ROLA REGIONÓW TRANSGRANICZNYCH W PROCESIE INTEGRACJI EUROPY BAŁTYCKIEJ

(1)

dr Tadeusz Palmowski Uniwersytet G d a ń s k i

ROLA REGIONÓW TRANSGRANICZNYCH W PROCESIE INTEGRACJI EUROPY BAŁTYCKIEJ

Przełom XX i XXI wieku postawił przed Europą nowe cele. Rangę pierwszoplanową uzys- kały zagadnienia wzrostu ekonomicznego, integracji, współpracy i wzajemnych zależności. Kształtowanie współczesnego oblicza naszego kontynentu odbywa się poprzez coraz bardziej intensywny rozwój sieci powiązań w r a m a c h współpracy europejskiej w dziedzinie polityki, gospodarki, kultury, ochrony środo- wiska.

Procesy integracyjne przenikają obecnie wszystkie dziedziny życia. Zjawisku temu, które określić można jako „integrację opartą na sieci powiązań"

*

przekraczających granice polityczne i instytucjo- nalne¹, towarzyszy postępujący proces wykształcania się regionów transnarodowych i rozwój współpracy na szczeblach regionalnych. Regionalizm jest jedną z tych koncepcji, która zdaje się łączyć w sobie pozor- nie przeciwstawne elementy.

Ta f o r m a organizacji przestrzeni, akceptując działania dezintegrujące, przyspiesza tendencje integracyjne, umożliwia bowiem zbliżenie do ośrodków centralnych obszarów pozostających na uboczu głównego n u r t u życia politycznego i gospodarczego, zmniejszając t y m s a m y m dysproporcje między europejskimi centrami i peryferiami. Stopniowy wzrost pozycji regionów poprzez zwiększenie ich roli w procesach integracyjnych pozwoli jednocześnie na peł- niejsze wykorzystanie szans współzawodnictwa jakie daje jednocząca się Europa. Dotychczasowe doświad- czenia współpracy wskazują na dwa najważniejsze elementy:

• poszukiwanie międzynarodowej łączności społecznej i kulturowej,

• tworzenie spójności przestrzennej ze struk-

turami europejskimi, szczególnie we współ- pracy przygranicznej.

Regiony graniczące przez morze zainteresowane są rozwiązywaniem wspólnych problemów. Obejmują one zagadnienia komunikacji między regionami i dostępu do szerszych rynków, które były ograni- czane przez naturalną barierę jaką stanowiło morze.

Współpraca koncentruje się również na połączo- nych działaniach związanych ze środowiskiem morskim (morskie rezerwaty przyrody, zanieczyszcze- nie mórz, ochrona linii brzegowych itp.), wykorzy- staniem i budowaniem zasobów morskich (odnawialne źródła energii, turystyka morska itp.) oraz na współdziałaniu w zakresie praktycznych problemów

(np. bezpieczeństwo na m o r z u , służby ratownicze).

Ponadto morskie regiony transgraniczne często charakteryzują się w s p ó l n y m i więzami historyczno- kulturalnymi oraz tradycjami handlowymi. W nie- których regionach powstały w a r u n k i do rozwijania szerszych i głębszych form współpracy obejmujących wiele dziedzin współczesnego życia.

Kształtowania się n a d m o r s k i c h regionów transgranicznych jest procesem złożonym, uzależnionym od wymienionych c z y n n i k ó w lądowych jak i morskich. Pomimo, że k a ż d y przykład ma pewne cechy indywidualne i specyficzne a tempo jego tworzenia może być różne, m o ż n a wyodrębnić kilka wspólnych etapów powstawania tego t y p u obszarów.

Etap A - Po obu stronach morza położone są ośrodki portowo-miejskie, wokół nich kształtują się obszary funkcjonalnego oddziaływania. Brak środków transportowych lub niski poziom ich rozwoju wyklucza p o k o n a n i e drogi morskiej. Wojny, konflikty polityczne p o m i ę d z y przeciwległymi pań-

1 N. V e g g e l a n d , I m p a c t of the D e v e l o p m e n t of t h e N o r d i c C o u n t r i e s on Regional D e v e l o p m e n t a n d Spatial O r g a n i s a t i o n in E u r o p e , [w:] A. K u k l i ń s k i (ed.), Baltic E u r o p e in t h e Perspective of G l o b a l C h a n g e , E u r o p e a n I n s t i t u t e for R e g i o n a l a n d Local Deve- l o p m e n t , U n i v e r s i t y of W a r s a w , E u r o p e 2010 Series, Vol. 1, W a r s z a w a 1995, s. 72

(2)

98 Regiony graniczne w procesie integracji europejskiej

stwami czy blokady morskie wprowadzane przez floty wojenne państw trzecich także izolują całkowi- cie jakiekolwiek formy kontaktów.

