• Nie Znaleziono Wyników

Czy pochodne nukleozydów i nukleotydów mogą w przyszłości stać się skutecznymi lekami przeciwpadaczkowymi?

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Czy pochodne nukleozydów i nukleotydów mogą w przyszłości stać się skutecznymi lekami przeciwpadaczkowymi?"

Copied!
7
0
0

Pełen tekst

(1)

124

Czy pochodne nukleozydów i nukleotydów mog¹ w przysz³oœci

staæ siê skutecznymi lekami przeciwpadaczkowymi?

Can nucleoside and nucleotide precursors become future successful

anti-epileptic drugs?

1Oddzia³ Neurologiczny, Wojewódzki Szpital Zespolony w Toruniu

2Zak³ad Biochemii Uniwersytetu Miko³aja Kopernika w Toruniu

Adres do korespondencji: Marek Cieœlak, Oddzia³ Neurologiczny, Wojewódzki Szpital Zespolony w Toruniu, ul. œw. Józefa 53/59, 87-100 Toruñ, tel.: 056 610 12 42, e-mail: marcies@autograf.pl

Source of financing: Department own sources

M

Maarreekk C

Ciieeœœllaakk

11

,, M

Miicch

haa³³ K

Ko

om

mo

osszzyyñ

ñsskkii

22

R Reecceeiivveedd:: 08.02.2006 A Acccceepptteedd:: 14.03.2006 P Puubblliisshheedd:: 30.06.2006

S

Sttrreesszzcczzeen

niiee

Napady drgawkowe s¹ wynikiem uwalniania neurotransmiterów pobudzaj¹cych do przestrzeni pozakomór-kowej. W oœrodkowym uk³adzie nerwowym ektoadenozyna hamuje egzocytozê glutaminianu i asparaginianu, natomiast ektoguanozyna, zwiêkszaj¹c wychwyt zwrotny glutaminianu przez astrocyty, obni¿a jego stê¿enie poza komórk¹. W ten sposób oba nukleozydy uczestnicz¹ w hamowaniu napadu drgawkowego. Nukleozydy te, obni¿aj¹c stê¿enie powy¿szych neurotransmiterów poza komórk¹, chroni¹ neurony przed œmierci¹, pe³ni¹ wiêc funkcjê neuroprotekcyjn¹. W ró¿nych modelach zwierzêcych padaczek eksperymentalnych wykazano, ¿e

w przerwaniu napadu drgawkowego uczestnicz¹ receptory adenozynowe A1i A2A. Ma miejsce wspó³dzia³anie

leków przeciwpadaczkowych i receptorów adenozynowych, bowiem niektóre z nich, takie jak karbamazepina,

dzia³aj¹ za poœrednictwem receptorów adenozynowych A1, a niektórzy agoniœci receptorów A1potêguj¹

dzia-³anie przeciwdrgawkowe tych leków. Przeciwdrgawkowe dziadzia-³anie adenozyny i guanozyny oraz agonistów i antagonistów receptorów nukleozydowych wskazuje na mo¿liwoœæ wykorzystania wiedzy o tych procesach w projektowaniu nowych leków przeciwpadaczkowych. Skutecznymi lekami przeciwdrgawkowymi mog¹ okazaæ siê zwi¹zki zwiêkszaj¹ce stê¿enie ektoadenozyny, takie jak: inhibitory deaminazy adenozyny, kinazy adeno-zynowej oraz zwi¹zki hamuj¹ce wychwyt zwrotny nukleozydów. Innym sposobem zwiêkszenia stê¿enia poza-komórkowej adenozyny jest wzrost aktywnoœci 5’-nukleotydazy powiêkszaj¹cej pulê ektoadenozyny przez degradacjê ekto-AMP. Obiecuj¹ce s¹ równie¿ rezultaty doustnego podania guanozyny i GMP, a tak¿e samej guanozyny podanej dokomorowo i dootrzewnowo, które powodowa³o przerywanie drgawek wywo³ywanych przez agonistê glutaminianu – kwas chinolinowy.

S

S££OOWWAA KKLLUUCCZZOOWWEE:: nnaappaadd ddrrggaawwkkoowwyy,, nneeuurroopprrootteekkccjjaa,, aaddeennoozzyynnaa,, gguuaannoozzyynnaa,, rreecceeppttoorryy aaddeennoozzyynnoowwee

S

Su

um

mm

maarryy

Many examples of experimental epilepsy show that epileptic seizures occur due to release of stimulatory neuro-transmitters into intracellular spaces. In CNS adenosine suppresses exocytosis of glutamate and asparginate but guanosine increases the reverse uptake of glutamate by astrocytes and thus lowers it concentration out-side the cell. In this process both nucleoout-sides participate in suppressing the epileptic seizures. By decreasing concentration of ectoadenosine and ectoguanosine outside the cell, that compounds can protect neurons

PADACZKA

(2)

125

W WSSTTÊÊPP

G

lutaminian i asparaginian jako neurotransmi-tery pobudzaj¹ce wp³ywaj¹ na powstawanie, rozprzestrzenianie i utrzymywanie siê napadu padaczkowego(1). U szczurów wywo³ywanie napadów

drgawkowych rozniecanych z j¹der migda³owatych (kind-ling) zale¿y od aktywacji receptorów NMDA, co odgry-wa równie¿ zasadnicz¹ rolê w epileptogenezie(1). W

móz-gu glutaminian dzia³a za poœrednictwem trzech typów postsynaptycznych receptorów jonotropowych: NMDA (N-methyl-D-aspartate), AMPA ( α-amino-3-hydroxy-5-methyl-4-isoxazole proprionate) i receptorów kainowych oraz trzech klas receptorów metabotropowych zlokali-zowanych pre- i postsynaptycznie(1).

Stosuj¹c ogniskowe iniekcje antagonistów glutaminia-nu (2-amino-7-phosphonoheptanoic acid, 2-APH), udo-wodniono w wielu modelach padaczki eksperymentalnej ich przeciwdrgawkow¹ aktywnoœæ(1). Antagoniœci

stoso-wani w tych badaniach dzia³ali selektywnie zarówno na receptory NMDA, jak i na inne receptory glutaminer-giczne(1). Stwierdzono, ¿e w przestrzeniach

pozakomór-kowych mózgu przed napadem drgawkowym i na jego pocz¹tku wzrasta stê¿enie glutaminianu i asparaginia-nu. Dowodzi to, ¿e przed napadem drgawkowym roœnie uwalnianie tych aminokwasów do przestrzeni pozako-mórkowej i jednoczeœnie hamowany jest ich wychwyt zwrotny(1). Badania neurochemiczne wykaza³y wzrost

stê-¿enia glutaminianu i asparaginianu, a tak¿e iloœci recep-torów NMDA w ogniskach padaczkorodnych kory mózgu cz³owieka(2). Adenozyna (Ado) jest jednym z

najwa¿niej-szych endogennych czynników przeciwdrgawkowych(3-6).

