ZESZYTY HAUKOTC POLITECHNIKI ŚLISKIEJ Seria: BUDOWNICTWO z.68
)
1 9 8 8 Nr icol, 963
Józef Zegarliński
Akademia Techniczno-Rolnicza
* Bydgoszczy
UDZIAŁ CZYNNIKÓW TECHNICZNYCH, ORGANIZACYJNYCH I LUDZKICH W POWSTAWANIU WYPADKÓW PRZY PRACY W PRZEDSIĘBIORSTWACH BUDOWLANYCH
Streszczenia. Referat zawiera część wyników badań i analiz wypad
ków przy pracy w produkcji podstawowej i pomocniczej w wybranych przedsiębiorstwach budowlanych z terenu województw bydgoskiego, to
ruńskiego i włocławskiego. Wyniki dotyczą kształtowania się czynni
ków technicznych, organizacyjnych i ludzkich w powstawaniu wypadków przy pracy. Badania obejmują okres 5 iat w 11 przedsiębiors
twach budownictwa ogólnego i rolniczego oraz okres 3 lat » 1t przedsiębiorstwach budownictwa drogowego.
Ig..*»*g£
Prowadzone w kraju badania statystyczne wykazują, Ze budownictwo nale
ży do działów gospodarki narodowej, w których występuj© największa liczbo, wypadków przy praoy, Spowodowane jest to speoyfiką budownictwa, jego roz
wojem oraz aa ogół niskim poziomem organizacji. Wypadki te powodują bardzo znaczące i zróżnicowane zarówno pod względem rodzaju jak i zakrofp skutki społeczno—ekonomiczno.
Aspekt ekonomiczny to koszty przestojów i dezorganizacji pracy, straty zniszczenia maszyn, urządzeń i materiałów, obniżania wydajności pracy, koszty leczenia i opieki poszkodowanych i inno,,
Konsekwencjami społecznymi jakie pociągają za sobą wypadki przy praoy są: wypadki śmiertelne, duża liczba kalek i inwalidów, choroby zawodowo, ozas leczenia osób poszkodowanych, ogromna ilość straconych dni pracy i inne.
Aby koszty i ujemn® skutki wypadków przy pracy były mniejsze,czyli aby jak najaktywniej Zapobiegać wypadkom należy ja kompleksowo i bardzo do
kładnie badać i analizować o wyniki wykorzystać do eliminacji przyczyn wypadków,
V celu bliższego rozeznania i możliwości określenia stanu zagadnień bezpieczeństwa pracy w produkcji budowlanej autor podjął badania—analizę zaistniałych wypadków przy praoy w przedsiębiorstwach budownictwa ogólne
go /mieszkaniowego/ A rolniczego oraz budowy dróg z regionu woj. bydgos
kiego, toruńskiego i włoeałwokiego. Badania to realizowano poprzez prace
174 J . Zegłrllńritl
dyplomowe studentów Wydziału Budownictwa Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy a inspirowane i prowadzona przez autora [6],
Aby próba badań była w miarę reprezentatywna i pozwoliła na dokonanie obiektywnych ooen i stawianie wniosków badaniami objęto okres 5- lat w 5 przedsiębiorstwach budownictwa ogólnego i 6 budownictwa rol
niczego oraz okres 3 łat w 11 rejonach dróg publicznych.
2. Podstawa i zakres badań
Badania przeprowadzono na podstawie kart wypadków przy pracy, rejestry wypadków, sprawozdania kwartalne i roczne, analizy wypadków w pracy i sta
nu bhp i inne. Ponadto sporządzono materiały pomocniczo,Jak: wielkość produkcji, stan zatrudnienia w ujęciu globalnym, staZu pracy, wieku i za
wodu pracowników, kosztów i nakładów finansowych ca bhp i inne.
Materiały te, obszerne i różnorodne zostały przeanalizowane pod wzglę
dem różnych aspektów problematyki bezpieczeństwa i higieny praoy a głów
nie w aspekcie przyczyn i skutków wypadków przy pracy. Wynikiem tych ba
dań i analiz jest kilkadziesiąt różnych opracowań.
