Nowak, A., et al. (2015). Social influence from the ‘object of impact’ perspective – theory and a simulation model – Back Content of Social Psychological Bulletin (Psychologia Społeczna)

296

Wp yw spo eczny z perspektywy obiektu wp ywu:

teoria i modele symulacyjne

Andrzej Nowak

_{, Karolina Ziembowicz}

_{, Agata Zab ocka-Bursa}

_{, Wies aw Bartkowski}

1 _{Instytut Studiów Spo ecznych im. prof. B. Zajonca, Uniwersytet Warszawski} 2 _{Wydzia Psychologii, Uniwersytet Warszawski}

3 _{Wydzia Psychologii, SWPS, Uniwersytet Humanistycznospo eczny}

Tradycyjnie g ównym tematem bada! wp ywu spo ecznego s" warunki, w których ludzie s" gotowi do zmiany zachowania czy stanu wewn#trznego w odpowiedzi na zewn#trzn" informacj# lub narzucone normy. Wiod"ce podej$cie do badania wp ywu spo ecznego przyjmuje perspektyw# korzy$ci osoby wywieraj"cej wp yw (%ród a wp ywu) – a wi#c tego, kto u&ywa w adzy, manipuluje zachowaniem innych czy wp ywa na zmian# postaw (zob. Doli!ski, 2005). W niniejszym artykule proponujemy przyj#cie perspektywy osoby, na któr" wp yw jest wywierany (obiekt wp ywu) – w tym uj#ciu podleganie wp ywowi spo ecznemu mo&e by' po&"dane i aktywnie poszukiwane przez jednostki. Pragn"ce podlega' wp ywom osoby obserwuj" innych oraz pytaj" ich o informacje i opinie. Wp yw spo eczny umo&liwia im korzystanie z wiedzy i zasobów %róde wp ywu w celu optymalizacji w asnego funkcjonowania. W skrócie: z perspektywy obiektu wp ywu wp yw spo eczny zwi#ksza mo&liwo$ci funkcjonowania w grupie, a po$rednio tak&e ca ej grupy.

W artykule dokonamy przegl"du wybranych teorii koncentruj"cych si# na perspektywie obiektu wp ywu oraz przedstawimy model symulacyjny dynamicznego, optymalizuj"cego wp ywu (DOW) b#d"cy rozszerze-niem dynamicznej teorii wp ywu spo ecznego (Nowak, Szamrej, Latané, 1990). W tym modelu grupa eczna jest zobrazowana jako sie', w której mechanizmem reguluj"cym si # relacji, a wi#c to, w jakim stop-niu jednostka uwzgl#dnia zdanie innej osoby, jest zaufanie. W miar# up ywu czasu jest ona po "czona coraz silniej z tymi, którzy przekazuj" trafne informacje, a coraz s abiej z tymi, którzy przekazuj" informacje nie-trafne. Poprzez mechanizm zmiany relacji, jednostka zaczyna opiera' swe s"dy i decyzje na informacjach pochodz"cych z warto$ciowych %róde , co zwi#ksza trafno$' wydawanych przez ni" opinii. Optymalizacja dzia ania na poziomie jednostki przek ada si# na optymalizacj# dzia ania grupy przez wytworzenie wspól-nego spojrzenia na rzeczywisto$', które mo&e sta' si# podstaw" dzia ania grupowego. Symulacje kompu-terowe proponowanego modelu potwierdzi y zak adany optymalizuj"cy mechanizm wp ywu spo ecznego. S owa kluczowe: wp yw spo eczny, DTWS – dynamiczna teoria wp ywu spo ecznego, model DOW – dyna-micznego optymalizuj!cego wp ywu spo ecznego, obiekt wp ywu, symulacje komputerowe

Po oko o stuleciu bada! nad wp ywem spo ecznym truizmem jest stwierdzenie, &e ludzie, zdobywaj"c wiedz# i podejmuj"c decyzje, kieruj" si# opiniami innych ludzi.

Zjawisko wp ywu spo ecznego jest wszechobecne w $wiecie spo ecznym (zob.: Cialdini, 2003; Doli!ski, 2005; Nowak, Vallacher, Miller, 2003; Wojciszke, 2011). Przyjmuje ono wiele form i w zale&no$ci od obja$nianego mechanizmu nazywamy go m.in. konformizmem (Asch, 1956), zmian" Andrzej Nowak, Instytut Studiów Spo ecznych im. prof. B. Zajonca,

Uniwersytet Warszawski, Stawki 5/7, 00–183 Warszawa, e-mail: andrzejn232@gmail.com

Karolina Ziembowicz, Instytut Studiów Spo ecznych im. prof. B. Za -jonca, Uniwersytet Warszawski, Stawki 5/7, 00–183 Warszawa, e-mail: karolina.ziembowicz@gmail.com

Agata Zab ocka-Bursa, Wydzia Psychologii, SWPS, Uniwersytet Humanistycznospo eczny, ul. Chodakowska 19/31, 03–815 Warszawa, adres e-mail: azablocka@swps.edu.pl

Wies aw Bartkowski, Wydzia Psychologii, SWPS, Uniwersytet Hu -manistycznospo eczny, ul. Chodakowska 19/31, 03–815 Warszawa, e-mail: wbartkowski@sof.edu.pl

Korespondencj# w sprawie artyku u prosimy kierowa' na adres: karolina.ziembowicz@gmail.com

Projekt zosta sfinansowany ze $rodków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2011/02/A/HS6/00231.

WP(YW SPO(ECZNY Z PERSPEKTYWY OBIEKTU WP(YWU:…

297

postaw (np. McGuire, 1985; Sherif, Sherif, Nebergall, 1965), perswazj" (Petty, Cacioppo, 1986), pos usze!stwem wobec autorytetu (Milgram, 1974), uleg o$ci" (Cialdini, Goldstein, 2004) czy w adz" (French, Raven, 1959). Jak okre$li to Allport, psychologia spo eczna jest „prób" zrozumienia (…) jak my$li, uczucia i zachowania jednostek zale&" od prawdziwej, wyobra&onej lub po$redniej obecno$ci innych” (1968, s. 3). Wp yw spo eczny jest zatem mechanizmem, który wytycza obszar zainteresowa! psychologii spo ecznej.

Niezale&nie od przyj#tego nazewnictwa i badanego przejawu wp ywu spo ecznego, istniej"ce teorie na ogó ogniskuj" si# wokó okre$lenia warunków i okoliczno$ci, w których ludzie s" sk onni do zmiany swojego post#po-wania czy sposobu my$lenia w odpowiedzi na informacj# p yn"c" z zewn"trz lub te& narzucone przez grup# normy. W rezultacie opis zjawiska wp ywu spo ecznego w naukach spo ecznych jest cz#sto ujmowany w kategoriach kontroli czy w adzy. Wp yw spo eczny jest zatem cz#sto postrzegany jako korzystny dla %ród a wp ywu, które mo&e nak oni' innych do zrobienia tego, co chce, a zwykle niekorzystny dla adresata wp ywu, który, z regu y nie$wiadomie, poddaje si# kontroli i manipulacji osoby wp ywaj"cej. Tak ujmowany wp yw spo eczny ma miejsce w przypadku manipulacji.

Wp yw spo eczny jest jednak zagadnieniem znacznie szerszym. Ujmuje on nie tylko przywo an" manipulacj#, ale równie& stosowanie ró&nych technik i strategii, których celem jest zmiana postawy i zachowania osoby, na któr" jest wywierany. Cz#sto cele tak wywieranego wp ywu s" szczytne, a ich osi"gni#cie spo ecznie po&"dane, jak w przypadku próby nak onienia osoby uzale&nionej od alkoholu czy innej substancji psychoaktywnej do podda-nia si# terapii. Cz#sto wp yw spo eczny obejmuje swoim zasi#giem równie& osoby nieb#d"ce uczestnikami wp ywu (ani jego %ród em, ani obiektem). S" to na przyk ad sytua-cje, gdy celem %ród a wp ywu jest nak onienie obiektu do pomocy czy przekazania darowizny (np. datku) na rzecz osób trzecich.

Istot" wp ywu spo ecznego nie jest jednak tylko wywie-ranie wp ywu, lecz tak&e uleganie mu. Podlegaj"ca wp y-wowi jednostka odnosi realne korzy$ci. Wp yw spo eczny oznacza korzystanie z wiedzy i zasobów innych ludzi, co pozwala zoptymalizowa' funkcjonowanie bez ponoszenia kosztów poznawczych wynikaj"cych z czasoch onnego przetwarzania informacji. W jakich sferach &ycia skutki kryzysu ekonomicznego s" najbardziej odczuwalne? Na co zwraca' uwag#, kupuj"c nowy komputer? Jaki film obejrze' w kinie? Opieraj"c si# jedynie na w asnym do$wiadczeniu, jednostka ma dost#p do bardzo niepewnych i niejasnych informacji. Mo&e by' jej trudno oceni', które z nich s" wa&ne, a które s" ma o znacz"cym szumem informacyjnym. Rozmawiaj"c z innymi, osoba testuje informacje, estymuj"c,

jaki jest „$redni” pogl"d jej znajomych w danej sprawie. Co wi#cej, jednostka mo&e wybiera' w swoim otoczeniu „ekspertów”, których ocenom w jakiej$ dziedzinie, na przyk ad elektronice czy kinematografii, szczególnie ufa.