Etap B - rozwój żeglugi umożliwia pierwsze sporadyczne kontakty, j e d n a k napięcia polityczne, różnice kulturowe wykluczają zbliżenie.

Etap B¹ - ośrodek położony z jednej strony morza wykorzystując swoją przewagę gospodarczą i militarną na morzu, zdobywa przyczółki po stro- nie przeciwnej i tam prowadzi ekspansję o charak- terze kolonialnym. Uzyskuje w ten sposób znaczne korzyści gospodarcze.

Etap C - następuje rozwój regularnych połączeń żeglugowych, najczęściej promowych, kable pod- morskie umożliwiają bezpośrednie kontakty telefo- niczne, poprawne stosunki polityczne. Przynależ- ność do różnych u g r u p o w a ń polityczno-militarnych jest przyczyną pewnych rezerw i obaw wobec strony

przeciwnej, występują niewielkie różnice kulturowe, komplementarność gospodarek lecz współ- praca gospodarcza koncentruje się na kilku wybra-

nych dziedzinach. Zapoczątkowane zostają kontakty personalne pomiędzy mieszkańcami.

Etap D - wprowadzenie do żeglugi nowoczesnych, szybkich środków transportu, takich jak wodo- loty, poduszkowce czy najnowszej generacji katama- rany pasażersko-samochodowe, połączenia lotnicze, łącza satelitarne. Stabilizacja oraz współpraca poli- tyczna i militarna, k o m p l e m e n t a r n e stosunki społe- czne i gospodarcze sprzyjają kształtowaniu i growa- niu się regionów po obu stronach morza. Następuje swobodny przepływ towarów, ludzi i kapitału.

Etap Dj - pełna integracja, występują wszystkie środki t r a n s p o r t u i komunikacji (jak na etapie D), ponadto w związku z rozwojem nowoczesnych technologii w budowie szlaków komunikacyjnych, tam gdzie występują odpowiednie warunki hydrolo- giczne i hydrogeologiczne, szczególnie w cieśninach

i kanałach morskich mogą być budowane połączenia mostowe, tunele lub formy mieszane - na pewnych odcinkach mosty, na innych najczęściej położonych na środkowych odcinkach cieśniny lub kanału - tunele. Na inwestycje tego typu stać tylko kraje wysoko rozwinięte posiadające odpowiednie środki techniczne i kapitałowe. Pełna stabilizacja polity- czna i militarna, współpraca a następnie integracja we wszystkich dziedzinach życia, transfer nowo-

i

czesnych technologii, swobodny ruch w obie strony i korzyści gospodarcze prowadzą do podniesienia poziomu życia po obu stronach ukształtowanego nadmorskiego regionu transgranicznego.

Morska współpraca transgraniczna może też zachodzić pomiędzy dwoma przylegającymi do siebie obszarami n a d m o r s k i m rozdzielonymi granicą lądową. Współpraca morska stanowi w t a k i m przy- p a d k u jeden z elementów dopełniających typowe formy współpracy transgranicznej.

Im więcej współpracujących ze sobą przez kon- kretny akwen morski regionów transgranicznych, tym szybciej może wykrystalizować się potężny region wokół całego zbiornika morskiego. Potencjal- nie może być region bałtycki.

Przemiany polityczne lat dziewięćdziesiątych stworzyły korzystne w a r u n k i dla pełniejszego wyko- rzystania potencjału gospodarczego i intelektual- nego wszystkich krajów w basenie Morza Bałtyc- kiego. Współpraca bałtycka może stanowić ważne ogniwo w procesach integracyjnych na naszym kon- tynencie.

Kraje Europy Bałtyckiej mają swoją długą, wspólną historię i dziś doświadczają odrodzenia swej tożsamości. Czynnikiem cywilizacyjnie i kulturowo spajającym społeczność Europy Bałtyckiej jest ich

morska tradycja, która kreuje szczególne wartości, gdyż przez wieki morze zbliżało do siebie ludzi, zwłaszcza kupców i żeglarzy, utrwalając w nich świa- domość wspólnoty losu i interesów oraz ucząc ich wzajemnego respektowania odrębności językowej, kulturalnej i religijnej.

W a r u n k i e m należycie rozwijającej się współ- pracy jest możliwie wszechstronny i odpowiednio wysoki poziom wzajemnej wiedzy o sobie p a r t n e r ó w tej współpracy.

