N R 5
Z T E M I A
IL U S T R O W A N Y M IE S IĘ C Z N IK K R A J O Z N A W C Z Y
R O C Z N IK X X X W A R S Z A W A , S IE R P IE Ń 1946
J e le n ia G ó ra . P o d c ie n ia w ry n k u . Z e z b io ró w W y d z ia łu T u ry s ty k i M in is te rs tw a K o m u n ik a c ji.
KRAJOZNAWSTWO I TURYSTYKA
N i e t y lk o . w szerszych k rę g a c h s p o łe c zeń stw a ¡polskiego, ale ró w n ie ż i; w ś ro d o w is k a c h b e zp o ś re d n io z a jm u ją c y c h się k ra jo z n a w s tw e m , bądiź tu r y s ty k ą , bąidź jiedinym i d r u g im w s p ó l
nie, -daje isi ę często z a u w a ż y ć p o m ie s za n ie Tych dw lu pojęć. .Pomli-esz-am-ie ito w y w o łu je z b ę d n ą ro zb ieżn o ść zd a ń w spraw ach, z w ią za n y c h z t y m i 2-m a z a g a d n ie n ia m i. W w y n ik u p o w s ta ją n a ró ż n y c h z e b ra n ia c h b e zo w o c n e d y s k u s je i d łu g o trw a łe ro z p ra w y , k tó re często -u-dawadmiają, iż rz e k o m a ró ż n ic a p o g lą d ó w na ja k ie ś za g a d n ie n ie n ie je s t w cale is to tn a , że ź ró d ło m a je d y n ie w łaś n ie w p o m ie s za n iu po
ję ć
' 3tu r y s ty k a i k ra jo z n a w s tw o .
J a s k ra w y m p rz y k ła d e m , te g o s ta n u rzec zy b y ł z ja z d tu ry s ty c z n y w P o sto m in ie, o d b y ty w c zerw c u rb.., p o ś w ię c o n y s p ra w o m ro z w o ju w y b rz e ż a m o rskieg o ,, u z d r o w is k , le tn is k i k ą p ie lis k ora z, t u r y s t y k i m o rs k ie j i n a d m o rs k ie j.
W i z w ią z k u z je d n y m , z re fe ra tó w , k t ó r y b y ł
p o ś w ięc o n y c zysto p ra k ty c z n e m u z a g a d n ie n iu , w y w ią z a ła , się te o re ty c z n a w y m ia n a zd a ń o ty m , co to je s t w ła ś c iw ie tu ry s ty k a ,, chociaż s p ra w a tu r y s t y k i n ie b y ła w c a le te m a te m re fe ra tu . U b o c z n a ta d y s k u s ja tr w a ła je d n a k o k o ło 3 g o d z in , n ie ro z w ią z u ją c b y n a jm n ie j za
g ad n ien ia- c zym jest, w z g lę d n ie czym, b y ć po
w in n a tu ry s ty k a .
(Is tn ie ją w P o lsce z w o le n n ic y tz w . „czyste
g o “ ,, id ea ln e g o k ra jo z n a w s tw a , od n o szący się je ś li n ie z p o g a rd ą , to z le k c e w a że n ie m d ó tu r y s ty k i, u w a ż a ją c y w s z e lk ą tu r y s ty k ę z a z-niewar ża n ie k ra jo z n a w s tw a . Is tn ie je o b ó z p rz e c iw n y c h fa n a ty k ó w , k t ó r z y w y n o s z ą c p o d n ieb o tu r y s ty k ę , ja k o ta k ą , z p o b ła ż a n ie m od n o szą się dio k ra jo z n a w c ó w , zw łaszcza d o te o re ty c z n y ch k ra jo z n a w c ó w , n ie u p ra w ia ją c y c h z u p e ł
n ie tu r y s ty k i.
T a k i e ro z d z ie la n ie ¡krańcow e k ra jo z n a w stw a o d t u r y s ty k i je s t b łę d n e ;i p ro w a d z i ido ró w n ie ż b łę d n y c h w n io s k ó w , u tru d n ia ją c y c h u stalen ie w ła ś c iw e j lin ii p o lity k i tu ry s ty c z n e j w Polsce.
(D la te g o jest rzec zą k o n ie c z n ą , ażeb y c z y n n ik i ¡państw ow e i sp o łeczn e u s ta liły zg o d n ie ścisłe zn aczen ie s łó w i p o ję ć : k ra jo z n a w s tw o i tu r y s ty k a , co z k o le i rzeczy u ła t w i ró w n ie ż
u s talen ie w za je m n e g o s to s u n k u tych, 2 zag ad n ie ń i stanow iska,, ja k ie te 2 ip rądy w ży c iu n a ro d o w y m i p a ń s tw o w y m i zająć p o w in n y .
(A c z k o lw ie k w d o s ło w n y m zn aczen iu k r a jo z n a w s tw o je s t je d y n ie d z ie d z in ą w ie d z y , o b e jm u ją c ą zn ajo m o ść w s z y s tk ie g o , co d o ty czy ja k ie g o ś k r a ju , w ,P olsce w y ra z tein d z ię k i tr a d y c ji p o s ia d a znać,zenie szczególne. P o ję c ie k ra jo z n a w s tw a w eszło do p otocznego ję z y k a p o lsk ie g o o d czasu,, k ie d y p o w s ta ło P o ls k ie T o w a r z y s tw o K ra jo z n a w c z e , k ie d y zespó ł c z ło n k ó w tego s to w a rzy sze n ia — „ k ra jo z n a w c ó w “ n a d a ł p o ję c iu ¡k ra jo zn a w s tw a zakres i treść n ie ty lk o zn a jo m o ś c i k r a ju o jczysteg o , ale ró w n ie ż i jeg o szczegół®ego- u m iło w a n ia i p ra g n ie n ia jiaknajidokłiaidniejiszego p o z n a n ia go i jiaknaijiczęstszego o b c o w a n ia z jeg o p ię k n e m i c h w a łą .
¡R ó w n ież i w y ra z „ tu r y s ty k a “ p o s ia d a o d m ien n e zn aczen ie te o re ty c z n e i p ra k ty c z n e . G d y teo retyczn ie, tu r y s ty k a je s t p o p ro s tu p o d ró ż n i ctw em , w p ra k ty c e na całym św ięcie p rz e z tu r y s ty k ę ro z u m ie m y p o d ró ż o w a n ie d la p rz y je m n o ś c i. T a k , ja k ró żn e b y w a ją ro d za je .p rzyjem n o ści, tak różne zn a m y ro d za je tu ry s ty k i. P o b u d k ą d o u p ra w ia n ia t u r y s t y k i m o że b y ć z a ró w n o s n o b iz m , ja k chęć czysto in te le k tu a ln a n a u k o w e g o p o zn a n ia o b s z a ró w czy m iejsc o w o śc i z w ie d z a n y c h . 'B o d źcem do u p ra w ia n ia tu r y s ty k i b y w a często chęć w y ż y c ia s'ię sporto w ego', m a m y w te d y do c z y n ie n ia z t u r y s ty k ą s p o rto w ą , jakrm arciairska, ż e g la rs k a , ¡kaja
kow a,, k o la rs k a , m o to ro w a lu b , ja k w H o la n d ii, d z ię k i gęstej sieci k a n a łó w , ły ż w ia r s k a , itp . W re s z c ie p o b u d k ą d o u p ra w ia n ia tu r y s ty k i m o że b y ć „ży łka , k ra jo z n a w c z a “ , chęć p o z n a nia: w łasn eg o k ra ju -n ietylko 'z p o b u d e k czysto p o z n a w c z y c h , ale dla z a d o w o le n ia u czu ć p a trio tyc zn y c h ., p rzyjem n o ś c i, o b c o w a n ia z ty m w s z y s tk im , co, się k o c h a , a czego się jest d u m n y m , ze „(sw ojszczyzną" o jczy ste j z ie m i, jej lu d n o ś c ią , d z ie ja m i, d o ro b k ie m c y w iliz a c y j
n y m i k u ltu r a ln y m .
