Rynek mleka w Polsce

Rynek mleka

w Polsce

Rynek mleka w Polsce

Produkcja mleka należy do najważniejszych gałęzi gospodarki rolnej w Polsce. Ma duże znaczenie ekonomiczne, ponieważ jest źró- dłem utrzymania dla wielu gospodarstw rol- nych oraz pełni rolę zaplecza surowcowego dla krajowego przemysłu mleczarskiego. Produkty przetwórstwa mleka stanowią także niezbęd- ny surowiec w wielu dziedzinach przemysłu spożywczego oraz w przemyśle farmaceutycz- nym. Na przestrzeni lat polski przemysł mle- czarski podążał za zmieniającymi się uwarun- kowaniami rynkowymi, których efektem była koncentracja produkcji i przetwórstwa mleka.

Nowoczesne zaplecze technologiczne, wyso- ka jakość surowca oraz produktów mlecznych sprawia, że krajowy przemysł mleczarski jest konkurencyjny na rynku międzynarodowym, a dostępna oferta asortymentowa dostosowy- wana jest do zmieniających się uwarunkowań rynkowych i preferencji konsumentów.

Mleko i przetwory mleczne są podstawowymi

produktami żywnościowymi i strategicznymi artykułami handlowymi. W 2019 r.

wartość towarowej produkcji mleka w Polsce wyniosła 16,1 mld zł wobec 7,9 mld zł w roku akcesji Polski do Unii Europejskiej. Udział towarowej produkcji mleka w wartości towarowej

produkcji rolniczej utrzymuje się na poziomie 16–19%.

Produkcja globalna (w mln zł)

Wyszczególnienie 2004 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Wartość globalnej

produkcji rolniczej 69 748 105 345 98 638 103 357 115 612 112 638 120 548 Wartość globalnej

produkcji mleka 10 213 17 317 14 652 14 279 18 514 18 556 18 909 Udział produkcji mleka

w globalnej produkcji rolniczej 14,6% 16,4% 14,9% 13,8% 16,0% 16,5% 15,7%

Produkcja towarowa (w mln zł) Wartość towarowej

produkcji rolniczej 46 227 76 701 74 203 76 546 85 072 85 870 90 427 Wartość towarowej

produkcji mleka 7 864 14 387 12 212 12 103 15 881 15 797 16 063 Udział produkcji mleka

w towarowej produkcji rolniczej 17,0% 18,8% 16,5% 15,8% 18,7% 18,4% 17,8%

Tabela 1. Globalna i towarowa produkcja mleka w Polsce

Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii KOWR na podstawie danych GUS.

Wyroby mleczarskie stanowią ważną grupę asortymentową w produkcji sprzedanej prze- mysłu spożywczego i tytoniowego – w 2019 r.

ich udział wyniósł 12%. Wartość sprzedaży przemysłu mleczarskiego w 2019 r. osiągnęła poziom ponad 31 mld zł, tj. dwukrotnie wyż- szy niż w roku wejścia Polski do UE.

Polska, z uwagi na korzystne warunki przyrod- nicze i długą tradycję chowu bydła, jest szcze- gólnie predysponowana do rozwijania produk- cji mleka. W latach 70. XX w. pogłowie bydła w Polsce osiągało 13 mln sztuk, w tym około 6 mln sztuk stanowiły krowy. Po urynkowieniu gospodarki w latach 90. krajowe stado bydła ulegało stałej redukcji, do 5,2 mln sztuk w roku 2004. Po akcesji Polski do Unii Europejskiej

rozpoczął się proces modernizacji zaplecza produkcyjnego, przy jednoczesnej koncen- tracji produkcji. Działania te doprowadziły do redukcji liczebności stada bydła mlecznego w Polsce. W grudniu 2019 r. liczba krów ogó- łem w Polsce wynosiła 2,4 mln sztuk i była o około 1% mniejsza niż w 2018 r. i o ponad 13% mniejsza niż w roku 2004.

Konieczność konkurowania z osiągającym wysoką wydajność rolnictwem zachodnioeu- ropejskim, wzrost wymagań sanitarno-wete- rynaryjnych, realizacja krajowego programu rekompensat (w latach 2007–2009) wypła- canych mniejszym producentom (posiadają- cym kwoty mleczne do 20 ton) za rezygnację z produkcji mleka¹ oraz zawirowania koniunk-

737 730 657

495 444 428

380 357

305 266 241 234 2,75 2,75 2,68 2,63 2,55 2,48 2,41 2,34 2,29

2,14 2,15 2,20

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00

0 150 300 450 600 750 900

2004 2005 2007 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2016 2017 2018

mln sztuk

tys. gospodarstw

Gospodarstwa posiadające

krowy ogółem Pogłowie krów mlecznych

(średnio w roku)

Wykres 1. Gospodarstwa rolne posiadające krowy oraz pogłowie krów mlecznych w Polsce

1 W Polsce unijny mechanizm kwotowania produkcji mleka był realizowany w latach kwotowych 2004/2005–2014/2015.

Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii KOWR na podstawie danych GUS.

2 Rynek mleka w Polsce

turalne na globalnym rynku mleka, przyczyniły się do koncentracji jego produkcji w Polsce.

W 2018  r. na terenie Polski działalność pro- wadziło 234 tys. gospodarstw rolnych utrzy- mujących krowy wobec 737 tys. gospodarstw w roku akcesji Polski do Unii Europejskiej.