W Europie Bałtyckiej do regionów zaangażo- wanych w rozwijanie morskiej współpracy transgranicznej należą:

• Storstrom (Dania) - Ostholstein (RFN), współpraca transgraniczna prowadzona jest od kilku lat. Kooperacja gospodarcza (dora- dztwo ekonomiczne), wspieranie małej i śre- dniej przedsiębiorczości, transfer i wdraża- nie nowych technologii, wspólne opraco- wanie strategii rozwoju, rozwój turystyki, ochrona środowiska i poszanowanie ener-

(3)

Rola regionów transgranicznych w procesie integracji Europy Bałtyckiej 99

gii, oświata, k u l t u r a , zatrudnienie, rolnictwo ekologiczne oraz w y m i a n a informacji pomię- dzy o ś r o d k a m i decyzyjnymi na szczeblu kra- jowym, regionalnym i lokalnym to główne

dziedziny współpracy. W 1998 roku obszar współpracy został rozszerzony i obejmuje

H a m b u r g , Szlezwik-Holsztyn, Storstrøm, Zachodnią Zelandię, Kopenhagę i Skanię.

Projekt STRING (South-Western Baltic Sea Transregional Area - Inventing New Geo-

graphy) uzyskał w końcu 1999 r. środki finansowe z Interregu II C na kwotę 1344 tys.

Euro. Celem projektu jest rozwój zrównowa- żony obszaru, zwiększenie potencjału gospodarczego, integracja, rozwój funkcji mię- d z y n a r o d o w y c h oraz wypracowanie wspól- nej strategii dla pełnej mobilności ludzi, ładunków i informacji. Wspieranie rozwoju połączeń komunikacyjnych drogowych i kolejowych ze Szlezwiku-Holsztyna do południowej Szwecji przez wyspy duńskie ma doprowadzić do takiego skrócenia czasu przewozów, by ładunki z Mal mö mogły być dostarczone do Hamburga w ciągu 2-3 godzin, a pociągi ICE mogły pokonywać będą trasę Hamburg-Sztokholm w ciągu pięciu godzin. Aby osiągnąć założone cele wykonywane są wspólne opracowania doty- czące planowania przestrzennego i rozwoju gospodarczego, wzrostu konkurencyjności regionu, p r o m o w a n i a rozwoju zrównowa- żonego, spójności ekonomicznej i socjalnej, rozwoju h a n d l u i tworzeniu nowych miejsc pracy oraz zabezpieczenia dziedzictwa kultu-

rowego i przyrodniczego. Ważnym zagadnie- niem jest także wspieranie transferu technologii oraz zacieśnienie współpracy i kooperacja ze strony uniwersytetów i insty- tutów badawczych, w y m i a n a studentów i pracowników naukowych z p a r t n e r a m i w regionie. Projekt STRING ma być swoistą

„lokomotywą rozwoju" oraz przykładem m i ę d z y n a r o d o w e j współpracy w Europie Bałtyckiej.²

• Øresund (Dania - Szwecja), rozwój współ- pracy pomiędzy Zelandią i Skanią zapocząt- kowany został w 1996 roku. Dotyczył rozwoju r y n k u pracy i likwidacji bezrobocia w zwią- zku z rozwojem przyszłych połączeń k o m u - nikacyjnych pomiędzy M a l m ö i Kopenhagą.

Wspólna rada organizuje spotkania na któ- r y m przedstawiciele Zelandii i Skanii wspól- nie rozwiązują problemy różnic kulturowych, językowych, zróżnicowanych zasad podat-

kowych, szkoleń i zatrudnienia. Z istnie- jących wcześniej Rady Ø r e s u n d oraz Øre- sund Contact utworzono w roku 1992 d u ń - sko - szwedzki Komitet Øresund. G ł ó w n y m motywem jego powołania był plan rządów krajowych budowy przeprawy m o s t o w o - tunelowej łączącego M a l m ö i Kopenhagę.

Inwestycję rozpoczęto w roku 1993, zakoń- czono w 1999 a do użytku o d d a n o w poło- wie roku 2000. Docelowo władze szwedzkie i duńskie planują przekształcenie Ø r e s u n d u w międzynarodowe c e n t r u m gospodarcze, naukowe i komunikacyjne.

• Archipelago Cooperation (Szwecja/Fin- landia), obejmuje 40 tys. wysp rozciąga- jących się od Sztokholmu, przez A l a n d y

do południowo-zachodniej Finlandii. Pod względem geologicznym, historycznym i kul- turowym obszar ten stanowi zwartą całość.

Współpraca transgranicznej zapoczątko- wana została w roku 1970 i koncentruje się na wspólnych działaniach w zakresie turystyki, promocji małej przedsiębiorczości (rze- miosła) i kultury. Od roku 1978 współpracy tej patronuje Nordycka Rada Ministrów.

Przedstawiciele władz lokalnych utworzyli Radę Współpracy Wysp, która k o o r d y n u j e i wprowadza różne nowe formy współpracy.

