AbstrAct
Introduction. Psoriasis is a chronic, inflammatory cutaneous disease with an unclear aetiology. Several biomarkers have been investigated for their significance in clinical practice.
Objective. This meta-analysis aimed to evaluate the salivary biomar- kers in psoriatic patients compared to controls.
Material and methods. The PubMed, Scopus, Web of Science, and Co- chrane Library databases were searched from the beginning of each database. The mean differences (MDs) or odds ratios (ORs) with 95%
confidence intervals (CIs) in all studies were analysed using Review Manager 5.3 software.
Results. Fourteen studies were analysed in the meta-analysis. Investiga- ting salivary α-amylase, cortisol, IgA, interleukin-1b, candida incidence, antipyrine clearance, sodium, potassium, chloride, and flow rate levels, there was a significant difference between psoriatic patients and controls in α-amylase (MD = 12.69 IU/ml), interleukin-1b (MD = 1.60 pg/ml), and candida incidence (OR = 7.64), respectively. Some salivary biomarkers such as α-amylase, interleukin-1b, and candida incidence were signifi- cantly higher in the patients with psoriasis than in the controls.
Conclusions. The results indicate that saliva analysis is a valid noni- nvasive tool which may be used to monitor inflammation in psoriasis.
streszczenie
Wprowadzenie. Łuszczyca jest przewlekłą chorobą zapalną skóry.
Wiele biomarkerów łuszczycy analizowano pod względem ich poten- cjalnej przydatności w praktyce klinicznej.
Cel pracy. Ocena biomarkerów obecnych w ślinie u pacjentów z łusz- czycą w porównaniu z grupą kontrolną.
Materiał i metody. Przeszukano bazy danych PubMed, Scopus, Web of Science i Cochrane Library. Średnie różnice (mean difference – MD) lub ilorazy szans (odds ratio – OR) wraz z 95% przedziałami ufności (confi- Address for correspondence/
Autor do korespondencji:
Masoud Sadeghi MSc
Medical Biology Research Centre Students Research Committee Kermanshah University of Medical Sciences Kermanshah, Iran phone: +989185960644
e-mail: sadeghi_mbrc@yahoo.com
salivary biomarkers in patients with psoriasis – a meta-analysis
biomarkery w ślinie pacjentów z łuszczycą – metaanaliza
Houshang nemati1, Masoud sadeghi2,3
1Fertility and Infertility Research Centre, Health Technology Institute, Kermanshah University of Medical Sciences, Kermanshah, Iran
2Medical Biology Research Centre, Kermanshah University of Medical Sciences, Kermanshah, Iran
3Students Research Committee, Kermanshah University of Medical Sciences, Kermanshah, Iran
1Centrum Badań nad Niepłodnością i Bezpłodnością, Instytut Technologii Zdrowia, Uniwersytet Medyczny Kermanshah, Kermanshah, Iran
2Centrum Badań Biologii Medycznej, Uniwersytet Medyczny Kermanshah, Kermanshah, Iran
3Naukowe Koło Studenckie, Uniwersytet Medyczny Kermanshah, Kermanshah, Iran
Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2021, 108, 105–116 DOI: https://doi.org/10.5114/dr.2021.107280
introduction
Psoriasis is a chronic, inflammatory, T-cell- mediated cutaneous disease with an unclear ae- tiology [1, 2]. Psoriasis is observed in almost 2%
of the general population [3]. The disease is con- nected with a range of comorbidities [4]. Stress and mood disorders may affect the severity of psoriasis [5]. Psoriasis vulgaris is the most com- mon form of psoriasis, and other forms of psoria- sis include guttate, erythrodermic, and pustular psoriasis, the severity of which is measured by the Psoriasis Area Severity Index (PASI) [6]. En- vironmental and genetic factors may play vari- ous roles in the exacerbation and persistence of psoriasis [7]. Some immune factors can have a proinflammatory role and may play a role in the propagation of the inflammatory response in psoriasis [8, 9].
Saliva, a biological fluid containing important biological markers, is easily collected and stored [10]. Although salivary biomarkers have been known in several systemic diseases, there is still little documented on the salivary biomarkers re- lated to psoriasis [11]. A new review has shown that salivary biomarkers may be helpful in iden- tifying the severity and progression of psoriasis and may be valuable in the future [12].
objective
We aimed to investigate the salivary biomark- ers in psoriatic patients as prognostic factors
WproWAdzenie
Łuszczyca jest przewlekłą chorobą zapalną skó- ry, w której pośredniczą limfocyty T. Jej etiologia nie jest w pełni poznana [1, 2]. Częstość występowania schorzenia w populacji ogólnej określa się na prawie 2% [3]. Łuszczyca jest związana z szeregiem chorób współistniejących [4]. Do czynników potencjalnie wpływających na nasilenie zmian należą stres i zabu- rzenia nastroju [5]. Najczęstszą odmianą choroby jest łuszczyca zwyczajna, a wśród innych postaci należy wymienić łuszczycę kropelkową, krostkową oraz erytrodermię łuszczycową. Stopień nasilenia proce- su łuszczycowego określa się za pomocą wskaźnika PASI (Psoriasis Area Severity Index) [6]. W utrzymy- waniu się łuszczycy oraz występowaniu zaostrzeń pewną rolę mogą odgrywać uwarunkowania środo- wiskowe i genetyczne [7]. Również niektóre czynni- ki immunologiczne mogą mieć działanie prozapalne i wpływać na rozprzestrzenianie się odpowiedzi za- palnej w przebiegu łuszczycy [8, 9].
Ślina jest płynem biologicznym zawierającym ważne markery biologiczne, a przy tym materiałem, który umożliwia proste pobieranie próbek i ich prze- chowywanie [10]. Mimo że analiza biomarkerów obecnych w ślinie jest wykonywana w niektórych chorobach układowych, wciąż istnieje niewiele do- niesień dotyczących występowania w ślinie biomar- kerów związanych z łuszczycą [11]. W niedawnym przeglądzie wykazano, że biomarkery obecne w śli- nie mogą być przydatne w ocenie nasilenia i progre- sji łuszczycy i mogą stanowić wartościowy wskaźnik w przyszłych zastosowaniach [12].
dence interval – CI) we wszystkich analizach obliczono za pomocą opro- gramowania Review Manager 5.3.