W niniejszym tek$cie podj#li$my prób# spojrzenia na zjawisko wp ywu spo ecznego z perspektywy obiektu wp ywu. Dokonamy tego, zestawiaj"c ze sob" teorie, które k ad" akcent na korzystny dla obiektu charakter zjawiska wp ywu spo ecznego. Wnioski z przegl"du literatury zilu-strujemy wynikami symulacji opartej na dynamicznej teorii wp ywu spo ecznego (Nowak i in., 1990). Postaramy si# pokaza', &e wp yw spo eczny mo&e by' po&"dany i aktywnie poszukiwany przez osoby, które mu podlegaj". W naszych rozwa&aniach skupimy si# na rozró&nieniu dwóch aspek-tów wp ywu spo ecznego uwzgl#dniaj"cego perspektyw# obiektu wp ywu. Pierwszy z nich dotyczy poziomu indy-widualnego i korzy$ci osoby podlegaj"cej wp ywowi, drugi za$ poziomu grupowego i korzy$ci wynikaj"cych z podzie-lanych w obr#bie grupy interpretacji rzeczywisto$ci. Jak pisa Festinger (1950), osi"gni#cie zbie&no$ci pogl"dów jest warunkiem koniecznym przej$cia grupy w tryb lokomocji, czyli dzia ania i realizacji celów. Naszym zdaniem w obu tych przypadkach optymalizuj"cy efekt wp ywu spo ecznego b#dzie si# przejawia' zwi#kszon" efektywno$ci" dzia ania i trafno$ci" podejmowanych decyzji zarówno na poziomie jednostkowym, jak i grupowym.

O

Cz owiek funkcjonuj"cy w $wiecie fizycznym jest nie-ustannie bombardowany informacjami dochodz"cymi ze zmys ów, z szeroko poj#tego $rodowiska spo ecznego, a tak&e z w asnej wewn#trznej dynamiki (Nowak, 2004). Dop ywaj"ce informacje s" zazwyczaj nieuporz"dkowane, o ró&nej wa&no$ci, chaotyczne – aby z nich korzysta', jednostka musi najpierw wyselekcjonowa' najwa&niejsze informacje, przetworzy' je i odpowiednio zinterpreto-wa', co jest bardzo kosztowne poznawczo. Co wi#cej, do$wiadczenie nawet podobnych do siebie zdarze! jest za ka&dym razem niepowtarzalne, co utrudnia w a$ciw" ich interpretacj#.

Z tego powodu cz owiek bardzo cz#sto szuka drogi na skróty. Aby zaoszcz#dzi' czas i energi# zwi"zan" z pod-j#ciem s usznej decyzji czy zdoby' niezb#dne informacje w stosunkowo szybki i atwy sposób, korzysta z opinii innych. Cz#sto robi to automatycznie, kieruj"c si# dokonany-mi wyboradokonany-mi innych. Simon (1955) oraz Bentley, Ormerod i Batty (2010) zauwa&yli, &e ludzie cz#sto kopiuj" wybory innych, co mo&e zaobserwowa' ka&dy, np. patrz"c, jakie potrawy zamawiaj" znajomi w restauracji. Okazuje si#, &e cz#sto zamiast studiowa' menu, s uchamy co zamawiaj"

znajomi i kierujemy si# ich wyborami. W takich sytuacjach mówimy o wp ywie informacyjnym (np. Deutsch, Gerard, 1955; Kelly, 1955; Sherif, 1936). Je$li nie mamy wystar-czaj"co du&o informacji na dany temat lub gdy sytuacja jest niejasna, w sposób $wiadomy lub bezrefleksyjny poddajemy si# wp ywowi grupy. Ten rodzaj wp ywu mo&na odró&ni' od wp ywu normatywnego (Asch, 1956; Deutsch, Gerard, 1955; Festinger, 1950; Kelly, 1955; Sherif, 1936), w którym jednostka zmienia swoje przekonania czy zachowanie, uwa&aj"c &e „tak w a$nie wypada” lub by zyska' aprobat# innych, przy czym zmiana postawy czy zachowania cz#sto przynosi okre$lone korzy$ci osobie wywieraj"cej wp yw. Wp yw informacyjny pozwala zaoszcz#dzi' zasoby poznaw-cze i sprawnie podj"' optymaln" dla jednostki decyzj# (np. pokierowanie si# opini" innych ludzi poskutkowa o zjedzeniem dobrego obiadu).

Z optymalno$ci" decyzji wi"&e si# przekonanie o jej s uszno$ci, czyli pewno$' decyzji. Pewno$' dotycz"ca $wiata i w asnego w nim miejsca nale&y do podstawowych potrzeb cz owieka. )wiadomo$', &e nie mo&emy by' pewni tego, co wiemy, my$limy i spostrzegamy, jest dla nas przykra (Fiske, Taylor, 1991; Lopes, 1987; Sorrentino, Roney, 1986), poniewa& oznacza, &e mamy ograniczon" kontrol# nad w asnym &yciem. Tu objawia si# rola kontak tów spo ecznych, dzi#ki którym jednostka zyskuje dost#p do informacji niedost#pnych za po$rednictwem %róde poza-spo ecznych. Kiedy samodzielna, oparta na do$wiadczeniu weryfikacja rzeczywisto$ci fizycznej nie jest mo&liwa, ludzie si#gaj" po %ród a spo eczne. Wchodz"c w nieustanne interakcje, porównuj" swoje postawy i opinie z opiniami i postawami innych, osi"gaj"c w ten sposób pewno$' co do ich s uszno$ci (Nowak i in., 1990).

Zdarza si#, &e w wyniku spo ecznej weryfikacji opinii jednostka zmienia swoje pogl"dy. Motywacje popychaj"ce ludzi do zmiany postaw czy opinii s" ró&norodne (Festinger, 1957; Festinger, Maccoby, 1964; Fishbein, Ajzen, 1975; Miller, Campbell, 1959; Petty, Cacioppo, 1981). Ludzie na ogó chc" by' akceptowani i lubiani, czu' wsparcie ze strony okre$lonej grupy spo ecznej lub zaspokoi' swoje pragnienia szacunku i afiliacji (Maslow, 1943; Murray, 1964). Cz#sto zdarza si#, &e chc"c przypodoba' si# jakiej$ grupie ulegaj" jej presji (konformizm; Asch, 1956) czy zmieniaj" niektóre przekonania (zmiana postaw; McGuire, 1985; Sherif, Sherif, Nebergall, 1965). Oprócz tego ch#t-nie zmieniaj" swoje pogl"dy w celu upodobch#t-nienia si# do osoby, któr" podziwiaj" i która jest dla nich autorytetem (identyfikacja; Kelman, 1958). Inn" wa&n" motywacj" jest potrzeba nadania logiki w asnemu post#powaniu, jak w teorii dysonansu poznawczego (Festinger, 1957).

Jednym z g ównych czynników decyduj"cych o gotowo$ci do przyj#cia informacji od innej osoby jest zaufanie. Poziom

zaufania wp ywa na dynamik# procesów spo ecznych (Praszkier, Nowak, Coleman, 2010). Zaufanie dotyczy zarówno kompetencji w danej kwestii (zaufanie kompeten-cyjne), jak i wiary w to, &e nie zostanie si# intencjonalnie wprowadzonym w b "d (zaufanie w aspekcie moralno$ci; Sztompka, 2007). To, który wymiar zostanie wzi#ty pod uwag#, zale&y od potrzeb i sytuacji osoby poszukuj"cej wp ywu. Kompetencje mog" by' wa&niejsze, gdy udajemy si# do eksperta, np. prawnika; z kolei moralno$' osoby prawdopodobnie b#dzie istotniejsza, gdy poszukujemy opiekuna do dziecka.

Zaufanie kszta tuje dynamik# funkcjonowania grupy, pomagaj"c ludziom wchodzi' w relacje (Arrow, 1974), sprawia, &e &ycie spo eczne jest bardziej przewidywalne, tworzy poczucie wspólnoty i u atwia wspólne dzia anie (Misztal, 1998). Z punktu widzenia jednostki zaufanie obni&a ryzyko zwi"zane z dzia aniami innych ludzi oraz daje poczucie przewidywalno$ci dzia ania innych (Sztompka, 2007). Ufaj"c innym, jednostka wierzy, &e informacje, które otrzyma, s" prawdziwe i &e %ród a tych informacji nie chc" jej zaszkodzi'.

Ka&da jednostka ma indywidualny poziom gotowo$ci do zaufania, co oznacza, &e im bardziej ufna jest osoba, tym wi#cej zaufania pok ada ona w innych ludziach (Sztompka, 2007). Co wi#cej, ludzie maj" du&" gotowo$' do ufania tak zwanym lokalnym ekspertom. S" to takie osoby, o których mamy przekonanie, &e znaj" si# na danym temacie, ale które wcale nie musz" mie' wykszta cenia w tym kierunku. Przyk adem mo&e by' s"siad z zawodu kucharz, którego zawsze prosimy o pomoc w naprawieniu kranu, bo wiemy, &e wielokrotnie naprawia krany u innych i si# na tym po prostu zna. Prawie ka&dy cz owiek ma w asny zbiór „ekspertów”, do których zwraca si# w ró&nych sprawach. Badania pokazuj", &e liczba takich ekspertów zale&y od indywidualnego kapita u jednostki (Sty a, 2004) oraz od indywidualnej gotowo$ci do ufania (Zab ocka-Bursa, Praszkier, 2013).