A

ADDEENNOOZZYYNNAA II RREECCEEPPTTOORRYY A

ADDEENNOOZZYYNNOOWWEE WW OOUUNN

W oœrodkowym uk³adzie nerwowym obecne s¹ wszyst-kie podtypy receptorów adenozynowych: A1, A2A, A2B

i A3

(4-6). Ka¿dy z nich jest glikoprotein¹ zwi¹zan¹ z

bia³-kiem G. W strukturze receptorów wystêpuje siedem domen transb³onowych zbudowanych z 20-27 amino-kwasów. Koniec aminowy bia³ka znajduje siê po stronie zewn¹trzkomórkowej, a koniec karboksylowy w cytopla-zmie(4-6). Domeny transb³onowe po³¹czone s¹ przez trzy

pêtle zewn¹trzkomórkowe i trzy wewn¹trzkomórkowe. Pêtle zewn¹trzkomórkowe zawieraj¹ reszty cysteiny oraz miejsca N-glikozylacji(6).

Receptory A1i A2Acharakteryzuj¹ siê du¿ym, a receptory

A2Bi A3znacznie mniejszym powinowactwem do

ade-nozyny. Aktywacja receptora A1nastêpuje przy stê¿eniu

adenozyny wynosz¹cym 0,3-3 nM, A2A1-20 nM, podczas

gdy do aktywacji receptorów A2Bi A3potrzeba stê¿enia

agona wynosz¹cego >1µM(6). Tak wiêc w warunkach

fizjo-logicznych stê¿enie pozakomórkowej Ado wahaj¹ce siê w granicach 0,3-1000 nM jest wystarczaj¹ce do stymula-cji receptorów A1i A2A, a receptory o mniejszym

powino-wactwie do agona wymagaj¹ do aktywacji wy¿szego stê-¿enia tego nukleozydu poza komórk¹. Stê¿enie ekto-Ado przekraczaj¹ce 1 µM, czyli górn¹ granicê fizjologicznego stê¿enia tego nukleozydu poza komórk¹, mo¿e byæ spo-wodowane niedotlenieniem lub niedokrwieniem tkanek(6).

R

Reecceeppttoorryy AA11zwi¹zane s¹ z podrodzin¹ bia³ek G: Gi(1-3)

i Go. Za ich poœrednictwem hamowana jest aktywnoœæ

cyklazy adenylanowej(4-6). Receptory mog¹ powodowaæ

otwarcie kilku typów kana³ów potasowych oraz zamy-kaæ czêœæ kana³ów wapniowych.

R

Reecceeppttoorryy AA22AAii AA22BBzwi¹zane s¹ z bia³kami Gsi za ich

poœrednictwem aktywuj¹ cyklazê adenylanow¹, powo-duj¹c wzrost w komórce cyklicznego adenozynomono-fosforanu (cAMP)(6). Nie wiadomo, czy pobudzenie

re-ceptora A2Adaje odmienne rezultaty od pobudzenia

receptora A2B. Jednak¿e oba podtypy ró¿ni¹ siê

w³aœci-woœciami farmakologicznymi i wystêpowaniem. W OUN receptor A2Bjest szeroko rozpowszechniony, natomiast

receptory A2Astwierdzono tylko w regionach

dopami-nergicznych mózgu.

from cellular degeneration. It was shown in many animal models for experimental epilepsy that adenosine A1

and A2Areceptors were involved in the process of stopping the seizures. Moreover, some of the

convention-al anti-epileptic drugs reveconvention-al enhance their therapeutic abilities by interactions with the adenosine receptors, being either agonists or antagonists. These interactions modulate the activity of receptors and consequently regulate the neuroprotection processes. Some agonists of adenosine receptors increase the epileptic episodes reaction to those compounds. Anti-episode action of adenosine and guanosine as well as agonists and antago-nists of nucleoside receptors indicate the possibility of applying the knowledge about these processes towards production of new anti-epileptic medication. Successful anti-epileptic medication may be based on compounds that have the ability to increase the concentration of ectoadenosine i.e. adenosine deaminase inhibitors, adeno-sine kinase inhibitors or compounds with ability to suppress reverse uptake of nucleosides. Another method to increase the concentration of extracellular adenosine is to increase the activity of 5’-nucleotidase. That in effect will increase the amount of ectoadenosine by degradation of ecto-AMP. There are very promising results revealed that oral administration of guanosine and GMP as well as guanosine by itself given intraperitoneally and intraventricularly what halted epileptic seizures caused by quinolinic acid which is a glutamate agonist. K

(3)

126

R

Reecceeppttoorryy AA33nie s¹ tak dobrze poznane jak pozosta³e.

Wiadomo, ¿e stymulacja tego receptora prowadzi do tworzenia trifosforanu inozytolu (IPA3), a w konsekwen-cji do wzrostu stê¿enia wapnia w komórce. Receptory te s¹ rozpowszechniane w ca³ym mózgu, ale ich gêstoœæ jest znamiennie mniejsza ni¿ pozosta³ych(5,6).

Receptory adenozynowe s¹ szeroko rozpowszechnione w uk³adzie nerwowym(4-6). S¹ zwi¹zane z b³onami

komór-kowymi neuronów, komórek glejowych i komórek œród-b³onka mózgowych naczyñ krwionoœnych. Najczêœciej spotykany jest receptor A1. Jest on obecny w b³onach

synaptycznych neuronów takich struktur mózgowych, jak: kora mózgowa, hipokamp, mó¿d¿ek, rdzeñ krêgo-wy oraz wzgórze i pr¹¿kowie(4-6). Podtyp A

2Ajest

zwi¹za-ny z rejonami mózgu bogatymi w unerwienie dopaminer-giczne. Niewielkie iloœci mRNA tego receptora wykryto w takich rejonach mózgu szczura, jak: kora mózgu, hi-pokamp, mó¿d¿ek oraz wzgórze i podwzgórze(5,6).

Na-tomiast nieznaczne iloœci mRNA receptora A2Bwykryto

w takich rejonach mózgu, jak: kora mózgowa, hipokamp, mó¿d¿ek, wzgórze, podwzgórze i pr¹¿kowie(6). Z kolei

obecnoϾ mRNA receptora A3stwierdzono w

hipokam-pie, podwzgórzu i wzgórzu szczura(6).