Postępujący proces koncentracji chowu oraz systematyczna poprawa technologii pro- dukcji i genetyki bydła mlecznego skutkują wzrostem mleczności. Według danych GUS w Polsce w 2019 r. od jednej sztuki uzyskiwa- no przeciętnie blisko 6 tys. kg mleka wobec

ponad 3 tys. kg na początku lat 90. XX w.

Jednocześnie wzrosła towarowość produk- cji, która w roku 2019 osiągnęła poziom 86%

(wobec 72% w 1999 r. i 76% w 2004 r.).

Skala produkcji mleka – rosnąca od wejścia do UE – powoduje, że Polska pozostaje waż- nym światowym oraz unijnym producentem.

W 2018 r. w rankingu największych producen- tów mleka w UE Polska zajmowała czwartą po- zycję, po Niemczech, Francji i Wielkiej Brytanii, a na świecie – 12. lokatę, z 2% udziałem w pro- dukcji globalnej².

2 Dane za 2018 r. według Food and Agriculture Organization of the United Nations, data odczytu: 15.07.2020 r.

1 700

4 270 4 511

5 590 6 346

7 057 7 190

8 063 8 140

8 604 9 895

10 463

0 2 000 4 000 6 000 8 000 10 000 12 000

Indie Nowa Zelandia Federacja Rosyjska Chiny

Polska

Niderlandy Francja Kanada Niemcy Wielka Brytania Japonia Dania USA

1998 2008 2018

7 358 Wykres 2. Wydajność krów mlecznych w wybranych krajach (w kg/szt.)

Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii KOWR na podstawie danych Food and Agriculture Organization of the United Nations, data odczytu: 15.07.2020 r.

1998 2008 2018 14,2

15,3 16,7

20,0 21,4

25,5 30,3 30,7 33,1

33,8

89,8 98,7

163,1

0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 120,0 140,0 160,0 180,0

Polska

Wielka Brytania Pakistan Turcja Nowa Zelandia Francja Federacja Rosyjska Chiny Niemcy Brazylia Indie USA UE-28

Wykres 3. Produkcja mleka krowiego w wybranych regionach świata (w mln ton)

Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii KOWR na podstawie danych Food and Agriculture Organization of the United Nations, data odczytu: 15.07.2020 r.

4 Rynek mleka w Polsce

W 2019 r. krajowa produkcja mleka krowiego osiągnęła poziom 14,5 mln ton wobec 11,8 mln ton w 2004 r. (wzrost o 23%).

W Polsce krowy mleczne są utrzymywa- ne głównie w gospodarstwach indywidual- nych (około 95% krajowego pogłowia tych zwierząt). Pomimo procesów konsolidacji w 2019  r. gospodarstwa utrzymujące mniej niż 20 krów stanowiły około 30% ogółu go- spodarstw prowadzących produkcję mleka.

Sytuacja ta umożliwia wykorzystanie pastwisk w chowie tych zwierząt. Pastwiska poza natu- ralną paszą zapewniają także – bez szkody dla środowiska – dobrostan utrzymania stada.

Względy ekonomiczne powodują, że produk- cja mleka koncentruje się w Polsce central- nej i wschodniej, tj. na terenie województw:

mazowieckiego (23% łącznego pogłowia krów mlecznych), podlaskiego (20%), wiel- kopolskiego (12%), a także łódzkiego i war- mińsko-mazurskiego (po 8% udziału w kra- jowym pogłowiu), kujawsko-pomorskiego i lubelskiego (po około 6%). Rejony te, ze względu na sprzyjające warunki przyrodni- cze, tradycję, kulturę rolną oraz możliwość produkcji konkurencyjnych cenowo pasz ob- jętościowych, skupiają około 84% krajowego pogłowia krów mlecznych, a także realizują 86% dostaw mleka.

< 100 100–499 500–1000

> 1000 Skup mleka w mln litrów

Pogłowie bydła ogółem*

(w tys. szt.)

* Stan w grudniu Pogłowie krów mlecznych*

(w tys. szt.) 586

502

160123 207181

49 25

49 38 55 44

84 72 60 47

40 35 354

270

520 429 238168

179140 84 57 50 22

38 13

Mapa 1. Skup mleka oraz pogłowie bydła i krów mlecznych w poszczególnych województwach Polski w 2019 r.

Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii KOWR na podstawie danych GUS.

Polska znaczącym

producentem i eksporterem produktów mlecznych

Po akcesji Polski do Unii Europejskiej w bran- ży mleczarskiej podjęte zostały działania, których celem było sprostanie konkurencji na jednolitym rynku wspólnotowym. Rów- nocześnie, wraz ze zmianą oczekiwań kon- sumenckich oraz zniesieniem ograniczeń w dostępie polskich produktów do rynku unijnego, krajowe zakłady przetwórcze do- stosowywały profil produkcji do zapotrzebo- wania i systematycznie udoskonalały jakość oferowanych produktów. Dzięki inwestycjom w tym sektorze stworzono w Polsce nowo- czesną infrastrukturę w postaci spełniają- cych najwyższe standardy zakładów prze- twórczych.