Podsumowuj"c w"tek dotycz"cy optymalizacyjnej funk-cji wp ywu spo ecznego z perspektywy jednostki, mo&na powiedzie', &e wp yw spo eczny pozwala jej uzupe ni' brakuj"ce informacje i zwi#kszy' pewno$' decyzji dzi#ki informacjom uzyskiwanym od innej osoby. Dzi#ki wp y-wowi spo ecznemu jednostka ma dok adniejszy ogl"d rzeczywisto$ci. Pozwala on zredukowa' b "d zarówno w wyniku aktywnego poszukiwania, jak i bezrefleksyjnej asymilacji informacji p yn"cych od innych. Warto zwró-ci' uwag#, &e zaobserwowana prawid owo$' jest zgodna z centralnym twierdzeniem granicznym. Im wi#cej opinii jednostka sprawdza wokó siebie, tym ma wi#ksz" pewno$', &e jej ocena b#dzie trafna. Jednak gdy zacznie czerpa' informacje od osób znacznie oddalonych od niej fizycznie

WP(YW SPO(ECZNY Z PERSPEKTYWY OBIEKTU WP(YWU:…

299

(np. gdy pyta o temperatur# na dworze) lub spo ecznie (np. gdy pyta o rad#, jaki b#dzie najlepszy prezent dla ojca na urodziny), szansa na b "d zwi"zany z tak rozumian" odle-g o$ci" mo&e wzrosn"'. W kateodle-goriach psycholoodle-gicznych przekonanie o jako$ci informacji otrzymywanych od innych jest do$wiadczane jako zaufanie.

O

Jedn" z podstawowych charakterystyk ludzkiego zacho-wania jest zdolno$' do przekazyzacho-wania informacji o w as-nych stanach wewn#trzas-nych i ich interpretacjach (Hardin, Higgins, 1996). Jak pokazuje do$wiadczenie Friedmana i Riggio (1981), aby nastrój dwóch osób sta si# podobny, wystarczy, by posiedzia y one naprzeciwko siebie w mil-czeniu przez dwie minuty, zachowuj"c kontakt wzrokowy. Ludzie nie tylko zara&aj" si# nastrojem, ró&nymi zacho-waniami (Cacioppo, Fowler, Christakis, 2009; Christakis, Fowler, 2009) czy emocjami (Barsade, 2002; Barsade, Gibson, 1998; Kelly, Barsade, 2001; Schachter, 1959), które s" komunikowane przede wszystkim niewerbalnie, lecz tak&e potrafi" dzieli' z innymi produkty w asnych pro-cesów poznawczych, w asn" interpretacj# rzeczywisto$ci, przekazuj"c jej opis za po$rednictwem j#zyka. W procesie komunikacji tre$' interpretacji jest nie tylko wiernie prze-kazywana, ale te& negocjowana z innymi i uzgadniana. Twórcy koncepcji podzielanej rzeczywisto$ci (Hardin, Higgins, 1996) twierdz", &e kolektywne wytwarzanie znaczenia jest g ównym uzasadnieniem i celem wszelkich interakcji spo ecznych, poznanie jednostkowe za$ nie jest w ogóle mo&liwe bez jego spo ecznej weryfikacji. Jak to rozpatruje Mead, indywidualny umys jest manifestacj" kolektywnego procesu komunikacyjnego (1934).

Jako cz onkowie grupy spo ecznej jednostki uzyskuj" sta y dost#p do stanów wewn#trznych (ewaluacji, opinii, proce-sów poznawczych, pami#ci itp.) innych cz onków grupy. Na skutek ci"g ego procesu wymiany, negocjowania i dystrybu-owania wiedzy staj" si# cz#$ci" intersubiektywnego systemu przetwarzania informacji. Intersubiektywizm przejawia si# w wielu aspektach &ycia grupowego. Odzwierciedla si# to w literaturze w mnogo$ci konstruktów teoretycznych dotycz"cych zarówno szeroko poj#tych procesów poznaw-czych (socially distributed cognition; Hutchins, 2000; group mental models; Cannon-Bowers, Salas, 1990, 2001; Levine, Resnick, Higgins, 1993; Mohammed, Ferzandi, Hamilton, 2010; participatory sense making; De Jaegher, Di Paolo, 2007; Gallagher, 2009), to&samo$ci spo ecznej (social identity; Tajfel, Turner, 1986), pami#ci (transactio-nal memory; Moreland, 2000; Wegner, 1987), uczenia si# (organizational learning; np. Miller, 1996; collaborative learning; Mason, Watts, 2012), intencjonalno$ci (collective

agency; np. Bandura, 2000), jak i kolektywnego dzia ania (joint action; np. Sebanz, Bekkering, Knoblich, 2006), a w najszerszym rozumieniu – podzielanej rzeczywisto-$ci (shared reality; Hardin, Higgins, 1996; Moskowitz, 2001). Teorie te opisuj", jak jednostki w obr#bie systemu spo ecznego wzajemnie reguluj" si# i determinuj", koordy-nuj"c swoje stany wewn#trzne i zachowanie (por. Nowak, Vallacher, *ochowski, 2005).

Zdolno$' grupy do zorganizowanego dzia ania i osi"-gania celów zale&y od tego, na ile jednostki j" tworz"ce s" w stanie kolektywnie przetwarza' i wytwarza' wiedz# oraz skoordynowa' si# w s u&bie zadania przez efektyw-ne wykorzystanie indywidualnych zasobów i pe nienie komplementarnych funkcji. Istot" zjawiska grupowo$ci jest synchronizacja reprezentacji poznawczych (Nowak, Vallacher, *ochowski, 2005), która wy ania si# w procesie interakcji mi#dzy uczestnikami i ci"g ej negocjacji znacze!. Wzajemna regulacja jest dynamiczna i zapewnia adaptacj# do zmiennego $rodowiska, w którym grupa funkcjonuje. Podobne rozumienie przes anek, celów i strategii dzia ania umo&liwia podj#cie dzia ania koherentnego. Z drugiej strony jednak presja ku spójno$ci przetwarzania informa-cji w grupie mo&e odbywa' si# kosztem jego trafno$ci. Dzieje si# tak dlatego, &e cz onkowie grupy staj" si# dla siebie „$wiatem” – %ród em informacji wa&niejszym ni& $rodowisko fizyczne. Z tego wzgl#du mo&e si# zdarzy', &e jednostki nie b#d" weryfikowa' informacji, nawet je$li kolektywne rozumienie rzeczywisto$ci jest b #dne (por. np. Janis, 1972).

Wa&ne jest pytanie o sposób, w jakim nast#puje proces wzajemnej regulacji jednostek w obr#bie grupy. Gallagher (2009) wprowadza termin partycypacyjnego wytwarzania znaczenia (participatory sense making), który odnosi si# do tego, jak wraz z innymi budujemy rozumienie $wiata. W tym uj#ciu wiedza o $wiecie nie jest zdobywana, jest aktywnie przez podmiot wytwarzana (enacted) w interakcji z innymi. Zdaniem Gallaghera, interakcja jest autonomiczna – o jej kszta cie decyduj" nie tylko parametry wewn#trzne jedno-stek bior"cych w niej udzia , ale te& sprz#&enie (coupling) mi#dzy nimi, czyli parametr koordynacyjny (zob. Nowak i in., 2005; te&: De Jaegher, Di Paolo 2007). Proces interakcji spo ecznej, rozpatrywany jako system, ma w a$ciwo$ci, które nie mog" by' wywiedzione ani zredukowane do cech pojedynczych jednostek w niej uczestnicz"cych, poniewa& wtórnie wp ywa na to, w jaki sposób jednostki te b#d" wspó pracowa y (Torrance, Froese, 2011). Czasami nawet mo&e si# zdarzy', &e proces interakcji przejmuje kontrol# nad jednostkami wbrew ich woli – tak jak w przypadku rozmowy, której nie mo&emy sko!czy', cho' bardzo si# spieszymy, albo gdy bezwiednie wchodzimy w tory utartego

konfliktu, w którym wcale nie chcemy uczestniczy' (De Jaeger, Di Paolo, 2007; Torrance, Froese, 2011).

W swojej teorii rozproszonego poznania (distributed cognition) Hutchins (2001, 2006), stawia tez#, &e proces poznawczy, który odbywa si# na poziomie jednostkowego umys u, mo&e realizowa' si# na poziomie grupy spo ecznej (Hutchins, 2001). Grupa pracuj"ca wspólnie nad jakim$ projektem staje si# systemem przetwarzania rozproszo-nego, czyli, w pewnym sensie, grupowym, emergentnym umys em. Wysi ek poznawczy zostaje rozdzielony mi#-dzy jednostki w podobny sposób, jak wysi ek fizyczny. Rozproszenie poznania mi#dzy cz onków grupy jest zawsze zapo$redniczone przez interakcj# spo eczn", na drodze której negocjuj" „si#” kolektywne formy jednostkowych procesów poznawczych: pami#', podejmowanie decyzji, formowanie opinii (Hutchins, 2006). Jak proponuje teoria, poznanie to proces rozgrywaj"cy si# pomi#dzy lud%mi, obiektami, artefaktami, narz#dziami oraz $rodowiskiem; proces poznawczy nie jest ograniczony do pojedynczej osoby, tak jak w tradycyjnych teoriach poznania.

