie.

Zależnie od możliwości, jakie jednostka posiada (jakość społecznego otoczenia), przechodzi przez obydwa etapy ze skutkiem negatywnym lub pozytywnym (obecność lub nieobecność każdego z etapów), czego następstwem może być odmienny status tożsamości (identity- status). Marcia wyróżnia cztery statusy tożsamości: osiągnięta (obecna zarówno eksploracja jak i zobowiązanie), moratoryjna (obecna tylko eksploracja), nadana (obecne tylko podjęcie zobowiązania) oraz rozproszona (brak zarówno eksploracji, jak i zobowiązania).

Waterman (1999, za: Strelau, Doliński, 2008) wskazuje na niejasność kolejności i pojawiania się poszczególnych statusów w teorii Marcii i wysuwa własny model progresywnych i regresywnych zmian zachodzących w procesie kształtowania się tożsamości.

Zwraca on uwagę na to, że wydarzenia na drodze rozwoju jednostki mogą powodować nie tylko zmiany o charakterze pozytywnym, ale poprzez swój negatywny charakter mogą powodować fiksację jednostki na jakimś etapie, a także powodować u niej regres.

Dogłębnej analizie i sprawdzeniu empirycznemu obie teorie poddał Luyckx (2006; za:

Strelau, Doliński, 2008). Wysunął on hipotezę, że zarówno eksploracja jak i podjęcie zobowiązania, to fazy dwuetapowe i przedstawił swój dwucykliczny (cykl powstawania zobowiązania oraz cykl oceny zobowiązania) model kształtowania się tożsamości zawierający cztery przenikające się wzajemnie fazy: eksplorację „wszerz” i „w głąb” oraz „podejmowanie zobowiązania” i „identyfikację”.

Odmienne rozumienie tożsamości wprowadza Berzonsky (1992) proponując pojęcie stylu tożsamości (identity style), rozumiane jako „teorię Ja, budowaną w toku relacji społecznych i organizującą doświadczenie człowieka” (Suchańska, Ligocka, 2011, str. 22) Jednak mimo różnic, znaczenie funkcjonalne wyróżnionych przez niego kategorii jest zbliżone do wyróżnionych przez Marcię statusów tożsamości - zauważamy zatem „związki między stylem informacyjnym a aktywnością prowadzącą do osiągnięcia tożsamości oraz normatywnym i tożsamością przejętą” (Suchańska, Ligocka, 2011, str. 22).

1.2. Style tożsamości.

„Berzonsky proponuje model tożsamości oparty na społeczno-poznawczym przetwarzaniu informacji, jakie wykorzystuje człowiek ażeby poradzić sobie z konfliktami tożsamościowymi” (Senejko, 2010, str. 34). Tożsamość jako struktura poznawcza jest indywidualnym system odniesienia służącym do interpretacji wydarzeń i informacji odnoszących się do Ja. Tożsamość jako proces spełnia funkcję organizującą i kontrolującą zasoby wykorzystywane przez jednostkę w trakcie życia. Berzonsky (1992) definiuje zatem tożsamość jako strukturę Ja formującą się w toku życia jednostki, opartą na indywidualnych doświadczeniach jednostki - przezwyciężanych przez nią trudnościach, nawiązywanych relacjach, sukcesach, porażkach itd. Przejawia się ona poprzez integrację zdobywanych informacji i doświadczeń - jak je jednostka postrzega, jak reaguje i w jaki sposób wpływa to na jej dalsze spostrzeganie i reagowanie, czyli przez naprzemienną akomodację i asymilację informacji i wydarzeń odnoszących się do Ja. Model ten zakłada istnienie różnic

(3)

indywidualnych w sposobach i strategiach radzenia sobie i integrowaniu napływających w toku rozwoju informacji

Berzonsky (1992) wyróżnia trzy style tożsamości: informacyjny, normatywny i rozproszony (lub unikający). Osoba charakteryzująca się informacyjnym stylem tożsamości jest osobą otwartą na informacje na własny temat i aktywnie ich poszukującą. Otrzymując nowe informacje z otoczenia, jest otwarta na zmiany strukturalne w wewnętrznej strukturze tożsamości. Następuje integracja nowych informacji i akomodacja struktury tożsamości w spójną całość. Styl normatywny implikuje z kolei obronę i utrzymanie obecnego status quo jednostki. W przeciwieństwie do osoby o stylu informacyjnym asymiluje napływające informacje do już istniejącej struktury i broni działającego systemu przed atakiem zagrażającym jej spójności.. Nie akomoduje struktury wewnętrznej, bo jej ramy wewnętrzne są sztywne. Przyjmuje nowe informacje w granice istniejącej już struktury tożsamości nie modyfikując nieaktualnych danych. Jest to także osoba konformistyczna i zależna od opinii znaczących innych lub zdania większości. Styl dyfuzyjny/rozproszony obejmuje zachowania unikowe nastawione na odraczanie konfrontacji z problemem odnoszącym się do tworzenia się własnej tożsamości i odwlekanie rozwiązania go. Osoba taka skupia się na krótkoterminowych konsekwencjach i sytuacyjnym spojrzeniu na problem. „Ten styl przetwarzania prowadzi do nie zwartej lub pustej teorii ja, ze stałym zapotrzebowaniem na ponowne uzupełnienie przez przyjemne doświadczenia, konsumowanie rzeczy, aprobatę innych itp.” (Senejko, 2010, str. 35).