N ie ulega -chyba w ą tp liw o ś c i, ¡że ten ro d z a j tu r y s ty k i k ra jo z n a w c z e j! -stanowi w h ie ra rc h ii -różnych ro d z a jó w tu r y s t y k i, tu r y s ty k ę n a j
w z n io ś le js z ą i najd o sko n alszą,. Ł ą c z y ona w -so-
b ie o b y d w a c z y n n ik i, n a p o z ó r s p rze c zn e : k r a jo z n a w s tw o i ituiryistylkę p rz y je m n o ś c io w ą , p o - 'zatym daje się p o g o d z ić z in n y m i ro d .aa,jam i tu ry s ty k i., ja k tu r y s ty k a n a u k o w a i tu r y s ty k a sp o rto w a, g d y ż tu r y s ty k a w s p in a c z k o w a , c zy (narciarska, k a ja k o w a , czy m o to ro w a , je ś li nie je s t je d y n ie b e z m y ś ln y m p o ru s za n ie m się i g im n a s ty k ą m ięśn i, g d y je s t p o g łę b io n a cie
k a w o ś c ią p o z n a n ia k r a ju i u c zu c ie m p a trio ty c z n y m , ró w n ie ż w z n o s ić się m o ż e na w y ż y n y tu r y s ty k i k ra jo z n a w c z e j.
W społeczeństw ie n a s zy m u g ru n to w a ło się ju ż p rześ w iad c ze n ie i z ro z u m ie n ie gospo,- darczego zn aczen ia t u r y s t y k i d la k a ż d e g o k r ar ju . N i e u leg a 'żadnej; w ą tp liw o ś c i, że k a żd e p a ń s tw o m usi p o p ierać ze w z g lę d ó w g o sp o d a rc zy c h tu r y s ty k ę k a ż d e g o r o d z a ju , w e w s zel
k ic h je j o b ja w a c h i postaciach. A le g d y d o w z g lę d ó w m atu ry ,czysto eko n o m iczn e j d o d a m y jeszcze w z g lą d n a ro z w ó j k u lt u r y n a ro d o w e j, u o b yw ateln iiam ie s ze ro k ic h w a rs tw s p o łec zeń s tw a , p rz y w ią z a n ie ich d o z ie m i o jc z y stej i d o p a ń s tw a — p rz y jś ć m u s im y do p rz e k o n a n ia , że w ła ś n ie tu r y s ty k a k ra jo z n a w c z a z a s łu g u je n a n a jw ię k s z e , n a jw y d a tn ie js z e po parcie z a ró w n o ze s tro n y c z y n n ik ó w p a ń s tw o w y c h , s a m o rz ą d o w y c h , ja k i ze s tro n y d z ia ła czy sp o łe c zn yc h , zw łaszcza zaś k u ltu r a ln o - o ś w ia to w y c h .
R ó w n ie ż i nas ja k o p rz e d s ta w ic ie li id ei k ra jo z n a w c z e j, ja k o p io n ie ró w k ra jo z n a w s tw a , ró w n ie ż i ..Z ie m ię “ , ja k o org an n a c ze ln y tu
ry s tó w - k ra jo z n a w c ó w , przed e w s z y s tk im ten ro d z a j t u r y s ty k i p a s jo n u je i nęci. T u ry s ty c e k ra jo z n a w c z e j, r o z w o jo w i te j t u r y s ty k i p o ś w ię c a m y nasze m y ś li, n asze w y s iłk i i pracę. P rz y id e i tu r y s ty k i k ra jo z n a w c z e j p ra g n ie m y s k u p ić jiaknajiliażniejszie rzesze m iło ś n ik ó w k r a ju o j
czystego w o ś ro d k a c h P o ls k ie g o T o w a r z y s tw a .K ra jo zn a w c ze g o ro z rz u c o n y c h gęstą siecią po ,c a ły m k ra ju . T o w a r z y s tw o K ra jo z n a w c z e nie w id z i żadnej ro zb ie żn o ś ci p o m ię d z y id eą k r a jo zn aw czą, i tu r y s ty k ą , g d y ż k ra jo z n a w s tw o jiest celem , a tu r y s ty k a ś ro d k ie m do tego celu.
I d la te g o T o w a rz y s tw o K ra jo z n a w c z e ma a m b i
cję stać się w ie lk im o b o ze m c z y n n y c h k r a jo z n a w c ó w - tu r y s tó w i sięgnąć po p r y m a t w Polsce w te j d z ie d z in ie .
Z radością m u s im y n a ty m m iejscu p o d k re
ślić , że i n a c z e ln y o rg a n p a ń s tw o w y p o w o ła n y w Polsce d o o p ie k i nad t u r y s ty k ą — M in . K o m u n ik a c ji — ; w o k ó ln ik u s w y m do w ła d z , a d m in is tra c ji o g ó ln e j, k tó re g o treść p o d a je m y w n u m e rze n in ie js z y m w k ro n ic e , ró w n ie ż w y znacza obozowi; k ra jo z n a w c ó w p o lsk ic h , zo r
g a n iz o w a n e m u w P o ls k im T o w a r z y s tw ie K r a jo z n a w c z y m , ro lę p rz o d u ją c ą w p o ls k ie j t u r y styce.
A ż e b y je d n a k T o w a r z y s tw o K ra jo z n a w c z e m isję tę m o g ło sp ełn ić n a le ży c ie , m u s i w jeg o ram ach s k u p ić się c ały o b ó z p o lskiej, tu r y s ty k i, z a ró w n o te j czysto k ra jo z n a w c z e j, ja k i spec
ja ln e j, s p o rto w e j, g d y ż s ta tu t T o w a r z y s tw a K ra jo z n a w c z e g o o b e jm u je ró w n ie ż i Sekcje, ja k np. n a rciarską, k a ja k o w ą iłp .
¡W a ż n y m k ro k ie m n a p rz ó d w tej sp raw ie b y ło b y p o łączen ie T o w a r z y s tw a K r a jo z n a w czeg o z P o ls k im T o w a rz y s tw e m T a trz a ń s k im w je d n ą całość. P o ls k ę n ie stać d z is ia j na ro z p ras za n ie w y s iłk ó w lu d z k ic h i ś ro d k ó w p ie n iężn y c h . P o d o b n ie , ja k K lu b czechosłow ac
k ic h tu r y s tó w o b e jm u je w s z e lk ie ro d za je t u r y s ty k i w C ze c h o s ło w a c ji, w Polsce p o w in n a istnieć je d n a o rg an izacja k ra jo z n a w c z a o g ó l
no. - tu ry s ty c z n a , je d n a , ale za to licze b n a i po tężna d ź w ig a ją c a w z w y ż n a b a rk a c h s w y c h c z ło n k ó w ideę k ra jo z n a w c z ą ii w s p a n ia ły ro z
w ó j ruch u tu rys tyc zn e g o .
S tanisław Lena rto w icz,
C zęść og ro d ó w K ó rn ic k ic h . Z e z b io ró w F u n d a c ji K ó rn ic k ie j.
(« Z ie m ia » N r 4 , s ir. 9 — « O g ro d y K ó rn ic k ie » )
3
CO SŁYCHAC W PUSZCZY BIAŁOWIESKIEJ?
G d y w p a ź d z ie rn ik u b r. B iu ro O c h ro n y P rz y r o d y M in is te rs tw a L e ś n ic tw a nadesłało m i zap ro szen ie do p rze p ro w a d ze n ia n a u k o w e j k o n tro li re z e rw a tu n a szy c h k o n ik ó w ty p u ta r
pana leśnego w P u s zczy B ia ło w ie s k ie j, c a ły to k m o ic h m y ś li p rz e s ta w ił się od n a w a łu bieżących s p ra w i zajęć u n iw e rs y te c k ic h do p ro b le m ó w b ia ło w ie s k ic h , z k tó ry m i od lu te g o 193 6 z w ią zała m nie ja k najściślej p o d ję ta tam p od ów czas w w y n ik u m yc h b a d a ń i na s k u te k m ej in ic ja ty w y , p ró b a reg en eracji d z ik ie g o k o n ia , ta rp a na leśnego, k tó re g o o s ta tn i p rz e d s ta w ic ie le , ż y li w naszej. P u s zczy jeszcze w d ru g ie j p o ło w ie X V l I I I w ie k u . .