Wyniki. W metaanalizie uwzględniono 14 badań. Analizując obecność w ślinie α-amylazy, kortyzolu, immunoglobuliny A i interleukiny 1b, a także częstość występowania drożdży z rodzaju Candida, klirens an- typiryny, stężenia sodu, potasu, chlorków i natężenie przepływu śliny, znamienną różnicę pomiędzy pacjentami z łuszczycą a grupą kontrolną stwierdzono wyłącznie pod względem stężenia α-amylazy (MD = 12,69 IU/ml), interleukiny 1b (MD = 1,60 pg/ml) i częstości występowania Candida (OR = 7,64). Stężenia niektórych biomarkerów obecnych w śli- nie, m.in. α-amylazy i interleukiny 1b, a także częstość występowania drożdży z rodzaju Candida były znamiennie podwyższone u pacjentów z łuszczycą w porównaniu z grupą kontrolną.
Wnioski. Otrzymane wyniki wskazują, że analiza śliny może być war- tościowym, nieinwazyjnym badaniem umożliwiającym monitorowanie stanu zapalnego w łuszczycy.
Key words: psoriasis, saliva, biomarkers, meta-analysis.
Słowa kluczowe: łuszczyca, ślina, biomarkery, metaanaliza.
based on case-control studies for the first time in a meta-analysis.
MAteriAl And MetHods search strategy
One author (M.S.) accomplished the initial search, and another author (H.N.) rechecked them. Differ- ences between the 2 authors were resolved by dis- cussion. A comprehensive search was conducted on salivary levels of some biomarkers in psoriatic pa- tients compared with controls. The PubMed/Med- line, Scopus, Web of Science, and Cochrane Library databases were searched from the beginning of each database until 25 June 2019 without any restrictions.
The search keywords were (“psoriasis” or “psori- atic”) and (“saliva” or “salivary”). A manual search among other databases was done by the same author (M.S.) to find any missed articles. In addition, sali- vary biomarkers were included in the meta-analysis for studd having at least 2 articles (fig. 1).
eligibility criteria
Inclusion criteria were as follows: (a) case-control studies; (b) studies including salivary biomarkers on stimulated or unstimulated levels and having at least 2 articles; and (c) studies providing mean (standard deviation (SD)) or event rate (percent) in psoriatic patients and controls. Exclusion criteria were as fol- lows: (a) studies not related to the salivary levels;
(b) review, letter to the editor, and conference papers;
(c) studies containing overlapping data; and (d) stud- ies with 1 article reporting salivary biomarkers.
data extraction
Two authors (H.N. and M.S.) independently re- trieved the data of each study included in the sys- tematic review based on the criteria. Disagreements between the 2 authors were resolved through fur- ther discussion. The extracted data are presented in table 1.
statistical analysis
One author (M.S.) analysed the data and the other author (H.N.) independently rechecked them. Differ- ences among the authors were resolved via discus- sion. The mean differences (MDs) or odds ratios (ORs) with corresponding 95% confidence intervals (CIs) in all analyses were determined by Review Manager 5.3 software. Heterogeneity across the studies was esti- mated using both the Cochrane Q test [13, 14] and I2 metric [15, 16], ranging from 0 to 100% [17]. There was a statistically significant heterogeneity if p-value < 0.1 and I2 > 50%, in which case the random-effect model was used to estimate the pooled OR/MDs and CI val-
cel prAcy
Celem pracy było badanie biomarkerow śliny jako czynników prognostycznych u pacjentów z łuszczycą.
Przeprowadzona metaanaliza dostępnych badań kli- niczno-kontrolnych po raz pierwszy poddaje ocenie biomarkery występujące w ślinie pacjentów z łuszczy- cą pod kątem ich przydatności prognostycznej.
MAteriAł i Metody strategia selekcji badań
Jeden z autorów (M.S.) dokonał wstępnej kwerendy, natomiast drugi autor (H.N.) przeprowadził jej weryfi- kację. Różnice zdań pomiędzy autorami rozwiązywano w drodze dyskusji. Przeprowadzono dokładne przeszu- kiwanie baz danych pod kątem opublikowanych prac dotyczących stężeń niektórych biomarkerów w ślinie u pacjentów z łuszczycą w porównaniu z grupą kon- trolną. Uwzględniono bazy danych PubMed/Medline, Scopus, Web of Science i Cochrane Library od początku ich istnienia do 25 czerwca 2019 roku, bez żadnych ogra- niczeń. Wyszukiwanie przeprowadzono przy użyciu słów kluczowych: „psoriasis” lub „psoriatic” oraz „sa- liva” lub „salivary”. W celu wyszukania ewentualnych pominiętych prac jeden z autorów (M.S.) dodatkowo dokonał ręcznego przeszukania innych baz danych.
Biomarker został włączony do metaanalizy, jeżeli był uwzględniony w co najmniej dwóch publikacjach (ryc. 1).
kryteria kwalifikacyjne
Kryteria włączenia: a) badania kliniczno-kontrolne;
b) badania obejmujące biomarkery obecne w ślinie w stę- żeniach stymulowanych lub niestymulowanych, opisane w co najmniej dwóch publikacjach; oraz c) prace określa- jące średnie (odchylenie standardowe (SD)) lub częstości występowania zdarzeń (odsetki) u pacjentów z łuszczycą i w grupie kontrolnej. Kryteria wyłączenia: a) badania, któ- re nie obejmowały stężeń biomarkerów w ślinie; b) recen- zje, listy do redakcji i wystąpienia konferencyjne; c) bada- nia zawierające pokrywające się dane; oraz d) pojedyncze prace dotyczące poszczególnych biomarkerów w ślinie.
ekstrakcja danych
Na podstawie zdefiniowanych kryteriów obaj autorzy (H.N. i M.S.) niezależnie wyodrębnili dane z badań objętych systematycznym przeglądem. Róż- nice zdań pomiędzy autorami rozwiązywano w dro- dze dyskusji. Dane wyodrębnione według procedury przedstawiono w tabeli 1.
Analiza statystyczna
Jeden z autorów (M.S.) dokonał analizy danych, a drugi (H.N.) przeprowadził ich niezależną weryfi- kację. Różnice zdań pomiędzy autorami rozwiązy-
wano w drodze dyskusji. Średnie różnice (mean diffe- rence – MD) lub ilorazy szans (odds ratio – OR) wraz z odpowiednimi 95% przedziałami ufności (confiden- ce interval – CI) we wszystkich analizach obliczono za pomocą oprogramowania Review Manager 5.3.
Heterogeniczność badań określano przy zastosowa- niu testu Q Cochrana [13, 14] i wskaźnika I2 [15, 16], w przedziale od 0 do 100% [17]. Heterogeniczność uznawano za znamienną statystycznie przy wartości p < 0,1 i I2 > 50%. Stosowano wówczas model efek- tów losowych do oszacowania zbiorczych wartości OR/MD i CI. W pozostałych przypadkach stosowano model efektów stałych (2-stronny) z wartością p < 0,05 jako wyznacznikiem znamienności statystycznej.