Podobny mechanizm kolektywnego przetwarzania infor-macji by opisywany w teorii pami#ci transakcyjnej (Wegner, 1987). W obr#bie systemu pami#ci transakcyjnej ka&dy cz onek grupy spo ecznej wie o tym, kto w grupie ma jakie informacje i umie oszacowa', u kogo szuka', ale te& komu przekazywa' informacje na dany temat. Przez proces aloka-cji informaaloka-cji pami#ci indywidualne staj" si# coraz bardziej wyspecjalizowane i kszta towane w sposób optymalny dla grupy. Specjalizacja wiedzy rozwijana w ramach pami#ci transakcyjnej mo&e zmniejszy' obci"&enie poznawcze jednostek, da' dost#p do poszerzonego zbioru zasobów wiedzy eksperckiej oraz zmniejszy' redundancj# wysi ku w o&onego przez cz onków grupy (Hollingshead, 1998). Z drugiej strony z o&ono$' pami#ci transakcyjnej mo&e wywo a' zamieszanie, zw aszcza gdy alokacja wiedzy eksperckiej jest przedmiotem sporu (Wegner, 1987).

Oprócz specjalizacji i rozdzielenia kompetencji pomi#dzy cz onków grupy, wa&nym rezultatem mechanizmu wp ywu spo ecznego na poziomie grupowym jest upodobnianie si# reprezentacji poznawczych w obr#bie grupy. Podobie!stwo umys owych reprezentacji poznawczych, jako warunek efektywnego osi"gania celów, jest obszernie badane w nur-cie teoretycznym zajmuj"cym si# zespo owymi modelami umys owymi (team mental models; Cannon-Bowers, Salas, 1990; zob. Mohammed, Dumville, 2001; Mohammed, Ferzandi, Hamilton, 2010). Zespo owe modele umys owe s" to zorganizowane reprezentacje poznawcze dotycz"ce wa&nych elementów otoczenia, dzielone mi#dzy cz onka-mi grupy (Klimoski, Mohammed, 1994). S" definiowane w kategoriach zmiennych z poziomu grupy jako ca o-$ci, a nie z poziomu indywidualnego, ze wzgl#du na ich

emergentny charakter – s" funkcj" ci"gle zmieniaj"cego si# kontekstu sytuacyjnego i adaptuj"cej si# do niego grupy (Marks, Mathieu, Zaccaro, 2001).

Wspó dzielone modele umys owe, wypracowane przez grup#, daj" jej wiele korzy$ci. Gdy modele umys owe pokrywaj" si#, cz onkowie maj" podobn" wizj# tego, co si# dzieje, co za chwil# si# zdarzy i dlaczego (Rouse, Cannon-Bowers, Salas, 1992). Dzi#ki podzielanym mode-lom poznawczym grupa jest w stanie podj"' skoordynowane dzia anie bez potrzeby nieustannego negocjowania jego motywów (Richards, 2001). Podobna interpretacja wska-zówek prowadzi do szybkiego i zgodnego podejmowania decyzji (Mohammed, Dumville, 2001; Tindale, Kameda, 2000). Wspólna wizja celów grupowych oraz strategii ich osi"gni#cia przek ada si# na efektywno$', z jak" grupa dzia a w obliczu wyzwa!. Mohammed, Ferzandi i Hamilton (2010) zauwa&aj" jednak, &e zbyt du&a zgodno$' w obr#bie grupy mo&e prowadzi' do redundancji umiej#tno$ci i zasobów informacyjnych. Co wi#cej, szczególnie w warunkach stresu, presja ku zgodno$ci w grupie mo&e skutkowa' b #dn" interpretacj" informacji i zbytnim poleganiem na nieomylno$ci grupy, tak jak w s ynnym zjawisku my$lenia grupowego (Janis, 1972). Modele poznawcze w zespole powinny pokrywa' si# w stopniu, który nie wyklucza uni-katowego wk adu poszczególnych cz onków (Mohammed i in., 2010).

Podsumowuj"c w"tek o wp ywie spo ecznym na poziomie grupowym, mo&na powiedzie', &e jego optymalizacyjna rola polega z jednej strony na specjalizacji funkcji poszcze-gólnych cz onków grupy, z drugiej na upodobnianiu si# ich reprezentacji poznawczych. Proces upodabniania si# jest realizowany poprzez uzgadnianie podzielanej rzeczywisto$ci na temat tego, co, jak i w jaki sposób nale&y zrobi'. Bez tego nie jest mo&liwe podj#cie jakiegokolwiek koheren-tnego dzia ania. Specjalizacja odnosi si# do tego, kto za co jest w grupie odpowiedzialny i kto przejmuje kontrol# nad poszczególnymi fazami procesu wykonywania zadania.

Literatura opisuj"ca zjawisko grupowego przetwarzania informacji odnosi si# do tego, w jaki sposób system spo ecz-ny potrafi si# zoptymalizowa' niejako ponad tworz"cymi go jednostkami. W swej ekstremalnej formie my$lenie to prowadzi do wniosku, &e grupy spo eczne stanowi" swego rodzaju ponadosobowy byt, który charakteryzuj" w asna wola, autonomia i celowo$'. Zagadnienie to jest szeroko dyskutowane w naukach spo ecznych od pocz"t-ku ich istnienia (por. Sawyer, 2001). Nowe $wiat o na to zagadnienie rzuca metodologia uk adów dynamicznych, która zak ada, &e zjawiska emergentne nie tyle mo&na sprowadzi' do jednostek ni&szego rz#du, ile wywie$' z interakcji mi#dzy nimi (Nowak, 2004). Interakcja eczna to nie tylko wypadkowa zachowa! cz onków grupy;

WP(YW SPO(ECZNY Z PERSPEKTYWY OBIEKTU WP(YWU:…

301

poprzez interakcj# spo eczn" jednostki wp ywaj" na siebie w ramach powtarzaj"cych si# p#tli sprz#&enia zwrotnego. W rezultacie interakcji jednostki zmieniaj" swój kontekst spo eczny, który wtórnie wp ywa na ich zachowanie. Proces ten prowadzi do emergencji wzgl#dnie trwa ych struktur na poziomie systemowym.

D

Jak zauwa&aj" Mason, Conrey i Smith (2007), jedno-kierunkowy wp yw spo eczny w diadzie %ród o–obiekt wp ywu jest uproszczeniem i istnieje tylko w idealnym $wiecie eksperymentów laboratoryjnych. W realnym &yciu wp yw najcz#$ciej dotyczy wielu osób równocze$nie (na przyk ad grupy znajomych, rodziny czy spo eczno$ci uni-wersyteckiej) i jest dwukierunkowy, tj. charakteryzuj" go p#tle sprz#&enia zwrotnego. W trakcie zwyk ej rozmowy mi#dzy lud%mi rzadko wyst#puje relacja, w której jedna osoba jest dawc" opinii, ocen i pogl"dów, a druga jedynie biernym ich odbiorc". Najcz#stsza (niepatologiczna) rela-cja polega na wymianie i tworzeniu podzielanych opinii, ocen i pogl"dów.

Powtarzaj"cy si# proces interakcji z otoczeniem zosta uj#ty w dynamicznej teorii wp ywu spo ecznego (Nowak i in., 1990), rozszerzaj"c statyczn" teori# Latané (1981) o pokazanie, jak "cz" si# wp ywy wielu %róde o ró&nej sile i ró&nym usytuowaniu w przestrzeni. W modelu zapropono-wanym przez autorów ka&da jednostka jest charakteryzowa-na przez jej opini# charakteryzowa-na dany temat, si # perswazji i pozycj# w przestrzeni spo ecznej. Model przedstawia uproszczon" sytuacj#, w której jednostki mog" przyj"' jedn" z dwóch opinii na dany temat (na przyk ad za lub przeciw), grupa spo eczna za$ jest modelowana jako automat komórkowy, który odpowiada zbiorowi jednostek usytuowanych w dwu-wymiarowej przestrzeni. Zgodnie z teori" Latané (1981), wielko$' wp ywu spo ecznego wywieranego na jednostk# przez jej otoczenie spo eczne jest definiowana jako funkcja iloczynu liczby, blisko$ci i si y %róde wp ywu. Wielko$' wp ywu ro$nie wprost proporcjonalnie do pierwiastka z liczby osób, proporcjonalnie do si y tych osób (np. ich statusu spo ecznego, wiarygodno$ci) i odwrotnie propor-cjonalnie do kwadratu odleg o$ci od tych osób. Tak wi#c wp yw poszczególnych osób si# sumuje, a najsilniejszy wp yw maj" osoby najbli&sze i o najwi#kszej sile.

Wyniki symulacji komputerowych pokaza y, &e w pocz"t-kowej fazie nast#puje "czenie si# jednostek w ma e pod-grupy (clustering), które w kolejnych krokach symulacji poszerzaj" si# o nowych cz onków. W efekcie da si# wyod-r#bni' grona opinii jednego typu w$ród opinii drugiego typu. Tworzenie si# gron i polaryzacja opinii przypominaj" dobrze znane procesy grupowe. Symulacje komputerowe pokazuj" równie&, &e zmiany postaw i opinii zachodz" podobnie

do przemian fazowych w fizyce (Nowak, Vallacher, Ku$, Urbaniak, 2005). W wyniku wzajemnego uzgadniania opinii jednostek tworz" si# w pierwszej kolejno$ci ma e grupy o nowych w a$ciwo$ciach (np. opiniach) – tzw. b"ble nowego. Powstaj" one w „morzu starego”, nast#pnie rozrastaj" si# i "cz" si# ze sob", po czym pozostaj" jedynie „wyspy starego” otoczone „morzem nowego”. Tworzenie skupie! jest koniecznym krokiem w kierunku „nowego”.