Style tożsamości definiują zatem poziom i zakres strategii jakimi posługują się jednostki w zetknięciu z wydarzeniami i informacjami, a w efekcie podczas negocjacji swojej tożsamości (Berzonsky, 1992). Narzędziem służącym do badania stylów tożsamości jest ISI (Identity Style Inventory) opracowany przez Berzonsky’ego (późniejszą wersję - ISI-4 opracowali: Berzonsky, Soenens, Smits, Luyckx, Goosens, 2007).

1.3. Koncepcje stresu - stres jako bodziec i stres jako reakcja.

Pojęcie stresu jest aktualnie bardzo mocno analizowanym zjawiskiem i posiada ono długą historię w teoriach i badaniach medycznych i psychologicznych. Samo pojęcie wywodzi się z fizjologii z prac Cannona i Selye’go (1960, za: Juczyński, Ogińska-Bulik, 2008). Przyjęli oni stanowisko, iż stres jest reakcją fizjologiczną na bodźce zaburzające równowagę psychiczną jednostki (reakcja „walki lub ucieczki”) i opisywali te reakcje w kategoriach adaptacyjnych możliwości do przywrócenia owej równowagi. Cannon skupił się na opisie reakcji układów: nerwowego i endokrynologicznego na zagrożenia. Zwraca także uwagę na krytyczny poziom stymulacji stresowej wynikającej z zaburzenia równowagi, która może powodować wyniszczenie zasobów i samej jednostki podczas narażenia na zbyt wysoki poziom stresu lub jego przedłużone działanie. Teorię Cannona rozwinął Selye (1974, 1977, za: Juczyński, Ogińska-Bulik, 2008) proponując wzorzec reakcji na stres nazwany „ogólnym zespołem adaptacyjnym” (General Adaptation Syndrome - GAS), który przebiega w trzech stadiach: stadium reakcji alarmowej (uruchomienie zasobów w celu walki z zagrożeniem), stadium odporności (przesunięcie wszystkich zasobów jednostki na walkę z zagrożeniem kosztem spełniania innych funkcji) oraz stadium wyczerpania (gdy stan walki staje się przewlekły lub wraca zanim jednostka zdoła zregenerować swoje zasoby) (Juczyński, Ogińska-Bulik, 2008, str. 46).

(4)

W koncepcji Selye’go reakcje na stres są niespecyficzne, co oznacza, że organizm reaguje podobnie bez względu na rodzaj stresora i sytuacji zagrażającej, z którą ma do czynienia. Późniejsi badacze zwracają uwagę na tą niedoskonałość teorii Selye’go (Mason, 1975, Bishop, 2000, za: Juczyński, Ogińska-Bulik, 2008).

Podążając tym tropem Holmes i Rahe (1967, za: Juczyński, Ogińska-Bulik, 2008) stworzyli pierwszą skalę do pomiaru stresu rozumianego w kategoriach oceny zdarzeń życiowych (autorzy zakładali, iż reakcje na stres są podobne u różnych ludzi w zależności od sytuacji) - Skalę Społecznego Ponownego Przystosowania (Social Readjustment Rating Scale - SRRS). Podejście to zostało skrytykowane za zbyt wąski zakres sytuacji wymienionych w kwestionariuszu (tylko 43), jak i brak możliwości subiektywnej oceny sytuacji przez osobę, bowiem nie tylko śmierć kogoś bliskiego czy strata pracy wiązały się z przeżywaniem stresu, ale i pomniejsze sytuacje oceniane jako ważne (Juczyński, Ogińska-Bulik, 2008).

Lazarus i Folkman (1984, za: Strelau, Doliński, 2008) odpowiedzieli na niezadowolenie badaczy z obu podejść i w swoich rozważaniach teoretycznych podjęli próbę połączenia wpływu obu klas czynników. Według nich stres to „określona relacja między osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby” (Strelau, Doliński, 2008, str. 705). Konfrontacja między wymaganiami otoczenia a możliwościami poznawczymi jednostki odbywa się na dwóch poziomach: poprzez ocenę pierwotną (polegającą na określeniu subiektywnego znaczenia danego zdarzenia dla jednostki) oraz poprzez ocenę wtórną (polegającą na ocenie zdolności do poradzenia sobie ze zdarzeniem przy wykorzystaniu zasobów będących w dyspozycji jednostki). Oceny te mogą klasyfikować zdarzenie jako: krzywdę, zagrożenie lub wyzwanie, a w konsekwencji tej oceny możemy mieć do czynienia z transakcją o charakterze stresującym, sprzyjającym lub bez znaczenia (Juczyński, Ogińska-Bulik, 2008).

1.4. Styl radzenia sobie ze stresem - interakcyjna koncepcja stresu.

Radzenie sobie ze stresem wg Lazarusa jest aktywnością jednostki (czyli procesem) skupiającą się na zmianie transakcji stresowej (Juczyński, Ogińska-Bulik, 2008). Aktywność ta jest o tyle istotna, że w o wiele większym stopniu decyduje ona o rozstrzygnięciu sytuacji stresowej i jej konsekwencjach dla jednostki aniżeli właściwość samej sytuacji (stresora).