Znacząoym i użytecznym opracowaniem Jest ustalenie i klasyfikacja po
wstałych wypadków w sferze ozynników tworzących obszar zagroZeń.
3. Udział czynników technicznych, organizacyjnych i ludzkich w wypadkach przy pracy
Wypadki przy pracy powinny być analizowane i oceniane w oparciu o ana
lizę i szacunkową ooenę czynników, które tkwią w trzech elementach tworzą- oyeh obszar zagroZeń. Tymi elementami składowymi są:
a. Czynniki wynikająoe z otoczenia miejsoa pracy, ze stosowanej technolo
gii , konstrukcji maszyn i urządzeń technioznych, ze stanu urządzeń za
bezpieczających, z niewłaściwego materiału lub substancji itp. /tzw.
czynnik techniczny T/.
b. Czynniki wynikająoe z szeroko rozumianej organizaoji pracy i produkcji /tzw. czynnik organizaoyjny O/.
o. Czyimiki wynikające z postaw i zachowań pracowników na etapie działal
ności koncepcyjnej i realizacyjnej /tzw. czynnik ludzki/.
Powyższy podział jest do pewnego stopnia sztuczny, ponieważ w wielu przypadkach granioe między tymi czynnikami zaoierają się, Jednak wzajemne przenikanie tych czynników jest zjawiskiem normalnym i nie przeszkadza w
Ddiitl czynników tectmioiRrob, organizacyjnych i • • ■
175
ocenie stanu bezpieczeństwa pracy. Przyjęcie takiego podziału Jest Jed
nak potrzebne, by móc ująć zagroZenie w pracy w określoną systematykę.
Ustalenie przyczyn, okoliczności i skutków zagroZeń i wypadków jest bardzo trudne a wynika to z ogromnej różnorodności i zloZoności badanych zjawisk, Ha prooes ten składa się cały łańcuch zdarzeń.
Możliwość powstania wypadku występuje wówczas, gdy będą ze sobą współ
działały co najmniej dwa czynniki np. techniczny /maszyna/ i ludzki /człowiek/. V fazie współoddziaływania czynników powstaje zagroZenie, które w przypadku zadziałania czynnika aktywizującego przekształca się w wypadek. Wypadek z kolei moZe spowodować uraz pracownika - wówczas Jest to wypadek urazowy.
Gdy współpraca czynników przebiega zgodnie z założeniami techniozno-
—organizacyjnymi bez zakłóoeń wypadek nie zaistnieje.
4. Analiza i ocena badań
Zebrane w badaniach materiały oraz dokonana ich analiza pozwoliły na określenie wielkości 1 udziału czynników T, 0, L w tworzeniu zagroZeń i powstaniu wypadków przy pracy. Ponadto pozwalają one na dokonanie oce
ny poziomu bezpieczeństwa i higieny pracy, co odgrywa znaoząoą rolę w działalności zapobiegawczej wypadkom.
Wielkości liczbowe udziału czynników technicznych, organizacyjnych i ludzkich podano w tablicy 1.
Tablica 1 Udział czynnika technicznego, organizacyjnego i ludzkiego w wypadkach przy pracy w przedsiębiorstwach;
Ilość wy
padków Bodzaj czynni
ka
Produkcja podstawowa produkcja pomocnicza Kolejny rok badan War
tość ś red—
.Kolejny rok badań War
tość śred
1 2 3 U 5 1 2 3 ił 5 nia
1 2 3 k 5 6 7 8 9 1 0 11 12 13
a . Budown Proeds Budów.
Ilość wy
padków Czynnik
T
ictwa iębio Włoo 185
23
ogół»
rstwo lawski
1<t3
T U 9 ego:B Budów e Prz
1^2 1 8
ydgos . Tor edsię
139 23
ki Ko uński t>. Bu
179 28
mb Ina Komb d.
156,9 21,8 T5.9
t Budo . Budo
138 21 TsTS
wlany wl. G
119 10 STS
, Ino ruda i
120 1 k Tir?
wrocła ądzkie
1 1 8
1 6 75T&
wskie Prze
119 daię.