„Teoria b"bli” Nowaka (1996) równie& upatruje %ród a zmiany postaw w interakcjach. Jej punktem wyj$cia jest za o&enie, &e tworzenie si# grup jest efektem kontekstu spo ecznego. Dzieje si# tak dlatego, &e ka&da jednostka wp ywa na osoby j" otaczaj"ce i sama jest te& obiektem ich wp ywu: ludzie wszystkie decyzje, postawy i s"dy omawiaj" i konsultuj" z innymi, najcz#$ciej z osobami znajduj"cymi si# najbli&ej w przestrzeni spo ecznej. Innymi s owy, wp ywaj" nawzajem na swoje przekonania, postawy i decyzje, co pozwala im optymalizowa' swoje dzia anie i dzia anie grupy. Prawdziwo$' „teorii b"bli”, szukaj"cej czynników decyduj"cych o tym, gdzie pojawiaj" si# centra zmian, potwierdzaj" wyniki empiryczne analiz danych archiwalnych lat 1989–1990, a tak&e ich rozszerzenie do roku 20041 _{(Nowak i in., 2005).}

D

W dynamicznej teorii wp ywu spo ecznego (DTWS) autorzy (Nowak i in., 1990) za o&yli, &e ka&da z osób cha-rakteryzuje si# si ", która okre$la, jak du&y wp yw ta osoba wywiera na innych. Zgodnie z tym modelem, dan" osob# wszyscy partnerzy interakcji postrzegaj" jako równie wp y-wow", a ró&nice w wielko$ci wp ywu jednostki na innych wynika y jedynie z ró&nic ich odleg o$ci od %ród a wp ywu. W symulacjach DTWS grup# s po eczn" reprezentowano jako krat#, kwadratow" macierz (tak jak szachownica), w której komórkach znajduj" si# poszczególne jednostki. Wszyscy mieli wi#c identyczn" struktur# relacji z innymi.

W naszym modelu dynamicznego optymalizuj"cego wp ywu (DOW) grupa spo eczna jest modelowana jako sie'. Reprezentacja sieciowa jest znacznie bardziej realistyczn" reprezentacj" rzeczywistych relacji mi#dzy jednostkami (np. Barabassi, Frangos, 2002; Boccaletti, Latora, Moreno, Chavez, Hwang, 2006; Christakis, Fowler, 2009). W repre-zentacji tej jest mo&liwe przedstawienie zró&nicowanych struktur relacji spo ecznych poszczególnych jednostek.

1 _{Zintegrowana baza danych ekonomicznych, spo ecznych i}

poli-tycznych, pochodz"ca z Polski z poziomu gmin (oko o 2500 jednostek) w okresie od 1989 do 2004 roku, stworzona w ramach grantu Common

Complex Collective Phenomena in Statistical Mechanics, Society, Economics, and Biology, numer projektu: 12410, realizowanego

W modelu, dla uproszczenia, zak adamy, &e wyj$ciowo wszyscy maj" tak" sam" si # wp ywu, czyli nie przyjmu-jemy, &e jednostki ró&ni" si# si " wp ywu. Zak adamy natomiast, &e relacje opisuj"ce wp yw ró&ni" si# mi#dzy sob" si ", a wi#c tym, w jakim stopniu uwzgl#dnienie zdania innej osoby zale&y od zaufania, którym j" darzymy. Model zak ada, &e zaufanie zmienia si# w wyniku do$wiadczenia. W oczach jednostki osoby, które przekaza y jej w prze-sz o$ci trafniejprze-sze informacje, zyskuj" na zaufaniu. Osoby, które przekaza y informacje fa szywe lub nieprecyzyjne, trac" zaufanie. W opisanym mechanizmie w miar# up ywu czasu relacje z osobami, które systematycznie przekazuj" prawdziwe informacje wzmacniaj" si#, a relacje z tymi, które przekazuj" informacje nieprawdziwe, s abn". W miar# up ywu czasu jednostka jest wi#c po "czona coraz silniej z tymi, którzy przekazuj" trafne informacje, a coraz s abiej z tymi, którzy przekazuj" informacje nietrafne. A zatem w coraz wi#kszym stopniu jednostka opiera swe s"dy i decyzje na informacjach pochodz"cych z warto$ciowych %róde , a wi#c trafno$' jej opinii wzrasta. Zwró'my te& uwag#, &e jednostka, która sama nie ma bezpo$redniego dost#pu do informacji (np. nie jest $wiadkiem wydarze!), mo&e mie' bardzo trafne opinie dzi#ki dobremu doborowi %róde informacji. Ten mechanizm zmiany relacji, czy-li po "cze! w sieci spo ecznej na podstawie przesz ych do$wiadcze!, ma charakter optymalizuj"cy, w jego wyniku opinie jednostki s" coraz trafniejsze.

Mechanizm ten zapewnia te& optymalizacj# na poziomie grupy. Dzi#ki dzia aniu mechanizmu wp ywu spo ecznego cz onkowie grupy upodabniaj" swoje opinie. Mo&liwe jest wi#c wytworzenie reprezentacji spo ecznej, czyli podzielanej przez cz onków tej samej grupy rzeczywi-sto$ci spo ecznej, która mo&e sta' si# podstaw" dzia ania grupowego. Dzi#ki temu, &e silniejszy wp yw na innych maj" osoby przekazuj"ce informacje bli&sze prawdy, gru-pa spo eczna zaczyna podziela' opini#, która jest bli&sza prawdzie. Zaproponowany mechanizm prowadzi wi#c te& do optymalizacji na poziomie grupy, a nie tylko jednostki.

S

DOW

Program, za pomoc" którego przeprowadzono symulacj#, zosta napisany w j#zyku Object Paskal w $rodowisku Delphi 2010. Algorytmy i struktury danych zosta y opra-cowane specjalnie na potrzeby symulacji. Do stworzenia wizualizacji wykorzystano w asne algorytmy wizualizacji grafów oraz bibliotek# graficzn" Graphics32.

Model przetestowano na populacji sk adaj"ce si# z 380 agentów (N = 380). Agenci po "czeni s" 653 rela-cjami wp ywu (E = 653) o ró&nej sile. Si a wp ywu w relacji odpowiada zaufaniu do drugiego agenta. Zak adamy, &e istnienie relacji odpowiada temu, czy agenci si# znaj",

a wi#c jest to relacja symetryczna (je&eli A jest po "czony z B, to B jest po "czony z A). Natomiast si a tej relacji jest niesymetryczna, np. A mo&e bardzo ufa' B, B za$ mo&e mie' do A niskie zaufanie. Si # relacji reprezentuje liczba dodatnia. Wyj$ciowo wszystkie relacje maj" arbitraln" warto$' 10, która nast#pnie zmienia si# w trakcie symulacji.

W symulacjach agenci s" "czeni sieci" o strukturze hierarchicznej i maj"c" jednocze$nie struktur# ma ych $wiatów. Sie' jest tworzona w taki sposób, &e na pocz"tku losowo powstaje od 5 do 10 w#z ów. Nast#pnie ka&da para w#z ów jest "czona z prawdopodobie!stwem 0,7. Procedura ta jest powtarzana jeszcze dwukrotnie. Ka&dy z w#z ów na tym poziomie jest zamieniany na now" grup# w#z ów – tak jak przedtem, na grup# od 5 do 10 i z prawdopodobie!-stwem po "czenia mi#dzy w#z ami 0,7. Zachowywane s" oryginalne po "czenia istniej"ce na wy&szym poziomie, dziedziczy je jeden z w#z ów grupy. Ta procedura jest powtarzana jeszcze raz, tak &e ko!cowa hierarchia jest 3-stopniowa. Procedura ta tworzy po "czenia o rosn"cym stopniu lokalno$ci. Nast#pnie s" dodawane po "czenia glo-balne: dochodzi 10% po "cze! (w stosunku do istniej"cych po "cze!) mi#dzy losowymi w#z ami. Te losowe po "czenia stwarzaj" struktur# ma ych $wiatów, charakterystyczn" dla rzeczywistych sieci.

Agenci s" umieszczeni w $rodowisku, w którym pojawiaj" si# zdarzenia o charakterze lokalnym, a wi#c obejmuj"ce tylko cz#$' $rodowiska. Zdarzenie jest reprezentowane jako pojawienie si# okre$lonej liczby losowej mi#dzy 0 a 1 (losowanej z rozk adu równomiernego). Dla ka&dej 'wiartki (np. prawa góra) kwadratowego obszaru symulacji jest losowana inna liczba.

Ka&dy agent próbuje maksymalnie dok adnie oceni' to zdarzenie, co w symulacji oznacza ustalenie warto$ci liczby reprezentuj"cej lokalne zdarzenie. Takie zdarzenie to np. okre$lenie atrakcyjno$ci zespo u daj"cego koncert w mie$cie, sensowno$ci planu zagospodarowania prze-strzennego, okre$lenie stopnia zagro&enia epidemi" choroby lub zagro&enia tego obszaru bezrobociem.

Agenci ró&ni" si# mi#dzy sob" tym, na ile dobrze sami, bez uwzgl#dnienia informacji od innych, s" w stanie spostrzec zjawisko lub wyda' trafn" opini#. Zak adamy, &e ka&de spo-strze&enie jest obarczone pewnym b #dem. W symulacjach do warto$ci informacji o zdarzeniu dodajemy liczb# losow" reprezentuj"c" b "d percepcji. W modelu kontrolujemy jako$' percepcji agenta szeroko$ci" rozk adu, z którego jest losowany b "d. Szeroko$' tego rozk adu jest sta a dla danego agenta. Oczywi$cie, im wi#kszy b "d, tym mniejsza dok adno$' percepcji.