Wyniki
Spośród 264 publikacji wyszukanych w bazach da- nych oraz 3 pozyskanych za pośrednictwem innych
*1 study was a review; 1 study was a letter to the editor; 5 studies had no sufficient data; 4 studies reported other salivary factors/
*1 praca przeglądowa, 1 list do redakcji, 5 prac niezawierających wystarczających danych, 4 prace dotyczące innych parametrów w ślinie
figure 1. Flow-chart of the study selection rycina 1. Schemat blokowy selekcji badań
Records identified through database search (n = 264)/
Publikacje zidentyfikowane przy przeszukaniu baz danych (n = 264)
PubMed: 61 Web of Science: 78
Scopus: 124 Cochrane Library: 1
Records identified through other database (n = 3)/
Publikacje zidentyfikowane w innych bazach danych (n = 3)
Records after duplicates removed (n = 177)/
Publikacje po usunięciu prac zdublowanych (n = 177)
Records screened (n = 177)/
Publikacje w analizie przesiewowej (n = 177) Records excluded (n = 152)/
Publikacje wyłączone (n = 152)
Full-text articles excluded, with reasons* (n = 11)/
Prace wyłączone, z uzasadnie- niem* (n = 11) Identification/IdentyfikacjaScreening/Analiza przesiewowaEligibility/Ocena kwalifikowalnościIncluded/Włączenie do metaanalizy
Full-text articles assessed for eligibility (n = 25)/Pełne prace analizowane pod kątem
kwalifikowalności (n = 25)
Studies included in qualitative synthesis (n = 14)/Badania uwzględnione w syntezie jakościowej
(n = 14)
Studies included in quantitative synthesis (meta-analysis) (n = 14)/
Badania uwzględnione w syntezie ilościowej (metaanalizie) (n = 14)
ues. Otherwise, the fixed-effect model with p < 0.05 (2-tailed) was considered statistically significant.
results
Out of 264 records retrieved from the databases and 3 records through other databases, 177 records were screened after removing the duplicate ones (table 1). Among the screened records, 152 records were irrelevant and were therefore excluded. Thus, 25 articles were assessed for eligibility based on their full text. Among the 25 articles, 11 articles were ex- cluded with reasons (1 study was a review; 1 study was a letter to the editor; 5 studies had no sufficient data; and 4 studies reported other salivary biomark- ers having 1 article). Finally, 14 studies were included and analysed in the meta-analysis.
The characteristics of the 14 studies included in the meta-analysis are shown in table 1. The studies had been
published from 1973 to 2016. Two studies were reported from England [18, 19], 2 from Italy [20, 21], two from Ger- many [22, 23], and 1 from each of the following countries:
France [24], Finland [25], Japan [26], Israel [27], Bulgaria [28], Syria [29], the Netherlands [30], and Iran [6].
salivary α-amylase, cortisol, igA, and interleukin-1b levels
The pooled analyses of salivary α-amylase, cortisol, IgA, and interleukin-1b levels are shown in figure 2. The pooled MDs of α-amylase, cortisol, IgA, and interleukin- 1b were 12.69 IU/ml (95% CI: 10.59, 14.79; p < 0.00001;
I2 = 0% (pheterogeneity or ph = 0.63)), –2.03 nmol/l (95% CI:
–4.34, 0.27; p = 0.08; I2 = 76% (ph = 0.04)), 4.46 mg/dl (95% CI: –1.08, 10.00; p = 0.11; I2 = 97% (ph < 0.00001)), 1.60 pg/ml (95% CI: 1.45, 1.75; p < 0.00001; I2 = 0%
(ph = 0.90)), respectively. The results showed that α-amylase and interleukin-1b levels were significantly higher in the psoriatic patients than in the controls.
salivary candida incidence, antipyrine clearance, sodium, potassium, chloride, and flow rate levels
The pooled analyses of salivary candida incidence, antipyrine clearance, sodium, potassium, chloride, and flow rate levels are shown in figure 3. The pooled OR of salivary candida incidence was 7.64 (95% CI:
baz, po usunięciu zdublowanych, analizą przesiewo- wą objęto 177 publikacji (tab. 1). Wśród publikacji poddanych analizie przesiewowej łącznie 152 nie miało związku z przedmiotem metaanalizy i zostało wykluczonych. W ten sposób otrzymano 25 publika- cji, które na podstawie pełnej treści poddano ocenie pod kątem kryteriów kwalifikacyjnych. Jedenaście spośród 25 publikacji wykluczono z odpowiednim uzasadnieniem (1 praca przeglądowa, 1 list do re- dakcji, 5 prac niezawierających wystarczających da- nych, 4 pojedyncze prace dotyczące innych biomarke- rów w ślinie). Ostatecznie do metaanalizy włączono 14 badań, które poddano dalszej ocenie.
Charakterystykę 14 prac objętych metaanalizą przedstawiono w tabeli 1. Prace zostały opublikowa- ne od 1973 do 2016 roku. Zbiór obejmował po dwa badania z Wielkiej Brytanii [18, 19], Włoch [20, 21]
i Niemiec [22, 23] oraz po jednym z Francji [24], Fin- landii [25], Japonii [26], Izraela [27], Bułgarii [28], Sy- rii [29], Holandii [30] i Iranu [6].