Ujęcie poznawczo-transakcyjne definiuje radzenie sobie ze stresem jako „stale zmieniające się poznawcze i behawioralne wysiłki mające na celu uporanie się z określonymi zewnętrznymi lub wewnętrznymi wymaganiami, ocenianymi przez osobę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby” (Lazarus, Folkman, tłumaczenie Heszen, Sęk, 2007, str. 150, za: Juczyński, Ogińska-Bulik, 2008, str. 53).

Lazarus i Folkman (1984, za: Juczyński, Ogińska-Bulik, 2008) wyróżnili instrumentalną i regulacyjną funkcję radzenia sobie ze stresem. Funkcja instrumentalna związana jest ściśle ze sposobami radzenia sobie z problemem poprzez jego zlikwidowanie lub zmniejszenie (problem-focused). Funkcja regulacyjna z kolei obejmuje zachowania mające na celu kontrolę emocjonalnych reakcji na sytuacje zagrażające (emotion-focused).

Styl radzenia sobie ze stresem odnosi się do kategorii ogólnej dyspozycji osobowościowej, przejawiającej się w przebiegu radzenia sobie w sytuacjach zagrażających jednostce. Endler i Parker (1990, za: Juczyński, Ogińska-Bulik, 2008) w nawiązaniu do teorii

(5)

Lazarusa i Folkman wyróżnili trzy style radzenia sobie ze stresem. Dwa analogiczne do funkcji wymienionych przez Lazarusa i Folkman - styl skoncentrowany na zadaniu (task- oriented) i styl skoncentrowany na emocjach (emotion-oriented), a trzeci skupiony na niwelowaniu negatywnych skutków działania stresora, czyli styl ukierunkowany na unikanie (avoidance-oriented). Do pomiaru stylów w ujęciu Endlera i Parkera służy kwestionariusz CISS (Coping Inventory for Stresfull Situations).

Carver, Scheier i Weintraub (1989) odwołując się także do teorii Lazarusa i Folkman stworzyli kwestionariusz COPE (Coping Orienations to Problems Experienced), który „służy do badania sposobu, w jaki ludzie reagują na stres” (Juczyński, Ogińska-Bulik, 2009).

1.5. Tożsamość a stres. Przegląd badań.

Zainteresowanie problematyką związków tożsamości ze stresem powraca w pracach wielu współczesnych badaczy na całym świecie. I tak, Trau (1999) rozpatruje zależności między stylami tożsamości (ISI - Identity Style Inventory, Berzonsky, 1990) a strategiami radzenia sobie ze stresem i zapadalnością na choroby (SIRS - Seriousness of Ilness Rating Scale, Rosenberg, Haves, Peterson, 1987). W jej badaniach (Trau, 1999) nie otrzymujemy jednak jednoznacznej odpowiedzi na nurtujące nas pytania - czy i jaki związek ma styl tożsamości ze stylem radzenia sobie ze stresem. W nakreślonym przez nią szerszym kontekście interesowało ją przede wszystkim stworzenie modelu wyjaśniającego relacje między sytuacjami stresowymi a zapadalnością na choroby. Zmienne: styl tożsamości czy płeć, były tylko zmiennymi różnicującymi (moderating variables). Model nie wyjaśnia jednak dokładnie założonych hipotez (np. o związkach stylu tożsamości i stylu radzenia sobie ze stresem z zapadalnością na choroby), nie stwierdza też żadnych istotnych różnic w strategiach radzenia sobie ze stresem (badanych kwestionariuszem CISS - Copy Inventory for Stresfull Situations) między kobietami i mężczyznami (N=65).

Piri i Shahraray (2009) badali relacje między stylami tożsamości (ISI - Identity Style Inventory, Berzonsky, 1990) a asertywnością (Assertiveness Inventory, Gambrill, Richy, 1975) i stylami radzenia sobie ze stresem (WCQ - Ways of Coping Questionnaire, Andler, Parker, 1990) jako umiejętnościami adaptacyjnymi (Piri, Shahraray, 2009). Badaniu poddano teherańskie kobiety (N=327) i wykazano, że osoby o informacyjnym i normatywnym stylu tożsamości charakteryzują się strategiami radzenia sobie ze stresem skupionymi na rozwiązywaniu problemu, a osoby o stylu tożsamości rozproszonym stosują strategie unikowe.

Bliżej temu zagadnieniu przyjrzały się także Seaton i Beaumont (2008, 2011). W badaniach (N=300) nad różnicami indywidualnymi w proaktywnych strategiach adaptacyjnych (CEI - Curiosity and Exploration Inventory, Kashdan, Rose, Fincham, 2004 oraz PCI - Proactive Coping Inventory, Greenglass, Schwarzer, Tauber, 1999) jako funkcjach stylów tożsamości (ISI4 - Identity Style Inventory - revised, Berzonsky, Soenens, Smits, Luyckx, Goosens, 2007) stwierdzają pozytywną korelację informacyjnego stylu tożsamości z eksploracją (curiosity/exploration) i proaktywnym radzeniem sobie (Seaton, Beaumont, 2008). W późniejszej pracy (Seaton, Beaumont, 2011) poszukują już tylko zależności pomiędzy stylami tożsamości (ISI4) i strategiami radzenia sobie ze stresem (Ways of Coping Checklist, Lazarus, Folkman, 1985). Otrzymane wyniki wskazują na pozytywne związki między dyfuzyjnym stylem tożsamości a takimi strategiami jak: zaprzeczanie, brak

(6)

zaangażowania (disengagement), korzystanie z używek, a także poczucie humoru.