O d o s tatn ieg o p o b y tu w B ia ło w ie ż y w d n iach od 8 d o 18 lip ca 193 9 u p ły n ę ło b o w ie m ju ż 6 i ćw ierć d łu g ic h i c ię ż k ic h ła t, z k tó ry c h n iem al połow ią ,(o d 25 czerw ca 1941 do 15/16 lip c a 1 9 4 4 )1 p r z y p a d a ła n a okres o k u p a c ji i ..g o s p o d a rk i" n ie m ie c k ie j w B ia ło w ie ż y , tej g o s p o d a rk i , k tó ra w czasie p o p rz e d n ie j woj.- my ś w ia to w e j b y ła znaczona n a terenie Pusz
czy ra b u n k o w ą e ksp lo atacją jej cennego d iz e - wostam u o raz zw ie r zostań u, zw łaszcza ż u b ró w , ło si i je le n i, a k tó r a w obecnej w o jn ie z ro k u 193 9 i n astęp n ych , oznaczała d la naszych ziem d łu g ie i k o szm a rn e d n i p o tw o rn e j i w y ra fin o w a n e j e ks p lo a ta c ji ju ż nie ty lk o s k a rb ó w n a
szej p r z y r o d y i n a szy c h d ó b r m a te ria ln y c h , ale n ad to (strum ieni k r w i naszej, w n a jb a rd z ie j d o s ło w n y m tego s ło w a zn aczen iu , a ta k że s k a r
b ó w d u c h o w yc h .
Z b io ro m b ia ło w ie s k im , ani 'też z w ie rz y n ie re ze rw a to w e j i(ż u b ry , k o n ik i, ło sie , n ie d ź w ie d z ie ), nie p o ś w ięc a li N ie m c y na ogó ł żad n ej specjalnej o p ie k i, b ą d ź to p o zo s ta w ia ją c je w stanie c a łk o w ite g o n ie m a l z a n ie d b a n ia , b ą d ź to grab iąc je n iem al doszczętnie i w y w o ż ą c do N ie m ie c ( ( k o n ik i). J ed y n ą im ow acją, ja k ą spo
ty k a m y d z iś (W z w ie r z y ń c u ż u b ro w y m z cza
sów o k u p a c ji n ie m ie c k ie j, to b e to n o w e k o r y ta na w o d ę w m iejsce p rz e d w o je n n y c h d re w n ia n y c h , oraz k r ó tk ie ż ło b y na paszę, rozm ieszczo
n e w p o s zc zeg ó ln y ch k w a te ra c h w o d stęp ach , tu ż za m a ły m i, o d z e w n ą trz o tw ic ra ln y n r.
d rz w ic z k a m i, s łu ż ą c y m i do p o d a w a n ia p a szy , ,na w z ó r s to so w an y w o g ro d ach z o o lo g ic zn y ch .
Z p u szczań skieg o m u z e u m p rzy ro d n ic ze g o w B ia ło w ie ż y p o z a b ie ra li ró żn e e k s p o n a ty , a d z ia ły : b o ta n ic z n y , fito s o c jo ło g ic z n y , e n to m o lo g ic z n y i b a rtn ic tw a , te g o cennego m u zeu m , będącego d o r o b k ie m k ilk u n a s to le tn ie j: m ró w czej i fach o w ej' p rac y jeg o D y r e k to r a D r . Lnż.
J. J. K a rp iń s k ie g o , w y b itn e g o h y lo ło g a i ento
m o lo g a lasu, s p ło n ę ły w lip c u 194 4 w ra z z pa
łacem , p o c h o d ząc ym z r. 1894, s p a lo n y m przez co fających się k u H a jn ó w c e N ie m c ó w .
Ż u b r ó w , k tó ry c h ,stan lic z e b n y w ciągu p ie rw s zy c h d w ó c h m iesięcy .g o s p o d a rk i" n ie m ie c k ie j w P u s zczy B ia ło w ie s k ie j pod czas po p rz e d n ie j w o jn y ś w ia to w e j (1 9 1 4 — 4 9 1 8 ) s to p n ia ł na s k u te k m aso w ych i d z ik ic h p o lo w a ń (Z ilości 7 3 0 s ztu k na b lis k o 200, a k tó re n a stę p nie, p o d ko n iec ta m te j w o jn y , zo s tały d o szczęt
n ie w y tę p io n e p rz e z m a ru d e ró w z a rm ii n ie m iec k ie j i re s z tk i ó w czesn ych je ń c ó w w o je n n y c h , z a tru d n io n y c h p rz y w y rę b ie i obróbce d rz e w a na terenie P u szczy, ty m razem N ie m c y nile w y tę p ili, ani nie w y w ie ź li. C h o d z ą je d y n ie ua terenie B ia ło w ie ż y słu ch y, że t y lk o starą Zu
b rz y c ę Biizertę u p o lo w a ł w ro k u 1943 sam G o e rin g , n a co a to li, ze z r o z u m ia ły c h w z g lę d ó w , b ra k n a o c zn yc h ś w ia d k ó w .
D o p ie ro w io s n ą 1 9 4 4 m ia ł b a w ić w B ia ło w ie ż y ja k iś z p ro fe s o ró w b e rliń s k ic h , k tó r y na p o d s ta w ie b a d a ń g ru n tu na terenie z w ie rz y ń ca (żubrow ego, o r a z sekcji d o k o n a n e j na jed n y m s p e c ja ln i* w ty m celu 'zastrzelo n ym ż u b rz e , m ia ł u s ta lić , że na d o ty c h cza s o w y m tere
nie ż u b r y dalej istn ieć nie m o g ą, a to z p o w o d u o p a n o w a n ia te re n u przez zabójczą rootydicę, co p o tw ie rd z iły ró w n ie ż nasze b a d a n ia , (przepro
w a d zo n e p rz e z k ie ro w n ik a m iejsc o w eg o la b o ra to riu m b a k te rio lo g ie z no - ło w ie c k ie g o .
T o te ż b y ć m oże. m .i. p o n ie k ą d ró w n ie ż i z tego p o w o d u w y p u ś c ili N ie m c y p rz e w a ż a jącą część ż u b ró w ze z w ie rz y ń c a na sw obod ę ju ż w ro k u 1943 i w io s n ą 1944, a p o zo s ta łą m ie li z a m ia r p rz e p ro w a d z ić jesionią 1944 na te
ren z w ie rz y ń c a k o n ik ó w , b ęd ąceg o w stad iu m , lik w id a c ji.