Poprawa s t r u k t u r y ekonomicznej, wzrost zatrudnienia, wytwarzanie wspólnych pro- duktów znakowanych marką tego regionu to podstawowe cele p r o g r a m u będącego formą parasola o c h r o n n e g o dla szeregu różnych projektów transgranicznych. Alandy

2 S T R I N G , N e w s l e t t e r 1/99, 2/99, 1/2000, T h e p r o f i l e S T R I N G , E u r o p e a n U n i o n , I n t e r r e g II C Baltic Sea A r e a , E u r o p e a n R e g i o n a l D e v e l o p m e n t F u n d , Kiel 2 0 0 0

(4)

posiadają daleko idącą autonomię (sprawy wewnętrzne, budżet, własna flaga i znaczki pocztowe) i pozostają poza systemem podat- kowym UE. Oferowane przez nie stopy podatkowe dla firm ubezpieczających, w szczególności w dziedzinie ubezpieczeń

morskich, są tu najbardziej atrakcyjne ze wszystkich krajów nordyckich. Powiązania żeglugowe rzutują bezpośrednio na rozwój turystyki, (będącej podstawą ekonomiczną wysp), h a n d l u i sektora finansowego. Każde

ograniczenia przewozów promowych wywiera swoje wyraźne piętno na życiu

gospodarczym tego obszaru.

•. Kvarken & MittSkandia (Finlandia/Szwe-

cja), współpraca zapoczątkowana została przez Radę Kvarken prowincji Vaasa (Fin- landia) i Örnskjöldvik (Szwecja) w końcu lat siedemdziesiątych. Dotyczyła ona wspólnych projektów w zakresie przedsiębiorczości i kultury. W roku 1993 zakres współpracy został poszerzony przestrzennie i tematycz- nie. O p r a c o w a n o studium o d b u d o w y gospo- darczej Zat. Botnickiej. „Project Bothnia

u k i e r u n k o w a n y został na współpracę trans- graniczną sektora publicznego i prywatnego ze szczególnym wskazaniem na rozwój małej i średniej przedsiębiorczości i sektor turysty- czny. Projekt ten składa się z dwóch części:

„Bothnian Innovation \ którego celem jest rozwój b a d a ń naukowych i ich wdrożeń oraz współpracy regionalnej, a także „Bothnian Bonus' ukierunkowany na organizowanie targów turystycznych i promowanie turystyki w t y m morskim regionie.

• Południowa Finlandia - Estonia, współ-

praca transgraniczna zapoczątkowana została po odzyskaniu niepodległości przez

Estonię, koncentruje się głównie na rozwijaniu małej i średniej przedsiębiorczości, współpracy oświatowej i kulturalnej oraz rozwijaniu połączeń telekomunikacyjnych i promowych.

• Bornholm - Płd.-Wsch. Skania (Dania/Szwe- cja), współpraca transgraniczna zapoczątko- wana przed , laty, rozwinęła się od roku

1990, wiążę się z promocją rozwoju tury-

styki, wzrostem usług promowych, wspie- raniem rozwoju zrównoważonego, wspie- raniem wspólnych badań oraz w y m i a n ą uczniów, studentów i urzędników.

. Fyn - KERN (Dania/Niemcy), jest to przy- kład morskiej współpracy transgranicznej pomiędzy duńską wyspą Fionia i grupą

miast położona w Szlezwiku -Holsztynie nad lub w pobliżu Zat. Kilońskiej. W jej skład wchodzą: Kilonia, Eckernförde, Rendsburg i N e u m u n s t e r (K.E.R.N). Zapoczątkowano wspólne badania w dziedzinie nowoczes-

nych technologii, w szczególności dotyczy to informatyki, technologii morskich oraz medycyny. Wysoko wykwalifikowane kadry, ośrodki uniwersyteckie i instytuty badawcze, przedsiębiorstwa zaawansowanych technologii oraz wysoka jakość środowiska naturalnego i dobre połączenia k o m u n i k a c y j n e stwarzają potencjalne w a r u n k i na rozwinię- cie się tego regionu transgranicznego w bie- g u n technologii o znaczeniu przekracza- jącym granice Europy Bałtyckiej.

Ponadto w 1989 roku zawiązała się nowa forma międzynarodowej współpracy siedmiu wysp bałtyc- kich należących do pięciu państw Baltic Sea Island

(B7). W jej skład wchodzi Bornholm (Dania), Got- landia i Olandia (Szwecja), H i u m a i Sarema (Esto- nia), Ålandy (Finlandia) oraz od 1993 roku Rugia

(Niemcy). Wyspy te tradycyjnie były miejscem kon- centrowania się handlu, są jednak peryferiami w sto- s u n k u do krajowych centrów gospodarczych. Trady-

cyjne źródła zatrudnienia: rybołówstwo, rolnictwo rodzinne, wydobycie surowców, w tym kamienio- łomy, należą obecnie do schyłkowych gałęzi gospodarki. Głównym ich problemem jest obecnie słaba dostępność komunikacyjna, będąca w wielu przy- padkach pochodną jakości usług promowych. Tylko Rugia i Olandia są na stałe powiązane z lądem.