Pod względem nowoczesności, różnorod- ności oferty asortymentowej i standardów sanitarnych polski przemysł mleczarski nie ustępuje zachodnioeuropejskiemu, a liderzy tego sektora dysponują technologiami na naj-

wyższym światowym poziomie. Poczynione inwestycje w rozwój zaplecza produkcyjnego zakładów zlokalizowanych na terenie kraju pozwoliły również na zwiększenie potencjału wytwórczego podstawowych trwałych pro- duktów mlecznych.

Przetwórstwo mleka jest jedną z nielicznych branż przemysłu spożywczego w Polsce, w której dominuje spółdzielcza forma gospo- darowania. Głównym uzasadnieniem działal- ności ekonomicznej spółdzielni mleczarskich funkcjonujących na terenie kraju jest osiąga- nie przez jej członków możliwie wysokich cen za mleko. Według danych KOWR (stan na 31 sierpnia 2020 r.) w Rejestrze Pierwszych Pod- miotów Skupujących mleko krowie znajdo- wało się 306 podmiotów skupujących, w tym 178 spółdzielni mleczarskich. W sierpniu 2020 r. w strukturze wszystkich podmiotów zajmujących się skupem mleka spółdzielnie stanowiły 58%.

Przed wejściem do UE głównymi odbiorcami artykułów mleczarskich z Polski były kraje

Wyszczególnienie 2004 2008 2010 2014 2016 2017 2018 2019

Mleko w proszku odtłuszczone

(w tys. ton) 135 120 93 179 163 154 168 161

Masło (w tys. ton) 177 182 174 180 204 212 222 237

Sery i twarogi (w tys. ton) 582 699 731 800 871 889 928 945

Lody (w mln litrów) 195 213 232 247 289 259 284 247

Jogurty i napoje fermentowane

(w mln litrów) 469 558 705 692 687 677 710 724

Serwatka (w tys. ton) 835 1123 1120 1377 1301 1795 1600 1720 Tabela 2. Produkcja przemysłowa produktów mlecznych w Polsce

Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii KOWR na podstawie danych GUS.

Spółdzielnie mleczarskie 178 podmiotów

Spółki z o.o.

59 podmiotów Osoby fizyczne*

52 podmioty

* prowadzące działalność gospodarczą

3,3%

0,9%

0,6%

0,3%

0,3%

19,3% 17%

58,3%

Wykres 4. Struktura pierwszych podmiotów skupujących w Rejestrze Pierwszych Podmiotów Skupujących mleko krowie

Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii KOWR na podstawie danych KOWR (stan na 31 sierpnia 2020 r.).

Europy Wschodniej. Konkurencyjna oferta i brak barier celnych w ramach wspólnego rynku spowodowały, że po akcesji do struk- tur europejskich głównymi partnerami han- dlowymi naszego kraju stały się państwa unijne.

Polska od akcesji do UE jest eksporterem netto produktów mlecznych, czemu sprzyja przede wszystkim dynamicznie zwiększa- jąca się wymiana towarowa z krajami UE.

W ogólnej wartości polskiego eksportu udział sprzedaży artykułów mleczarskich na rynek wewnątrzunijny w 2019 r. wyniósł 74%.

Rozwojowi eksportu towarzyszy zmiana struk- tury towarowej sprzedawanych za granicą produktów mlecznych. W wywozie dominują artykuły o wyższym stopniu przetworzenia, a udział produktów o charakterze surowco- wym i półfabrykatów maleje. Ma to przełoże- nie na rosnące przychody uzyskiwane przez krajowych eksporterów. W latach 2004–2019 wpływy z eksportu produktów mlecznych wzrosły blisko czterokrotnie – z 581 mln euro do 2290 mln euro. Największą dynamikę wzro- stu odnotowano w eksporcie lodów (17-krotny wzrost przychodów), mleka płynnego i śmieta- ny (15-krotny) oraz serwatki (9-krotny).

8 Rynek mleka w Polsce

sery i twarogi

Dominującą gałęzią krajowego przetwór- stwa mleka jest produkcja serów i twarogów.

Polska należy do znaczących światowych producentów tego asortymentu – jeste- śmy szóstym producentem serów na świe- cie (po: USA, Niemczech, Francji, Włoszech i Niderlandach) oraz piątym w Unii Europej- skiej, z 8% udziałem w unijnej produkcji. Od akcesji Polski do UE do 2019 r. produkcja

serów i twarogów w Polsce zwiększyła się z 582 tys. ton do 945 tys. ton. W strukturze produkcji tej grupy towarowej dominują sery twarogowe (51% udziału) i sery podpuszczko- we dojrzewające (39%), natomiast sery topio- ne stanowią 8%, a pozostałe sery – 2%.

Rosnąca krajowa produkcja przyczynia się do dynamicznego rozwoju eksportu serów i twa- rogów, które stanowią główną pozycję w kra- Wykres 5. Struktura towarowa eksportu produktów mlecznych z Polski

191 372 441

663 747 795

29

129 161

269

411 434

207

172

221

438

252 303

66

42

86

122

285 236

2136

63

101

194

218 195

11 21

43

18 50

23

78

126 180

104

125

132 18

120

21 15

132 15

581

943

1 208

1 914

2 179 2 249 2 290

0 500 1 000 1 500 2 000 2 500

2004 2009 2010 2014 2017 2018 2019

mln euro

Kazeina

Jogurty i napoje fermentowane Lody

Serwatka

Masło oraz tłuszcze mleczne Mleko zagęszczone w proszku Mleko płynne i śmietana Sery i twarogi

785 397 261 322 186 153 129

Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii KOWR na podstawie danych GUS i Ministerstwa Finansów.