W warunkach fizjologicznych stê¿enie pozakomórkowej adenozyny (ekto-Ado) wynosi 0,3-300 nM, a w niedo-tlenieniu mózgu stê¿enie Ado mo¿e wzrosn¹æ nawet stu-krotnie(5,6). Ektoadenozyna w warunkach fizjologicznych

oraz po stymulacji receptorów, np. NMDA, pochodzi g³ównie z pozakomórkowej degradacji nukleotydów(6).

Niektórzy autorzy uwa¿aj¹, ¿e w warunkach patologicz-nych, np. w niedotlenieniu, adenozyna powstaje w ko-mórce w wyniku degradacji ATP, a nastêpnie jest uwalnia-na do syuwalnia-napsy(6). Pogl¹d ten budzi kontrowersje z uwagi

na fakt, i¿ z dotychczasowej wiedzy wiadomo, ¿e g³ów-nym sposobem transportu tego nukleozydu przez b³o-nê komórkow¹ jest transport u³atwiony(5,6). Badania

eksperymentalne wskazuj¹, ¿e drgawki znacznie pod-wy¿szaj¹ stê¿enie adenozyny w mózgu i p³ynie mózgo-wo-rdzeniowym, co stwierdza siê ju¿ w 30-60 sek. po napadzie drgawkowym(7). Badania Winn i wsp. wykaza³y,

¿e w ci¹gu 30 sekund od pocz¹tku napadu drgawkowego wywo³anego bikukulin¹ u szczurów wzrasta mózgowy przep³yw krwi (cerebral blood flow, CBF)(7). Zmiany te

ko-relowa³y z podwy¿szonym stê¿eniem adenozyny w tkance nerwowej. Stê¿enie adenozyny wzrasta³o w ci¹gu 10 se-kund od pocz¹tku drgawek i utrzymywa³o siê przez 120 sekund przy prawid³owej (PaO2= 100 mmHg) lub

pod-wy¿szonej (PaO2= 200 mmHg) prê¿noœci tlenu (7).

Su-geruje to, ¿e adenozyna uczestniczy w regulacji mózgo-wego przep³ywu krwi w czasie napadu drgawkomózgo-wego(7).

Mechanizmem ochraniaj¹cym neurony podczas napadu padaczkowego jest hamowanie przez adenozynê wydzie-lania nie tylko glutaminianu i asparaginianu, ale tak¿e acetylocholiny, noradrenaliny, dopaminy i kwasu gam-ma-aminomas³owego (GABA). Proces ten odbywa siê za poœrednictwem receptorów A1i zapobiega

ekscyto-toksycznoœci(4,6,8,9). Adenozyna, aktywuj¹c receptory

pre-synaptyczne A1, hamuje nap³yw jonów Ca

2+do komórki

przez zale¿ne od napiêcia kana³y wapniowe. W nastêp-stwie tego dochodzi do inhibicji uwalniania glutaminia-nu. Aktywacja postsynaptycznych receptorów A1

powo-duje zmniejszenie pobudliwoœci b³ony postsynaptycznej oraz jej hiperpolaryzacjê, co zwiêksza przewodnoœæ b³o-ny komórkowej dla jonów K+i zmniejsza dla jonów Ca2+.

W konsekwencji powoduje to hamowanie pobudliwoœci receptorów NMDA. W wyniku aktywacji tych recepto-rów zmniejsza siê recepto-równie¿ zale¿na od NMDA synteza tlenku azotu. Równie¿ powy¿sze fakty potwierdzaj¹ neu-roprotekcyjn¹ funkcjê adenozyny.

W

WYYSSTTÊÊPPOOWWAANNIIEE PPOOCCHHOODDNNYYCCHH G

GUUAANNIINNYY WW OOUUNN

W OUN obecnoœæ pochodnych guaniny stwierdzono w pêcherzykach synaptycznych neuronów, które zawie-raj¹ GTP oraz hydrolazy nukleotydów katalizuj¹cych konwersjê GTP do GDP, GMP i guanozyny. Wykazano równie¿ istnienie zarówno sta³ego, jak i indukowanego mechanizmu uwalniania GTP do przestrzeni miêdzyko-mórkowej. Na powierzchni komórek stwierdzono miej-sca wi¹zania guanozyny i nukleotydów guaninowych (re-ceptory?). Najnowsze badania wykaza³y, ¿e egzogenne podanie umiarkowanych iloœci guanozyny i nukleotydów guaninowych wywiera wp³yw neuroprotekcyjny(10).

P POOTTEENNCCJJAALLNNAA RROOLLAA P PRRZZEECCIIWWDDRRGGAAWWKKOOWWAA AAGGOONNIISSTTÓÓWW R REECCEEPPTTOORRÓÓWW AADDEENNOOZZYYNNOOWWYYCCHH

W tym rozdziale przedstawimy wyniki eksperymentów wskazuj¹cych, ¿e agoniœci receptorów A1s¹

skuteczny-mi zwi¹zkaskuteczny-mi przeciwdrgawkowyskuteczny-mi w wielu modelach padaczki eksperymentalnej u zwierz¹t. Powy¿sze zwi¹z-ki skutecznie hamowa³y drgawzwi¹z-ki wywo³ywane przez lep-tazol, bikukulinê, pikrotoksynê, NMDA, kwas kainowy, pilokarpinê i przez aktywator kana³ów wapniowych Bay k-8644(11). Analogi receptorów A

1s¹ równie skuteczne

w wygaszaniu drgawek w modelu drgawek rozniecanych, padaczki eksperymentalnej (kindling) i w drgawkach wy-wo³ywanych hipoksj¹ i pr¹dem elektrycznym(11).

Obecnie stosowane leki przeciwpadaczkowe mo¿na po-dzieliæ na leki konwencjonalne (podstawowe) oraz leki nowej generacji. Do najczêœciej stosowanych leków pod-stawowych zaliczamy karbamazepinê i kwas walproino-wy. Karbamazepina blokuje kana³y sodowe zale¿ne od potencja³u i wtórnie zmniejsza uwalnianie glutaminianu i przemiany katecholamin. Kwas walproinowy wybiór-czo zwiêksza stê¿enie GABA w synapsach oraz zmniej-sza zu¿ycie GABA przez komórki glejowe i zakoñczenia nerwowe poprzez hamowanie aminotransferazy GABA i dehydrogenazy semialdechydowej. Karbamazepina dzia³a jako agonista receptorów A1

(4)

127

Leki nowej generacji mo¿na podzieliæ na trzy klasy:

1. leki przed³u¿aj¹ce inaktywacjê kana³ów sodowych, co zapobiega depolaryzacji komórki (okskarbazepina, lamotrygina, topiramat i gabapentyna);

2. leki zwiêkszaj¹ce stê¿enie GABA – wigabatryna (nie-odwracalny inhibitor GABA transaminazy), tiagabi-na (hamuje wychwyt zwrotny GABA), gabapentytiagabi-na (zwiêksza uwalnianie GABA) oraz topiramat (potê-guje dzia³anie GABA na receptor GABAA);

3. leki dzia³aj¹ce przez receptory glutaminowe – felba-mat blokuje czynnoœæ receptora NMDA, topirafelba-mat blokuje receptor AMPA.