W lip c u 1944 p rz e d sam ym odejściem
N ie m c ó w z B ia ło w ie ż y , n a ro z k a z p rz y b y łe g o
p u łk o w n ik a n ie m ie c k ie g o , w y p u s zc zo n o resztę
¡żubrów iz.e z w ie rz y ń c a ma ¡wolność, p o d ¡preiek-
¡stem ¡ochrony ich p rz e d n a d c h o d z ą c y m i w ó w czas w y p a d k a m i w o je n n y m i. ¡G d y w k ró tc e p o tem,, ju ż p o w y p u s z c ze n iu w s z y s tk ic h ż u b ró w na ¡wolność, ¡nad,jechał in n y o fic e r n ie m ie c k i, p y tał o ż u b ry i ir y to w a ł się, ż e zo s ta ły one ¡wy
p u szczo n e, b y ło ju ż za p ó ź n o . T ę s w o ją ¡dobrze czy źle p o m y ś la n ą w o ln o ś ć p rz y p ła c iły ż u b ry s tratą 8 -m iu c e n n y c h o s o b n ik ó w , ¡które z g in ę ły p rz y p rz e s u w a n iu się firoimtu w m iesiącach lip - cu li ¡sierpniu 1944. Z g in ą ł w ś ró d n ic h ¡cenny b y k Boruis, ¡czo łow y o k a z naszego z w ie rz y ń c a ż u b ro w e g o , z a s trz e lo n y n a ¡mięso, oraz 3 in n e samce i 4 sam ice. Po w y p a rc iu , N ie m c ó w z P u szczy B ia ło w ie s k ie j, 17 p o z o s ta ły c h na w o ln o ści ż u b ró w ¡w pędzono iz p o w ro te m d o ¡zagród zw ie rz y ń c a , i ¡te p rz e ję ły w e w rze ś n iu 19414 w ła dze ¡polskie o d s o w ie c k ic h .
W ¡dniu 1 w rze ś n ia 1939 stan lic z e b n y ¡żu
b r ó w w z w ie rz y ń c u ¡(re ze rw a c ie ) ¡ż u b ro w y m w P u s zc zy B ia ło w ie s k ie j w y n o s ił 16 s z tu k czystej k rw i, w ¡czyim’ 4 b y k i i 112 k r ó w .
iW i ¡czasie ¡od w y b u c h u w o jn y ¡do 23 p a ź d z ie r n ik a 1945 p r z y b y tk i w z w ie rz y ń c u ty m w y m u s iły 2 9 s z tu k , u b y t k i 22 s z tu k , z k tó ry c h 15 p a d ło o d k u l. N ie k tó r e z, p o zo s ta ły c h 7-miiu sztuk,, s p o ś ró d p rz y c h ó w k u , z g in ę ły podczas o k u p a c ji n ie m ie c k ie j z g ło d u .
O b e c n y (p o ¡dzień 2 3 .X .il9 4 5 ) ¡stan l i czeb n y ż u b ró w w P u s zczy B ia ło w ie s k ie j w y n o si 23 ¡sztuk, w czym li i sam có w ( 6 b y k ó w starszych ¡z ła t ¡1933— 1942, ¡i 5 b y c z k ó w z ła t 194 3 — ¡1945), oraz 12 sam ic (7 k ró w z ła t 1934 — 1942 i 5 ja łó w e k z la t 1943 — 1 9 4 5 ).
Są ¡to w s z y s tk o ż u b ry p u s zc za ń s k ie czystej k r w i, z w y ją tk ie m b y c z k a B u e z. ro k u 1,943, s yn a ¡sprow adzonego p rze z N ie m c ó w z K o w n a M ik s a , k t ó r y b y ć m oże w y k a z u je dom ieszkę k r w i b iz o n a .
R o zm ie s zczo n e d o tą d jeszcze na 4-c'h w z g l.
5-cilu k w a te ra c h z w ie rz y ń c a , liczącego 59 ha, na
te re n ie le ś n ic tw a Z w ie rz y n ie c , w odległości' 9
h a na zach ó d o d B ia ło w ie ż y , ¡przy szosie w io
d ącej do H a jn ó w k i, z a ż y w a ją tam dziś z n o w u
nas ze ż u b ry , o n g iś a tra k c ja ło w ó w kró lew skich , a obecnie z n a w c ó w i m iło ś n ik ó w ’ p r z y r o d y , staran n ej o p ie k i, chociaż i w s to s u n k u d o nich d a ją się o d c zu w a ć ¡pewne tru d n o ś c i aipro- w izaicyjm e p rz e ż y w a n e j obecnie d o b y , a to n a s k u te k o d cięcia d z iś oid naszej P u s zczy g łó w n y c h 'teren ó w łątko w y ch , w y s o k ic h cen o w sa ii so czystych pasz o k o p o w y c h , w reszcie z por w o d u mieobrodzeiniia w b ie ż ą c y m ro k u n a tere
n ie B iało sto ckiej! D y r e k c ji L a s ó w P a ń s tw o w y c h , k tó re j P u szcza B ia ło w ie s k a a d m in is tra c y jn ie p o d le g a , ż o łę d z i, ja k o cennej p aszy d o p e łn ia ją c e j. iN ie m n ie j d z is ie js i g o s p o d arze P u s z c z y i jej, zw ierzyń có w ', a, w ięc za ró w n o In ż . Z y g m u n t Ł u k a s ze w ic z,, D y r e k t o r L . P . (O k rę g u B iało s to ck ie g o , ja k i D r In ż . J. J.
K a rp iń s k i, D y r e k t o r O d d z ia łu In s ty tu tu B a d a w c ze g o L e ś n ic tw a , a zarazem ¡P a rk u N a r o d o w e g o i ¡M u z e u m P rz y ro d n ic z e g o P u s zcza ń s kie g o w B ia ło w ie ż y , m ając za sobą c a łk o w ite z ro z u m ie n ie i p o p a rc ie (Biiura O c h r o n y P rz y r o d y M in is te rs tw a L e śn ic tw a, s p o czyw ająceg o
¡w rę k a c h D y r e k t o r a tego B iu r a D r . S tefan a Jarosza, oraz K ie r o w n ik a R e fe ra tu P arku: (N a ro d o w y c h i R e z e rw a tó w In ż . T a d e u s z a Szczęsne
g o , d o k ła d a ją w s z e lk ic h starań , d la p r z e z w y c ię żen ia n a s trę cza ją cy c h się tru d n o ś ci i zapew n ie n ia żu b ro m , a ¡tak sam o in n e j z w ie rz y n ie re- zerw a to w e ji ( k o n ik i) , ja k n a jw ła ś c iw s z y c h w a r u n k ó w b y tu .
T o te ż ż u b r y nasze w ra c a ją z n o w u d o d o b re j k o n d y c ji i m o ż n a je o g lą d a ć z e s p ec ja l
n y c h tr y b u n w d o b ry m ¡zd ro w iu , ju ż to , ja k m a je s ta ty c z n ie k ro c z ą p o le ś n y c h p o lan ach z w ie rz y ń c a , ju ż to , jaik z a ja d a ją się, ¡paszą oraz k o rą d o s ta rc zan yc h im c o d z ie n n ie g ałęzi iw y i o s ik i, a lb o g d y w p ó łle żą c e ) p o z y c ji w y p o c zyw a ją c i p rz e ż u w a ją c , im itu ją z o d d a li, do z łu d z e n ia , p o s trzę p io n e p n ie z m u rs za ły c h d rze w , w ja k ie o b fitu je P uszcza.
T y m c za se m , m o n tu je się ju ż d la ż u b ró w w P u s z c z y B ia ło w ie s k ie j n o w y te re n z w ie rz y ń ca o p o w ie rz c h n i 12,1 ha, g ran ic ząc y z I V t ą i V j-tą k w a te rą z w ie rz y ń c a d o ty c h c za s o w e g o , na k tó r y m p o 1,6 la ta c h p rz e b y w a n ia na je d n e j i te j sam ej o g ra n ic zo n e j p rze s trze n i, ¡znajdą one zn aczn ie k o rz y s tn ie js z e w a r u n k i ¡bytu i ro z w o ju .
¡W b u r z liw ą noc w rześn ia u b ie g łe g o ro k u ro z e g ra ł się na te re n ie k w a te r I V i V naszego
z w ie rz y ń c a żu b ro w e g o n ie c o d z ie n n y d ra m a t.
Olto w n o c y , pod czas b u rz y , r u n ę ły 3 z b u tw ia łe p rzę s ła o g ro d z e n ia k w a te r y I V , n a terenie k tó re j p rz e b y w a ło 6 ż u b ró w . C z te ry z n ic h w y d o s ta ły się n a w olność, p o z a o b rę b k w a te r y , d w a d alsze, w t y m stary o d yn iec ¡Pliisz z ro k u 193|3, p rz e d o s ta ły się d'o< .sąsiedniej, k w a te r y V , g d zie ta k ż e z a w a liło ¡się 5 p rzęseł. S k u tk ie m te g o i te d w a o s o b n ik i z n a la z ły się ina w o ln o ś c i.