Produkcja Eksport Import 582 606

646 670 699 717 731 754 794 821 800 833 871 889 928 945

81 105 121 134 155 144 152 152 178 208 207 223 235 246 261 259

9 15 19 27 30 39 45 51 51 61 66 76 88 95 94 104

0 250 500 750 1 000

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

tys. ton

Wykres 6. Polski handel zagraniczny serami i twarogami na tle produkcji krajowej

Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii KOWR na podstawie danych GUS i Ministerstwa Finansów.

10 Rynek mleka w Polsce

jowej ofercie eksportowej. W 2019 r. wywóz serów i twarogów wygenerował 35% (795 mln euro) wpływów uzyskanych ze  sprzedaży wszystkich produktów mlecznych, co ozna- czało ponad czterokrotny wzrost wartości od akcesji Polski do UE. Nieco mniej dynamiczny był wzrost wolumenu eksportu serów i twa- rogów, który w latach 2004–2019 zwiększył się ponad trzykrotnie, z 81 tys. ton do 259 tys.

ton. W strukturze wolumenu wywożonych z Polski serów i twarogów około 60% sta- nowiły sery podpuszczkowe dojrzewające, a największymi odbiorcami tych produktów były Czechy i Niemcy.

mleko płynne i śmietana

Nasz kraj jest znaczącym producentem mle- ka w UE, średnio z 8% udziałem w unijnej produkcji. Od wejścia Polski do UE rodzima

produkcja mleka z roku na rok systematycz- nie rośnie. W 2019 r. w Polsce wyproduko- wano blisko 3,5 mld litrów mleka płynnego przetworzonego (łącznie z mlekiem przerzu- towym do dalszej produkcji), o 66% więcej niż w 2004 r.

Polska należy także do czołowych unijnych producentów śmietany, ustępując jedynie:

Niemcom, Francji, Wielkiej Brytanii i Belgii.

W ostatnich ośmiu latach produkcja śmietany w Polsce była względnie stabilna i kształto- wała się w granicach 350–400 tys. ton.

Mleko płynne i śmietana są drugą grupą to- warową ze względu na wysokość przycho- dów uzyskiwanych z eksportu. Od akcesji Polski do UE do 2019 r. wartość eksportu mleka płynnego i śmietany zwiększyła się

piętnastokrotnie, z 29 mln euro do 434 mln euro. W bardzo dużym stopniu wzrósł też wolumen eksportu tej grupy towarowej.

W 2019  r. z Polski na rynki zagraniczne wywieziono 830 tys. ton mleka i śmietany, blisko szesnastokrotnie więcej niż w roku 2004. Głównymi odbiorcami tej grupy asor- tymentowej są kraje UE, do których w 2019 r.

skierowano około 83% wolumenu eksportu mleka płynnego i śmietany.

mleko w proszku

W krajowej produkcji proszku mlecznego dominującą pozycję zajmuje odtłuszczone mleko w proszku, które stanowi blisko 80%

proszku mlecznego wytwarzanego w Polsce.

Nasz kraj należy do czołowych producentów

OMP w UE, po: Niemczech, Francji i Belgii.

Udział Polski w unijnej produkcji tego asor- tymentu wynosi około 11%. Roczna krajowa produkcja odtłuszczonego mleka w proszku w latach 2004–2019 wynosiła od 93 tys. ton do 179 tys. ton. W 2019 r. w Polsce wyprodu- kowano 161 tys. ton OMP, o 19% więcej niż w roku akcesji Polski do UE.

Od wejścia Polski do UE do 2019 r. wartość eksportu proszku mlecznego zwiększyła się z 207 mln euro do 303 mln euro (tj. o 46%), podczas gdy wolumen wywozu wzrósł o 25%.

W 2019 r. przychody uzyskane ze sprzedaży zagranicznej tej grupy asortymentowej sta- nowiły 13% wartości całego polskiego eks- portu produktów mlecznych. Największymi

Produkcja Eksport Import 135 142

127 130

120 117 93

114 116 108

179

162 163 154

168 161

97 114

85 75

88 81 78 84

78 63

118 109

82 90 132

113

3 4 3 8 11 12

21 26

19 27 23 26

36 35 39 53

0 30 60 90 120 150 180

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

tys. ton

Wykres 7. Polski handel zagraniczny odtłuszczonym mlekiem w proszku na tle produkcji krajowej

Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii KOWR na podstawie danych GUS i Ministerstwa Finansów.

12 Rynek mleka w Polsce

odbiorcami eksportowanego z Polski mleka w proszku w 2019 r. były kraje pozaunijne (61% udziału w wartości), przede wszystkim:

Algieria (16% udziału w wartości), Meksyk, Filipiny, Wietnam (po 5% udziału) oraz Jemen i Chiny (po około 4%).

masło i tłuszcze mleczne

Polska pod względem wolumenu jest piątym unijnym producentem masła i tłuszczów mlecz- nych, po: Niemczech, Francji, Irlandii i Niderlan- dach. W 2019 r. udział naszego kraju w pro- dukcji UE wyniósł 9%. W latach 2004–2019 produkcja masła w Polsce wzrosła ze 177 tys.

ton do 237 tys. ton. Eksport masła i tłuszczów mlecznych od wejścia Polski do UE wykazywał zmienne tendencje związane z sytuacją poda- żowo-popytową na rynku globalnym.

