GLEBOZNAWCZE PODSTAWOWE POJĘCIA OCHRONA GLEB JAKO NAUKA

OCHRONA GLEB JAKO NAUKA PODSTAWOWE POJĘCIA

GLEBOZNAWCZE

© Andrzej GREINERT INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – WBAIS, UZ

HISTORYCZNE ROZUMIENIE POJĘCIA GLEBY

• Starożytność – naturalizm, morfologia

• Średniowiecze – ograniczenie nauki

• Fizyczno-chemiczne podejście do gleb

• Szkoła geologiczno-petrograficzna

• Szkoła geologiczno-geograficzna

• Szkoła genetyczna

• Szkoła historyczno-genetyczna

• Kierunki współczesne

TRENDY WSPÓŁCZESNE W GLEBOZNAWSTWIE

Nowe odgałęzienia wiedzy o glebie:

• paleopedologia– gleboznawstwo historyczne, gleby kopalne

• geobiologia, mikrobiologia gleby

• ochrona i rekultywacja gleb

• kartografia gleb

• gleboznawstwo terenów antropogenicznie zmienionych (SUITMA – soil of urban, industrial, traffic, mining and military areas)

Nowe kierunki poszukiwań:

• człowiek dominującym czynnikiem sprawczym

• przyspieszanie procesów glebotwórczych technikami rekultywacyjnymi

• antropogeniczne materiały macierzyste gleb – odpady budowlane, komunalne, przemysłowe …

• gleby na obiektach i obszarach uszczelnionych (izolowanych)

© Andrzej GREINERT

© Andrzej GREINERT INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – WBAIS, UZ

GLEBOZNAWSTWO – nauka o glebie; zajmująca się procesami powstawania i przekształcania gleb, ich budową, składem, właściwościami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, żyznością i przydatnością użytkową oraz przestrzennym rozmieszczeniem wyróżnionych jednostek systematycznych gleb.

Wskazuje też możliwe interakcje między środowiskiem glebowym a pozostałymi elementami środowiska przyrodniczego i elementami wprowadzonymi do gleby przez człowieka (fundamenty, elementy sieci przesyłowych itp.).

Praktyczny wymiar gleboznawstwa:

• planowanie użytkowania przestrzeni produkcyjnej

• rejonizacja upraw

• opracowywanie planów gospodarczych

• normowanie pracy urządzeń i maszyn polowych

• ustalenie potrzeb i zasad nawożenia

• opracowywanie planów, związanych z koniecznością przekształcenia środowiska przyrodniczego,

np. melioracyjnych, inżynieryjno-budowlanych itd.)

• ustalenie zagrożeń dla wód gruntowych i organizmów żywych w wyniku zdarzeń awaryjnych

• niezbędny element wszystkich innych nauk przyrodniczych, planistycznych i innych w rozważaniach ekologicznych, a także w zakresie opisu rozwoju świata ożywionego i nieożywionego

GLEBOZNAWSTWO JAKO NAUKA

© Andrzej GREINERT

GLEBOZNAWSTWO A INŻYNIERIA ŚRODOWISKA

1. GLEBA JAKO MIEJSCE UMIESZCZANIA ELEMENTÓW INFRASTRUKTURY SIECIOWEJ

2. GLEBA JAKO DYNAMICZNY TWÓR, ODDZIAŁUJĄCY NA ELEMENTY BUDOWLANE

© Andrzej GREINERT INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – WBAIS, UZ

4. GLEBA JAKO ELEMENT ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO WYMAGAJĄCY REKULTYWACJI 3. GLEBA JAKO NIESTABILNY MATERIAŁ, KSZTAŁTUJĄCY RZEŹBĘ TERENU

GLEBOZNAWSTWO A INŻYNIERIA ŚRODOWISKA

© Andrzej GREINERT

5. GLEBA JAKO MIEJSCE SKŁADOWANIA MATERIAŁÓW ANTROPOGENICZNYCH

GLEBOZNAWSTWO A INŻYNIERIA ŚRODOWISKA

© Andrzej GREINERT INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – WBAIS, UZ