Normatywny styl tożsamości wykazuje dodatnie korelacje z takimi strategiami jak: aktywne radzenie sobie, planowanie, poszukiwanie wsparcia oraz religia. Informacyjny styl wykazuje dodatnie korelacje z tymi samymi strategiami, co styl normatywny (oprócz zwrócenia się ku religii), jednak związki te są wyraźnie silniejsze. Dodatkowo informacyjny styl tożsamości, jako jedyny, wykazuje pozytywny związek z akceptacją sytuacji stresowej oraz jej pozytywną reinterpretacją.

Berzonsky (1992) z pomocą stworzonego przez siebie narzędzia (ISI - Identity Style Inventory) oraz WCQ (Ways of Coping Questionnaire, Lazarus, Folkman, 1988) badał związki między stylami tożsamości a strategiami w radzeniu sobie z sytuacjami stresowymi.

W badaniu przeprowadzonym na 171 studentach psychologii użył także trzeciego narzędzia (Achievement Anxiety Test, Alpert, Harber, 1960). Wyniki pokazują, iż informacyjny styl wiąże się z zachowaniami takimi jak: poszukiwanie informacji, ocena i reinterpretacja informacji dotyczących Ja. Styl normatywny ujawnia się w strategiach polegających na poszukiwaniu wsparcia u znaczących innych i poleganiu na ich zdaniu. Styl dyfuzyjny z kolei charakteryzuje się odwlekaniem rozwiązania problemu (avoidant-oriented).

Według Berzonsky’ego (Berzonsky, 1992), tożsamość, która powstaje pod wpływem nowych doświadczeń kształtuje się poprzez przetwarzanie napływających do jednostki informacji na jej temat w specyficznym dla niej stylu. Sposób, w jaki osoba radzi sobie z tymi doświadczeniami jest ściśle zależny od stylu tożsamości. I tak, osoba charakteryzująca się informacyjnym stylem tożsamości, posiada tendencje do posługiwaniu się strategiami skupionymi na zadaniu (Berzonsky, 1992). Jak wspomnieliśmy wcześniej, powinna ona skupiać się na poszukiwaniu i ocenie napływających informacji i konfrontowaniu ich z obecnym stanem wiedzy i akomodować wewnętrzny system (Berzonsky, 1992). Zakładamy, że ta sama tendencja pojawi się także w obliczu sytuacji stresowej, która jest elementem codziennej rzeczywistości, z którą styka się jednostka na drodze do osiągnięcia swojej własnej tożsamości.

Analogicznie do hipotez wysuniętych przez Berzonsky’ego (Berzonsky, 1992) w jego badaniach nad strategiami radzenia sobie ze stresem zakładamy, że pozostałe dwa style tożsamości: normatywny i rozproszony, również znajdą swoje odbicie w strategiach radzenia sobie ze stresem. I tak, osoba o normatywnym stylu tożsamości powinna wykazać się próbą obrony ukształtowanych wcześniej wartości (np. poprzez poszukiwanie potwierdzenia swoich racji u znaczących innych), w celu utrzymania stabilnego poczucia Ja, a osoba o stylu rozproszonym, reagując będzie starała się uniknąć konfrontacji z problemem, kierując się jej sytuacyjnym kontekstem i emocjonalnym znaczeniem dla samopoczucia jednostki, nie zważając na jej długoterminowe konsekwencje (Senejko, 2010).

1.6. Wątpliwości i podjęcie próby ich rozwiązania.

Odwołując się do badań Berzonsky’ego zakładamy, iż informacyjny styl tożsamości wiąże się z zachowaniami takimi jak: poszukiwanie informacji, ocena i reinterpretacja informacji dotyczących Ja (czyli z aktywnym radzeniem sobie). Styl normatywny będzie ujawniał się w strategiach polegających na poszukiwaniu wsparcia znaczących innych i poleganiu na ich zdaniu. Styl dyfuzyjny z kolei charakteryzuje się odwlekaniem rozwiązania problemu i skupianiem się na emocjach.

(7)

Hipotezy te zostały poddane empirycznej weryfikacji przez Berzonsky’ego, jednak znaleźliśmy w tych badaniu szereg nieścisłości, które wymagają według nas bliższej analizy.

Po pierwsze, metoda badania wzbudziła nasze wątpliwości. Próbka populacji składająca się z grupy stu siedemdziesięciu studentów psychologii, zdaje się być próbą nie reprezentatywną dla całej populacji. Studenci psychologii, zobligowani w ramach programu studiów do zagłębiania się w prezentowaną tematykę, mogą próbować domyślać się hipotez badania i tym samym fałszować ich finalny wynik. Po drugie, wiek badanych (między 18 a 25 lat) wydaje się być nie wystarczający. Zgodnie z teorią (Erikson, 1963, 1968), wiemy iż przechodzenie przez kolejne fazy rozwoju niekoniecznie jest takie samo u wszystkich ludzi - u jednych przychodzi to szybciej, u innych później. Obecnie wskazuje się też tendencję do odraczania podjęcia zobowiązań, stąd też przekrój wiekowy grupy badanych, powinien być naszym zdaniem nieco szerszy i obejmować osoby nie tylko o zróżnicowanym profilu wykształcenia i zawodu, a także o zróżnicowanym wieku - od kilka lat młodszych, do tych kilka lat starszych od pierwotnej grupy badanej przez Berzonsky’ego.