177 179 173 182 182 180

174 167 170 170 180 191 204 212 222 237

28 36

24 32 31

18 27 34 31 32 36 41 45

61 68 58

4 4 5 7 7 10 14 14 12 14 15 14 16 21 21 18

0 30 60 90 120 150 180 210 240

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

tys. ton

Produkcja Eksport Import

Wykres 8. Polski handel zagraniczny masłem i tłuszczami mlecznymi na tle produkcji krajowej

Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii KOWR na podstawie danych GUS i Ministerstwa Finansów.

Zarówno poziom wywozu masła i tłuszczów mlecznych, jak i uzyskiwane z niego środki finansowe były znacznie większe niż w roku akcesji Polski do UE, co wynikało ze zwiększe- nia skali produkcji i konsolidacji branży mle- czarskiej. Przekładało się to na wzrost kon- kurencyjności na rynku międzynarodowym.

W 2019 r. polscy eksporterzy sprzedali za gra- nicę 58 tys. ton masła i tłuszczów mlecznych wobec 28 tys. ton w roku 2004. Znacznie więk- sza była skala wzrostu wartości eksportu tej grupy asortymentowej. W latach 2004–2019 wpływy z eksportu masła i tłuszczów mlecz- nych z Polski zwiększyły się blisko czterokrot- nie, z 66 mln euro do 236 mln euro.

• Sery i twarogi

• Jogurty i napoje fermentowane

• Serwatka

• Lody

• Kazeina

• Mleko płynne i śmietana

• Mleko zagęszczone w proszku

• Masło oraz tłuszcze mleczne

35%

19%

10% 13%

8%

8%

6%

1%

mld euro 2,3

Wykres 9. Struktura eksportu produktów mlecznych z Polski w 2019 r. w ujęciu wartościowym

Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii KOWR na podstawie danych Ministerstwa Finansów.

Jogurty i napoje mleczne

Polska branża mleczarska jest czwartym w Unii Europejskiej – po: Niemczech, Francji i Hiszpa- nii – producentem fermentowanych napojów mlecznych. Przychody z wywozu jogurtów i napojów mlecznych stanowią przeciętnie 7%

wpływów uzyskiwanych z eksportu produktów mlecznych. Na rynki zagraniczne kierowane jest średnio 15% wolumenu krajowej produk- cji jogurtów i napojów mlecznych. Od akcesji Polski do UE produkcja tego asortymentu wy- kazywała wzrost i w 2019 r. wyniosła 724 mln litrów wobec 469 mln litrów w 2004 r. (wzrost o 54%). Pomimo dużego potencjału produkcyj- nego wywóz jogurtów i napojów mlecznych utrzymywał się na poziomie 90–110 tys. ton.

14 Rynek mleka w Polsce

Tabela 3. Polski handel zagraniczny wybranymi produktami mlecznymi

Produkty

EKSPORT IMPORT

2004 2009 2019 2004 2009 2019

tys.

ton mln euro tys.

ton mln euro tys.

ton mln euro tys.

ton mln euro tys.

ton mln euro tys.

ton mln euro Mleko płynne

i śmietana 53 29 292 129 830 434 4 5 58 32 224 170

Mleko w proszku 129 207 121 172 162 303 6 10 27 47 108 190

Jogurty i napoje

mleczne 44 36 108 104 111 132 2 2 21 24 66 78

Serwatka 48 21 132 63 206 195 8 6 33 16 78 48

Masło 28 66 18 42 58 236 4 9 10 27 18 86

Sery i twarogi 81 191 144 372 259 795 9 28 39 112 104 382

Lody 8 11 25 43 83 180 2 3 9 14 29 67

Kazeina 5 21 4 18 3 15 12 46 11 37 11 55

Produkty mleczne

ogółem x 581 x 943 x 2290 x 108 x 310 x 1076

Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii KOWR na podstawie danych GUS oraz Ministerstwa Finansów.

W 2019 r. z kraju wywieziono 111 tys. ton jo- gurtów i napojów mlecznych wobec 44 tys. ton w roku akcesji Polski do UE.

serwatka

Wraz z intensywnym rozwojem serowarstwa w kraju dynamicznie rośnie produkcja serwat- ki. Od akcesji Polski do UE do 2019 r. zakłady przetwórcze ponad dwukrotnie zwiększyły pro- dukcję serwatki, z 835 tys. ton do 1 720 tys. ton.

W wyniku wzrostu produkcji serów serwatka w proszku stała się ważnym artykułem handlo- wym, a jej wywóz w 2019 r. osiągnął 206 tys.

ton i był ponad czterokrotnie większy niż w roku 2004. W towarowej strukturze wywozu produk- tów mlecznych wartościowy udział serwatki jest względnie stabilny i stanowi średnio 10%.

lody

Polska zaliczana jest do znaczących produ- centów lodów w UE. Od akcesji do UE produk- cja lodów w Polsce wzrosła ze 195 mln litrów

do 247 mln litrów w roku 2019. Do rozwoju krajowego rynku lodów przyczyniły się wdro- żone innowacyjne rozwiązania oraz stałe poszerzanie oferty asortymentowej w celu sprostania oczekiwaniom różnych grup kon- sumentów: tworzenie nowych smaków, pro- dukcja lodów o obniżonej kaloryczności bądź wytwarzanych na bazie produktów ekologicz- nych, a także lodów rzemieślniczych, coraz popularniejszych wśród konsumentów.