Podanie leków przeciwpadaczkowych i agonistów recep-torów adenozynowych wzmacnia efekt terapeutyczny(12).

Wyniki te wskazuj¹ na synergistyczne oddzia³ywanie na czynnoœæ przeciwdrgawkow¹ agonistów receptorów ade-nozynowych i leków przeciwpadaczkowych. Podobnie niektóre leki przeciwpadaczkowe moduluj¹ transmisjê purynergiczn¹(13). Wœród leków przeciwpadaczkowych

tyl-ko kwas walproinowy pozostaje bez wp³ywu na sygnali-zacjê z udzia³em puryn(12).

Do uzyskania efektu przeciwdrgawkowego niezbêdny jest wzrost stê¿enia wiêkszy ni¿ fizjologicznie adenozy-ny poza komórk¹. Wzrost iloœci tego nukleozydu poza komórk¹ jest jednym z mechanizmów dzia³ania prze-ciwdrgawkowego takich zwi¹zków, jak pochodne benzo-dwuazepiny oraz difenylhydantoiny, które hamuj¹ wy-chwyt zwrotny adenozyny(12).

Poni¿ej przedstawiamy szereg przyk³adów dzia³ania ago-nistów receptorów adenozynowych hamuj¹cych drgaw-ki w wielu modelach padaczdrgaw-ki eksperymentalnej. Stwierdzono, ¿e niektórzy agoniœci receptorów adenozy-nowych, jak 2-chloroadenozyna iL-PIA (L

-fenylizopro-pyl-adenozyna) – agonista receptorów A1, oraz NECA

(5’-N-etylkarboksamidoadenozyna) – agonista recepto-rów A2, potêguj¹ dzia³anie niektórych leków

przeciwpa-daczkowych przy ich niezmienionym stê¿eniu we krwi(12,13).

Równie¿ APNEA [N6-2-(4-aminofenyl)etyl-adenozyna],

selektywny agonista receptorów A3, uczestnicz¹cych w

ak-tywacji apoptozy komórek, podany ³¹cznie z karbama-zepin¹ okaza³ siê skutecznym œrodkiem przeciwdrgaw-kowym w padaczce eksperymentalnej(12).

W modelu padaczki lekoopornej u myszy podanie kar-bamazepiny nie wp³ywa na wygaszenie drgawek, jednak dootrzewnowe podanie selektywnego agonisty recepto-rów A1– 2-chloro-N6-cyclopentyladenosine (CCPA; 1,5 lub

3 mg/kg) wygasi³o w ci¹gu 3,5 godziny zmiany napado-we w zapisie EEG(14).

Jedn¹ z przyczyn powstawania drgawek jest zachwianie metabolizmu komórek nerwowych prowadz¹ce do ob-ni¿enia ich ³adunku energetycznego, wynikaj¹ce z za-hamowania produkcji ATP. Dzieje siê tak przy zatruciu toksynami, jak kwas 3-nitroproprionowy i sarin, hamu-j¹cymi aktywnoœæ dehydrogenazy bursztynianowej(15,16).

W obu przypadkach podanie specyficznego agonisty re-ceptorów A1RR--PPIIAA [[RR((--))NN66--((22--pphheennyyll--iissoopprrooppyyll))aaddeen

noo--ssiinnee]], jak i niespecyficznego agonisty receptorów adeno-zynowych A1/A222--CCAADDOO (2-chloroadenozyna) przed

iniekcj¹ œrodka wywo³uj¹cego drgawki zapobiega³o roz-wojowi drgawek, a ponadto obni¿a³o œmiertelnoœæ po-wodowan¹ przez drgawki(15).

Drgawki powstaj¹ równie¿ w wyniku niedotlenienia, któ-rego skutkiem jest zahamowanie syntezy ATP. Ma to szczególne znaczenie w okresie oko³oporodowym, a ich wyst¹pienie jest czynnikiem ryzyka padaczki w wieku do-ros³ym(11). Napady drgawkowe obserwuje siê tak¿e u

do-ros³ych, np. w przebiegu udaru niedokrwiennego mózgu czy zatrzymaniu oddechu i kr¹¿enia(11). Dlatego na

uwa-gê zas³uguj¹ badania Zgodziñskiego i wsp. nad wp³ywem agonistów i antagonistów receptorów adenozynowych na drgawki wywo³ywane u myszy przez niedotlenienie, które spowodowa³o drgawki u 90% badanych zwierz¹t(11).

Zwierzêta te w póŸniejszym okresie ¿ycia wykazywa³y wzrost sk³onnoœci do drgawek. Podanie RR--PPIIAA – agonisty receptora A1, przed niedotlenieniem wyd³u¿y³o

znacz-nie, zale¿nie od dawki, okres utajenia drgawek. Efekt ten znosi³ antagonista receptorów A1– CCPPTT ((8

8--ccyycclloo--ppeennttyylltthheeooffiilliinnee)). Wyniki te pokazuj¹, ¿e agoniœci recep-torów A1skutecznie hamuj¹ powstawanie i

zmniejsza-j¹ sk³onnoœæ badanych zwierz¹t do drgawek.

Rezultaty uzyskane w tej samej pracowni wskazuj¹, ¿e równie¿ agonista receptorów A2DDPPMMAA {{NN((66))--[[22,,55--d

dii--m

meetthhooxxyypphheennyyll))--22--((22--mmeetthhyyll--pphheennyyll))]]eetthhyyllaaddeennoossiinnee}} sto-sowany w wysokiej dawce 5 mg/kg i tylko w niektórych modelach padaczki wykazywa³ dzia³anie przeciwdrgaw-kowe. Takie dzia³anie agonistów receptorów A2Ajest

nie-zrozumia³e, gdy¿ wiadomo, ¿e pobudzenie receptorów A2Aprzez niespecyficznych agonistów tych receptorów

powoduje wzrost pozakomórkowego stê¿enia glutami-nianu i acetycholiny. Byæ mo¿e agonista receptora A2A

w wysokich dawkach powoduje, z uwagi na niewielk¹ ró¿nicê w powinowactwie tego zwi¹zku do obu recep-torów, aktywacjê równie¿ receptora A1

(11). Wyjaœnienie

mechanizmu dzia³ania wy¿ej omawianych zwi¹zków wymaga dalszych badañ.