Czy nasze badanie będzie wolne od tych niedoskonałości? W naszym badaniu zjawiska przede wszystkim rezygnujemy z sytuacyjnego ukierunkowania badanych na konkretny problem (w badaniu Berzonsky’ego badano strategie radzenia sobie ze stresem, po uprzednim wzbudzeniu schematu sytuacji stresowych związanych z egzaminami na studiach).

Chcąc wykazać związek stylu tożsamości ze stylami radzenia sobie ze stresem, skupimy się na strategiach radzenia sobie ze stresem jako cesze dyspozycyjnej, charakterystycznej dla danej jednostki. Grupa osób badanych składa się ze studentów różnych kierunków, oraz osób nie uczących się i pracujących, a także starszych (ze względu na wspomniany efekt odraczania zobowiązań). Jednak liczebność próby (tylko 57 osób) oraz sposób jej doboru (grupa dostępnych, przypadkowych osób zebranych „na ochotnika” pozostaje niestety mocno stronnicza) nie pozwala na dogłębne zbadanie zagadnienia i generalizację otrzymanych w badaniu wyników.

2. Metoda.

W naszym badaniu zajmujemy się sprawdzeniem związków między zmiennymi: style tożsamości wg Berzonsky’ego (1992) i strategie radzenia sobie ze stresem wg Carvera, Scheiera i Weintraub (1989). W celu wykazania założonych hipotez posłużymy się modelem korelacyjnym, zestawiając wyniki z dwóch skal.

Styl tożsamości badamy za pomocą narzędzia Kwestionariusz Stylów Tożsamości (ISI-4 Identity Style Inventory) autorstwa Berzonsky’ego, Soenensa, Smits, Luyckxa i Goossensa (2007) w polskiej adaptacji Senejko i Okręglickiej-Forysiak (2010). Do pomiaru strategii reagowania w sytuacjach stresowych używamy kwestionariusza COPE (The Coping Orientations to Problems Experienced) autorów Carvera, Scheiera i Weintrauba (1989) w adaptacji Juczyńskiego i Ogińskiej-Bulik (2009). Wybór narzędzi zdeterminowany jest podejściem teoretycznym przyjętym na potrzeby badania oraz ich dostępnością.

Test ISI-4 zawiera 4 skale opisujące style tożsamości: informacyjny (OI), normatywny (ON) i dyfuzyjno-unikowy (OD) oraz skalę zaangażowania. Występuje w nim 48 pozycji testowych dotyczących postaw, przekonań i zachowań z 5-punktową skalą odpowiedzi (1 – zdecydowanie do mnie nie pasuje, 5 – zdecydowanie mnie opisuje). Suma punktów z

(8)

odpowiedzi diagnostycznych jest miarą nasilenia danego stylu i zaangażowania. Rzetelność poszczególnych skal wynosi: dla stylu informacyjnego (OI) współczynnik alfa Cronbacha: od α=0,73 do α=0,85; dla stylu normatywnego (ON) - od α=0,67 do α=0,79; dla stylu dyfuzyjno- unikowego (OD) - od α=0,63 do α=0,77 oraz dla zaangażowania - od α=0,61 do α=0,72 (Senejko, 2010).

Kwestionariusz COPE składa się z 60 twierdzeń wchodzących w skład 15 strategii, po 4 stwierdzenia dla każdej z nich. Osoba badana w stosunku do każdego z tych stwierdzeń oznacza odpowiedź na 4-punktowej skali (1 - prawie nigdy tak nie postępuję; 2 - rzadko tak postępuję; 3 - często tak postępuję; 4 - prawie zawsze tak postępuję). Współczynniki alfa Cronbacha dla poszczególnych skal wynoszą od 0,48 do 0,94 i są najsłabsze dla strategii

„Odwracanie uwagi” i „Aktywne radzenie sobie”, a najwyższe dla „Zwrotu ku religii”

(Juczyński, Ogińska-Bulik, 2009).

Analiza czynnikowa pozwoliła na wyróżnienie trzech czynników: aktywne radzenie sobie, zachowania unikowe oraz poszukiwanie wsparcia i koncentracja na emocjach, które wyjaśniają 77% wariancji (Juczyński, Ogińska-Bulik, 2009).

Skalę „Aktywne radzenie sobie” tworzy pięć strategii: planowanie, pozytywne przewartościowanie i rozwój, aktywne radzenie sobie, unikanie konkurencyjnych działań oraz powstrzymywanie się od działania.

Skalę „Zachowania unikowe” tworzy sześć strategii: zaprzeczanie, zaprzestanie działań, poczucie humoru, odwracanie uwagi, zażywanie alkoholu lub innych środków psychoaktywnych oraz akceptacja.

Skalę „Poszukiwanie wsparcia i koncentracja na emocjach” tworzą cztery strategie:

poszukiwanie emocjonalnego wsparcia społecznego, koncentracja na emocjach i ich wyładowanie, poszukiwanie instrumentalnego wsparcia społecznego oraz zwrot ku religii.