Rozwój krajowego rynku lodów ma odzwier- ciedlenie w rosnącym eksporcie. W 2019  r.

z kraju wywieziono 83 tys. ton lodów, tj.

5,5-krotnie więcej niż w pierwszym roku po akcesji Polski do UE. Wartość eksportu tej grupy towarowej w analizowanym okresie wzrosła ponad 8-krotnie, do 180 mln euro.

Wykres 10. Obroty handlowe Polski artykułami mleczarskimi* (w mln euro)

Eksport Import Saldo * z kazeiną

581

904 929

1179 1239 943

1208

1397 1447 1717

1914

1650 1593

2179 2249 2290

108 143 177 303 342 310 430 523 536

700 806 794 901 993 1001 1076

0 250 500 750 1 000 1 250 1 500 1 750 2 000 2 250 2 500

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

mln euro

Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii KOWR na podstawie danych GUS i Ministerstwa Finansów.

16 Rynek mleka w Polsce

W latach 2005–2019 udział lodów w struktu- rze wartościowej wywozu produktów mlecz- nych zwiększył się z 2 do 8%.

Polskie przetwory mleczarskie nie ustępu- ją pod względem jakościowym produktom z innych krajów członkowskich UE i – pomi- mo zmniejszenia różnic cenowych (nawet w okresie aprecjacji waluty krajowej wzglę- dem euro) – były konkurencyjne na rynku międzynarodowym.

Import produktów mlecznych jest zdecydo- wanie mniejszy niż eksport, a przywożone do Polski artykuły mleczarskie w zdecydowanej większości (w 2019 r. – 96%) pochodzą z UE.

W 2019 r. przywóz produktów mlecznych w ekwiwalencie mleka surowego wyniósł 1,9 mln ton, a jego wartość osiągnęła poziom 1,1 mld euro. W porównaniu z 2018 r. zwięk- szył się głównie import artykułów, do których produkcji zużywa się relatywnie duże ilości surowca (mleka w proszku i kazeiny), a także serów i lodów. Największy udział w wartości przywozu nadal mają sery i twarogi (35%), jednak w podaży krajowej stanowią one po- szerzenie asortymentu.

• Sery i twarogi

• Jogurty i napoje fermentowane

• Serwatka

• Lody

• Kazeina

• Mleko płynne

i śmietana • Mleko zagęszczone

w proszku

• Masło oraz tłuszcze mleczne

mld euro 1,1

35%

16% 18%

8%

7%

6% 5%5%

Wykres 11. Struktura importu produktów mlecznych do Polski w 2019 r. w ujęciu wartościowym

Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii KOWR na podstawie danych Ministerstwa Finansów.

spożycie artykułów mleczarskich w Polsce

Zmiany zachodzące w Polsce od 1990 r., zarówno w skali i strukturze produkcji arty- kułów mleczarskich, jak i w poziomie cen detalicznych miały swoje odzwierciedlenie w wielkości spożycia artykułów mleczar- skich. Od  2006 r. utrzymuje się wzrostowa tendencja w konsumpcji mleka i jego prze- tworów. Jest ona wynikiem: wzrostu podaży artykułów mleczarskich, uatrakcyjnienia ofer- ty asortymentowej, poprawiającej się sytu- acji dochodowej ludności, zmiany stylu życia i związanych z tym nawyków żywieniowych oraz podejmowanych działań na rzecz popu- laryzacji konsumpcji tej grupy produktów.

W 2019 r. bilansowe spożycie mleka i jego przetworów według GUS osiągnęło poziom 225 litrów na mieszkańca i było o 52 litry (o 30%) większe niż w roku 2005³. Spoży- cie masła do 2018 r. podlegało niewielkim wahaniom. W 2019 r. nastąpił dynamicz- ny (15%) wzrost konsumpcji tego tłuszczu mlecznego. Statystyczny Polak w 2019 r.

spożył 5,4 kg masła wobec 4,7 kg w 2018 r.

i 4,4 kg w roku akcesji Polski do UE. Jedno- cześnie zmianie uległa struktura spożycia produktów mlecznych w gospodarstwach domowych – wzrosła konsumpcja przetwo- rów o wyższym stopniu przetworzenia (głów- nie serów dojrzewających) kosztem przede wszystkim śmietany, a także w mniejszym stopniu mleka płynnego.

3 Przy obliczaniu bilansowego spożycia mleka GUS sumuje mleko przeznaczone do produkcji przetworów, ale nie uwzględnia mleka przerobionego na masło.

Wykres 12. Bilansowe spożycie mleka i masła w Polsce

3,50 4,60 5,70 6,80 7,90 9,00 10,10

170 180 190 200 210 220

230 225

5,4

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 masło w kg na 1 mieszkańca

mleko w litrach na 1 mieszkańca

Mleko (łącznie z mlekiem przeznaczonym na przetwory; bez mleka przerobionego na masło) Masło Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii KOWR na podstawie danych GUS.