P o d c za s ¡gdy p ięć z ¡tych sześciu s z tu k u d a ło się za p ęd zić z p o w ro te m ¡do k w a te r, Pliisz u c ie k ł do p u s z c z y i h a s a ł po n ie j1 p rz e z k ilk a ty g o d n i.
Jed n eg o z g a jo w y c h , k t ó r y n a tk n ą w s z y się na P lis z a s z u k a ł ¡przed1 nilm s ch ro n ien ia n a d rze w ie , o b le g a ł w y s w o b o d z o n y z w ie rz p rzez sze
reg g o d z in , a p o te m , g d y ju ż g a jo w e m u u d a ło się z e m k n ą ć z d rz e w a , jeszcze p rzez d łu g ie go
d z in y k rę c ił się ro z ju s z o n y w o k ó ł niego . L ic z o n o się ju ż nawiet z ko n ie c zn o ś cią o d s trze le n ia P lis z a , gdiyż ja k o o d y n iec na s w o b o d z ie z g in ą łb y p ra w d o p o d o b n ie i ta k o d k u li k łu s o w n ik a . A t o l i w d n iu 2 2 .V . ber. k o lo go d z in y 16-tej, k u ogólniej radości w s z y s tk ic h ,
p o w r ó c ił F lis z ido p rz y g o to w a n e j i stojącej dlańo tw o re m k w a te ry I V , .zw ab io n y ro zsn u tą w t y m c e lu p o p rz e z p uszczę s m u g ą ©wisa, po c z y m trz y m a n a sp ecjaln ie w p o g o to w iu s traż leśna, z a m y k a ją c zręczn ie w ro ta k w a te r y , o d cięła m u o d w ró t.
,W ¡p rzeciw ień stw ie d o ż u b ró w , ze zw ie rz y ń c e m k o n ik ó w p o ls k ic h ty p u ta rp a n a leśne
go, p o ło ż o n y m w P u s zczy B ia ło w ie s k ie ) na p rz e s trz e n i 36 hia, p o d z ie lo n e j ma 6 k w a te r, ró w n ie ż n a te re n ie d z is ie js z e g o leśn ictw a (p r z e d w o jn ą n a d le ś n ic tw o iZ w ie rz y n ie c )1 obe
szli się N ie m c y z całą w ła ś c iw ą im b ru ta ln o ścią.
W lp ły w a ła na to b y ć m oże o ko liczn o ść, że w n a szy c h p o c zy n an ia ch n a d re g e ra c ją ta rp a n a leśnego 'chodziło o ¡polską in ic ja ty w ę i m y ś l h o d o w la n ą , k t ó r ą po o p a n o w a n iu P o ls k i trz e b a b y ło z d ła w ić , m im o , ż e ju ż p rz e d w ojną,, w s a m y m za ra n iu z a ło że n ia na te re n ie P u s zczy B ia ło w ie s k ie j z w ie rz y ń c a k o n ik ó w , ja k o o d d zie ln eg o re ze rw a tu , p rz e d s ię w z ię c ie nasze s p o tk a ło się w n a js zers zyc h fach o w ych , k o ła c h E u ro p y , n ie w y łą c z a ją c n ie m ie c k ic h , z ż y w y m za in te re s o w a n ie m i u zn a n ie m .
D l a z o o lo g ó w n ie m ie c k ic h , czem u ju ż
p rzed w o jn ą n ie je d n o k ro tn ie d a w a li o n i w y ra z ,
z w ie rz y n ie c koniaków w Buiszczy B ia ło w ie s k ie j .p rze d s ta w iał ty m ż y w s z y p rz e d m io t zain tereso w a n ia , że s yn o w ie znanego ongiś p ro f. d r . L u d w ik a H e c k a , p o p rz e d n ie g o d y r e k to r a b e rliń skieg o o g ro d u zo o lo g iczn eg o , a m ia n o w ic ie zn a n i m i d o b rz e p rz e d w o jn ą p ro f. d r. L u tz H eick, ostatn i d y r e k to r tego o g ro d u zo o lo g ic z
nego o raz (jego b ra t H e in z H e c k , d y re k to r o g ro d u zo o lo g iczn eg o w H e lla b ru m n p o d M o n a c h iu m , re a lizu ją c ideę sw ego ojca, p ra c o w a li p rz e d w o jn ą .nad reg e n e ra c ją w ¡N iem czech d u żego tu r a e u ro p ejsk ie g o i(dlzikiiego p rz o d k a n a
szego b y d ła d o m o w e g o )', a ró w n o le g le ze m ną, a to li w ó w czas baz ja k ie jk o lw ie k w z a je m n e j w ie d z y i zale żn o ś ci, p o d ję li p ró b ę re k o n s tru k cji ¡dzikiego k o n ia leśnego d a w n e j G e rm a n ii, zm ierza ją c do te g o celu na w rę c z o d m ie n n e j n iż ¡ja d ro d z e , a1 m ia n o w ic ie n a d ro d z e ¡skom pli
k o w a n e g o k rz y ż o w a n ia .p o m ię d z y ¡sobą m a ły c h k o n i ró ż n y c h ras, a n a w e t ty p ó w .
T o te ż n ie b y ło d la ¡mnie n ie s p o d z ia n k ą , g d y w k s ię d z e p a m ią tk o w e j gości m u z e u m b ia ło w ie s k ie g o , k tó ra zach o w ała się w B ia ło w ie ż y ¡po d zie ń ¡dzisiejszy, p o d d a tą 19 styczn ia 1942, w ś ró d n a z w is k 5-ciu N ie m c ó w , k tó r z y b y li w ó w cza s w B ia ło w ie ż y , o g lą d a li k o n ik i,
i w y z n a c z y li n a w y w ó z d o N ie m ie c 2 2 n a j
lepsze i m ajtypow isze s p o ś ró d n ich -okazy, w y c z y ta łe m ró w n ie ż n a z w is k a b raci H o c k ó w . N ie s p o d z ia n k ą n a to m ia s t p o z o s ta je , ¡że ¡nie k to in n y , a le w ła ś n ie p ro f. d r . L u t z H e c k , p o k t ó r y m m o żn a b y ło nie sp o d zie w a ć ¡się te g o , p o d czas w o jn y „ d ie oberste N a tu rs c h u tz b e h ó rd e ’ N ie m ie c , z d e c y d o w a ł się w y rw a ć nasze k o n ik :, m ające p rz y w ró c ić Buiszczy B ia ło w ie s k ie j o d w iec zn e g o jeji m ies zk ań ca , z n a tu ra ln e g o ich ś ro d o w is k a i p rz e rw a ć w ten sposób b r u ta l
nie h o d o w la n y e k s p e ry m e n t, m ają c y s łu ży ć nauce, w ła ś n ie , p rz e z n ie p rz e ry w a n ą ciągłość, o b lic zo n ą n a d a ls z ą m etę-
IW c h w ili w y b u c h u w o jn y , w ro k u 1939, lic z e b n y stan k o n ik ó w ¡w B o szezy B ia ło w ie skiej ¡w yn o sił łą c zn ie 40 ¡sztuk, w c z y m 5 ogier- k ó w i 14 k la c z e k m a te ria łu w y jś c io w e g o , ¡w y
s z u k a n y c h p rzeze m inie z nie la d a m o zo łe m ii n a b y ty c h p r z y c z y n n e j i m a te ria ln e j p o m o c y ów czesn ego S zefo stw a R em ontu, w latach 1936 — '1939, n a te re n ie ró ż n y c h p o w ia tó w w sch o d n ich i p o łu d n io w y c h ziem Boisk,i, oraz 21 s z tu k ju ż z ¡p rzy c h ó w k u p u s zczań skieg o ,
a m ia n o w ic ie 2 z ro c zn ik a 1937, 6 z ro c z n ik a 1938 i 13 z ro c z n ik a 1939.