6. GLEBA JAKO MIEJSCE UNIESZKODLIWIANIA ODPADÓW W DRODZE ICH ZAGOSPODAROWANIA

GLEBOZNAWSTWO A INŻYNIERIA ŚRODOWISKA

R10

© Andrzej GREINERT

GLEBOZNAWSTWO A KSZTAŁTOWANIE ŚRODOWISKA

1. GLEBA JAKO PODŁOŻE UPRAWY ROŚLIN OGRODNICZYCH

2. GLEBA JAKO MATERIAŁ KONSTRUKCYJNY ZIEM OGRODNICZYCH

© Andrzej GREINERT INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – WBAIS, UZ

3. GLEBA ANTROPOGENICZNYM TWOREM KONSTRUKCJI TERENÓW ZIELENI MIEJSKIEJ

4. GLEBA JAKO ELEMENT SIEDLISKA ZAWĘŻAJĄCY DOBÓR ROŚLIN

GLEBOZNAWSTWO A KSZTAŁTOWANIE ŚRODOWISKA

GLEBA – powierzchniowa część litosfery lub trwale powiązana z litosferą (za pośrednictwem budynków lub budowli), będąca nagromadzeniem części mineralnych i organicznych, pochodzących z wietrzenia lub akumulacji, naturalnej lub antropogenicznej, ulegająca przeobrażeniu przy udziale czynników glebotwórczych oraz mająca zdolność zaopatrywania organizmów żywych w wodę i składniki pokarmowe (SGP6, 2019).

Zgodnie z WRB (2015) gleba to: any material within 2 m of the Earth’s surface that is in contact with the atmosphere, excluding living organisms, areas with continuous ice not covered by other material, and water bodies deeper than 2 m.

© Andrzej GREINERT

DEFINICJA GLEBY

© Andrzej GREINERT INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – WBAIS, UZ

podglebie

skałamacierzysta

próchnica

pył ił

piasek i

ł

warstwawierzchnia

podglebie

skałamacierzysta

gleb a

gleba

Rozumienie pojęcia gleby nie jest jednolite w różnych naukach. Gleboznawstwo, rozróżniając warstwę wierzchnią (powierzchniową), podglebie oraz skałę macierzystą wskazuje, że wszystkie one budują glebę, w istotny sposób wpływając na właściwości fizyczne, chemiczne, fizyczno-chemiczne, życie biologiczne oraz ewolucję gleby. Nauki planistyczne, urbanistyczne oraz inne związane z zagospodarowaniem terenów, częstoupraszczają budowę gleby, sprowadzając definicję gleby do warstwy wierzchniej. Pozostałe warstwy – wyraźnie uboższe w materię organiczną, uznawane są za warstwy skalne – geologiczne. Z punktu widzenia nauk przyrodniczych to drugie podejście jest niedopuszczalne – funkcjonowanie gleby zależy od właściwości wszystkich wymienionych warstw i co niemniej istotne, WSZYSTKIE MUSZĄ PODLEGAĆ OCHRONIE I WYMAGAJĄ RACJONALNEGO DO NICH PODEJŚCIA!!!

DEFINICJA GLEBY

© Andrzej GREINERT Strzępki grzybów(brązowe) wchodzą w symbiozę z korzeniami roślin

wyższych (białe) – mikoryza; strzępki grzybów (cienkie, białe nitki) kotwiczą się w glebie (fot. Randy Molina, Oregon State University)

Grzyby są organizmami rozkładającymi materię organiczną w glebie (na zdjęciu początek dekompozycji liścia trawy) – fot..

J.P. Martin, et al., eds. SSSA, Madison WI. 1976

GLEBA JAKO SKOMPLIKOWANY UKŁAD ŻYJĄCY

© Andrzej GREINERT INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – WBAIS, UZ

GRUNT– część lub całość terenu objęta ustalonym sposobem użytkowania: grunty leśne, orne, pod wodami, użytki zielone itd. Pojęcie szersze obszarowo niż gleba, jak też inne w swej wymowie merytorycznej (mogą istnieć grunty bezglebowe!). Z punktu widzenia złożonych obszarów antropogenicznie przekształconych, celowym wydaje się użycie łączne określeń, np. gleby i grunty miejskie.

W geologii i naukach pokrewnych pojęcie używane również w stosunku do wyizolowanych fragmentów litosfery: grunt zwięzły, grunt sypki itd.

W ekonomii grunty rozróżnia się w związku ze strukturą własnościową.