122,8 13.i
12,!* 12,7 1&,5 1 6 , 0 11,1
t
176 J . Z e g a r l i ń s k i
c.d. tebłioy 1
1 2 3 4 5 6 7 3 9 10 11 12 13
Czynnik 7$ 71 5? 70 7 6 , 0
SsT? _it2 3S7 1
41 38 40 *♦5,0 0 55,2 5 0 , 0 39,6 40,0 ua,5 34,2 32,2 33, ‘6 3675 Czynnik 1*7 5? 6 1 ■ ,77 5 9 , 0
39S 66
5iff 64
35?f Śit2 L 32,9 37,2 *•3,9 3 7 , 6 55,5 5*ł,2 52,3
b. Budownictwa Rolniczego w: Bydgoszczy, Inowrocławiu, Toruniu, Włocławku
Chojnicach, Grudziądzu,
Ilość wy padków
■ 38 32 29 28 22 2 9 , 8 41
Czynnik i« 2 3 2 3 2 . 9 14
T 10,5 6 , 2 10,4 7,1 1 S. 6 Tylko wartość 3«
Czynnik 24 24 1 ? 16 5872
1 8 , 8 średnia 1 1
0 $5, z 75,0 51,7 57,2 6 3 , 1 27
Czynnik 10 6 1 1 10 6 8 , 2 16
L 2 6 , 3 1 8 , 8 37,9 35,7 1 8 , 2 27,5 39
o. Rejon Dróg Publicznych w: Brodnicy, Chojnicach, Inowrocławiu, Lipnie, Mogilnie,Nakle,RadzieJowie,Świeciu, Toruniu, Wąbrzeźnie, Włocławku Złość wy
padków ' 90 73 63 - - 72
Czynnik T
1 2
"isTS 1 1
15,1 n S - - 12,71 8 , 0 Produkcji pomocniczej Czynnik
0 T ^ 7 p f f 5577 - - f t i
Drak
Czynnik
L *7?3 * 3 - - ?i,743,7
Dla iwi^kszenia czytelności, «iaUoicl podane w tablicy 1 zostały praadataaione w forsie graficznej na rysunkach 1, 2, 3.
Przeprowadzenie prawidłowej analizy wypadkowości oraz wykrycie poten
cjalnych zagrożeń wypadkowych wymaga ustalenia jaki jest udział w zaist
niałych wypadkach trzech wzajemnie ze sobą współdziałających czynników technicznych, organizacyjnych i ludzkich. Ich wielkości, jak wynika z
/danych są różno i zależne głównie od rodzaju - charakteru przed
siębiorstwa ora» rodzaju produkcji.
C2?s.nik techniczny T. Jest we wszystkich grupach rodzajów przedsię
biorstw najmniejszy. Zagrożenie i wypadki powstają tu w wyniku slego sta
nu technicznego, wad konstrukcyjnych lub uszkodzeń maszyn, urządzeń tech
nicznych, środków transportowych i narzędzi pracy oraz wad i oddziaływań przerabianych materiałów i substancji. ¥ięe wielkość czynnika T zależna jeet w głównej mierze od stopnia mechanizacji i usprzętowienia robót.
Łatwiejsza wykrywalność zagrożeń i znaczna stateczność miejsc pracy ma—
Udział czynników techniczny oh, organizacyjnych i,,. 177
j__
Ryz.
Fi«.
PRODUKCJA PODSTAWOWA PRODUKCJA POMOCNICZA
•/. 60 50 ¿0 30 20 10 0 0 10 20 30 40 50 60 •/.
19.3 51.6
29.1
BYDGOSKI KOMBINAT BUDOWLANY .w s c h ó d'
9.2
37.3 153.5
18,3 58.5
23.2
INOWROCŁAW SKIE PRZED
SIĘBIORSTWO BUDOWLANE
24.4 37.8 37.8
10.2
39.4 50.4
KOMBINAT BUDOWLANY
TORUŃ
9.6
28.8
61.6
7.2 44 .ę j
48,2
46,8 50.0
3,2
[
GRUDZIĄDZ
KIE PRZED
SIĘBIORSTWO BUDOWLANE
WtOCLAW - SKIE PRZED SIĘBIORSTWO BUDOWLANE
8.9
44.3 j 46, 8
48.5
ŚREDNIO PRZEDSIE8C RSTWA BUO.