P POOTTEENNCCJJAALLNNAA RROOLLAA P PRRZZEECCIIWWDDRRGGAAWWKKOOWWAA EENNZZYYMMÓÓWW D DEEGGRRAADDUUJJ¥¥CCYYCCHH NNUUKKLLEEOOTTYYDDYY II NNUUKKLLEEOOZZYYDDYY

Zlokalizowane w b³onie komórkowej transportery bia³-kowe adenozyny, przenosz¹c ten nukleozyd do komór-ki, obni¿aj¹ jego stê¿enie w przestrzeni pozakomórko-wej. Ektoadenozyna z udzia³em deaminazy adenozyny (ADA) jest metabolizowana do ektoinozyny(4,6,17).

Stê¿e-nie adenozyny w komórkach OUN jest regulowane g³ów-nie przez aktywnoœæ kinazy adenozyny (AKA), która obni¿a stê¿enie adenozyny, u¿ywaj¹c jej jako substratu w syntezie AMP (adenozynomonofosforan)(4,6,17).

Ba-dania immunohistochemiczne mózgu wykaza³y, ¿e ak-tywnoœæ kinazy jest rozmieszczona równomiernie we

(5)

128

wszystkich strukturach mózgu, g³ównie w neuronach i astrocytach opuszki wêchowej, pr¹¿kowia i pnia móz-gu(18). Wzrost ekspresji kinazy adenozyny w hipokampie

myszy po napadach drgawkowych wywo³anych wstrzyk-niêciem kwasu kainowego mo¿e sugerowaæ jej udzia³ w powstawaniu napadu drgawkowego(19). Jednak w

wa-runkach patologicznych w komórce obserwuje siê obni-¿on¹ aktywnoœci kinazy adenozyny. W tym przypadku g³ówn¹ drog¹ przemian adenozyny jest deaminacja ade-nozyny do iade-nozyny z udzia³em deaminazy adeade-nozyny(4).

Istniej¹ce mechanizmy transportu biernego reguluj¹ po-ziom adenozyny, tak ¿e wyrównuj¹ stê¿enia tego zwi¹z-ku po obu stronach b³ony komórkowej(6). W takim razie

ka¿de obni¿enie stê¿enia tego nukleozydu w komórce spowoduje zmniejszenie stê¿enia adenozyny poza ko-mórk¹. Efektem bêdzie obni¿enie progu drgawkowego. Dowodzi to, ¿e istotn¹ funkcjê w hamowaniu czynnoœci drgawkowej mog¹ pe³niæ inhibitory transportu adenozy-ny (np. dipirydamol czy propentofilina). Zahamowanie transportu adenozyny do komórki spowoduje akumu-lacjê adenozyny podanej parenteralnie, co wraz z wy-sok¹ aktywnoœci¹ ekto-5’-nukleotydazy hydrolizuj¹-cej ekto-AMP do ektoadenozyny spowoduje gwa³towny wzrost stê¿enia adenozyny poza komórk¹(6). Rosn¹ce

stê¿enie adenozyny, aktywuj¹c receptory A1, podwy¿szy

próg drgawkowy. Dipirydamol jest ju¿ stosowany jako lek, który hamuje wychwyt zwrotny adenozyny. Lek ten ³¹cz-nie z kwasem acetylosalicylowym (Aggrenox) jest sku-tecznie stosowany w profilaktyce udaru niedokrwiennego mózgu(20). Inny bloker wychwytu zwrotnego –

propento-filina, antagonista receptorów A1i A2Aprzez inhibicjê

ak-tywnoœci fosfodiesteraz wykazuje dzia³anie neuroprotek-cyjne w ró¿nych modelach niedotlenienia mózgu(4). Byæ

mo¿e inne zwi¹zki o podobnym mechanizmie dzia³ania mog³yby byæ skutecznymi lekami przeciwdrgawkowymi. Adenozyna poza komórk¹ mo¿e ulegaæ deaminacji do inozyny z udzia³em deaminazy ektoadenozyny. Zatem enzym ten obni¿a stê¿enie Ado i t¹ drog¹ uwalnia re-ceptory adenozynowe (P1) od ich naturalnego agonisty. W wielu regionach mózgu aktywnoœæ deaminazy ade-nozyny poza komórk¹ jest bardzo niska, a niektóre s¹ jej pozbawione(6). Równie¿ w naczyniach krwionoœnych

aktywnoœæ ADA jest niewielka w porównaniu z aktywno-œci¹ hydrolaz ektonukleotydów purynowych(6). Tak wiêc

w przestrzeniach miêdzykomórkowych i we krwi powinno utrzymywaæ siê sta³e wysokie stê¿enie tego nukleozydu. Mechanizm ten, naszym zdaniem, stanowi fizjologiczne zabezpieczenie komórek nerwowych przed uszkodzeniem. W tej sytuacji inhibitory deaminazy adenozyny mog¹ równie¿ zostaæ wykorzystane jako œrodki przeciwdrgaw-kowe. W przypadku neurotoksycznoœci wywo³anej przez metamfetaminê (MTH) stwierdzono, ¿e rosn¹ce w na-stêpstwie inhibicji ADA i AKA oraz hamowania trans-portu stê¿enie adenozyny dzia³a neuroprotekcyjnie(19).

W etiologii padaczki szczególna rola przypada E-NTPD--azie 1 (CD39, apiraza), która degraduje ATP do AMP.

Jednym z istotnych powodów œwiadcz¹cych o udziale tego enzymu w etiologii choroby jest pozycja chromo-somowa ludzkiego CD39 (10q23. l do q24. l) pokry-waj¹ca siê z pozycj¹ grupy genów odpowiedzialnych za wystêpowanie padaczki ogniskowej z objawami s³ucho-wymi(17). Ponadto aktywnoœæ E-NTPD-azy 1 w

hipokam-pie i korze skroniowej u ludzi z padaczk¹ jest obni¿ona(17).

Obserwacje te sugeruj¹, ¿e mutacja w genie apirazy sta-nowi jedn¹ z przyczyn padaczki. W takich przypadkach spadek aktywnoœci apirazy powodowa³by wzrost poza-komórkowego ATP i jednoczeœnie obni¿enie stê¿enia po-zakomórkowej adenozyny(17).