Zaletą wysp są unikatowe na skalę europejską walory turystyczne oraz lokalizacja sprzyjająca wspieraniu współpracy transbałtyckiej w sferze kultury i oświaty. Wspólnie poszukuje się form kom- promisu pomiędzy ochroną środowiska i rozwojem lokalnym. Współpraca dotyczy także dostosowywa- nia rozwijającej się turystyki do nieskażonego jesz- cze środowiska. Wyspy bałtyckie kooperują w roz-

(5)

Rola regionów transgranicznych w procesie integracji Europy Bałtyckiej

101

janiu s t r u k t u r y gospodarczej zgodnej i komple- mentarnej z f u n k c j a m i turystycznymi. W ramach

Baltic Island Project Bornholm, Gotlandia i Alandy współpracują - poza turystyką, także w dziedzinie

drobnej przedsiębiorczości. Bornholm i Sarema tworzyły wspólną organizację w sferze kultury Bal- tic Bridge, zajmującą się p r o g r a m a m i w y m i a n y mło- dzieży.

Rozwój połączeń promowych i duży ruch pasa- żerski potwierdzają rosnące znaczenie morskiej współpracy transgranicznej.

Dodatkowym czynnikiem ułatwiającym współ- pracę i zapewniającej szeroki dostęp do informacji europejskich jest przynależność do Stowarzyszenia

Europejskich Regionów Granicznych (SERG) z sie- dzibą w Gronau. Z bałtyckich morskich regionów transgranicznych należą do niego Øresundkomiteen,

Aalands Landskapstyrelse, Österbottens Förbund fińska część Kvarken) oraz Euroregion Pomerania

Euroregion Bałtyk.

W Polsce wzrost zainteresowania współpracą transgraniczną nastąpił z początkiem lat dziewię- ćdziesiątych. Szczególną formą współpracy transgranicznej cechującej się wyższym stopniem insty- tucjonalizacji s t r u k t u r jest współpraca euroregio- nalna. Dotychczas na granicach Polski utworzono 14 euroregionów. Do bałtyckich obszarów współpracy euroregionalnej na polskiej granicy morskiej należą

Euroregiony Bałtyk i Pomerania.

Euroregion Bałtyk, utworzony w 1998 roku,

rozwija swoją działalność na obszarze B o r n h o l m u (Dania), miasta i regionu Liepaja (Łotwa), Okręg Kłajpedzki (Litwa), województwa Pomorskie i War- mińsko-Mazurskie (Polska), Obwód Kaliningradzki (Rosja), województwa Kronoberg, Kalmar i Ble- kinge (Szwecja). Członkostwo i obszar Euroregionu

„BAŁTYK" mają charakter otwarty i mogą podle- gać dalszym z m i a n o m . Euroregion ten określany przez niektórych „Małą Unią Europejską wokół Bałtyku" ma nie tylko ułatwiać kontakty między ludźmi, zbliżać młodzież, pozwolić lepiej poznać historię i współczesność sąsiadów, niwelować histo- ryczne uprzedzenia ale także przyczyniać się do poprawy w a r u n k ó w życia ludzi zamieszkujących na jego obszarze. W ś r ó d celów wymienia się także programowanie prac zmierzających do zrównowa-

żonego rozwoju gospodarczego obszarów objętych

zakresem jego funkcjonowania, jak również wspieranie działań zmierzających do nawiązywania współ- pracy pomiędzy władzami regionalnymi i lokal- nymi.

Cele współpracy maja być realizowane poprzez wspieranie ponadgranicznych projektów rozwoju gospodarczego i uzgodnień w takich dziedzinach jak przemysł, rolnictwo i leśnictwo, transport i komu- nikacja, wymiana know-how i transfer technologii, ochrona środowiska oraz zwalczanie przestępczości.

Ponadto, służyć ma im w y k o n y w a n i e wspólnych projektów komunalnych na terenach przygranicznych. Projekty takie mogą dotyczyć współpracy w zakresie oczyszczania ścieków, wysypisk i uty- lizacji odpadów. W a ż n y m i n s t r u m e n t e m realizacji celów Euroregionu stać się może intensyfikacja współpracy w⁷ dziedzinie zagospodarowania prze-

strzennego na terenach przygranicznych, rozbudowa i n f r a s t r u k t u r y przejść granicznych, szkolenia zawo- dowe i językowe, w y m i a n a naukowa, kulturalna, sportowa i turystyczna a także ochrona i pielęgno- wanie wspólnego dziedzictwa kulturowego.