1 849,6 1 809,6

1 725,1 1 704,4

1 853,7 1 805,8

1 721,3 1 696,6

0 200 400 600 800 1 000 1 200 1 400 1 600 1 800 2 000

I semestr

* Udział dzieci ze szkół podstawowych uczestniczących w „Programie dla szkół”

2018/2019 II semestr

2018/2019 I semestr

2019/2020 II semestr 2019/2020

Liczba uczniów (w tys.)

Komponent owocowo-warzywny Komponent mleczny

95,7%* 95,9%* 93,7%* 93,5%* 94,2%* 94,0%* 93,1%* 92,6%*

Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii KOWR na podstawie danych KOWR.

Wykres 13. Dzieci uczestniczące w „Programie dla szkół”

20 Rynek mleka w Polsce

Działania kowR wspierające spożycie mleka i produktów mlecznych w Polsce

Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa prowa- dzi działania promujące spożycie mleka i pro- duktów mlecznych oraz zasady zdrowego odżywiania wśród dzieci i młodzieży. Od roku szkolnego 2017/2018 KOWR administruje unijnym „Programem dla szkół”, który połą- czył dwa programy WPR – „Mleko w szkole”

(realizowany w Polsce w latach szkolnych 2004/2005–2016/2017) oraz „Owoce i wa- rzywa w szkole” (realizowany w kraju w latach szkolnych 2009/2010–2016/2017). Program ma na celu trwałą zmianę nawyków żywie- niowych wśród uczniów szkół podstawo- wych poprzez zwiększenie udziału owoców i warzyw oraz mleka i przetworów mlecznych w ich codziennej diecie. Jego zadaniem jest również propagowanie zdrowego odżywiania poprzez realizację działań towarzyszących o charakterze edukacyjnym.

W roku szkolnym 2019/2020 uczniowie bezpłatnie otrzymywali mleko białe, serki twarogowe, jogurty i kefiry naturalne. W II semestrze roku szkolnego 2019/2020 w „Pro- gramie dla szkół” uczestniczyło łącznie blisko 13 tys. szkół podstawowych, ogólnokształcą- cych szkół muzycznych I stopnia oraz ogól- nokształcących szkół baletowych. Mleko i produkty mleczne otrzymywało bezpłatnie 1,70 mln dzieci, które stanowiły 93% uczniów z grupy docelowej programu w całej Polsce.

#kupujŚwiadomie

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi wraz z Krajowym Ośrodkiem Wsparcia Rolnictwa od kwietnia 2020 r. prowadzą kolejną edycję ogólnopolskiej kampanii informacyjnej „Kupuj świadomie”. Głównym celem akcji jest zwięk- szenie wiedzy Polaków na temat znaczenia świadomych decyzji zakupowych.

W kampanii KOWR zwraca szczególną uwa- gę na przekaz, jakich krajowych oraz unij- nych certyfikatów i oznaczeń szukać na pro- duktach, aby konsumenci mieli pewność, że nabywają żywność rodzimego pochodzenia, wysokiej jakości i spełniającą określone nor- my produkcji. Jednym z takich znaków jest PRODUKT POLSKI, który wskazuje, że towar został wytworzony w Polsce oraz z użyciem polskich surowców. Nabywanie rodzimych towarów jest przejawem patriotyzmu kon- sumenckiego oraz przekłada się m.in. na:

utrzymanie i tworzenie nowych miejsc pra- cy, zwiększenie wpływów podatkowych do

budżetu państwa i budżetów samorządo- wych, rozwój rodzimych przedsiębiorstw czy pozyskiwanie środków na inwestycje. Ma to znaczący wpływ na sytuację ekonomiczno- -gospodarczą kraju.

#KupujŚwiadomie

spółki hodowli bydła nadzorowane przez kowR

Nadzorowane przez KOWR spółki hodowli zwierząt gospodarskich dysponują wartościo- wym materiałem genetycznym oraz odgrywają wiodącą rolę w kreowaniu i upowszechnianiu postępu biologicznego w polskim rolnic- twie. Podstawowym celem pracy hodowlanej spółek jest produkcja materiału zarodowego dla doskonalenia populacji masowej zwierząt gospodarskich, w tym bydła.

W celu przyspieszania prac hodowlanych spółki KOWR wykorzystują: program se- lekcji genomowej, techniki pozyskiwania i transplantacji embrionów oraz dobór par rodzicielskich w komputerowych programach do kojarzeń. Hodowla reprezentowana przez spółki Skarbu Państwa jest największym be- neficjentem badań genomowych i ze wzglę- du na zachowaną ciągłość pracy najbardziej wiarygodnym wyznacznikiem postępu biolo- gicznego. Najwyższy udział w populacji krów posiada rasa polska holsztyńsko-fryzyjska w dwóch odmianach – czarno-białej (HO) i czerwono-białej (RW). Ponadto utrzymywa- ne są takie rasy jak: simentalska (SM), jersey (JE), polska czerwono-biała (ZR), polska czer- wona (RP) oraz phf X jersey.

Wyznacznikiem sukcesu hodowlanego jest liczba buhajów oferowanych w sztucznej inseminacji. Spółki KOWR dostarczyły po- nad 70 rozpłodników o najwyższych cechach produkcyjnych i pokrojowych do spółek inse- minacyjnych w celu powielania ich wartości hodowlanej w populacji masowej.