W badaniu wzięło udział 57 osób - 28 mężczyzn i 29 kobiet w wieku 19-27 lat (M = 22,75). Każda z osób badanych została poinformowana o poufności danych i wyraziła dobrowolną zgodę na udział w badaniu. Wszystkie osoby badane otrzymały jednakowy zestaw materiałów: informację o celu i temacie badania wraz ze zgodą na udział w nim i zgodą na przetwarzanie danych osobowych oraz dwa arkusze: kwestionariusz COPE i kwestionariusz ISI-4. Osoby badane udzielały odpowiedzi samodzielnie, bez pomocy i wpływu osób trzecich czy sugestii badaczy. Na wypełnienie kwestionariusza miały nieokreślony i nieograniczony przedział czasowy.

3. Wyniki badań.

Dyspersja teoretyczna (dt) wszystkich trzech zmiennych dotyczących stylów tożsamości (styl informacyjny, styl normatywny, styl dyfuzyjno-unikowy), czyli najmniejszy i największy możliwy do uzyskania w kwestionariuszu wynik, wynosiła 13-65.

W naszym badaniu najmniejszy otrzymany wynik dla zmiennej styl informacyjny wyniósł 24, największy natomiast 64 (dyspersja otrzymana, do). Średni wynik (M) dla tej zmiennej to 48,30. Medianą (Me) była liczba 49, co znaczy, że taki jest środkowy wynik w

(9)

rzędzie uporządkowanych rosnąco lub malejąco wyników. Rozkład wyników tej zmiennej okazał się wielomodalny, a zatem miał więcej niż jedną wartość modalną, inaczej dominantę (D), czyli wartość, która występuje najczęściej. Odchylenie standardowe (SD) badanej zmiennej, będące miarą rozproszenia wyników wokół średniej, było na poziomie 8,11.

Ponadto rozkład nie był skośny (cechował się symetrycznością) ani kurtyczny (zbyt wysmukły lub zbyt płaski), gdyż wartość bezwzględna jego skośności (Sk), wynoszącej -0,49 była mniejsza niż podwojony błąd standardowy skośności (SES) charakteryzujący naszą próbę (0,32 x 2). Analogicznie miał się stosunek bezwzględnej kurtozy (Ku, 0,27) do jej podwojonego błędu (SEK, przy badanej próbie - 0,62 x 2). Wartość Z Kołmogorowa- Smirnowa (K-S) dla interesującej nas zmiennej to 0,62 przy istotności asymptotycznej (dwustronnej, p) 0,84. A więc, skoro druga z tych wartości jest większa niż przyjęty poziom istotności (0,05), czyli test jest nieistotny, przyjmujemy, że rozkład wyników w próbie jest rozkładem normalnym.

Następna badana przez nas zmienna – styl normatywny – posiadała dyspersję otrzymaną wartości 18-52, średni wynik M = 33,04, medianę wysokości Me = 33 oraz więcej niż jedną dominantę. Odchylenie standardowe wyniosło w tym wypadku DS = 6,78. Rozkład nie był skośny (Sk = 0,32) ani kurtyczny (Ku = 0,62). Wynik Z Kołmogorowa-Smirnowa to Z K-S = 0,65, a jego istotność to p = 0,79 – rozkład można traktować jako normalny.

Dyspersję otrzymaną stylu dyfuzyjno-unikowego stanowiły wartości 14 i 52. Średni jego poziom wyniósł 35,09, mediana Me = 36, dominanta D = 33, a odchylenie standardowe DS = – 9,43. Nie zaobserwowano skośności (Sk = -0,36), ani kurtyczności (Ku = -0,63) rozkładu zmiennej. Podobnie jak w obu poprzednich wypadkach rozkład okazał się zbliżony do normalnego (Z Kołmogorowa-Smirnowa 0,65, istotność p = 0,80).

Dyspersja teoretyczna zmiennych związanych z radzeniem sobie ze stresem (aktywne radzenie sobie, zachowania unikowe, poszukiwanie wsparcia i koncentracja na emocjach) to 1-4.

Skrajne wyniki otrzymane dla zmiennej aktywne radzenie sobie to 1,65 i 3,75, podczas gdy wynik średni wyniósł M = 2,65. Medianą była liczba Me = 2,65, a dominantą d = 2,90. Odchylenie standardowe okazało się równe DS = 0,40. Rozkład zmiennej nie był skośny (0,05,), ale za to leptokurtyczny (wysmukły, Ku = 1,25), a więc dało się zaobserwować dużą koncentrację wyników wokół średniej. Jednakże test Kołmogorowa-Smirnowa wykazał normalność rozkładu (Z Kołmogorowa-Smirnowa 0,74, istotność p = 0,65).

Najmniejszy wynik otrzymany dla zmiennej zachowania unikowe wynosił 1,13, największy 3,08, a średni – 1,97. Medianą i dominantą były odpowiednio liczby Me = 1,92 i D = 1,75. Odchylenie standardowe na poziomie 0,41. Skośność wyniosła Sk = 0,12, a kurtoza Ku = -0,11. Z Kołmogorowa-Smirnowa w tym przypadku to 0,77, a istotność testu p = – 0,60, zatem mamy do czynienia z rozkładem normalnym.

Dyspersja otrzymana zmiennej poszukiwanie wsparcia i koncentracja na emocjach okazała się równa 1,50-3,44. Średni rezultat był na poziomie 2,44. 2,56 stanowiło medianę, a 1,88 dominantę, podczas gdy standardowe odchylenie było na poziomie SD = 0,56. Rozkład wyników nie był skośny (Sk = 0,08) ani kurtyczny (Ku = -1,12), można przyjąć, że, podobnie jak wszystkie poprzednie, był normalny (Z Kołmogorowa-Smirnowa – 0,94, przy istotności p

= 0,34).