Symulacje s" realizowane w dynamice Monte Carlo. Ka&da symulacja trwa 100 kroków Monte Carlo. W ka&-dym kroku Monte Carlo dla ka&dej 'wiartki przestrzennej

WP YW SPO ECZNY Z PERSPEKTYWY OBIEKTU WP YWU:…

303

R

ysunek 1

. Przyk

!adowa struktura sieci po 100 krokach symulacji.

W ysycenie koloru po !" cze # odpowiada sile po !" cze #. $ ród

symulacji jest losowana z rozk adu p askiego w przedzia-le <0,1> warto$' zdarzenia. Nast#pnie wszyscy agenci oceniaj" to zdarzenie, odczytuj"c jego lokaln" warto$'. Do tej warto$ci jest dodawany b "d losowany z rozk adu charakterystycznego dla danego agenta. Suma ta stanowi warto$' opinii przed komunikacj" z innymi. W kolejnym etapie losowo wybrany agent komunikuje si# ze wszystkimi, z którymi jest po "czony, i zbiera od nich informacje o ich oszacowaniach zdarzenia.

Mechanizm optymalizacji jest realizowany przez zmian# si y po "cze!, któr" mo&na interpretowa' jako zmian# zaufania do danej osoby. W symulacjach przyjmujemy, &e je&eli ró&nica mi#dzy w asnym szacowaniem a szacowa-niem innej osoby jest wi#ksza ni& za o&ony próg zmiany zaufania przyj#ty do symulacji jako 0,05, si a po "czenia zmniejsza si# o kwadrat ró&nicy. Je&eli za$ ró&nica ta jest mniejsza ni& próg, to zaufanie zwi#ksza si# o kwadrat wielko$ci progu minus kwadrat ró&nicy opinii. Zauwa&my, &e zgodnie z tym zaufanie ro$nie najbardziej, gdy ró&nica opinii jest zerowa, a nie ro$nie wcale, gdy ró&nica równa jest progowi. Zaufanie do w asnej opinii nie zmienia si# w trakcie symulacji. Zak adamy, &e waga siebie jest taka, jak na pocz"tku symulacji wzgl#dem wszystkich innych po "czonych z agentem.

Po zmianie si y po "cze! agent liczy wa&on" $redni" opinii wszystkich, z którymi jest po "czony, w "czaj"c w to w asn" opini#, i zmienia swoj" wyj$ciow" opini# na opini# policzon" z uwzgl#dnieniem wp ywu innych. W nast#pnych chwilach symulacji podaje t# now" warto$' innym, którzy szukaj" u niego wp ywu. Tak wi#c agent wylosowany

w $rodku kroku Monte Carlo dostaje od cz#$ci osób (które jeszcze nie uaktualni y swojej opinii) opini# wyj$ciow", od innych za$ opini# uaktualnion" po konsultacjach.

Gdy wylosowana zosta a ju& pula agentów odpowiadaj"ca liczbie agentów w grupie, nast#puje kolejny krok Monte Carlo. Losowane s" nowe warto$ci zdarzenia, od nowa agenci zbieraj" informacje ze $rodowiska itd., z poprzed-niego kroku natomiast s" zachowywane warto$ci po "cze!, czyli zaufanie. To zaufanie jest nast#pnie modyfikowane zgodnie z procedur" opisan" wy&ej. Rysunki 1 i 2 pokazuj" przebieg symulacji.

Zauwa&my, &e na rysunku 1 dalekie po "czenia mi#dzy agentami umieszczonymi w ró&nych 'wiartkach przestrzeni symulacji s" znacznie s absze ni& po "czenia lokalne. Ta zale&no$' jest dok adniej przedstawiona na rysunku 2.

Po "czenia w podgrupach lokalnych s" po u$rednieniu silniejsze ni& po "czenia w ca ej populacji. Dzieje si# tak dlatego, &e w innych $rodowiskach zdarzenia maj" inn" warto$', a wi#c uwzgl#dnianie opinii tych osób zwi#ksza b "d.

W celu sprawdzenia, na ile zmniejsza si# $redni b "d oszacowania, u$redniono wyniki 50 symulacji. Jak wida' na rysunku 3, zaproponowany mechanizm dynamiki zaufania prowadzi do zmniejszenia $redniego b #du ponaddwukrot-nie, a wi#c jego wynikiem jest optymalizacja opinii.

Symulacje komputerowe pokaza y zatem, &e mechanizmy dynamiki zaufania na poziomie grupowym mog" mie' funkcj# optymalizacyjn": u$redniony b "d szacowania jest dzi#ki nim ponaddwukrotnie mniejszy. Mechanizmy te prowadz" te& do faworyzowania lokalnych po "cze!,

Rysunek 2. )rednia waga po "cze! mi#dzy agentami w ró&nych 'wiartkach przestrzeni symulacji. Dane z przyk adowego przebiegu.

WP(YW SPO(ECZNY Z PERSPEKTYWY OBIEKTU WP(YWU:…

305

pod warunkiem &e wydarzenia maj" charakter lokalny. W miar# up ywu czasu jednostka jest po "czona coraz silniej z tymi, którzy przekazuj" trafne informacje o zdarzeniach maj"cych miejsce w lokalnym otoczeniu, a coraz s abiej z tymi, którzy przekazuj" informacje nietrafne.

D

Przeprowadzone symulacje komputerowe proponowanego modelu potwierdzi y zak adany optymalizuj"cy mechanizm wp ywu spo ecznego na poziomach jednostki i grupy.

Symulacje pokazuj" równie& jeden z wymiarów funk-cjonalno$ci tego, &e si a wp ywu maleje wraz z odleg o$ci" (Latané, 1981; Latané, Liu, Nowak, Bonavento, Zheng, 1995). Im bli&ej obiektu wp ywu znajduje si# dana osoba, tym wi#ksza szansa, &e informacje odbierane przez %ród o wp ywu dotycz" te& obiektu wp ywu. W miar# wzrostu odleg o$ci ro$nie szansa, &e %ród o wp ywu znajduje si# w $rodowisku o innych parametrach ni& obiekt wp ywu, a wi#c informacje, cho' prawdziwe dla %ród a wp ywu, s" nieprawdziwe dla obiektu wp ywu.

Model symulacyjny przedstawiony w niniejszym artykule zosta skonstruowany w tradycji dynamicznego minima-lizmu (Nowak, 2004), dlatego wnioski z niego nale&y rozumie' jako demonstracj# emergentnych efektów ania za o&e! teoretycznych, a nie realistyczny model zja-wisk zachodz"cych w rzeczywisto$ci spo ecznej. Zgodnie z zasadami dynamicznego minimalizmu, naszym celem

by o stworzenie najprostszego modelu, który jest w stanie pokaza' interesuj"ce nas zjawisko, czyli to, w jaki sposób mechanizmy zmiany zaufania prowadz" do zwi#kszenia trafno$ci s"dów opartych na informacjach pochodz"cych od innych. Na przyk ad w zaprezentowanym modelu osoby nie ró&ni" si# od siebie si " wp ywu, cho' wiadomo, &e zró&nicowanie si y jednostek ma istotne znaczenie dla pro-cesów wp ywu (Nowak i in., 1990). Skoncentrowali$my si# tu na jednym tylko aspekcie: zmianie zaufania w relacjach na podstawie oceny trafno$ci przekazywanych informacji. W rzeczywisto$ci2 _{na ocen# zaufania wp ywa nie tylko} trafno$' informacji, lecz tak&e intencja przypisywana %ród u informacji (czy b #dne informacje wynikaj" z b #du nadaw-cy, czy jest to wprowadzanie w b "d). W niniejszej pracy za o&ono jednowymiarowo$' zaufania, w rzeczywisto$ci zaufanie ma wi#cej wymiarów, w tym wymiary kompe-tencji i moralno$ci. Na zaufanie w rzeczywistych relacjach spo ecznych mo&e te& wp ywa' walencja informacji, tzn. sytuacja, gdy prawdziwe informacje negatywne obni&aj" zaufanie. Zaufanie mo&e by' wy&sze, gdy podmiot poszu-kuje informacji, ni& wtedy, gdy jest ich biernym odbiorc". Tak wi#c przedstawiony model pokazuje jedynie jeden z aspektów z o&onego zjawiska, jakim jest wp yw spo eczny.

W artykule tym starali$my si# pokaza' korzy$ci p y-n"ce z podlegania wp ywowi spo ecznemu zarówno

2 _{Autorzy dzi#kuj" recenzentom za zwrócenie uwagi na}

ograni-czenia modelu.

Rysunek 3. B "d oszacowania w funkcji czasu u$redniony po wynikach z 50 symulacji po 100 kroków Monte Carlo ka&da. +ród o: wydruki z przebiegu i wyników programu symulacyjnego.

z perspektywy jednostki, jak i grupy. Zwrócili$my uwag#, &e mo&e on s u&y' podnoszeniu efektywno$ci dzia ania i jako$ci decyzji. Pokazali$my, &e na poziomie jednostki optymalizacja polega na oszcz#dno$ci czasu i energii („droga na skróty”) oraz pewno$ci opinii, a tak&e na czer-paniu z zasobów innych, w tym zasobów znajduj"cych si# w najbli&szym otoczeniu, od tzw. lokalnych ekspertów. Tutaj du&e znaczenie mia o zaufanie traktowane jako parametr kontroli (pewno$' interpersonalna). Na poziomie grupy optymalizacja ma posta' podzielanych opinii, a przez to pot#guje poczucie bycia w grupie i podnosi poczucie bezpiecze!stwa jej cz onków oraz specjalizacji funkcji poszczególnych cz onków grupy. Pokazali$my ponadto, &e na obu poziomach – grupy i jednostki – dzia a ten sam mechanizm poszukiwania informacji i w "czania ich do w asnego systemu (warto$ci, my$li, uczu', zachowa!). Dzi#ki temu grupa mo&e skupi' si# na obiektywnych, bliskich rzeczywisto$ci warto$ciach.