INNE POJĘCIA ODNOSZĄCE SIĘ DO OPISU POWIERZCHNI ZIEMI

ROLA – wierzchnia warstwa gleby, będąca przedmiotem działań uprawowych człowieka; określenie węższe od gleby, omijające przy tym zróżnicowanie gleb. Tradycyjnie wiązane z czynnościami uprawowymi, prowadzonymi na polu uprawnym.

© Andrzej GREINERT

INNE POJĘCIA ODNOSZĄCE SIĘ DO OPISU POWIERZCHNI ZIEMI

© Andrzej GREINERT INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – WBAIS, UZ

ZIEMIA – sztucznie utworzone podłoże, przeważnie dla celów ogrodniczych, bądź urządzania terenów zielonych na obszarach zurbanizowanych. Na ogół bogate w substancję organiczną i zasobne w składniki mineralne wg sztucznego uformowania pod potrzeby określonych roślin (np. ziemia liściowa, kompostowa, kwiatowa itd.).

Ziemia liściowa – powstaje z rozkładu liści drzew, ułożonych w pryzmy, zwilżanych wodą i mechanicznie przerabianych.

Ziemia inspektowa – powstaje z kompostowania częściowo rozłożonego obornika, użytego do ogrzania inspektu, wraz z podłożem mineralnym inspektu.

Ziemia darniowa– przekompostowana darń.

Ziemia torfowa– powstaje na bagnach torfowych, które są zalewane wodą zawierającą związki mineralne.

INNE POJĘCIA ODNOSZĄCE SIĘ DO OPISU POWIERZCHNI ZIEMI

PODŁOŻE – pojęcie określające wszelkie materiały, w których korzenią się lub mogą korzenić rośliny uprawne. Może dotyczyć zarówno wierzchniej warstwy gleby (roli), ziemi, jak też sztucznych materiałów utworzonych przemysłowo (wełna mineralna).

Podłoża są konstruowane indywidualnie dla określonych gatunków roślin lub ich grup, lecz także jako tzw. podłoża uniwersalne, które mogą być modyfikowane przez użytkownika w zależności od indywidualnych potrzeb.

- igliwie - torfy - komposty

- gotowe substraty ogrodnicze - ziemie ogrodnicze

- piasek, tłuczeń, żwir - perlit

- wełna mineralna – specjalnie przetworzony materiał powstały ze skał bazaltowych, rozpylonych przy użyciu dużego ciśnienia Obecnie wiele podłoży i mieszanek podłożowych nosi nazwy handlowe, zależne od woli producenta – tym samym szczególnie ważne jest zapoznanie się z opisem składu podłoża i podstawowymi jego właściwościami.

© Andrzej GREINERT

INNE POJĘCIA ODNOSZĄCE SIĘ DO OPISU POWIERZCHNI ZIEMI

© Andrzej GREINERT INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – WBAIS, UZ

nawozy organiczne – nawozy wyprodukowane z substancji organicznej lub z mieszanin substancji organicznych, w tym komposty, a także komposty wyprodukowane z wykorzystaniem dżdżownic

środek poprawiający właściwości gleby – substancje dodawane do gleby w celu poprawy jej właściwości lub jej parametrów chemicznych, fizycznych, fizykochemicznych lub biologicznych

podłoże do upraw– materiał inny niż glebę, w tym substraty, w którym są uprawiane rośliny

środki wspomagające uprawę roślin – środki poprawiające właściwości gleby, stymulatory wzrostu i podłoża do upraw

wymagania jakościowe – zawartość składników pokarmowych w nawozie oraz jego parametry chemiczne, fizyczne i fizykochemiczne, określone w ustawie i deklarowane przez producenta, importera lub inny podmiot wprowadzający ten nawóz do obrotu, a w przypadku środków wspomagających uprawę roślin – deklarowane przez producenta, importera lub inny podmiot wprowadzający ten środek do obrotu parametry chemiczne, fizyczne, fizykochemiczne lub biologiczne

Nawozy oraz środki wspomagające uprawę roślin są wprowadzane do obrotu na podstawie uzyskanego pozwolenia.

kompost – nawóz organiczny wytwarzany z odpadów roślinnych i zwierzęcych w wyniku częściowego, tlenowego rozkładu przez mikroorganizmy poprzez proces kompostowania (metoda oparta na naturalnych reakcjach biochemicznych przebiegających w glebie (butwienie, mineralizacja, humifikacja),

REGULACJE USTAWOWE