Istnieje szereg dowodów przemawiaj¹cych za udzia³em ektohydrolaz nukleotydów w powstawaniu napadów drgawkowych. Badania prowadzone nad aktywnoœci¹ dwu ektohydrolaz nukleotydów (E-NTPD-azy 1 oraz 5’-nukleotydazy hydrolizuj¹cej AMP do adenozyny) w synaptosomach kory mózgowej i hipokampa szczu-rów wykaza³y znamienny wzrost aktywnoœci 5’-nukleo-tydazy w synaptosomach kory mózgowej i hipokampa po wywo³aniu stanu padaczkowego przez pilokarpi-nê(21). Zmiany te utrzymywa³y siê przez okres 50 dni od

podania pilokarpiny i ponad sto dni od podania ka-inianu(21). Powy¿sze badania sugeruj¹, ¿e stan

padacz-kowy mo¿e zwiêkszaæ aktywnoœæ zarówno E-NTPD--azy 1, jak i 5’-ektonukleotydazy. Wykazano równie¿ wzrost aktywnoœci 5’-nukleotydazy we krwi szczurów po pojedynczym napadzie drgawkowym wywo³anym przez PTZ (pentylenetetrazol)(22). Skutkiem jest

znacz-ny wzrost iloœci ektoadenozyznacz-ny dzia³aj¹cej przeciw-drgawkowo i neuroprotekcyjnie(22).

W

WPP££YYWW GGUUAANNOOZZYYNNYY II NNUUKKLLEEOOTTYYDDÓÓWW G

GUUAANNIINNOOWWYYCCHH NNAA DDRRGGAAWWKKII II ŒŒMMIIEERRTTEELLNNOOŒŒÆÆ WWYYWWOO££AANNEE P

PRRZZEEZZ CCZZYYNNNNIIKKII GGLLUUTTAAMMIINNEERRGGIICCZZNNEE II KKWWAASS CCHHIINNOOLLIINNOOWWYY

Agoniœci adenozyny i antagoniœci glutaminianu s¹ czyn-nikami przeciwdrgawkowymi, podczas gdy antagoniœci adenozyny i agoniœci glutaminianu sprzyjaj¹ powstawa-niu drgawek(10). Neuroprotekcyjne dzia³anie egzogennej

guanozyny i nukleotydów guanozynowych wykazano in vitro i in vivo(10,23). Stwierdzono, ¿e nukleotydy guaninowe

(GTP, GDP i GMP) dzia³aj¹ neuroprotekcyjnie w eks-cytotoksycznoœci wywo³anej kainianem i NMDA(24).

Guanozyna i adenozyna oraz uk³ad glutaminergiczny oddzia³uj¹ wzajemnie na siebie. Pozakomórkowe nu-kleotydy guaninowe, a w mniejszym stopniu guanozy-na, wywieraj¹ wp³yw na transmisjê glutaminergiczn¹. Zwi¹zki te, hamuj¹c wi¹zanie ligandów receptorów glu-taminergicznych, moduluj¹ odpowiedŸ komórkow¹ na glutaminian i jego analogi oraz ekscytotoksycznoœæ(23).

Glutaminian stymuluje wydzielanie adenozyny, która, dzia³aj¹c poprzez presynaptyczne receptory A1,

(6)

129

w stê¿eniu 1 µM uwalniana z udzia³em kainianu zwiêksza

wychwyt zwrotny glutaminianu przez astrocyty(10,23).

Gu-anozyna podobnie jak adenozyna chroni mózg nara¿ony na niedotlenienie i hipoglikemiê oraz zapobiega degrada-cji neuronów powodowanej przez niekontrolowan¹ sty-mulacjê receptorów NMDA (ekscytotoksycznoœæ)(10,23).

W badaniach Schmidta i wsp. udowodniono, ¿e do-otrzewnowe podanie GMP i guanozyny myszom za-pobiega drgawkom wywo³anym przez kwas chinolino-wy (agonistê receptorów NMDA) chinolino-wywo³uj¹cy drgawki u wszystkich badanych zwierz¹t(23). Przeciwnie

dootrzew-nowe podanie antagonisty NMDA – MK-801, zapobie-ga³o wystêpowaniu drgawek u 100% badanych zwie-rz¹t(23). Podanie guanozyny i GMP na 10, 30 i 60 minut

przed kwasem chinolinowym zapobieg³o powstaniu drga-wek a¿ u 70-80% badanych myszy(23). W celu

wyelimino-wania ewentualnego udzia³u receptorów adenozynowych w tym procesie, badania prowadzono w obecnoœci ko-feiny (nieselektywnego antagonisty receptorów adeno-zynowych) podanej dootrzewnowo przed kwasem chi-nolinowym(23). Kofeina nie hamowa³a prewencyjnego

dzia³ania guanozyny na drgawki wywo³ywane przez kwas chinolinowy, co dowodzi, ¿e receptory adenozynowe A1

i A2Anie s¹ zaanga¿owane w ten proces. Protekcyjne

dzia-³anie guanozyny wykazano równie¿ w drgawkach wywo-³ywanych przezα-dendrotoksynê (α-DTX). Przeciw-nie w GABA-ergicznym modelu guanozyna, GMP oraz MK-801 (antagonista NMDA) nie zapobiega³y powsta-waniu drgawek wywo³ywanych przez pikrotoksynê(23).

Powstawaniu drgawek zapobiega³ tylko fenobarbital, agonista receptorów GABAA. W drgawkach

wywo³ywa-nych kainianem guanozyna równie¿ nie wp³ywa³a na zmianê progu drgawkowego i nie obni¿a³a w sposób istotny statystycznie œmiertelnoœci zwierz¹t(23).

Badania behawioralne nad zwierzêtami wykaza³y, i¿ efekt unikania osi¹gniêto przez dootrzewnowe podanie guano-zyny w dawce 1-7,5 mg/kg, podczas gdy adenozyna po-wodowa³a podobny efekt w stê¿eniu 100-1000 mg/kg(10).

Na udzia³ pochodnych guaniny w modulacji procesów transmisji sygna³ów w OUN wskazuje równie¿ obecnoœæ w b³onach komórkowych mózgów szczurów miejsc o wy-sokim powinowactwie do guanozyny i niezale¿na od receptorów adenozynowych stymulacja przez guanozy-nê wychwytu zwrotnego glutaminianu(10).