W ś r ó d ¡k o n ik ó w w y jś c io w y c h , n ie k tó re s z tu k i o k a z a ły się na p o d s ta w ie ic h p o to m s tw a m a te ria łe m szczeg ó ln ie w a rto ś c io w y m , a w ś ró d p rz y c h ó w k u m ie liś m y ju ż p rz e d w o jn ą w zw ie
rz y ń c u p u s zc za ń s k im , w ła ś n ie n a s k u te k t r a f nie d o b ra n e g o m a te ria łu w y jś c io w e g o , ta k ie cenne ¡osiągnięcia i ¡osobliw ości zo o lo g iczn e dio za n o to w a n ia , ja k szereg ¡d ziko u m aszczo n ych o s o b n ik ó w p erio d yczm ie b ie le ją c y c h w zim ie , a lb o ¡pierwsze o s o b n ik i ¡o k r ó tk ie j, s z ty w n e j, stojącej ¡g rzyw ie, ¡cesze k o n ia d z ik ie g o , iz k t ó ry c h p o d ty m w z g lę d e m w y b ija ła się na ¡czoło w y ją tk o w o p ię k n a , h a rm o n ijn a i s iln ie ¡pręgo- w a n a ,,S a s a n k a b ia ło w ie s k a " z r o c z n ik a 1939.
W s p o m n ia n e p e rio d y c z n e b ie le n ie n ie k tó ry c h k o n ik ó w p u s zc za ń s k ic h , p o łąc zo n e u nilch
•z p e rio d y c z n ą , d w u k r o t n ą w r o k u , zm ia n ą
sierści, w ła ś c iw ą z w ie rz ę to m d z ik im , p r z y p o m in a s to s u n k i ¡zachodzące u n a szy c h ¡gronosta
jó w , o ra z u n ie k tó ry c h d z ik ic h z w ie rz ą t p o la r
n y ch . i ro z w ią z u je d o ty c h c z a s o w ą za g a d k ę ty c h d z ik ic h b ia ły c h k o n i z p rz e d p rzes zło 2 0 0 0 la t, o k tó ry c h ¡słynny H le ro d o t w 5 2 r o z d zia le I(V k s ię g i sweji H i s t o r ii w s p o m in a , że m ia ły się paść u b rz e g ó w je z io ra zw a n e g o
„ m a tk ą H y p a n is a " , g d y ż w y p ro w a d z a n o z n ie
go w ó w c za s m . i. s c y ty js k i B o h ( H y p a n is ) . O tó ż , p o n ie w a ż to h ip o te ty c zn e , ja k się p ó ź n ie j o k a z a ło , je z io ro , o kreślan e p rzez ojca k a rto g ra fii p o ls k ie j z X iV iI w ie k u , W a p o w s k ie g o , ja k o
„b a g n a a m a d o c k ie “ , b y ło w ś w ie tle n o w s zy c h p rz e d w o je n n y c h b a d a ń w spółczesn eg o k a r to g ra fa k ra k o w s k ie g o , K . B u c z k a , ¡niczym in n y m , ja k B ło ta m i B o łeskim li, k tó re s ą s ia d u ją z P u s zczą B ia ło w ie s k ą , n ie u leg a p rze to ¡w ą tp li
w o ś c i, że o d tw o rz o n e w Buszcizy B ia ło w ie s k ie j k o n ik i b ielejące zim ą o d tw a rz a ją ró w n o cześn ie te d z ik ie b ia łe k o n ie leśnie ¡(ta rp a n y le ś n e ), o k tó ry c h p is a ł H e ro d o t, a k tó r e d la zo o lo g ó w i in n y c h p r z y r o d n ik ó w p rz e d s ta w ia ły d o tą d za g a d k ę n ie la d ą .
iZ w y m ie n io n y c h w y ż e j 4 0 k o n ik ó w p rz e d w o je n n y c h ¡p rzetrw ało ¡po d z ie ń ¡dzisiejszy w z w ie rz y ń c u Buszcizy B ia ło w ie s k ie j z a le d w ie 5 s z tu k , w c z y m 1 d ru g o rz ę d n y o g ie re k i 1 sta
ra, m n ie j w a rto ś c io w a k la c z z m a te ria łu w y j
ściow ego, o raz 3 cenne k la c z e iz p rz y c h ó w k u ro k u 1939. R e s z tę ty c h k o n ik ó w s p o tk a ły lo
7
sy n astę p u jąc e : 2|0 w y w ie ź li N ie m c y , 9 p a d ło lu b zostało z g ła d z o n y c h , 4 z a g in ę ły na razie b e z śladu., ¡(są ¡być m oże po s tro n ie s o w ie c k ie j), 2 d o s ta ły się podczas w o jn y w ręce p r y w a t
n y c h n a b y w c ó w iz o k o lic y B ia ło w ie ż y .
P o za t y m b y ły i w ś ró d k o n ik ó w n a tu ra ln e p r z y b y tk i z u ro d z e n ia w latach 1 9 4 0 — 1945 o raz ró ż n e u b y t k i z p rz y c h ó w k u ty c h la t, k t ó ry c h d o k ła d n e ilo śc io w e u jęc ie w y m a g a g ru n to w n i ejszeigo jeszcze z b a d a n ia , dla w y ś w ie tle n ia p e w n y c h n ieja s n o ś ci.
Z n a c z n a ś m ierteln o ść n o w o n a ro d z o n y c h ź re b ią t ( w p ie rw s z y m t y g o d n iu ich ż y c ia ), ja k a n a te re n ie naszego zw ierzyń ca, m ia ła m ie j
sce w r o k u 1941, za czas ó w a d m in is tra c ji s o w ie c k ie j, p o r a z p ie rw s z y o d is tn ie n ia tego z w ie rz y ń c a , a k tó ra o m io tła w ó w cza s ¡ponad 50% całego p rz y c h ó w k u z tego ro c z n ik a z p o w o d u 'b ieg u n ki ź re b ią t i(o o łib a ik c y lo za ), p o zo s taw a ła w diużej m ie rz e w z w ią z k u z ó w czes
n y m „-grzechem p rz e c iw n a tu rz e “ ,, trz y m a n ia k la c z y , m a ją c y c h ro d zić , n a ¡k ilk a ty g o d n i p rz e d oźreb ienieim i w ¡okresie oźreibień, w o d d z ie ln y c h k la tk a c h , o d czego n a ło n ie P u s zczy z d o ła ły ju ż one o d w y k n ą ć , alb-o ¡do czego nie b y ły p rz y z w y c z a jo n e , w w a ru n k a c h ta m te j
szej p ó łd z ik ie j h o d o w li.
¡N ie m c y w y w ie ź li z, P u s zczy B ia ło w ie s k ie j w trze c h e k s p e d y c ja c h łą c zn ie 32 n a jp rz e d n ie j
s zych o k a z ó w , a m ia n o w ic ie z m a te ria łu p rz e d w o je n n e g o 20, resztę, tj. 12 s ztu k , ¡już z p r z y c h ó w k u w o je n n e g o .
,T a k w y g lą d a ła o p ie k a n ie m ie c k a .¡n a te re nie P u s z c z y B ia ło w ie s k ie j w o d n ie s ie n iu do z w ie rz y ń c a k o n ik ó w , k tó r ą m o ż n a jeszcze u z u p ełn ić in n y m i „ p rz e ja w a m i z a in te re s o w a n ia “ n ie m ie c k ic h m iło ś n ik ó w z w ie rz ą t i p r z y r o d y d la n a szy c h k o n ik ó w , ja k k o n s u m o w a n ie ¡mię
sa c h o ryc h ¡(¡czy n a p ra w d ę c h o ry c h ? ) i d o b ija n y c h iz ¡tego p o w o d u ¡sztuk, ¡oraz z u ż y tk o w y w a - nie ich cenn ych p rę g o w a n y c h s kó r, n a d a ją c y c h się ¡do z b io ró w m u zea ln y c h , n a p ry w a tn e cele
■odzieżowe n ie m ie c k ic h ,,'R e v ie rfo rs te ró w “ .