stężenia α-amylazy, kortyzolu, igA i interleukiny 1b w ślinie
Analizę zbiorczą stężeń α-amylazy, kortyzolu, IgA i interleukiny 1b w ślinie przedstawiono na rycinie 2. Wartości zbiorcze MD dla α-amylazy, kortyzolu, table 1. Characteristics of studies included in the meta-analysis (n = 14)
tabela 1. Charakterystyka badań włączonych do metaanalizy (n = 14) first author, publication
year/pierwszy autor, rok publikacji
country/kraj no. of patients/
liczba pacjentów
no. of controls/
liczebność grupy kontrolnej
salivary biomarker/
biomarker obecny w ślinie Oon, 1973 [18] Great Britain/
Wielka Brytania 12 12 IgA/IgA
Guilhou, 1976 [24] France/Francja 28 40 IgA/IgA
Syrjänen, 1983 [25] Finland/Finlandia 28 28 Flow rate, sodium, potassium, chloride, α-amylase, IgA/Natężenie przepływu, sód, potas, chlorki, α-amylaza, IgA del Castillo Carrillo, 1981
[22] Germany/Niemcy 10 10 IgA/IgA
Marsden, 1984 [19] Great Britain/
Wielka Brytania 41 41 Antipyrine clearance/Klirens antypiryny
Kubota, 1986 [26] Japan/Japonia 10 20 Antipyrine clearance/Klirens antypiryny
Waldman, 2001 [27] Israel/Izrael 50 50 Candida/Candida
Buske-Kirschbaum, 2006
[23] Germany/Niemcy 23 25 Cortisol/Kortyzol
Mastrolonardo, 2007 [20] Italy/Włochy 25 50 Interleukin-1b/Interleukina 1b
Krasteva, 2009 [28] Bulgaria/Bułgaria 32 31 IgA/IgA
Soudan, 2011 [29] Syria/Syria 20 20 Flow rate, sodium, potassium, chloride,
α-amylase, IgA/Natężenie przepływu, sód, potas, chlorki, α-amylaza, IgA de Brouwer, 2014 [30] Netherlands/Holandia 30 25 α-amylase, cortisol/α-amylaza, kortyzol
Pezeshkpoor, 2015 [6] Iran/Iran 50 50 Candida/Candida
Ganzetti, 2016 [21] Italy/Włochy 25 20 Interleukin-1b/Interleukina 1b
figure 2. Forest plots of salivary α-amylase (A), cortisol (b), IgA (c), and interleukin-1b (d) levels in psoriatic patients versus controls rycina 2. Wykresy drzewkowe stężeń α-amylazy (A), kortyzolu (b), IgA (c) i interleukiny 1b (d) u pacjentów z łuszczycą w porównaniu z grupą kontrolną study or subgroup/psoriasis/łuszczyca control/Grupa kontrolna Weight %/Mean difference, iv, fixed, 95% ci/ Mean difference, iv, random, 95% ci/ badanie lub podgrupaMean/Średniasd/sd total/łącznieMean/Średniasd/sd total/łącznieWaga %Średnia różnica, iv, efekty stałe, 95% cl Średnia różnica, iv, efekty stałe, 95% cl De Brouwer, 2014241202.6530271235250.0–30.00 (–147.24, 87.24) Soudan, 201164.2645.862043.1438.23200.621.12 (–5.05, 47.29) Syrjanen, 198340.424.172827.773.882899.312.65 (10.54, 14.76) Total (95% CI)/Łącznie (95% CI)7873100.012.69 (10.59, 14.79) Heterogeneity/Heterogeniczność: c2 = 0.91, df = 2 (p = 0.63), I2 = 0% Test for overall effect/Test efektu ogólnego: Z = 11.83 (p = 0.00001) study or subgroup/psoriasis/łuszczyca control/Grupa kontrolna Weight %/Mean difference, iv, random, 95% ci/ Mean difference, iv, random, 95% ci/ badanie lub podgrupaMean/Średniasd/sd total/łącznieMean/Średniasd/sd total/łącznieWaga %Średnia różnica, iv, efekty losowe, 95% cl Średnia różnica, iv, efekty losowe, 95% cl Buske-Kirschbaum, 2006151 23181.52559.7–3.00 (–3.72, –2.28) De Brouwer, 20145.52.74306.15 2540.3–0.60 (–2.79, 1.59) Total (95% CI)/Łącznie (95% CI)5350100.0–2.03 (–4.34, 0.27) Heterogeneity/Heterogeniczność: t2 = 2.19, c2 = 4.16, df = 1 (p = 0.04), I2 = 76% Test for overall effect/Test efektu ogólnego: Z = 1.73 (p = 0.08) study or subgroup/psoriasis/łuszczyca control/Grupa kontrolna Weight %/Mean difference, iv, random, 95% ci/ Mean difference, iv, random, 95% ci/ badanie lub podgrupaMean/Średniasd/sd total/łącznieMean/Średniasd/sd total/łącznieWaga %Średnia różnica, iv, efekty losowe, 95% cl Średnia różnica, iv, efekty losowe, 95% cl Del Castillo Carrillo, 19814.71.7103.82 1020.40.90 (–0.73, 2.53) Guilhou, 197619.25.2285.21.194020.214.00 (12.04, 15.96) Krasteva, 20097.94.35328.34.073120.1–0.40 (–2.48, 1.68) Oon, 19736.854.12123.481.731219.93.37 (0.84, 5.90) Syrjanen, 198323.87.42819.44.52819.44.40 (1.19, 7.61) Total (95% CI)/Łącznie (95% CI)110121100.04.46 (–1.08, 10.00) Heterogeneity/Heterogeniczność: t2 = 38.53, c2 = 130.91, df = 4 (p < 0.00001), I2 = 97% Test for overall effect/Test efektu ogólnego: Z = 1.58 (p = 0.11) study or subgroup/psoriasis/łuszczyca control/Grupa kontrolna Weight %/Mean difference, iv, fixed, 95% ci/ Mean difference, iv, fixed, 95% ci/ badanie lub podgrupaMean/Średniasd/sd total/łącznieMean/Średniasd/sd total/łącznieWaga %Średnia różnica, iv, efekty stałe, 95% cl Średnia różnica, iv, efekty losowe, 95% cl Ganzett, 20162.121.16250.490.172010.71.63 (1.17, 2.09) Mastrolonardo, 20074.80.4253.20.15089.31.60 (1.44, 1.76) Total (95% CI)/Łącznie (95% CI)5070100.01.60 (1.45, 1.75) Heterogeneity/Heterogeniczność: c2 = 0.01, df = 1 (p = 0.90), I2 = 0% Test for overall effect/Test efektu ogólnego: Z = 20.88 (p = 0.00001)
–100–500 50100 Favours [psoriasis]/Favours [control]/ Na korzyść [łuszczyca] Na korzyść [grupa kontrolna] –100–500 50100 Favours [psoriasis]/Favours [control]/ Na korzyść [łuszczyca] Na korzyść [grupa kontrolna] –10–50 5 10 Favours [psoriasis]/Favours [control]/ Na korzyść [łuszczyca] Na korzyść [grupa kontrolna] –2 –1 0 1 2 Favours [psoriasis]/ Favours [control]/ Na korzyść [łuszczyca] Na korzyść [grupa kontrolna]
A c b d
1.08, 54.18; p = 0.04; I2 = 69% (ph = 0.07)). Furthermore, the pooled MDs of antipyrine clearance, sodium, po- tassium, chloride, and flow rate levels were –2.11 ml/h
× kg (95% CI: –12.98, 8.76; p = 0.70; I2 = 83% (ph = 0.02)), 4.51 mmol/l (95% CI: –7.68, 16.70; p = 0.47; I2 = 79%
(ph = 0.03)), 1.69 mmol/l (95% CI: –1.58, 4.96; p = 0.31;
I2 = 64% (ph = 0.09)), 2.60 mmol/l (95% CI: –3.03, 8.23;
p = 0.37; I2 = 0% (ph = 0.73)), 0.12 ml/5 min (95% CI:
–0.35, 0.60; p = 0.61; I2 = 42% (ph = 0.19)), respectively.
discussion
Psoriasis is a chronic and multifactorial inflamma- tory disease associated with the immune system [31].