Dokomoro-wa aplikacja analogów GTP, GDP i GMP tak¿e za-pobieg³a powstawaniu drgawek wywo³ywanych przez kwas chinolinowy(23). S¹dzimy i¿ podane dokomorowo

nukleotydy guaninowe s¹ hydrolizowane do guanozyny przez egzo-NTPD-azy znajduj¹ce siê w p³ynie mózgowo--rdzeniowym(25). Nukleotydy nie przenikaj¹ przez b³ony

neuronów, jedynie nukleozydy s¹ transportowane przez barierê krew – mózg, jak równie¿ b³ony komórkowe z udzia³em przenoœników bia³kowych. Tak wiêc nukleo-tydy musz¹ zostaæ zhydrolizowane do nukleozydów, by przenikn¹æ barierê p³yn mózgowo-rdzeniowy – mózg, aby znaleŸæ siê w ognisku padaczkorodnym i t¹ drog¹

hamowaæ drgawki. Uwa¿amy wiêc, ¿e nie nukleotydy guaninowe, a produkt ich hydrolizy – guanozyna, jest skutecznym œrodkiem przeciwdrgawkowym. Nie mo¿na równie¿ wykluczyæ obecnoœci na komórkach wyœcie³a-j¹cych uk³ad komorowy miejsc wi¹zania nukleotydów i nukleozydów guaninowych.

Ogromn¹ zalet¹ guanozyny jest przeciwdrgawkowa sku-tecznoœæ doustnie podanego nukleozydu. Wykazano bo-wiem, ¿e guanozyna podana t¹ drog¹ myszom zapobie-ga³a drgawkom wywo³ywanym przez kwas chinolinowy, drgawkom i œmiertelnoœci wywo³ywanym przez α-dendro-toksynê (czynnik uwalniaj¹cy glutaminian), jak równie¿ potencjalnej toksycznoœci kainianu wywo³ywanej przez MK-801 (blokera kana³ów NMDA)(10). Jednak¿e

poda-wana w ten sposób guanozyna nie wp³ywa³a na drgawki wywo³ywane przez kainian lub pikrotoksynê – antagoni-stê GABAA

(10). SkutecznoϾ doustnie podanej

guanozy-ny wynika z istnienia w komórkach jelit, w naczyniach w³osowatych mózgu oraz barierze krew – mózg mecha-nizmów pozwalaj¹cych na transport nukleozydów(10).

P

POODDSSUUMMOOWWAANNIIEE

Celem tego artyku³u by³o zwrócenie uwagi na grupê zwi¹zków pochodnych adeniny i guaniny, ich recepto-rów oraz agonistów i antagonistów, które uczestnicz¹ w transmisji i modulacji sygna³u purynowego, a przy tym maj¹ wyraŸne dzia³anie przeciwdrgawkowe. Na szcze-góln¹ uwagê zas³uguje fakt, i¿ oba omawiane nukleo-zydy charakteryzuje dzia³anie na dwóch p³aszczyznach, bowiem oba te zwi¹zki poza zdolnoœci¹ przerywania na-padu drgawkowego posiadaj¹ silne dzia³anie neuropro-tekcyjne. Ochrona neuronów jest wa¿na podczas napadu padaczkowego, zw³aszcza podczas bezdechu wystêpu-j¹cego w pierwszej fazie napadu toniczno-klonicznego. Prezentowane wy¿ej badania pozwalaj¹ na sformu³owa-nie nastêpuj¹cych wniosków:

1. Aktywacja receptorów adenozynowych A1i/lub

blo-kada receptorów A2Ajest skutecznym sposobem

prze-rwania napadu drgawkowego.

2. Adenozyna, jak równie¿ antagoniœci receptorów A2A

zmniejszaj¹ uwalnianie neurotransmiterów w OUN, wiêc najlepszy efekt przeciwdrgawkowy i neuro-protekcyjny bêdzie mo¿na uzyskaæ, stosuj¹c jed-noczeœnie agonistê receptorów A1i antagonistê

re-ceptorów A2A.

3. Istniej¹cy synergizm dzia³ania agonistów recepto-rów adenozynowych i leków przeciwpadaczkowych na czynnoœæ drgawkow¹ oraz wp³yw konwencjo-nalnych leków przeciwpadaczkowych na transmi-sjê purynergiczn¹ wskazuje, ¿e ich ³¹czne stosowa-nie pozwoli na skuteczstosowa-niejsze hamowastosowa-nie czynnoœci drgawkowej, a tak¿e na obni¿enie dawki leku prze-ciwpadaczkowego.

4. Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e powa¿nym ogranicze-niem zastosowania klinicznego agonistów

(7)

recepto-130

rów adenozynowych jest ich dzia³anie obwodowe powoduj¹ce obni¿enie ciœnienia krwi, temperatury i bradykardiê. Byæ mo¿e zwi¹zki podobne do nowych selektywnych agonistów A1pozbawionych dzia³ania

obwodowego, takie jak NNC 21-0041 i NNC 21-0136 o silnym dzia³aniu neuroprotekcyjnym, wyka¿¹ rów-nie skuteczne w³aœciwoœci przeciwdrgawkowe. 5. Zwi¹zki podnosz¹ce stê¿enie endogennej adenozyny,

a wiêc zwi¹zki hamuj¹ce degradacjê adenozyny (inhi-bitory deaminazy i kinazy adenozyny) oraz hamuj¹ce wychwyt zwrotny nukleozydów mog¹ równie¿ okazaæ siê skutecznymi lekami przeciwdrgawkowymi. 6. Skutecznymi lekami przeciwdrgawkowymi mog¹ byæ

tak¿e zwi¹zki aktywuj¹ce ektoenzymy (E-NTPD--azê 1 i 5’-nukleotydazê) hydrolizuj¹ce nukleotydy adeninowe i w ten sposób zwiêkszaj¹ce stê¿enie ektoadenozyny.

7. Silne dzia³anie przeciwdrgawkowe posiada guano-zyna oraz analogi GTP, GDP i GMP.

8. W przypadku pochodnych guaniny na uwagê zas³u-guj¹ pozytywne wyniki doustnego podawania guano-zyny i GMP w napadach indukowanych kwasem chinolinowym – agonist¹ glutaminianu.

PIŒMIENNICTWO: 1

1.. Meldrum B.S.: The role of glutamate in epilepsy and other CNS disorders. Neurology 1994; 11 (supl. 8): 14-23. 2

2.. Heyes M.P., Wyler A.R., Devinsky O. i wsp.: Quinolinic acid concentrations in brain and cerebrospinal fluid of patients with intractable complex partial seizures. Epilepsia 1990; 31: 172-177.

3

3.. During M.J., Spenser D.D.: Adenosine: a potential medi-ator of seizure arrest and postictal refractorines. Ann. Neu-rol. 1992; 32: 618-624.

4

4.. Wardas J.: Neuroprotective role of adenosine in the CNS. Pol. J. Pharmacol. 2002; 54: 313-326.