MIESZ KANIO WEGO
LEGENDA ,
m D s a a u
52.3
|- - ) czynnik o rga n iz o c y jn y
czynnik ludzki
Í, Udział czynników technicznych, organizacyjnych i ludzkich w wy
padkach przy pracy w przedelębloratwech budownictwa ogólnego 1. Partooipation of tecfanloal, organizatioaal and human factor« in
oozing «oik accidents isto oxlstenoe in ooaaon building anter- priaea
178 J. Zegarliński
PRODUKCJA PODSTAWOWA PRODUKCJA POMOCNICZA
LEGENDA:
czynnik techniczny
czynnik organizacyjny
czynnik ludzki
Rys. 2. Udział czynników technicznych, organizacyjnych i ludzkich w wy
padkach przy pracy w przedsiębiorstwach budownictwa rolniozego Fig. 2. Participation of technical,organizational and human factors in coming work aocidents into existence in agricultural building enterprises
%
ŚREDNIO PRZEDSIĘ
BIORSTWA BUDOWY DRÓG
czynn ik techniczny czy n n ik organizacyjny czy n n ik ludzki
Rys. 3. Udział czynników technicznych, organizacyjnych i ludzkich w wy
padkach przy pracy w przedsiębiorstwach budowy dróg
Pic. 3. Participation of technical, organizational and human factors in coming work aocidents into existence in road building enterpri
ses
awyn i urządzeń powoduje, Ze wielkość czynnika T Jest niska. Nieznacznie większa wartość czynnika T w produkcji podstawowej w przedsiębiorstwach budowy dróg Jest wynikiem większego usprzętowiania robót oraz pracy ma
szyn i urządzeń technicznych w dużym rozproszeniu i gorszych warunkach taranowych. Duża wartość 3“* 5& czynnika T w produkcji pomocniczej w przed-
Udział asymnlkó* tanimi osmyoh, i...
179
•IfklsntMfk M n a l a t M r«lai«*c* j u t m u l t i t u p r u i t a m l y c h 1 bę
dący ob w ilya i t u l * teetralessy« auijrs 1 urządzeń, Bitkltg« pwloaa eksploatacji toabnloansj 1 tradnych warunków taranowych.
Czgualk u j u l u ę j r j i ^ 0. Ma on największa snąc sani a, n względu na wielkość oras możliwość jago oddziaływania na posoatała dwa czynniki. Za
grożenia 1 wypadki powstają tu na okutak: niewłaściwej organizacji robót i stanowisk procy, braku nadzoru, wadliwyoh lub niedopracowanych taahno- logii.
V produkcji podstawowej duda wielkość 38,3; >»8,5; 63,1
%
czynnika O Jast wyniklaw rozdrobnienia 1 rozproszenia robót, duZago wpływu czynników zewnętrznych, warunków terenowych oraz braku lub niskiego poziowu projektów teohnologiozno-organlzaoyjnyoh robót. V produkcji powooniezej wiel
kość tego ozynnika jest znaoznie nitsza 2 7 ,0 i 36,6
%,
gdyt produkcja tu charakteryzuje się większą równowiernoóoią i oiągłoóolą pracy, stabilnością procesów technologicznyoh, większą niezależnością od warunków zewnę
trznych oraz zraoznie wytszyw poziowez organizacji.
Czjranik ludzk^I^ Jest również wysoki, zbliżony wielkością i znaoze- niem do czynnika organizacyjnego. Charakteryzuje się największą różnorod
nością i Złożonością przyczyn powodujących powstawanie zagrożeń i wypad
ków. Są to przyczyny wiążące aię z zachowaniem człowieka podczas procy.
Do najczęstszych należą: nieprzestrzeganie przepisów teohnologiosnyoh i bhp, nis zachowanie środków ostrożności, nie stosowanie ochron oaobia- tych, brak dostateoznej wiedzy i doświadczenia zawodowego, samowolne wy
konywanie pracy nie wchodzącej w zakres czynności pracownika, zły stan zdrowia i inne.