Psychosocial stress can be a risk factor for maintain- ing and exacerbating psoriasis [30]. The present meta- analysis showed that some salivary biomarkers such as α-amylase, interleukin-1b, and candida incidence were significantly higher in the psoriatic patients than in the controls.
Three studies included in this meta-analysis [25, 29, 30] checked salivary α-amylase levels, of which 1 study [25] showed a significantly increased level and 2 other studies did not report any significant level in psoriatic patients compared to controls. Out of 2 stud- ies [23, 30] reporting salivary cortisol levels, 1 study [23] reported a significantly decreased level in the pa- tients compared to controls and another did not show a significant difference between the 2 groups. Five studies [18, 22, 24, 25, 28] checked salivary IgA lev- els in the patients versus the controls. The results of 3 studies [18, 24, 25] showed a significantly increased level in psoriatic compared to controls. Examining in- terleukin-1b in 2 studies [20, 21], both reported a sig- nificantly increased level in the patients compared to controls. Candida incidence was investigated in 2 studies [6, 27], both of which showed a significant incidence in psoriatic patients compared with con- trols. Antipyrine clearance was also investigated in 2 studies [19, 26], 1 of which [19] showed a signifi- cantly decreased level in the patients versus controls.
The salivary sodium, potassium, chloride, and flow rate levels were evaluated in 2 studies [25, 29]. So- dium in 1 study [25] and potassium in another study [29] were significantly increased in the patients com- pared with controls.
Investigating other studies that were not included in the meta-analysis, Koh et al. [32] reported a lower concentration and secretion rate for salivary IgA in the patients compared to controls. Moreover, Singh et al. [33] showed that salivary sodium levels were significantly increased in psoriasis, while there was no significant rise in salivary potassium levels. How- ever, potassium levels were significantly correlated with the severity of psoriasis.
IgA i interleukiny 1b wyniosły odpowiednio 12,69 IU/ml (95% CI: 10,59; 14,79; p < 0,00001; I2 = 0% (phe-
terog. lub ph = 0,63)), –2,03 nmol/l (95% CI: –4,34; 0,27;
p = 0,08; I2 = 76% (ph = 0,04)); 4,46 mg/dl (95% CI:
–1,08; 10,00; p = 0,11; I2 = 97% (ph < 0,00001)); 1,60 pg/
ml (95% CI: 1,45; 1,75; p< 0,00001; I2 = 0% (ph = 0,90)).
Na podstawie uzyskanych wyników ustalono, że stę- żenia α-amylazy i interleukiny 1b są znamiennie pod- wyższone u pacjentów z łuszczycą w porównaniu z grupą kontrolną.
częstość występowania Candida, klirens antypiryny, stężenia sodu, potasu i chlorków oraz natężenie przepływu śliny
Analizy zbiorcze częstości występowania drożdży z rodzaju Candida w ślinie, klirensu antypiryny, stę- żeń sodu, potasu i chlorków oraz natężenia przepły- wu śliny przedstawiono na rycinie 3. Zbiorcza war- tość OR dla częstości występowania Candida w ślinie wyniosła 7,64 (95% CI: 1,08; 54,18; p = 0,04; I2 = 69%
(ph = 0,07)). Zbiorcze wartości MD dla klirensu anty- piryny, stężeń sodu, potasu i chlorków oraz natężenia przepływu śliny wyniosły odpowiednio –2,11 ml/h × kg (95% CI: –12,98; 8,76; p = 0,70; I2 = 83% (ph = 0,02));
4,51 mmol/l (95% CI: –7,68; 16,70; p = 0,47; I2 = 79%
(ph = 0,03)); 1,69 mmol/l (95% CI: –1,58; 4,96; p = 0,31;
I2 = 64% (ph = 0,09)); 2,60 mmol/l (95% CI: –3,03; 8,23;
p = 0,37; I2 = 0% (ph = 0,73)); 0,12 ml/5 min (95% CI:
–0,35; 0,60; p = 0,61; I2 = 42% (ph = 0,19)).
oMóWienie
Łuszczyca jest przewlekłą, wieloczynnikową chorobą zapalną o podłożu immunologicznym [31].
Czynnikiem ryzyka sprzyjającym utrzymywaniu się łuszczycy i występowaniu zaostrzeń może być stres psychospołeczny [30]. Przeprowadzona metaanaliza wykazała, że stężenia niektórych biomarkerów obec- nych w ślinie, takich jak α-amylaza i interleukina 1b, a także częstość występowania drożdży z rodzaju Candida, były znamiennie podwyższone u pacjentów z łuszczycą w porównaniu z grupą kontrolną.
W trzech badaniach objętych metaanalizą [25, 29, 30] oznaczano stężenie α-amylazy. W jednym bada- niu [25] stwierdzono znamiennie wyższe stężenia, natomiast w pozostałych dwóch nie wykazano zna- miennie wyższych stężeń u pacjentów z łuszczycą w porównaniu z grupą kontrolną. Spośród dwóch ba- dań [23, 30], w których analizowano stężenie korty- zolu w ślinie, w jednym [23] odnotowano znamienne zmniejszenie stężenia u chorych na łuszczycę w po- równaniu z grupą kontrolną, a w drugim nie wykaza- no znamiennej różnicy pod względem stężenia korty- zolu pomiędzy grupami. W pięciu badaniach [18, 22, 24, 25, 28] oznaczano stężenie IgA w ślinie pacjentów