Nie by by to jednak pe ny ogl"d problematyki wp ywu spo ecznego z perspektywy obiektu wp ywu, gdyby nie wspomnie' o ponoszonych przez jednostk# i grup# kosz-tach. Z perspektywy jednostki, kosztem zredukowania ontologicznej niepewno$ci zwi"zanej z ulotno$ci" do$wiad-czenia (Hogg, 2005) jest depersonalizacja, wskutek której cz onek grupy zaczyna interpretowa' w asne zachowania, emocje i postawy jako przejawy prototypowego zachowania grupowego (Turner, 1985). Jego jednostkowo$' i cechy indywidualne zostaj" przesuni#te na dalszy plan. Kosztem pój$cia na skróty jest znacznie wi#ksza podatno$' na nor-matywny wp yw spo eczny oraz manipulacj#.

Ponoszone przez grup# koszty stworzenia wspólnej reprezentacji poznawczej definiuj" dobrze znane w psy-chologii spo ecznej zjawiska, jak polaryzacja grupowa (np. Moscovici, Zavalloni, 1969), selekcja informacji nie-zgodnym konsensusem (information sharing; np. Gigone, Hastie, 1993; Stasser, Titus, 1985), wp yw wi#kszo$ci (Kruglanski, Mackie, 1990; Moscovici, Faucheux, 1972) wp yw dominuj"cej jednostki (Andreson, Kilduff, 2009) oraz tzw. utrata w procesie (process loss; Steiner, 1972) czy efekt pró&niactwa spo ecznego (Latané, Williams, Harkins, 1979), a w ekstremalnym przypadku syndrom my$lenia grupowego (Janis, 1972; Janis, Mann, 1977).

LITERATURA CYTOWANA

Allport, G. W. (1968). The historical background of modern social psychology. W: G. A. Lindzey, E. Aronson (red.), Handbook of social psychology (t. 1, s. 1–46). Boston: Addison-Wesley. Anderson, C., Kilduff, G. J. (2009). Why do dominant personali-ties attain influence in face-to-face groups? The competence-sig-naling effects of trait dominance. Journal of Personality and Social Psychology, 96 (2), 491.

Arrow, K. J. (1974). The limits of organization. New York: Norton. Asch, S. E. (1956). Studies of independence and conformity:

I. A minority of one against a unanimous majority. Psychological Monographs: General and Applied, 70 (9), 1–70.

Bandura, A. (2000). Exercise of human agency through collective efficacy. Current Directions in Psychological Science, 9 (3), 75–78.

Barabási, A. L., Frangos, J. (2002). Linked: The new science of networks. New York: Basic Books.

Barsade, S., Gibson, D. (1998). Group emotion: A view from top and bottom. W: D. Gruenfeld, E. Mannix, M. Neale (red.), Research on managing groups and teams (s. 81–102). Stanford, CT: JAI Press.

Barsade, S. G. (2002). The ripple effect: Emotional contagion and its influence on group behavior. Administrative Science Quarterly, 47 (4), 644–675.

Bentley, R., Ormerod, P., Batty, M. (2010). Evolving social influ-ence in large populations. Behavioral Ecology and Socio-biology, 65 (3), 537–546.

Boccaletti, S., Latora, V., Moreno, Y., Chavez, M., Hwang, D. U. (2006). Complex networks: Structure and dynamics. Physics Reports, 424 (4), 175–308.

Cacioppo, J. T., Fowler, J. H., Christakis, N. A. (2009). Alone in the crowd: The structure and spread of loneliness in a large social network. Journal of Personality and Social Psychology, 97 (6), 977–991.

Cannon-Bowers, J. A., Salas, E. (2001). Reflections on shared cognition. Journal of Organizational Behavior, 22 (2), 195–202. Christakis, N. A., Fowler, J. H. (2009): Connected: The surpris-ing power of our social networks and how they shape our lives. New York: Little, Brown and Company.

Cialdini, R. B. (2003). Wywieranie wp ywu na ludzi. Teoria i prak-tyka (t um. B. Wojciszke). Gda!sk: Gda!skie Wydawnictwo Psychologiczne.

Cialdini, R. B., Goldstein, N. J. (2004). Social influence: Com -pliance and conformity. Annual Review of Psychology, 55, 591–621.

De Jaegher, H., Di Paolo, E. (2007). Participatory sense-making: An enactive approach to social cognition. Phenomenology and The Cognitive Sciences, 6 (4), 485–507.

Doli!ski, D. (2005). Techniki wp ywu spo ecznego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Deutsch, M., Gerard, H. B. (1955). A study of normative and informational social influences upon individual judgment. Journal of Abnormal and Social Psychology, 51 (3), 629–636. Festinger, L. (1950). Informal social communication. Psychological

Review, 57 (5), 271–282.

Festinger, L. (1954). A theory of social comparison process-es. Human Relations, 7 (2), 117–140.

Festinger, L. (1957). A theory of cognitive dissonance. Stanford, CA: Stanford University Press.

Festinger, L., Maccoby, N. (1964). On resistance to persuasive communications. Journal of Abnormal and Social Psychology, 68 (4), 359–366.

Fishbein, M., Ajzen, I. (1975). Belief, attitude, intention, and behavior. Reading, MA: Addison-Wesley.

WP(YW SPO(ECZNY Z PERSPEKTYWY OBIEKTU WP(YWU:…

307

Fiske, S. T., Taylor, S. (1991). Social cognition. New York: McGRaw-Hill.

French, J. R., Raven, B. (1959). The bases of social power. W: D. Cartwright (red.), Studies in social power (s. 150–167). Ann Arbor: Institute for Social Research.

Friedman, H. S., Riggio, R. E. (1981). Effect of individual dif-ferences in nonverbal expressiveness on transmission of emo-tion. Journal of Nonverbal Behavior, 6 (2), 96–104.

Gallagher, S. (2009). Two problems of intersubjectivity. Journal of Consciousness Studies, 16 (6–8), 289–308.

Gigone, D., Hastie, R. (1993). The common knowledge effect: Information sharing and group judgment. Journal of Personality and Social Psychology, 65 (5), 959–974.

Hardin, C. D., Higgins, E. T. (1996). Shared reality: How social verification makes the subjective objective. W: R. M. Sorrentino, E. T. Higgins (red.), Handbook of motivation and cognition: The interpersonal context (t. 3, s. 28–84). New York: Guilford Press. Hogg, M. (2005). Autokategoryzacja i usuwanie subiektyw-nej niepewno$ci – poznawcze i motywacyjne aspekty to&sa-mo$ci spo ecznej i przynale&no$ci grupowej. W: J. P. Forgas, K. D. Williams, L. Wheeler (red.), Umys spo eczny – poznaw-cze i motywacyjne aspekty zachowa" interpersonalnych (s. 325– 343). Gda!sk: Gda!skie Wydawnictwo Psychologiczne. Hollingshead, A. B. (1998). Communication, learning, and

retriev-al in transactive memory systems. Journretriev-al of Experimentretriev-al Social Psychology, 34 (5), 423–442.

Hutchins, E. (2001). Distributed cognition. W: J. S. Neil, B. B. Paul (red.), The international encyclopedia of the social and behav-ioral sciences (s. 2068–2072). Oxford: Pergamon Press. Hutchins, E. (2006). The distributed cognition perspective on

human interaction. W: N. Enfield, S. C. Levinson (red.), Roots of human sociality. Culture, cognition and interaction (s. 375– 398). Oxford, NY: Berg.

Janis, I. L. (1972). Victims of groupthink: A psychological study of foreign-policy decisions and fiascoes. Oxford: Houghton Mifflin. Janis, I. L., Mann, L. (1977). Decision making: A psychologi-cal analysis of conflict, choice, and commitment. New York: Free Press.

Kelly, G. A. (1955). The psychology of personal constructs (t. 2). London, New York: Routledge.

Kelly, J. R., Barsade, S. G. (2001). Mood and emotions in small groups and work teams. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 86 (1), 99–13.

Kelman, H. C. (1958). Compliance, identification, and internal-ization: Three processes of attitude change. Journal of Conflict Resolution, 2 (1), 51–60.

Klimoski, R., Mohammed, S. (1994). Team mental model: Con -struct or metaphor? Journal of Management, 20 (2), 403–437. Kruglanski, A. W., Mackie, D. M. (1990). Majority and minority

influence: A judgmental process analysis. European Review of Social Psychology, 1 (1), 229–261.

Latané, B. (1981). The psychology of social impact. American Psychologist, 36 (4), 343–356.

Latané, B., Williams, K., Harkins, S. (1979). Many hands make light the work: The causes and consequences of social loafing. Journal of Personality and Social Psychology, 37 (6), 822–832.

Latané, B., Liu, J., Nowak, A., Bonavento, M., Zheng, L. (1995). Distance matters: Physical distance and social impact. Personality and Social Psychology Bulletin, 21 (8), 795–805. Levine, J. M., Resnick, L. B., Higgins, E. T. (1993). Social foun-dations of cognition. Annual Review of Psychology, 44 (1), 585–612.