Inne ważne pola współpracy Euroregionu to organizowanie systemów informacyjnych - baz danych i sieci mediów, jak również współpraca w zakresie przeciwdziałania i zwalczania klęsk żywiołowych, pożarów, zagrożeń ekologicznych i innych sytuacji awaryjnych.

Euroregion Pomerania, utworzony został

w 1995 roku w Szczecinie. W jego skład wchodzą ze strony polskiej gminy z terenu województwa zachodniopomorskiego oraz miasto Szczecin, ze strony niemieckiej w skład euroregionu wchodzi 6 powiatów i trzy miasta wydzielone z dwóch krajów związkowych Meklemburgii Pomorza Przedniego i Brandenburgii. Dopiero w końcu lutego 1998 roku do P O M E R A N I I przystąpił Związek G m i n Skanii - jeden z bardziej prężnych regionów gospodarczych

i kulturalnych Szwecji. Największym miastem szwe- dzkim które przystąpiło do euroregionu jest Malmö.

P O M E R A N I A uzyskała więc trójstronny, morski, polsko - niemiecko - szwedzki charakter. Podsta- wowa dziedziną życia i pracy ich mieszkańców są gospodarka morska, turystyka, kultura, rolnictwo i ochrona środowiska. Wszystkie te dziedziny sta- nowią główną platformą współpracy. Trwają zabiegi o poszerzenie współpracy o d u ń s k i e związki komu-

(6)

Regiony graniczne w procesie integracji europejskiej 102

nalne z Zelandii.

Celem współpracy w Euroregionie jest m. in.:

• podnoszenie poziomu życia mieszkańców poprzez wspólne wspieranie inwestycji i pro- g r a m ó w gospodarczych, szkoleń zawodowych i p r o g r a m ó w zmierzających do likwidacji bezrobocia,

• w y m i a n a i współpraca grup zawodowych, naukowych, kulturalnych, młodzieżowych,

• poprawa stanu jakości środowiska naturalnego,

• rozwój współpracy gospodarczej, w y m i a n a know-how i transferu technologii,

• rozwój skoordynowanego, transgranicznego planowania przestrzennego,

• budowa kompleksowego systemu informacji o Euroregionie,

• budowanie oraz dostosowywanie infrastruk- t u r y do potrzeb ruchu granicznego i regionalnego,

• współpraca w zakresie likwidacji skutków sytuacji awaryjnych i klęsk żywiołowych.

Pomerania formalnie i oficjalnie łączy polskich i skandynawskich partnerów poprzez Bałtyk od 1998 roku. Jednak faktyczna współpraca rozpoczęła się znacznie wcześniej. W Euroregionie Pomerania prowadzona jest na wielka skalę wymiana młodzieży, rozwija się intensywna współpraca i wymiana kulturalna. Przykładem kooperacji regionu w dziedzinie transgranicznej turystyki i wspólnej promocji jest porozumienie zawarte przez Świnoujście na Wyspie Uznam, niemiecką Rugię, szwedzką Południowo- Wschodnią Skanię i duński Bornholm pod nazwą

„Cztery Zakątki na Bałtyku" i jego tzw. bilet okrężny na linie promowe, łączące porty Ystad, Simirsham, Rönne, Świnoujście, Sassnitz i M u k r a n . W ramach tego projektu następuje także popularyzacja piękna architektury, propagowanie walorów środowiska naturalnego (ogrodów i krajobrazu), wspieranie i upowszechnianie dziedzictwa kulinarnego oraz rozwijanie technik informacyjnych pomiędzy wszy- stkimi czterema partnerami współpracy.³

Proces kształtowania się morskiej współpracy transgranicznej, p o m i m o że zachodzi powoli, wyka-

zuje wyraźne tendencje rozwojowe. Obejmuje on przykłady nie tylko z akwenu Morza Bałtyckiego i Północnego, ale także Śródziemnego. Czynnikiem zwiększającym jej tempo i zakres, są środki finansowe przyznawane z f u n d u s z y pomocowych Unii

Europejskiej. Przewaga przykładów wskazujących na korzyści gospodarcze, kulturowe i polityczne jakie uzyskują regiony nadmorskie z współpracy i syste- matyczny wzrost ich liczby pozwala przypuszczać, że proces ten będzie postępował.

Europa XXI wieku będzie Europą regionów.

Przeobrażenia w politycznym i gospodarczym obli- czu tworzącej się Europy Bałtyckiej wywrą bez wątpienia określony w p ł y w na procesy integracyjne w Europie, na zwiększenie ich zasięgu, a nawet praw- d o p o d o b n ą korektę w ich kierunku. Kształtujące się n a d m o r s k i e regiony współpracy transgranicznej sta- nowią jeden z istotnych elementów na tej drodze.