study or subgroup/ psoriasis/łuszczyca control/Grupa kontrolnaWeight %/odds ratio, M-H, random, 95% cl/ odds ratio, M-H, random, 95% ci// badanie lub podgrupaevents/zdarzeniatotal/łącznieevents/zdarzeniatotal/łącznieWaga %iloraz szans, test M-H, efekty losowe, 95% cl iloraz szans, test M-H, efekty losowe, 95% cl Pezeshkpoor, 201517501 5039.125.24 (3.20, 198.95) Waldman, 20013950255060.93.55 (1.49, 8.45) Total (95% CI)/Łącznie (95% CI)100100100.07.64 (1.08, 54.18) Total events/Łącznie zdarzenia5626 Heterogeneity/Heterogeniczność: t2 = 1.44, c2 = 3.21, df = 1 (p = 0.07), I2 = 69% Test for overall effect/Test efektu ogólnego: Z = 2.03 (p = 0.04) study or subgroup/psoriasis/łuszczyca control/Grupa kontrolna Weight %/Mean difference, iv, random, 95% ci/ Mean difference, iv, random, 95% ci/ badanie lub podgrupaMean/Średniasd/sd total/łącznieMean/Średniasd/sd total/łącznieWaga% Średnia różnica, iv, efekty losowe, 95% cl Średnia różnica, iv, efekty losowe, 95% cl Kubota, 198633.19.91029.48.52047.73.70 (–3.48, 10.88) Marsden, 198435124142.4134152.3–7.40 (–12.82, –1.98) Total (95% CI)/Łącznie (95% CI)5161100.0–2.11 (–12.98, 8.76) Heterogeneity/Heterogeniczność: t2 = 51.08, c2 = 5.85, df = 1 (p = 0.02), I2 = 83% Test for overall effect/Test efektu ogólnego: Z = 0.38 (p = 0.70) study or subgroup/psoriasis/łuszczyca control/Grupa kontrolna Weight %/Mean difference, iv, random, 95% ci/ Mean difference, iv, random, 95% ci/ badanie lub podgrupaMean/Średniasd/sd total/łącznieMean/Średniasd/sd total/łącznieWaga %Średnia różnica, iv, efekty losowe, 95% cl Średnia różnica, iv, efekty losowe, 95% cl Soudan, 20118.352.92208.933.422059.9–0.58 (–2.55, 1.39) Syrjanen, 198337.7123.42825.619.32840.112.11 (0.87, 23.35) Total (95% CI)/Łącznie (95% CI) 4848100.04.51 (–7.68, 16.70) Heterogeneity/Heterogeniczność: t2 = 63.58, c2 = 4.75, df = 1 (p = 0.03), I2 = 79% Test for overall effect/Test efektu ogólnego: Z = 0.73 (p = 0.47) study or subgroup/psoriasis/łuszczyca control/Grupa kontrolna Weight %/Mean difference, iv, random, 95% ci/ Mean difference, iv, random, 95% ci/ badanie lub podgrupaMean/Średniasd/sd total/łącznieMean/Średniasd/sd total/łącznieWaga %Średnia różnica, iv, efekty losowe, 95% cl Średnia różnica, iv, efekty losowe, 95% cl Soudan, 201121.386.92017.693.762041.13.69 (0.25, 7.13) Syrjanen, 198325.13.82824.83.82858.90.30 (–1.69, 2.29) Total (95% CI)/Łącznie (95% CI)4848100.01.69 (–1.58, 4.96) Heterogeneity/Heterogeniczność: t2 = 3.69, c2 = 2.79, df = 1 (p = 0.09), I2 = 64% Test for overall effect/Test efektu ogólnego: Z = 1.01 (p = 0.31)
0.010.11 10100 Favours [psoriasis]/Favours [control]/ Na korzyść [łuszczyca] Na korzyść [grupa kontrolna] –100–500 50100 Favours [psoriasis]/Favours [control]/ Na korzyść [łuszczyca] Na korzyść [grupa kontrolna] –100–500 50100 Favours [psoriasis]/Favours [control]/ Na korzyść [łuszczyca] Na korzyść [grupa kontrolna] –100–500 50100 Favours [psoriasis]/Favours [control]/ Na korzyść [łuszczyca] Na korzyść [grupa kontrolna] figure 3. Forest plots of salivary candida incidence (A), antipyrine clearance (b), sodium (c), potassium (d), chloride (e), and flow rate (f) levels in psoriatic patients versus controls rycina 3. Wykresy drzewkowe częstości występowania drożdży z rodzaju Candida w ślinie (A), klirensu antypiryny (b), stężeń sodu (c), potasu (d) i chlorków (e) oraz natężenia przepływu (f) u pacjen- tów z łuszczycą w porównaniu z grupą kontrolną
A c b d
w porównaniu z grupą kontrolną. Wyniki trzech ba- dań [18, 24, 25] wykazały znamiennie podwyższo- ne stężenie IgA u chorych na łuszczycę w stosunku do grupy kontrolnej. Interleukinę 1b analizowano w dwóch badaniach [20, 21]. W obu stwierdzono zna- mienny wzrost jej stężenia u pacjentów z łuszczycą w porównaniu z grupą kontrolną. Częstość wystę- powania drożdży z rodzaju Candida analizowano w dwóch badaniach [6, 27]. W obu była ona zna- miennie podwyższona u pacjentów z łuszczycą w porównaniu z grupą kontrolną. Klirens anty- piryny również oceniano w dwóch badaniach [19, 26], z których jedno wykazało znamiennie obniżony jego poziom u chorych na łuszczycę w porównaniu z grupą kontrolną [19]. W dwóch badaniach analizowano stężenia sodu, potasu i chlorków oraz natężenie przepływu śliny [25, 29].
W jednym wykazano znamiennie podwyższone stęże- nie sodu [25], a w drugim znamiennie podwyższone stężenie potasu w porównaniu z grupą kontrolną [29].
Analizowano także inne badania, które nie zostały uwzględnione w metaanalizie. Koh i wsp. [32] opisali obniżone stężenie i natężenie wydzielania IgA w śli- nie u pacjentów z łuszczycą w porównaniu z grupą kontrolną. Ponadto Singh i wsp. [33] zaobserwowali, że stężenie sodu w ślinie jest znamiennie podwyż- szone w przebiegu łuszczycy. Nie stwierdzono nato- miast znamiennego wzrostu stężenia potasu w ślinie.
Stężenie potasu wykazywało z kolei istotną korelację ze stopniem nasilenia łuszczycy.
Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono różnice między wynikami badań uwzględnionych w metaanalizie dotyczące stężeń biomarkerów obec- nych w ślinie. W przypadku innych biomarkerów występujących w ślinie, m.in. białek o strukturze har- monijki β, losowego zwoju i helisy α [34], hormonu adrenokortykotropowego [23], IgM [22], IgG [22, 28], czynników dotyczących jamy ustnej (stopnia wydzie- lania i zdolności buforowej śliny, obecności bakterii Streptococcus mutans i Lactobacillus) [35], lizosomu [32], białka całkowitego, haptoglobiny i białka C-reaktyw- nego [28], mocznika i β2-mikroglobuliny [25], a także iryzyny [36], analizowanych u pacjentów z łuszczycą w porównaniu z grupą kontrolną w niektórych bada- niach wykazano istotną różnicę między tymi grupa- mi. Powyższe biomarkery nie zostały uwzględnione w przeprowadzonej metaanalizie, ponieważ bada- nia, w których były analizowane, nie spełniały przy- jętych kryteriów włączenia. Niespójność wyników może być skutkiem różnego pochodzenia etniczne- go uczestników badań, warunków pobierania pró- bek i liczby uczestników, odmiennych klinicznych typów łuszczycy [25, 28, 32] oraz ograniczeń me- todologicznych w analizie biomarkerów obecnych w ślinie [37]. Przeprowadzona metaanaliza, którą ob- jęto niewielką liczbę badań, uniemożliwiała weryfika-
study or subgroup/psoriasis/łuszczyca control/Grupa kontrolna Weight %/Mean difference, iv, fixed, 95% ci/ Mean difference, iv, fixed, 95% ci/ badanie lub podgrupaMean/Średniasd/sd total/łącznieMean/Średniasd/sd total/łącznieWaga %Średnia różnica, iv, efekty stałe, 95% cl Średnia różnica, iv, efekty stałe, 95% cl Soudan, 201125.8518.392021.8812.232033.83.97 (–5.71, 13.65) Syrjanen, 198328.913.8282712.62866.21.90 (–5.02, 8.82) Total (95% CI)/Łącznie (95% CI) 4848100.02.60 (–3.03, 8.23) Heterogeneity/Heterogeniczność: c2 = 0.12, df = 1 (p = 0.73), I2 = 0% Test for overall effect/Test efektu ogólnego: Z = 0.91 (p = 0.37) study or subgroup/psoriasis/łuszczyca control/Grupa kontrolna Weight %/Mean difference, iv, fixed, 95% ci/ Mean difference, iv, fixed, 95% ci/ badanie lub podgrupaMean/Średniasd/sd total/łącznieMean/Średniasd/sd total/łącznieWaga %Średnia różnica, iv, efekty stałe, 95% cl Średnia różnica, iv, efekty stałe, 95% cl Soudan, 20114.780.99204.931.032058.0–0.15 (–0.78, 0.48) Syrjanen, 19834.41.43283.91.382842.00.50 (–0.24, 1.24) Total (95% CI)/Łącznie (95% CI)4848100.00.12 (–0.35, 0.60) Heterogeneity/Heterogeniczność: c2 = 1.74, df = 1 (p = 0.19), I2 = 42% Test for overall effect/Test efektu ogólnego: Z = 0.50 (p = 0.61) –100–500 50100 Favours [psoriasis]/Favours [control]/ Na korzyść [łuszczyca] Na korzyść [grupa kontrolna]
figure 3. Cont. rycina 3. Cd.
e f
–100–500 50100 Favours [psoriasis]/Favours [control]/ Na korzyść [łuszczyca] Na korzyść [grupa kontrolna]Based on the results, there were differences among studies in the salivary levels of the biomarkers inves- tigated in the meta-analysis. However, other salivary biomarkers such as proteins (β-sheets, random coils, and α-helixes) [34], adrenocorticotropic hormone [23], IgM [22], IgG [22, 28], oral parameters (secretion rate, buffer capacity, mutans streptococci, lactobacilli) [35], lysozyme [32], total protein, haptoglobin, and C-reac- tive protein [28]; urea and β2-microglobulin [25]; and irisin [36] were evaluated in the patients compared to the controls, indicating a significant difference be- tween the 2 groups in some studies. These biomark- ers were not included in the present meta-analysis be- cause the studies including these biomarkers did not follow the inclusion criteria. The contradictory results of the studies are probably due to different ethnici- ties, sampling conditions, numbers of participants, the different clinical types of psoriasis [25, 28, 32], and the methodological limits of salivary biomark- ers [37], because this meta-analysis, including a low number of studies, could not check these factors and their effects on the levels of salivary biomarkers, and therefore further studies are needed in the future. The important limitations of the present meta-analysis were lack of subgroup analysis and high heterogene- ity, probably because of the small sample size and scarcity of studies.
conclusions
Although the number of studies in each analy- sis was low, several salivary parameters in psoria- sis were shown in a meta-analysis for the first time.
Some salivary biomarkers like α-amylase, interleu- kin-1b, and candida incidence were significantly higher in the psoriatic patients than in the controls.
Future studies with larger sample sizes are needed to confirm the results.
AcknoWledGMents
We sincerely and gratefully thank Kermanshah University of Medical Sciences for providing the fi- nancial support.
conflict of interest
The authors declare no conflict of interest.
cję tych czynników i ich wpływu na stężenia biomar- kerów obecnych w ślinie. Z tego względu potrzebne są dalsze badania w tym kierunku. Wśród istotnych ograniczeń metaanalizy należy wymienić brak anali- zy podgrup oraz duży stopień heterogeniczności wy- nikający prawdopodobnie z małej liczebności próby i niewielkiej liczby uwzględnionych badań.
Wnioski
Mimo że liczby prac dotyczących poszczególnych biomarkerów były niewielkie, w przeprowadzonej metaanalizie po raz pierwszy uwzględniono kilka istotnych parametrów śliny w przebiegu łuszczycy.
Stężenia niektórych biomarkerów obecnych w śli- nie, takich jak α-amylaza czy interleukina 1b, a także częstość występowania drożdży z rodzaju Candida były znamiennie wyższe u chorych na łuszczycę niż u osób z grupy kontrolnej. Aby zweryfikować uzy- skane wyniki, potrzebne są jednak dalsze badania na próbie o większej liczebności.
podziękoWAniA
Serdecznie dziękujemy uczelni Kermanshah Uni- versity of Medical Sciences za fundusze na przepro- wadzenie badania.
konflikt interesóW
Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów.
references piśmiennictwo
1. Nemati H., Khodarahmi R., Sadeghi M., Ebrahimi A., Rezaei M., Vaisi-Raygani A.: Antioxidant status in patients with pso- riasis. Cell Biochem Funct 2014, 32, 268-273.
2. Nemati H., Ghahramani M.H., Faridi-Majidi R., Izadi B., Bahrami G., Madani S.H., et al.: Using siRNA-based spherical nucleic acid nanoparticle conjugates for gene regulation in psoriasis. J Control Release 2017, 268, 259-268.
3. Myers W.A., Gottlieb A.B., Mease P.: Psoriasis and psoriatic arthritis: clinical features and disease mechanisms. Clin Dermatol 2006, 24, 438-447.
4. Hussain I., Haroon T.S.: Comorbidities in psoriasis and their therapeutic implications. J Pak Assoc Dermatol 2009, 19, 63-65.
5. Verhoeven E.W., Kraaimaat F.W., Jong E.M., Schalkwijk J., van de Kerkhof P.C., Evers A.W.: Effect of daily stressors on psoriasis: a prospective study. J Invest Dermatol 2009, 129, 2075-2077.
6. Pezeshkpoor F., Yazdanpanah M.J., Zaman Family S., Sepahi S., Moghaddas E., Shamsian A.: Prevalence of Candida in saliva and skin lesions of psoriasis vulgaris patients. JMR 2015, 2, 9-14.
7. Taheri Sarvtin M., Shokohi T., Hajheydari Z., Yazdani J., Hedayati M.T.: Evaluation of candida colonization and specific humoral responses against Candida albicans in patients with psoriasis. Int J Dermatol 2014, 53, 1423-1541.