Polskie produkty tradycyjne

Produkty mleczne pochodzące z Polski, wcze- śniej niedostatecznie znane na rynku mię- dzynarodowym, w ostatnich latach docierają do coraz większego grona konsumentów zagranicznych. Polska, jako kraj dużej bio- różnorodności oraz bogactwa historyczno- -kulturowego, oferuje niepowtarzalne produk- ty żywnościowe charakterystyczne dla róż- nych regionów kraju. Uzupełnieniem oferty przemysłu jest żywność tradycyjna, zyskująca coraz większą popularność. Spośród szero- kiej gamy produktów konsumenci wybierają jednak te wyroby, których jakości i bezpie- czeństwa mogą być pewni. Dlatego polscy producenci zabiegają o umieszczenie swo- ich wyjątkowych wyrobów na krajowej Liście Produktów Tradycyjnych prowadzonej przez MRiRW. Wyroby, które mogą być na nią wpisy- wane, charakteryzuje tradycyjna, co najmniej

Bryndza podhalańska

22 Rynek mleka w Polsce

4 Dane MRiRW – data odczytu 16.09.2020 r.

5 Dane MRiRW – data odczytu 16.09.2020 r.

25-letnia receptura ich wytwarzania. Lista Pro- duktów Tradycyjnych liczy około 2000 pozycji, z czego 148 to produkty mleczne – m.in. ma- sła, sery twarde, topione oraz sery białe⁴. Od przystąpienia Polski do UE polscy producen- ci mogą chronić oraz promować wyjątkowość swoich wyrobów, wykorzystując oznaczenia funkcjonujące w Unii Europejskiej. Przyzna- wane przez Komisję Europejską certyfikaty Chroniona Nazwa Pochodzenia i Chronione

Oznaczenie Geograficzne podkreślają związek między jakością a miejscem pochodzenia pro- duktów, natomiast Gwarantowana Tradycyjna Specjalność wyróżnia tradycyjną metodę ich produkcji. Według stanu na 16 września 2020 r.

w Rejestrze Produktów Regionalnych i Trady- cyjnych zarejestrowano 44 polskie produkty rolne. Pięć z nich to produkty mleczne⁵. Do rejestru Chronionych Nazw Pochodzenia zo- stały wpisane: Bryndza Podhalańska, Oscypek, Redykołka. Do rejestru Chronionych Oznaczeń Geograficznych zostały wpisane: Wielkopolski ser smażony, Ser koryciński swojski.

Oscypek

Redykołka Wielkopolski ser smażony

Ser koryciński swojski

Ważnym ogniwem w udostępnianiu informa- cji o rynku mleka są organizacje branżowe, które funkcjonują w formie związków, izb, federacji i stowarzyszeń. Zrzeszają one prze- twórców mleka i hodowców bydła oraz firmy zajmujące się handlem zagranicznym mle- kiem i obsługą sektora mleczarskiego.

Związek Polskich Przetwórców mleka (ZPPm)

00-120 Warszawa, ul. Złota 59 tel. 22 266 02 71, faks 22 266 03 72 e-mail: sekretariat@zppm.pl www.portalmleczarski.pl

krajowe stowarzyszenie mleczarzy 00-682 Warszawa, ul. Hoża 66/68 tel. 22 372 03 52

e-mail: biuro@mlekoland.com www.mlekoland.com

Polska Izba mleka

15-213 Białystok, ul. Mickiewicza 7/23 tel. 85 674 73 29 / 785 200 104 e-mail: izba@izbamleka.pl www.izbamleka.pl

Związek Pracodawców, eksporterów i Importerów Produktów mleczarskich 02-765 Warszawa, ul. Madalińskiego 20/1c tel. 784 444 985

e-mail: jurkowski@milkpol-polska.pl www.zpeipm.eu

krajowa Rada Izb Rolniczych

05-804 Pruszków, Parzniew, ul. Przyszłości 5 tel. 881 939 421

e-mail: sekretariat@krir.pl www.krir.pl

Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów mleka

00-515 Warszawa, ul. Żurawia 22 lok. 101 tel. 22 502 33 43, faks 22 502 33 44 e-mail: pfhb@pfhb.pl

www. pfhb.pl

krajowy Związek spółdzielni mleczarskich Związek Rewizyjny 00-682 Warszawa, ul. Hoża 66/68 tel. 22 372 03 72, faks 22 372 03 25 e-mail: kzsm@kzsm.org.pl

www.mleczarstwopolskie.pl Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa

01-207 Warszawa, ul. Karolkowa 30 tel. 22 376 76 76 – Telefoniczny Punkt Informacyjny

e-mail: kontakt@kowr.gov.pl www.kowr.gov.pl

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi 00-930 Warszawa, ul. Wspólna 30 tel. 222 500 118

faks 22 623 27 50

e-mail: kancelaria@minrol.gov.pl www.gov.pl/web/rolnictwo

naJważnIeJsZe InstytucJe, któRe

DysPonuJą InFoRmacJamI o Rynku mleka

Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa

24 Rynek mleka w Polsce

Broszura ma charakter wyłącznie informacyjny. KOWR zastrzega, że publikacja ta nie stanowi oferty kierowanej do beneficjentów ani nie jest zobowiązaniem KOWR do działań mogących wynikać z treści tej broszury.

krajowy ośrodek wsparcia Rolnictwa ul. karolkowa 30

01-207 warszawa www.kowr.gov.pl

ISBN 978-83-66255-27-2 © KOWR 2020