S. Wnioski ogólne
Poprawa poziomu bezpieczeństwa i higieny procy wymaga wezeehstronnych i wnikliwych badań i ocen zaistniałych wypadków przy procy oraz istnieją
ce ego poziomu warunków procy w mikro— i makroskali. Powinny ono dostarczeń kompleksową informację przyczyn i skutków powstawania zagrożeń i wypadków oroz dostarczać właściwych informacji - wskazań technicznych i organiza
cyjnych działań w zakresie przedsięwzięć profilaktycznych. Istotnym czyn
nikiem, który należy uwzględniać w tych badaniach i ooenach Jest ustale
nie zagrożeń głównych i ich zakresu oddziaływania.
Badania obszaru zagrożeń wypadkowych w trzech grupach czynników A i ®i L/ charakteryzują aię dużą wnikliwością i kompleksowością i powinny być powszechnie prowadzone.
180 J. Zegarliiaki
LITERATURA
[13. Gliszczyńska X.: Udział człowieka w powstawaniu wypadków przy pracy Wyd. Zw. CRZZ, Warszawa 1970
[23. Hanson A.: Kompleksowa ocena poziomu bezpieczeństwa i higieny pracy Instyt. Vyd. Zw. Zw., Warszawa 1983
[3J. Filipowski S.: Powstawanie wypadków przy pracy 1 zasady profilaktyki CRZZ, Warszawa 1973
iVj. Koioiałkowski W. i inni: Metody badań ekonomicznych skutków wypadków przy pracy. CRZZ, Warszawa 19Ó5
[5J. Kowalczuk R. i Inni: Organizacja pracy z ludźmi. CRZZ, Warszawa 1969 [63. Prace dyplomowe: Soczyńska U, Deczyński E, 1977! Kowalewski A, 1979;
Rolek D, Rolek M, 1979; Błaszkowska U, Szmańda K, 1980;
Pietruszewska M, Zwolińska L., 1980; BaIdzikowski L, Nitka E., 1981;
Wydział Budownictwa Akademia Techniczno-Rolnicza, Bydgoszcz [7]. Szelejak W.: Metody badań wypadków, CRZZ, Warszawa 1976
PARTIPATION OF TECHNICAL, ORGANIZATIONAL ANS HUMAN FACTORS IN COMING WORK ACCIDENTS INTO EXISTENCE IN BUILDING ENTERPRISES
Summary. This report contains the part of studies on work acci
dents during basic and auxiliary production in selected building enterprises from Bydgoszcz, Toruh and Wloclawek provinces.
Results refer formation of technical, organizational and human factors in earning work accidens. Studies indude five years period in eleventh common and aqricultural building enterprises and three years in eleventh road ones.
YHACTHE TEXHfflECKM,, 0PTAHM3AIÎH0HHHX H HEnOBEMECKHX $AKTQP0B B BA3HMAHM) HECTACTHUX CJiyHAEB BO BPEMH PABOTH HA CTPOiffEJIB- HHX nPEmnPJHTHHX.
Pe3ioMe. CTaTbfl coflepamT NacTb pesynbTaToa ncciieflOBaHni$
h aaajiH3 HecqacTHNx cjiyqaeB bo BpeMH ocHŒHoro h BcnoMa- raTenbHoro rrpon3BOflCTBa Ha H30paHHHX CTpoHTejibtatx npefl- npHSTHSX H3 ÔHflTOCKOft, TOpyHbCKOfi H BJIOipiaBCKOft oCjiaCTM, Pe3yjIbTaTH KaCaiOTCH $opMHpOBaHNH TeXHHNeCKHX, 0praHH3a- rhohhhx h nejioBeqecKHx faKTopoB b rrpopeece bo3hhkhhhh He- CNacTHNx cuyqaeB bo B p e m pa60TH. HèexeflOBaHHH oxBâTHBâKT II npeflüpHHTHii rpaamaHCKaroj h cejibCKoxo3McTBeHHoro> cTpo- HTeubCTBa Ha npoTHxeHHH 5 JieT a Tarae II npeflnpHHTHa no- posHoro CTpoHTejibCTBa Ha npoTOTeHHHi 3 roflOB.
Wpłynęło do Redakcji 20.03.1988 r.