¡N a to m ia s t a d m in is tra c ja s o w ie c k a , z a ró w n o w latach 4939 — 1941, ja k i p o w y p a rc iu N ie m c ó w z P u s zczy B ia ło w ie s k ie j w p o ło w ie lip ca 4944, d a rz y ła z w ie rz y n ie c k o n ik ó w nie m n ie js z y m za in te re so w a n ie m i n ie m n ie js zą o p ie k ą , n iż z w ie rz y n ie c ż u b r ó w , a ta k ż e M u zeu m , P a rk N a r o d o w y i in ne o b ie k ty i urzą-
dizenia n a u k o w e P u szczy B ia ło w ie s k ie j. S p ro w a d z a ła ona na je j te re n n a u k o w c ó w i s tu d e n tów,, o raz u rz ą d z a ła k u rs y leśne.
O b e c n y stan lic z e b n y k o n ik ó w re z e rw a to w y c h , p o w ię k s z o n y po stratach ¡i1 ¡u b ytkach w o je n n y c h p rz e z re s z tk i p rz y c h ó w k u z la t 1 9 4 2 — 1945, w y n o s i w te j ¡chwili 15 s z tu k , w c z y m 4 ogieirki i 44 k ła c z e k .
J a k k o lw ie k b r a k w ś ró d n ic h w ie lu cen
n y c h o s o b n ik ó w p rz e d w o je n n y c h , a zw łaszcza m ęs kich p o to m k ó w ogierfców tej k la s y , ¡co n ie ż y ją c e ju ż d z iś 1L ilip u t i T reif, d a się n ie w ą tp li
w ie o dczuć, przecież, n a d ro d z e o d p o w ie d n ie g o d o b o ru p o z o s ta ły c h ¡n ie d o b itk ó w , ¡można — z d a n ie m m o im — o c ze k iw a ć d a ls z y c h .postę
p ó w n a d ro d ze k u reg en eracji ‘ta rp a n a leśneg o w P u s zczy B ia ło w ie s k ie j. ¡A m ie jm y n a d z ie ję , że z a m ie rz o n a .akcja re w in d y k a c y jn a , zm ie rza ją c a d o o d z y s k a n ia z p o w ro te m szczególnie w a rto ś c io w y c h k o n ik ó w , w y w ie z io n y c h przez N ie m c ó w z P u s z c z y , ¡choćby ty lk o częściow ym zo s ta ła u w ie ń c z o n a s k u tk ie m , w z m o c n i p o d s ta w y n a s ze j ¡dalszej p ra c y , p o d e jm o w a n e j o b e c n ie i że b ę d z ie o n s łu ż y ć , ja k d o tą d 1, ro z b u d o w ie za p is a n e g o ju ż w lite ra tu rz e p o lsk ie g o
d o ro b k u n a u k o w e g o .
iMuz-eium P rz y ro d n ic z e m u P u s z c z a ń s k ie m u i je g o n ie s tru d z o n e m u ¡tw ó rcy i ¡d y re k to ro w i p o ś w ię c iłe m ju ż p o w y ż e j k r ó tk ie w z m ia n k i, ale b yć m oże, ¡że n a w e t ¡nile je d e n z n aszych p rz y r o d n ik ó w ¡nie w ie d o tą d ¡o ty m , że m u z e u m ito, je g o z b io ry ' p rz y ro d n ic z e i b ib lio te c z n e , to ¡cen
n y i n ie w ą tp liw ie n ie dość d o c e n ia n y i ¡nauko
wej w y z y s k a n y d o tą d , w a rs z ta t p ra c y n a u k o w e j, w k tó ry m , p r z y r o d n ik , in te re s u ją c y ¡się p ro b le m a m i z e sp o łó w flo r y i fa u n y p u szczań s k ie j, o raz w szczególności ¡b io lo g ią lasu , z n a j
d zie ¡n ie w ą tp liw ie w ie le cen n ych m a te ria łó w d o w z b o g a c e n ia , u z u p e łn ie n ia i p o g łę b ie n ia sw ej w ie d z y .
T o też ¡obecni g o sp o d arze P u s zczy B ia ło w ie s k ie j jiuż d ziś za b ie g a ją u s iln ie ¡o ¡to, b y ¡dla d o b ra i p o ż y tk u ¡tych, k tó r z y zechcą z n o w u — po la ta c h wtojiny — k ie ro w a ć sw e k r o k i d o B ia ło w ie ż y , ¡celem k o rz y s ta n ia z jej b o g a c tw p r z y ro d y i u rz ą d z e ń n a u k o w y c h , zo s ta ły n a czas u sunięte ślaidly u s z k o d z e ń w o je n n y c h ze ścian i s u fitó w g m ac h u m u zea ln e g o , ta k , b y żaden
¡spóźnio ny re m o n t ¡nie z a k łó c a ł p o te m ciszy,
ż ą d n y m w ie d z y .
D l a .n ajo góln iejszej o rie n ta c ji w o b e c n y m stanie ilo ś c io w y m o k a z ó w m u z e a ln y c h i z b io ró w b ib lio te c z n y c h M u z e u m P rz y ro d n ic z e g o ' P u szczań skieg o , niechaj p o s łu żą następujące dane lic z b o w e : p la ż y : 5 g atu n kó w ., rep re zen to w a n y c h p rz e z 5 o k a z ó w , g a d y : 3 g a tu n k i — 5 o k a z ó w , ryłby : 16 g a tu n k ó w — 16 o k a z ó w , p ta k i: 183 g a tu n k i — 5 27 o k a z ó w , s z k ie le ty p ta kó w .: 5 g a tu n k ó w — 5 o k a z ó w , g n ia zd a p tasie: 9 .g a tu n k ó w — 13 o k a z ó w , ja ja ptasie:
1.45 g a tu n k ó w — 3 7 6 o k a z ó w , ssaki: 41 g a tu n k ó w — M O o k a z ó w , s z k ie le ty s sa k ó w : 7 ga
tu n k ó w — 'lii o k a z ó w , c z a s z k i s sa k ó w : 6 ga
tu n k ó w — 12 o k a z ó w , ro g i i z r z u ty : 2 g a tu n k i — 16 o k a z ó w , n a d to liczn e a lb u m y p ię k n y c h i p o u c za ją c y c h zd ję ć fo to g ra fic z n y c h , o raz 2 m a p y p la s ty c zn e i tu ry s ty c z n e z ,r. 193 8 i in . B ib lio te k a m u z e a ln a o b e jm u je 1103 d zie l i 1 0 0 czaso p ism .
O d d z ie ln e la b o ra to ria , p o d le g ając e , po
d o b n ie ja k i opisane M u z e u m P rzy ro d n ic z e Puszczańskie,, O d d z ia ło w i In s ty tu tu B a d a w czego L e ś n ic tw a w B ia ło w ie ż y , a m ia n o w ic ie L a b o ra to riu m B io lo g ic z n e i B a k te n o lo g ic z n o
Ł o w ie c k ie , pom ieszczo n e n a teren ie .B o tan icz
n eg o P a rk u P ałaco w eg o , liczącego 50,11 h a p o w ie rz c h n i, w tz w . „ D o m u M a r s z a łk o w skim ". p rz e d s ta w ia ją specjalne w a rs z ta ty .pra
c y n a u k o w o - b a d a w c z e j. Są one w y p o s a żo n e w osobną b ib lio te k ę fa c h o w ą i s kład a się n a n ie szereg m a ły c h sal i pokoi,, słu żących ju ż to ja k o p ra c o w n ie k ie ro w n ik a i p o m o c n ic zy c h sil n au ko w ych ., ju ż to d o b a d a ń i prac s p e c ja l
n y ch , ja k n p . b a k te rio lo g ic z n a , sek c yjn a, p re p a ra tó w i z b io ró w , o raz in n e po m o cn icze. L a b o ra to ria te ro z p o rz ą d z a ją ró w n ie ż p o m ie szczeniem do h o d o w li .m ałych z w ie rz ą t d o ś w ia d c za ln y c h , lo d o w n ią , o raz k re m a to riu m do p alen ia z w ło k padte.j z w ie rz y n y ło w n e j, a na
c zeln ym ich zadaniem , jest stała o p ie k a nad zd ro w o tn o ś c ią z w ie r z y n y p u s z c z a ń s k ie j, ze szczególnym , u w z g lę d n ie n ie m z w ie rz y n y rezer
w a to w e j .