(10)

Tabela nr 1. Statystyki opisowe

Styl informacyjny

Styl normatywny

Styl dyfuzyjno-

unikowy

Aktywne radzenie

sobie

Zachowania unikowe

Poszukiwanie wsparcia i koncentracja na emocjach

dt 13-65 13-65 13-65 1-4 1-4 1-4

do 24-64 18-52 14-52 1,65-3,75 1,13-3,08 1,50-3,44

M 48,3 33,04 35,09 2,65 1,97 2,44

Me 49 33 36 2,65 1,92 2,56

D różne różne 33 2,90 1,75 1,88

SD 8,11 6,78 9,43 0,40 0,41 0,56

Sk

(SES) -0,49(0,32) 0,32(0,32) -

0,36(0,32) 0,05(0,32) 0,12(0,32) 0,08(0,32) Ku

(SEK) 0,27(0,62) 0,62(0,62) -

0,63(0,62) 1,25(0,62) -0,11(0,62) -1,12(0,62) Z K-S

(p) 0,62(0,84) 0,65(0,79) 0,65(0,80) 0,74(0,65) 0,77(0,60) -0,94(0,34)

W celu weryfikacji hipotez przeprowadzono analizę korelacji opartą na współczynniku korelacji liniowej Pearsona. Otrzymane wyniki prezentuje tabela nr 2.

(11)

Tabela nr 2. Korelacje

Aktywne radzenie

sobie Zachowania unikowe

Poszukiwanie wsparcia i koncentracja na

emocjach Styl informacyjny

Korelacja Pearsona Istotność

(dwustronna)

,44**

< ,01

-,02 ,88

,10 ,48

Styl normatywny Korelacja Pearsona Istotność

(dwustronna)

,16 ,22

-,02 ,91

,11 ,43

Styl dyfuzyjno- unikowy

Korelacja Pearsona Istotność

(dwustronna)

-,34**

,01

,64**

< ,01

,15 ,28

** Korelacja jest istotna na poziomie 0,01 (dwustronnie).

Analiza korelacji pokazała istotny, umiarkowanie dodatni związek między stylem informacyjnym a aktywnym radzeniem sobie (współczynnik r-Pearsona: r = 0,44; przyjęty poziom istotności - p = 0,01). Styl dyfuzyjno-unikowy wykazał istotny, silnie dodatni związek z zachowaniami unikowymi (r = 0,64; p = 0,01). Nie zaobserwowano istotnej korelacji między stylem normatywnym a zachowaniami unikowymi, jak również między stylem dyfuzyjno-unikowym a poszukiwaniem wsparcia i koncentracją na emocjach. A więc dwie z naszych hipotez zostały potwierdzone w badaniu.

Macierz korelacji ukazała ponadto umiarkowanie ujemną korelację stylu dyfuzyjno- unikowego z aktywnym radzeniem sobie (r = - 0,34; p = 0,01).

4. Dyskusja.

Teoria Berzonsky’ego (Berzonsky, 1992), zakłada że tożsamość, która powstaje pod wpływem nowych doświadczeń kształtuje się poprzez przetwarzanie napływających do jednostki informacji o niej samej. Sposób w jaki osoba radzi sobie z tymi doświadczeniami

(12)

jest zależny od stylu tożsamości. Założyliśmy, że ta sama tendencja pojawi się w metodach radzenia sobie ze stresem, a style tożsamości znajdą odbicie w strategiach radzenia sobie ze stresem.

Zgodnie z teorią i badaniami Berzonsky’ego, potwierdził się hipotetycznie założony dodatni związek informacyjnego stylu tożsamości z aktywnym radzeniem sobie. Osoby charakteryzujące się stylem informacyjnym, czyli osoby osobą otwarte na informacje na własny temat i aktywnie ich poszukujące, w sytuacjach stresowych skupiają się na weryfikacji napływających informacji, konfrontowaniu ich z obecnym stanem wiedzy, planowaniu oraz poszukiwaniu rozwiązań. W związku z otwartością na zmiany są zdolne do pozytywnego przewartościowywania i rozwoju.

Badania wykazały także istotny silny związek dodatni stylu dyfuzyjno-unikowego z zachowaniami unikowymi. Zgodnie z teorią osoba o stylu rozproszonym reaguje na sytuację stresową spontanicznie, kierując się emocjami i kontekstem sytuacyjnym. Oznacza to, że w sytuacjach stresowych może starać się uniknąć konfrontacji z problemem i próbować podejmować działania przekierowujące uwagę na inne sprawy oraz zaprzestać działania bądź szukać rozwiązania w stosowaniu używek.

Odrzucono hipotezę zakładającą związek stylu normatywnego z poszukiwaniem wsparcia i koncentrowaniem na emocjach. Wbrew teorii Berzonsky’ego zakładającej, że osoba o normatywnym stylu tożsamości powinna wykazać się próbą poszukiwania wsparcia u innych w celu utrzymania spójności Ja, nie zaobserwowano związku pomiędzy poszukiwaniem wsparcia i koncentrowaniem na emocjach, a obroną spójności wewnętrznej.

Przeprowadzone analizy umożliwiły potwierdzenie dwóch z trzech przyjętych hipotez.