8. Schon M., Behmenburg C., Denzer D., Schon M.P.: Pathogenic function of IL-1 beta in psoriasiform skin lesions of flaky skin (fsn/fsn) mice. Clin Exp Immunol 2001, 123, 505-510.
9. Griffiths C.E.: The immunological basis of psoriasis. J Eur Acad Dermatol Venereol 2003, 17, 1-5.
10. Farnaud S.J., Kosti O., Getting S.J., Renshaw D.: Saliva: physiology and diagnostic potential in health and disease. Sci World J 2010, 10, 434-456.
11. Malamud D.: Saliva as a diagnostic fluid. Dent Clin North Am 2012, 55, 159-178.
12. Asa’ad F., Fiore M., Alfieri A., Maria Pigatto P.D., Franchi C., Berti E., et al.: Saliva as a future field in psoriasis research.
Biomed Res Int 2018, 2018, 7290913.
13. Zintzaras E., Ioannidis J.P.: Heterogeneity testing in meta-analysis of genome searches. Genet Epidemiol 2004, 24, 1-15.
14. Zintzaras E., Hadjigeorgiou G.M.: The role of G196A polymorphism in the brain-derived neurotrophic factor gene in the cause of Parkinson’s disease: a meta-analysis. J Hum Genet 2005, 50, 560-566.
15. Higgins J.P., Thompson S.E.: Quantifying heterogeneity in a metaanalysis. Stat Med 2002, 21, 1539-1558.
16. Higgins J.P., Thompson S.G., Deeks J.J., Altman D.G.: Measuring inconsistency in meta analyses. Br Med J 2003, 327, 557-560.
17. Begg C.B., Mazumdar M.: Operating characteristics of a rank correlation test for publication bias. Biometrics 1994, 50, 1088- 1101.
18. Oon C.H., Goodwin P.G., Kind P.R., Seah P.P., Fry L.: Salivary IgA in patients with psoriasis and dermatitis herpetiformis.
Acta Derm Venereol 1973, 53, 340-342.
19. Marsden J.R., Williams F.M., Keys B., Rawlins M.D., Shuster S.: Reduction of antipyrine clearance in psoriasis. Br J Clin Pharmacol 1984, 17, 331-333.
20. Mastrolonardo M., Alicino D., Zefferino R., Pasquini P., Picardi A.: Effect of psychological stress on salivary interleukin- -1beta in psoriasis. Arch Med Res 2007, 38, 206-211.
21. Ganzetti G., Campanati A., Santarelli A., Sartini D., Molinelli E., Brisigotti V., et al.: Salivary interleukin-1β: oral inflamma- tory biomarker in patients with psoriasis. J Int Med Res 2016, 44, 10-14.
22. del Castillo Carrillo L.F., Schwarz W., Hornstein O.P.: Immunoglobulins in serum, whole saliva, and parotid saliva of male healthy and psoriatic individuals. Arch Dermatol Res 1981, 271, 63-71.
23. Buske-Kirschbaum A., Ebrecht M., Kern S., Hellhammer D.H.: Endocrine stress responses in Th1-mediated chronic inflam- matory skin disease (psoriasis vulgaris) – do they parallel stress-induced endocrine changes in Th2-mediated inflammatory dermatoses (atopic dermatitis)? Psychoneuroendocrinology 2006, 31, 439-446.
24. Guilhou J.J., Meynadier J., Clot J., Charmasson E., Dardenne M., Brochier J.: Immunological aspects of psoriasis. Br J Derm 1976, 94, 501-507.
25. Syrjänen S.M.: Chemical analysis of parotid saliva and lacrimal fluid in psoriatics. Arch Dermatol Res 1983, 275, 152-155.
26. Kubota K., Ishizaki T., Chiba K., Takagi A., Nakagawa A., Nakamura K.: Antipyrine clearance and metabolism in patients with psoriasis. Br J Clin Pharmacol 1986, 22, 455-462.
27. Waldman A., Gilhar A., Duek L., Berdicevsky I.: Incidence of Candida in psoriasis: a study on the fungal flora of psoriatic patients. Mycoses 2001, 44, 77-81.
28. Krasteva A., Grozdev I., Ivanova A., Altankova I., Bocheva S., Kisselova A., et al.: Psoriatic patients and salivary compo- nents. OHDMBSC 2009, 8, 12-15.
29. Soudan R.A., Daoud S.A., Mashlah A.M.: Study of some salivary changes in cutaneous psoriatic patients. Saudi Med J 2011, 32, 386-389.
30. de Brouwer S.J., van Middendorp H., Stormink C., Kraaimaat F.W., Sweep F.C., de Jong E.M., et al.: The psychophysiologi- cal stress response in psoriasis and rheumatoid arthritis. Br J Dermatol 2014, 170, 824-831.
31. Preus H.R., Khanifam P., Kolltveit K., Mørk C., Gjermo P.: Periodontitis in psoriasis patients: a blinded, case-controlled study. Acta Odontol Scand 2010, 68, 165-170.
32. Koh D., Yang Y., Khoo L., Nyunt S.Z., Ng V., Goh C.L.: Salivary immunoglobulin A and lysozyme in patients with psoriasis.
Ann Acad Med Singapore 2004, 33, 307-310.
33. Singh G., Rajashekar T.S., Krishnamurthy Haneef N.: Salivary electrolytes in psoriasis: a preliminary study. Indian J Der- matol 2006, 51, 192-193.
34. Bottoni U., Tiriolo R., Pullano S.A., Dastoli S., Amoruso G.F., Nisticò S.P., et al.: Infrared saliva analysis of psoriatic and diabetic patients: similarities in protein components. IEEE Trans Biomed Eng 2016, 63, 379-384.
35. Fadel H.T., Flytström I., Calander A.M., Bergbrant I.M., Heijl L., Birkhed D.: Profiles of dental caries and periodontal disease in individuals with or without psoriasis. J Periodontol 2013, 84, 477-485.
36. Tugba Alatas E., Kalayci M., Kara A., Dogan, G.: Association between insulin resistance and serum and salivary irisin levels in patients with psoriasis vulgaris. Dermatol Sin 2017, 35, 12-15.
37. Ganzetti G., Campanati A., Santarelli A., Pozzi V., Molinelli E., Minnetti I., et al.: Involvement of the oral cavity in psoriasis:
results of a clinical study. Br J Dermatol 2015, 172, 282-285.
Received: 17.06.2020 Accepted: 9.02.2021 Otrzymano: 17.06.2020 r.
Zaakceptowano: 9.02.2021 r.
How to cite this article
Nemati H., Sadeghi M.: Salivary biomarkers in patients with psoriais – a meta-analysis. Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2021, 108, 105–116. DOI: https://doi.org/10.5114/dr.2021.107280.