5

5.. Zalewska-Kaszubska J.: Rola adenozyny w procesach neurodegeneracyjnych. Neurol. Neurochir. Pol. 2002; 36: 329-336.

6

6.. Romanowska M., Komoszyñski M.: Adenozyna – neuro-przekaŸnik i neuromodulator w centralnym uk³adzie ner-wowym. Postêpy Biochemii 2002; 48: 230-238.

7

7.. Winn R.H., Welsh J.E., Rubio R. i wsp.: Changes in brain adenosine during bicuculine induce seizures in rats. Circ. Res. 1980; 47: 568-577.

8

8.. Kaiser S.M., Quinn R.J.: Adenosine receptors as poten-tial therapeutic targets. Drug Discovery Today 1999; 12: 542-551.

9

9.. Tancredi V., D’Antuono M., Nehling A. i wsp.: Modulation of epileptiform activity by adenosine A1 receptor – mediated mechanisms in the juvenile rat hippocampus. J. Pharm. Exp. Ther. 1998; 286: 1412-1419.

1

100.. Lara D.R., Schmidt A.P., Frizzo M.E. i wsp.: Effect of oral-ly administered guanosine on seizures and death induced by glutamatergic agents. Brain Res. 2001; 912: 76-180. 1

111.. Zgodziñski W., Rubaj A., Kleinrok Z. i wsp.: Effect of adeno-sine A1 and A2 receptor stimulation on hypoxia-induced convulsions in adult mice. Pol. J. Pharmacol. 2001; 53: 83-92.

1

122.. Borowicz K.K., Kleinrok Z., Czuczwar S.J.: N6

-2-(4-amino-phenyl) ethyl-adenosine enhances the anticonvulsive action of conventional antiepileptic drugs in the kindling model of epilepsy in rats. Eur. Neuropsychopharm. 2000; 10: 237-243.

1

133.. Borowicz K.K., £uszczki J., Czuczwar S.J.:

2-Chloro-adenosine, a preferential agonist of adenosine A1 receptors, enhances the anticonvulsant activity of carbamazepine and clonazepam in mice. Eur. Neuropsychopharm. 2002; 12: 173-179.

1

144.. Gouder N., Fritschy J.M., Boison D.: Seizure supression

by adenosine A1 receptor activation in mouse model of pharmocoresistant epilepsy. Epilepsia 2003; 44: 877-885. 1

155.. Zuchora B., Urbañska E.M.: Effect of adenosine receptor

agonist on neurodegenerative and convulsive activity of mitochondrial toxin, 3-nitropropionic acid. Pol. J. Phar-macol. 2001; 53: 69-71

1

166.. Harrison P.K., Bueters T.J., Ijzerman A.P. i wsp.: Partial adenosine A (1) receptor agonist inhibit sarin-induce epi-leptiform activity in the hippocampal slice. Eur. J. Phar-macol. 2003; 471: 97-104.

1

177.. Kukulski F., Komoszyñski M.: E-NTPD-azy – enzymy

uczestnicz¹ce w procesach sygnalizacji w centralnym uk³adzie nerwowym. Postêpy Biologii Komórki 2002; 29: 449-463.

1

188.. Gouder N., Scheurer L., Fritschy J.M. i wsp.: Overexpres-sion of adenosine kinase in epileptic hippocampus con-tributes to epileptogenesis. J. Neurosci. 2004; 24: 692-701. 1

199.. Go³embiowska K., ¯ylewska A.: Effect of adenosine kinase, adenosine deaminase and transport inhibitors on striatal dopamine and stereotypy after methamphetamine admin-istration. Neuropharmacol. 2000; 39: 2124-2132. 2

200.. Cieœlak M., Komoszyñski M.: Rola i potencjalne

znacze-nie terapeutyczne nukleotydów i nukleozydów w udarze niedokrwiennym mózgu. Aktualn. Neurol. 2004; 2: 126-131. 2

211.. Bonan C.D., Walz R., Pereira G.S. i wsp.: Changes in

synaptosomal ectonucleotidase activities in two models of temporal lobe epilepsy. Epilepsy Res. 2000; 39: 229-238. 2

222.. Bonan C.D., Walz R., Pereira G.S. i wsp.: Altered ATP

hydrolysis induced by pentylenetetrazol kindling in rat brain synaptosomes. Neurochem. Res. 2000; 25: 775-779. 2

233.. Schmidt A.P., Lara D.R., Maraschin J. i wsp.: Guanosine

and GMP prevent seizures induced by quinolinic acid in mice. Brain Res. 2000; 864: 40-43.

2

244.. Morciano M., Ortinau S., Zimmermann H.: Guanine

nucleotides inhibit NMDA and kainate-induced neurotox-icity in cultured rat hippocampal and neocortical neurons. Neurochem. Int. 2004; 45: 95-101.

2

255.. Portela L., Oses J., Silveira A. i wsp.: Guanine and adenine nucleotidase in rat cerebrospinal fluid. Brain Res. 2002; 950: 74-78.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Przyrz¹dy do pomiarów temperatury wody i powietrza .... Prace

Graf prosty, w którym istnieje otwarta ´scie· zka bez powtarzaj ¾ acych si ¾ e wierzcho÷ ków zawieraj ¾ aca wszystkie wierz- cho÷ ki i wszystkie kraw¾ edzie grafu

Polega on na znalezienu ´scie· zki o najmniejszej wadze (sumie wag kraw¾ edzi) mi ¾ edzy ustalonymi wierz- cho÷ kami grafu wa· zonego.... W dalszej cz ¾ e´sci wyk÷ adu

Zwi¹zki alkaliczne wystêpuj¹ce w wêglu kamiennym wykorzystywanym w energetyce zwiêkszaj¹ jego sk³on- noœæ do ¿u¿lowania i zanieczyszczania powierzchni grzewczych

Najbardziej istotne okaza³y siê zwi¹zki miedzy wartoœci¹ opa³ow¹ i balastem Znalezione relacje, w odniesieniu do wartoœci opa³owej, potwierdzaj¹ tendencje, jakich

Duża liczba interakcji występu- jących podczas jednoczesnego stosowania leków przeciwpsychotycznych oraz pro- duktów zawierających w swoim składzie ziele dziurawca wynika z

Różnice stwierdzane między aktywnością alfa-kazozepiny in vi- tro a in vivo nie mogą być wyjaśnione przez jej działanie na obwodowy typ receptora benzodiazepiny,

Potencjalne mutageny i kancerogeny wyst puj ce w ywno ci mo na podzieli na trzy grupy [46]: zwi zki wyst puj ce naturalnie (toksyny ro linne), zwi zki formowane w czasie