Jedna hipoteza sformułowane wstępnie pozostaje więc nierozstrzygnięta. Może to wynikać z nierzetelnego doboru osób badanych i niewielkiej próby.

Badania wykazały także istotny umiarkowany związek ujemny stylu dyfuzyjno- unikowego z aktywnym radzeniem sobie, co oznacza że osoba o stylu dyfuzyjno-unikowym nie byłaby skłonna do planowania i przemyślanego działania oraz odkładania na czas późniejszy działań konkurencyjnych.

Bibliografia:

Berzonsky, M. D. (1992). Identity Style and Coping Strategies. Journal of Personality. 60 (4), 771-778.

Berzonsky, M. D. (2003). The structure of Identity: Commentary on Jane Kroger’s View of Identity Status Transition. Identity: an International Journal of Theory and Research. 3 (3), 231-245.

Berzonsky, M. D. (2005). Ego Identity: A Personal Standpoint in a Postmodern World.

Identity: an International Journal of Theory and Research. 5 (2), 125-136.

Berzonsky, M. D. (2008). Identity formation: the role of identity processing style and cognitive process. Personality and Individual Differences. 44, 643-653.

(13)

Brzezińska, A. I. (2000). Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Brzezińska, A. I., Appelt, K., Ziółkowska, B. (2008). Psychologia rozwoju człowieka. W:

Strelau, J., Doliński, D. (red.). Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom 2, 232-262.

Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Brzeziński, J. (2011). Metodologia badań psychologicznych. Warszawa: PWN.

Erikson, E. H. (2010). Dzieciństwo i społeczeństwo. Poznań: Wydawnictwo Rebis.

Heszen, I., Sęk, H. (2008). Zdrowie i stres. W: Strelau, J., Doliński, D. (red.). Psychologia.

Podręcznik akademicki. Tom 2, 701-718. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Juczyński, Z., Ogińska-Bulik, N. (2008). Osobowość, stres a zdrowie. Warszawa:

Wydawnictwo Difin.

Juczyński, Z., Ogińska-Bulik, N. (2009). Narzędzia do pomiaru stresu i radzenia sobie ze stresem. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych.

Kroger, J. (2008). Identity development during adolescence. W: Adams, G. R., Berzonsky, M. D. (red.). Blackwell Handbook of Adolescence. Oxford: Blackwell Publishing Ltd.

Kroger, J., Marcia, J. E. (2010). Identity status change during adolescence and young adulthood: A meta-analysis. Journal of Adolescence. 33 (5), 683-698.

Lazarus, R. (1986). Paradygmat stresu i radzenia sobie. Nowiny psychologiczne. 3-4, 2-39.

Piri, L., Shahraray, M. (2009). The relationship between ago identity style, self assertiveness and doping styles. Journal of Psychological Research. 4 (2), 307-320. (Abstrakt).

Seaton, Ch. L., Beaumont, S. L. (2008). Individual differences in Identity Styles predict proactive forms of positive adjustment. Identity: An International Journal of Theory and Research. 8 (3), 249-268.

Seaton, Ch. L., Beaumont, S. L. (2011). Patterns of coping associated with identity processing styles. Identity: An International Journal of Theory and Research. 11 (4), 348-361.

(Abstrakt).

Senejko, A. (2010). Inwentarz stylów tożsamości (ISI) M. Berzonsky’ego - dane psychometryczne polskiej adaptacji metody. Psychologia rozwojowa. 15 (4), 31-48.

Sikora, K. (2008). Tożsamość jako przedmiot badań psychologii. W: Kubacka-Jasiecka, D., Kuleta, M. (red.). W kręgu psychologicznej tematyki tożsamości. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Suchańska, A., Ligocka, M. (2011). Inklinacja narracyjna a złożoność Ja i tożsamość. Studia Psychologiczne. 49 (2), 19-34.

(14)

Trau, D. M. (1999). Identity, attributional style and coping: the relationship between stress and illness among community college faculty. USA: ProQuest Information&Learning.

(Abstrakt).

Cytaty

Powiązane dokumenty

Pomocne mogą być również metody oparte o analogię z rozprzestrzenianiem się chorób zakaźnych, choć zazwy- czaj wykorzystuje się je w odniesieniu do mierzenia sku- teczności

Total cost of multicast tree versus paths to each receiving node the genetic algorithm has to choose from (number of network nodes n = 50, number of receiving nodes m = 10,

Kształtowanie poczucia własnej wartości dzieci – prezentacja wybranych narzędzi

To find the best operational solution we performed simulations for the ECMWF ERA Interim wind fields with five different spatial resolutions (0.1x0.1, 0.25x0.25,

Der Autor dieser Bücher verfügt nicht über solch gründliche Kenntnis des Alltags im früheren Masuren wie Herbert Somplatzki und Horst Michalowski, ist jedoch bemüht,

Der mechanische Eindruck des äusserlichen Scheins auf seine Sinne. 2) Das Vorurtheil, daß die Dorfärzte durch eine übernatürliche Gabe curiren; [...] 3) Die

Sollte man bei der Formulie- rung eines solchen Postulats nicht provokatorisch danach fragen, ob es sich denn lohne, diese -doch demnach tote- Vergangenheit überhaupt

H ipoteza 2: Cechy tem peram entu, dotyczące charakterystyki czasowej zachowania, takie jak, Perseweratywność, Reaktywność Em ocjonalna, wpływają na podjęcie w procesie