IW ip ra w d zie D o m M y ś liw s k i, o b e jm u ją c y sch lu d n e i zaciszne p o k o je gościnne jest obec
nie, je d y n ie w p o ło w ie ty lk o u m e b lo w a n y i
b ra k w n im .jeszcze m a te ra c ó w i dostatecznej
ilości p ościeli* przecież je d n a k g o ścin n i gosp o -
d arze, p ra g n ą c y w id z ie ć w P u s zczy ja k n a j
szersze za s tę p y p r z y r o d n ik ó w i m iło ś n ik ó w p rz y ro d y , u m ie ją ta k ja k o ś w y ró w n y w a ć te c h w ilo w e b ra k i, że się ich n ie czuje, a d o p ro w a d z o n y ju ż d o stan u u ży w a ln o ś c i s tary D w o r e k M y ś liw s k i z r. 1845, słu żą cy p rz e d w o jn ą za p o m ieszczen ie k a s y n a m y ś liw s k ie g o i restau ra
cji, p o z w a la ż y w ić n a d z ie ję , że w p rzy s zło ś c i
¡także d zis ie js ze tru d n o ś c i aprowiza-cyjm e w B ia ło w ie ż y , z w ią z a n e n ie w ą tp liw ie z o b e c n y m i z m ia n a m i g ra n ic z n y m i i tru d n o ś c ia m i k o m u n i
k a c y jn y m i, zióstanąi usunięte,! ¡tak, iż nasza u ro cza P u szcza B ia ło w ie s k a b ę d z ie się m o g ła z n o w u zaroić o d m iło ś n ik ó w p r z y r o d y i o tw o rz y ć p rz e d n im i, n a n o w o , n ie z g łę b io n ą skarb n icę s w y c h tajem n ic i b o g a c tw .
C o się ty c z y o b ecn eg o s tan u z w ie r z y n y ło w n e j na te re n ie P u s zc zy B ia ło w ie s k ie j, to tru d n o d z iś jeszcze, zw łaszcza w o b e c bieg.nąi- cej p rz e z P uszczę g ra n ic y , o p ero w ać ¡jakim iś k o n k re tn ie js z y m i d a n y m i. M o ż n a j e d y n ie o g ó l
n ie p o w ie d zie ć , że ma t y m o d c in k u s tra ty są w ie lk ie i to z a ró w n o ma s k u te k s am ych ¡działań, w ojen nych,, j a k i w szczególności r-ó zw ielm o ż- mionego k łu s o w n ic tw a . I ta k , z za c ze rp n ię ty c h w B ia ło w ie ż y d a n y c h w y n ik a , ż e n a jw ię k s z e są one w stainie jeleni,, sarn i d z ik ó w . G d y w ro k u 1 9 3 9 lic z e b n y stan tych z w ie rz ą t w y n o s ił w p rz e lic z e n iu ma te re n P u s zc zy , b ę d ą c y obec
nie w n a s zy m p o s ia d a n iu , d la je le n i 100 0 s ztu k , d la sarn 2 20 0 , d la d z ik ó w 1(200, d z is ia j, (s ta n z 1 .X .1 9 4 5 ), w y n o s i om za le d w ie , co ¡następuje:
d la je le n i ca ,140, d la1 sarn -ca 350, d la -d z ik ó w ca.
3 0 0 ¡sztuk. T a kże - losie- zo s ta ły w y b ite : P rze d w o jn ą b y ło ich 9, p o -objęciu obecnej -części P u s z c z y w polskie- w ła d a n ie n o to w a n o 1 ro g a la i 1' kl-em pę -z ło-szaikiem, a obecnie są -w iad o m ości ju ż ¡tylko o- je d n y m ro g a lu . N i e d ź w ie d z i b y ło p rz e d w o jn ą 4, obecnie z n a jd u ją się; na terenie naszej P u s zc zy ,' w P a r k u ¡N a ro d o w y m , ró w n ie ż 4 s z tu k i, ) ( ł m iś , 1 niedlźwiedzic-a i 2 piastun-y),, b ra k
¡natom iast p r z y c h ó w k u z la t w o je n n y c h . R ó w -
¡nie głuszce m o cn o u c ie rp ia ły w la tac h -dzielą
c y c h ¡nas o d w y b u c h u w o jn y . Prz,ed w o jn ą b y ło i-ch 2 3 0 , dziś; jest i-ch ca 6 5 , w c zym 15 sam có w .
M-o-cno ro z m n o ż y ły się n ato m iast w ilk i i -ry
sie,, n-a k tó r e w y p a d n ie ch yb a m yśleć © o b ła w a c h , g d y ż p o lo w a n ia -na- teren ie P u s z c z y d zi
siaj w -grę nie wcho-dzą. I ta k -stan r-ys-i je s t m i
m o w o je n n y c h u b y tk ó w -niezm ien iony (ca 40
¡sztu k), ¡stan w ilk ó w , k tó ry c h p rz e d w ojną- b y ło 3 0 , m ia ł się n a w e t p o tro ić . C o do in n y c h z w ie rz ą t i p ta k ó w : L is ó w b y ło 200, ¡jest ca 250, b o r s u k ó w b y ło i je-st 20, w y d r było- 15, jest
¡1.0, k u n b y ło i jest -150, tc h ó rz y b y ło 150, jest -ca 100, cie trze w i b y ło ¡100 je s t ca 50, w reszcie ja r z ą b k ó w b y ło 1500, jest ca 1000.
N a terem Puszcz-y, ¡do rz e c z k i S o ło m im ki, p ły n ą c e j d ziś za g ran icą, w p r o w a d z iły S o w ie t y -podczas w-oj-ny pie-rws-zego b o b ra , o k tó re g o lo sach b r a k obecnie b liż s z y c h d a n y ch .
iDiO-chodżą do B ia ło w ie ż y -słuchy, ja k o b y ma te re n ie P u s zc zy B ia ło w ie s k ie j -miały uka-zać się ja k ie ś b liż e j -nie ¡określone, a- nie znane g a jo w y m zw ierzęta;, n-ie jest p rzeto w y k lu c z o n e , co a to li w y m a g a s p ra w d ze n ia , że być m-oże N ie m c y w p r o w a d z ili d o P u s zczy p o d czas s w e j o k u p a c ji -pojedyncze o k a z y regene
ro w a n y c h p rz e z H e o k ó w „ tu r ó w 1’.
B u d y n e k przedwoj-em n ego- ¡Im spektoraiu Ł o w ie c tw a , na teren ie b o ta n ic z n e g o -parku pa
ła c o w e g o , -spłonął w r o k u 1940 p rz y p a d k o w o , za czasów adlm iinistracji s o w ie c k ie j. U r z ą d Iin- -spekto-ra-tu Ł o w ie c tw a zo stał z a s tą p io n y obec
nie p rzez u rz ą d Ł o w c z e g o P u s zczy , -któ rym jest -p. E d m u n d iW agn-er, d a w n ie js z y P o d ło w - -czy P u s zc zy , z ła t p o p rz e d z a ją c y c h p o p rz e d n ią w o jn ę ś w ia to w ą -
* 1
* *