Lopes, L. L. (1987). Between hope and fear: The psychology of risk. Advances in Experimental Social Psychology, 20 (3), 255–295.

Marks, M. A., Mathieu, J. E., Zaccaro, S. J. (2001). A concep-tual framework and taxonomy of team processes. Academy of Management Review, 26, 356–376.

Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psycholo -gical Review, 50, 370–396.

Mason, W. A., Conrey, F. R., Smith, E. R. (2007). Situating social influence processes: Dynamic, multidirectional flows of influ-ence within social networks. Personality and Social Psychology Review, 11 (3), 279–300.

Mason, W., Watts, D. J. (2012). Collaborative learning in net-works. Proceedings of the National Academy of Sciences, 109 (3), 764–769.

McGuire, W. J. (1985). Attitudes and attitude change. W: G. Lin -dzey, E. Aronson (red.), Handbook of social psychology (t. 2, wyd. 3, s. 233–346). New York: Random House.

Mead, G. H. (1934). Mind, self and society. Chicago: University of Chicago Press.

Milgram, S. (1974). Obedience to authority. New York: Harper & Row Publishers..

Miller, D. (1996). A preliminary typology of organizational learning: Synthesizing the literature. Journal of Management, 22 (3), 485–505.

Miller, N., Campbell, D. T. (1959). Recency and primacy in per-suasion as a function of the timing of speeches and measure-ments. Journal of Abnormal and Social Psychology, 59 (1), 1–9. Misztal, B. (1998). Trust in modern societies: The search for the

bases of social order. Cambridge: Polity Press.

Mohammed, S., Dumville, B. C. (2001). Team mental models in a team knowledge framework: Expanding theory and measure-ment across disciplinary boundaries. Journal of Organizational Behavior, 22 (2), 89–106.

Mohammed, S., Ferzandi, L., Hamilton, K. (2010). Metaphor no more: A 15-year review of the team mental model con-struct. Journal of Management, 36 (4), 876–910.

Moreland, R. L. (2000). Transactive memory: Learning who knows what in work groups and organizations. W: D. Messick, J. Levine, L. Thompson (red.), Shared cognition in organiza-tions: The management of knowledge (s. 3–31). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.

Moscovici, S., Zavalloni, M. (1969). The group as a polarizer of attitudes. Journal of Personality and Social Psychology, 12 (2), 125–135.

Moskowitz, G. B. (red.) (2001). Cognitive social psychology: The Princeton Symposium on the Legacy and Future of Social Cognition. Mahwah, NJ: Erlbaum.

Murray, E. J. (1964). Motivation and emotion. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.

Nowak, A. (1996). B"ble nowego w morzu starego: podwójna rzeczywisto$' okresu przemian spo ecznych. W: M. Marody, E. Gucwa-Le$ny (red.), Podstawy #ycia spo ecznego w Polsce (s. 229–249). Warszawa: ISS, Wydawnictwa UW.

Nowak, A. (2004). Dynamical minimalism: Why less is more in psychology. Personality and Social Psychology Review, 8 (2), 183–192.

Nowak, A., Szamrej, J., Latané, B. (1990). From private attitude to public opinion. Psychological Review, 97 (3), 362–376. Nowak, A., Vallacher, R. R., Kus, M., Urbaniak, J. (2005). The

dynamics of societal transition: Modeling non-linear change in the Polish economic system. International Journal of So -ciology, 35 (1), 65–88.

Nowak, A., Vallacher, R. R., *ochowski, M. (2005). The emer-gence of personality: Dynamic foundations of individual varia-tion. Developmental Review, 25 (3–4), 351–385.

Petty, R. E., Cacioppo, J. T. (1981). Attitudes and persuasion: Classic and contemporary approaches. Dubuque, IA: Wm. C. Brown.

Praszkier, R., Nowak, A., Coleman, P. T. (2010). Social entrepre-neurs and constructive change: The wisdom of circumventing conflict. Peace and Conflict, 16 (2), 153–174.

Richards, D. (2001). Coordination and shared mental models. American Journal of Political Science, 45 (2), 259–276. Rouse, W. B., Cannon-Bowers, J. A., Salas, E. (1992). The role

of mental models in team performance in complex systems. IEEE Transactions on Systems, Man, & Cybernetics, 22 (6), 1296–1308.

Sawyer, R. K. (2001). Emergence in sociology: Contemporary philosophy of mind and some implications for sociological theory. American Journal of Sociology, 107 (3), 551–585. Schachter, S. (1959). The psychology of affiliation. Stanford, CA:

Stanford University Press.

Sebanz, N., Bekkering, H., Knoblich, G. (2006). Joint action: Bodies and minds moving together. Trends in Cognitive Scien -ces, 10 (2), 70–76.

Sherif, M. (1936). The psychology of social norms. New York: Harper & Brothers.

Sherif, C. W., Sherif, M., Nebergall, R. E. (1965). Attitude and attitude change: The social judgment-involvement approach. Philadelphia: Saunders.

Simon, H. A. (1955). A behavioral model of rational choice. The Quarterly Journal of Economics, 69 (1), 99–118.

Sorrentino, R. M., Roney, C. J. (1986). Uncertainty orientation, achievement-related motivation, and task diagnosticity as deter-minants of task performance. Social Cognition, 4 (4), 420–436. Stasser, G., Titus, W. (1985). Pooling of unshared information in

group decision making: Biased information sampling during discussion. Journal of Personality and Social Psychology, 48 (6), 1467–1478.

Steiner, I. D. (1972). Group process and productivity. New York: Academic Press.

Sty a, R. (2004). Raport z procesu budowy kwestionariusza do pomiaru indywidualnego kapita u spo ecznego (KPIKS). Praca pod kierunkiem dra M. Chruszczewskiego, III rok Wydzia u Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego.

Sztompka, P. (2007). Zaufanie. Fundament spo ecze"stwa. Kraków: Wydawnictwo Znak.

Tajfel, H., Turner, J. C. (1986). The social identity theory of inter-group behavior. W: S. Worchel, L. W. Austin (red.), Psychology of intergroup relations (s. 276–293). Chicago: Nelson-Hall. Tindale, R. S., Kameda, T. (2000). ‘Social sharedness’ as a unifying

theme for information processing in groups. Group Processes and Intergroup Relations, 3 (2), 123–140.

Torrance, S., Froese, T. (2011). An inter-enactive approach to agency: Participatory sense-making, dynamics, and sociali-ty. Humana. Mente, 15, 21–53.

Turner, J. C. (1985). Social categorization and the self-concept: A social-cognitive theory of group behavior. W: E. J. Lawler (red.), Advances in group processes: Theory and research (t. 2, s. 77–122). Greenwich, CT: JAI Press.

Wegner, D. M. (1987). Transactive memory: A contemporary analysis of the group mind. W: B. Mullen, G. R. Goethals (red.), Theories of group behavior (s. 185–205). New York: Springer-Verlag.

Wojciszke, B. (2011). Psychologia spo eczna. Warszawa: Wy -dawnictwo Naukowe Scholar.

Zab ocka-Bursa, A., Praszkier, R. (2013). Social change initiated by social entrepreneurs. W: A. Nowak, D. Bree, K. Winkowska--Nowak (red.), Complex human dynamics. From minds to soci-eties (s. 153–170). Berlin: Springer Verlag.

WP(YW SPO(ECZNY Z PERSPEKTYWY OBIEKTU WP(YWU:…

309

Social inßuence from the ‘object of impact’ perspective:

Theory and a simulation model

Andrzej Nowak

_{, Karolina Ziembowicz}

_{, Agata Zab ocka-Bursa}

_{, Wies aw Bartkowski}

1 _{The Robert B. Zajonc Institute for Social Studies, University of Warsaw, Warsaw} 2 _{Department of Psychology, University of Warsaw, Warsaw}

3 _{Department of Psychology, University of Social Sciences and Humanities, Warsaw}

A

Traditionally, the main goal of social influence research is defining the conditions in which people are willing to change their behavior or internal state in response to external information or imposed standards. The leading approach to study social impact concentrates on benefits of a person who is exerting influence (the source of impact), and who uses power to manipulate the behavior or attitudes of others (see Doli!ski, 2005). In this article, we propose to adopt the perspective of a person on whom the influence is exerted (the object of impact). In this respect, being subject to social influence may be desired and actively sought by individuals who observe other people and ask for information or opinions in order to be influenced by them. Being an object of social impact allows them to use knowledge of the sources of influence in order to optimize their own functioning. In this sense, social impact enhances the functioning of the individual, and indirectly – the group as a whole.

In this article we review existing theories that focus on the aspect of ‘object of impact’ and present a Dynamic Optimizing Impact model (DOI), which is an extension of the Dynamical Social Impact Theory (Nowak, Szamrej and Latané, 1990). In the model, social groups are depicted as networks with a mechanism regulating strength of relationships between individuals – trust. With time, the connections grow stronger when the sources of impact prove to provide accurate information and become weaker when they prove to be incorrect. Through the mechanism of relationship change, members of the social group begin to base their judgments and decisions on information from valuable sources, which increases the value of their own opinions. Optimization at the individual level translates into optimization of group-level performance by creating a socially shared reality, a base for collective action. Computer simulations of the proposed model confirm the described mechanism of social influence.

Keywords: social impact, DSIT – Dynamical Social Impact Theory, DOI – Dynamical Optimization Impact model, object of impact, computer simulations

Z o&ono tekst: 30.06.2013

Z o&ono poprawiony tekst: 20.05.2014/03.07.2014 Zaakceptowano do druku: 3.07.2014