Unia Europejska i Rada Europy od połowy lat dziewięćdziesiątych wyraźnie akcentują znaczenie regionu bałtyckiego dla integracji europejskiej i wykazują duże zainteresowanie rozwojem współpracy państw wokół tego akwenu. Idea okreś- lana nazwą „Morze Bałtyckie Morzem Śródziem- n y m Północy""⁴ znajduje silne poparcie wśród państw bałtyckich należących do UE. Jej celem jest wzmocnienie „komponentu" bałtyckiego w Europie poprzez wypracowanie oddzielnej polityki wobec tego regionu oraz poprzez programy wsparcia UE.

Ukształtowana Europa Bałtycka może w przy- szłości przesunąć europejski środek ciężkości ze strefy atlantyckiej i częściowo śródziemnomorskiej w k i e r u n k u p ó ł n o c n o - w s c h o d n i m , który może stać się ważnym regionem na mapie Zjednoczonej Europy.

B I B L I O G R A F I A

Kotula A., Współpraca transgraniczna w Euroregio- nie Pomerania, Szczecin 1998

Kukliński A., Socio-political Changes in Central and Eastern European Countries, European Regional Planning 54/1993

3 J. R u s z k o w s k i , W s p ó ł p r a c a w R e g i o n i e B a ł t y k u P o ł u d n i o w o - Z a c h o d n i e g o na p r z y k ł a d z i e F o u r C o r n e r s , Z e s z y t y Bałtyckie II Szczecin 1999,s. 18

(7)

Rola regionów transgranicznych w procesie integracji Europy Bałtyckiej

103

LACE Infoblatt zur Grenzubergreifenden Z u s a m - menarbeit, G r o n a u 1997, 1998, 1999

Monnesland J., Regional Policy in the Nordic C o u n - tries, NordREFO, Stockholm 1994

Palmowski T., Rola regionów transgranicznych w procesie integracji Europy Bałtyckiej, Uniwer- sytet Gdański, G d a ń s k 2000.

Stalvant C. E., Actors around the Baltic Sea, An inventory of infrastructures: initiaives, agree- ments and actors, Center for Research on Nature and Environment, Stockholm University, Stoc- kholm 1996

Stańczyk J., Stefańczak B. (red.), Problematyka współpracy transgranicznej, Instytut Studiów

Politycznych PAN, Warszawa 1998

Statut Euroregionu „Bałtyk", Malbork, 1998

Toczyski W., (red.), Instytucje i programy współpracy bałtyckiej, cz. 1, Rządowe C e n t r u m Studiów Stra- tegicznych Biuro Rozwoju Regionalnego w G d a ń - sku, G d a ń s k 1998

Veggeland N., Region Building and Potential Pat- terns of Regional Development in the Baltic Rim, Workshop: Economic Perspectives within the Bal-

tic Region, Kiel, 15-17 October 1992

Zaleski J., Polska w Europie Bałtyckiej, Budowni- ctwo Okrętowe i Gospodarka Morska 9/1994

S T R E S Z C Z E N I E

Region transgraniczny jest obszarem przekra- czającym co najmniej jedną granicę państwową i stanowiącym s u m ę co najmniej dwóch przestrzeni społeczno-gospodarczych o policentrycznym sposo- bie organizacji.

Regiony posiadające granice morskie położone są zarówno na wewnętrznych, jak i zewnętrznych granicach Unii Europejskiej. Duża część bałtyckich regionów granicznych ma charakter peryferyjny w stosunku do krajowych centrów gospodarczych.

Opcja, transgraniczna (ku morzu) zaczęła roz- wijać się dopiero u progu trzeciego tysiąclecia, dąży ona do przekształcenia statusu dwóch peryfe-

riów położonych po przeciwległych stronach morza w jedną zintegrowaną, bicentryczną jednostkę nad-

morską. Może ona korzystać ze wszystkich środków pomocowych jakie pojawiły się w ciągu ostatnich kilku lat w Europie. Pomimo dużej różnorodności można wyróżnić kilka wspólnych problemów i kwe- stii dla tego typu regionów granicznych. Koncen- trują się one na wspólnej granicy morskiej i obe- jmują rozwiązywanie problemów komunikacyjnych

między regionami i dostępu do regionu transgranicznego i szerszych rynków, który był ograniczany przez naturalną barierę przestrzenna, jaką stanowi

morze.

Współpraca ogniskuje się również na wspól- nych problemach związanych z ochroną środowiska morskiego, turystyki morskiej, ochroną linii brzego- wej, wykorzystaniu zasobów morskich (odnawialne źródła energii) oraz bezpieczeństwem na morzu, współpracy służb ratowniczych itp. Ponadto, regiony posiadające granice morskie często charakteryzują się wspólnymi więzami historycznymi, kulturalnymi oraz tradycjami handlowymi.

W Europie Bałtyckiej do regionów najbardziej zaangażowanych w rozwijanie morskiej współpracy transgranicznej należą:

• Storstrom - Ostholstein

• Øresund

• Archipelago Cooperation

• Kvarken & MittSkandia

• Południowa Finlandia - Estonia

• Bornholm - Płd.-Wsch. Skania . F y n - K E R N

. Baltic Sea Island (B7)

• Euroregion Bałtyk

• Euroregion Pomerania

Czynnikiem cywilizacyjnie i kulturowo spa- jającym społeczność Europy Bałtyckiej jest morska

tradycja, która utrwala świadomość wspólnoty losu i interesów oraz uczy wzajemnego respektowania odrębności językowej, kulturalnej i religijnej. Kształ- tujące się współcześnie morskie regiony współpracy transgranicznej stanowią jeden z istotnych ele- mentów na tej drodze. Stanowią one p u n k t wyjścia do dalszych decyzji i działań prowadzących do peł- nej integracji bałtyckiej.

Unia Europejska i Rada Europy od p o ł o w y lat dziewięćdziesiątych wyraźnie akcentują z n a -

(8)

czenie regionu bałtyckiego dla integracji europej-

/

skiej i wykazują duże zainteresowanie rozwojem współpracy p a ń s t w wokół tego akwenu. Idea okreś- lana nazwą „Morze Bałtyckie Morzem Śródziem- n y m Północy" znajduje silne poparcie wśród państw bałtyckich należących do UE. Jej celem jest wzmocnienie „komponentu" bałtyckiego w Europie poprzez wypracowanie oddzielnej polityki wobec tego regionu oraz poprzez programy wsparcia UE.

Ukształtowana Europa Bałtycka może w przy- szłości przesunąć europejski środek ciężkości ze strefy atlantyckiej i częściowo śródziemnomorskiej w k i e r u n k u północno-wschodnim, który może stać się w a ż n y m regionem na mapie Zjednoczonej Europy.

R O L E O F C R O S S B O R D E R R E G I O N S I N

T H E I N T E G R A T I O N P R O C E S S O F BALTIC E U R O P E

Cross border regions are areas covering at least one state border and constituting the sum of at least two social economic areas of a polycentric organisa- tional nature.

Regions featuring sea borders are located both in internal and external borders of the European Union. A considerable part of Baltic border regions are peripheral with reference to national economic centres.

The cross border option (seawards) started developing on the verge of the third millennium. It is aimed at transforming the status of two peripheral areas on opposite seacoasts into one integrated bi-centric coastal unit, with access to all aid funds, which have appeared in Europe during the last few years. Though varying considerably certain c o m m o n problems and issues for these types of border regions can be identified. They focus on a c o m m o n sea border and include solving transport problems between regions as well as access to cross border regions and wider markets, which were lim- ited by the natural spatial barrier - the sea.

Co-operation also focuses on solving c o m m o n problems relating to protection of marine environment, m a r i n e tourism, protection of coastal line, use of m a r i n e resources (renewable source of energy)

%

safety at sea and co-operation of rescue services, etc. Furthermore, regions with marine borders often share historical, cultural and trading traditions and links.

The regions highly involved in developing cross border co-operation in Baltic Europe include:

• Storstrom - Ostholstein

• Øresund

• Archipelago Cooperation

• Kvarken & MittSkandia

• Południowa Finlandia - Estonia

• Bornholm - Płd.-Wsch. Skania

• F y n - K E R N

•. Baltic Sea Island (B7)

• Euroregion Bałtyk

• Euroregion Pomerania

The civilisation and cultural factor uniting Baltic Europe is maritime tradition, which con- solidates the conviction of c o m m o n fate and inter- ests and also teaches mutual respect for language, cultural and religious individuality. The currently developing maritime regions of cross border cooperation are an i m p o r t a n t step in the process. They constitute a point of departure for f u r t h e r decisions and actions leading to full integration around the Baltic.

The European Union and European Council have been underlining the significance of the Baltic region in European integration since the middle of the nineties showing vivid interest in developing cooperation of countries around this water basin. The concept called "The Baltic Sea - the Mediterranean of the N o r t h " 5 has met with strong support among states being part of UE. The aim of the said idea is to strengthen the Baltic component' in Europe by developing a separate policy for the region and EU assistance programs.

A well-developed Baltic Europe may in future shift the balance from the Atlantic and partly Med- iterranean centres to the north-east, which could become an important region of United Europe.