Sprawozdanie kierownictwa
Biblioteki Kórnickiej za okres
administracyjny od 1 lipca 1945 roku
do 30 czerwca 1946 roku
Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej 3, 323-330
SPRAW OZDANIE K IE R O W N IC T W A B IB L IO T E K I K Ó R N IC K IE J z a okres adm inistracyjn y od 1 lipca 1945 roku do 30 czerw ca 1946 roku
I. P e r s o n e l
1. Stan w dniu 1. V II. 1945 i zm iany: kierownik dr Stan isław Bodniak, bibliotekarka Stan isław a Ja siń sk a , bibliotekarz m gr K azim ierz M yśliński, kustosz muzeum dr Jó z e fa O rańska. Z dniem 1. w rześnia 1945 od szedł m gr K azim ierz M yśliński na asystenturę U niw ersytetu Poznańskiego. W tym że m iesiącu powrócił z obozu pomocnik biblioteczny K azim ierz M ałecki i roz p oczął pracę. W dniu 1. stycznia objęła stanow isko bibliotekarki za zgod ą Z arządu F u n d acji przedw ojenna pracow nica Biblioteki mgr Ja d w ig a Łucza- kowa. Personel biblioteczny obok zaję ć służbow ych brał czynny udział w odbudowie pow ojennego życia k raju i okolicy na polu społecznym i n a ukowym. St. Bodniak i St. Ja siń sk a przyczynili się w ydatnie do zorganizo wania i utrzym ania m iejscow ego gim nazjum . Poniew aż m łodzież, przy go tow ująca się do egzaminów gim nazjalnych, nie m iała do dyspozycji żadnego lokalu, dr Bodniak pozw olił jej grom adzić się w sierpniu 1945 r. na lekcje w sali jad aln e j w zam ku pod opieką St. Ja siń sk ie j. St. Ja siń sk a prow adziła lekcje na tym kursie, a następnie i w gim nazjum w ciągu całego roku szkol nego 1945 46 za specjaln y m zezwoleniem Z arządu F un dacji, w n ikającego życzliw ie w personalne kłopoty i trudności nowo tw orzącej się instytucji. St. Bodniak pełnił bezinteresownie funkcje dyrektora i profeso ra tego gim nazjum do lutego 1946 roku, w yk ład ał na w ydziale humanistycznym w U ni w ersytecie Poznańskim jako docent, wygłonił referaty na walnym zebraniu T ow arzystw a H istorycznego w Poznaniu i tam że w K om isji H istorycznej Poznańskiego T ow arzystw a P rzy jació ł Nauk, w spółpracow ał z In sty tutem Zachodnim, w ykład ał i prow adził ćwiczenia na kursie bibliotekarzy naukowych, urządzonym przez M inisterstw o O św iaty w Kórniku. Przem aw iał kilkakrotnie na uroczystościach narodowych i wojskow ych lokalnych.
18
1. D ział biblioteczny.
a) Pom ieszczenie i urządzenie księgozbioru.
Zbiory m ieszczą się tylko w zam ku i w y pełn iają go tak, że nie można było należycie ustaw ić nakładów , przeniesionych tu przez Niemców z budynku nad jeziorem . K ilk a tysięcy druków, przekazanych B iblio tece przed w ojną przez szkołę w Kuźnicach, spoczyw a w skrzyniach. W ywiezione przez okupanta w szystkie repozytoria księgozbioru p o d ręcznego w liczbie 10 udało się zastąp ić nowymi poniemieckimi. Stan pom ieszczeń i urządzenia pogorszył się w ydatnie z powodu niedba- łości okupanta i w wyniku działań wojennych. W ykonano n astęp u jące prace w tym zakresie:
W prawiono 51 szyb okiennych, 4 mleczne do drzwi i 2 2 szyby do gablot. N apraw iono: 17 rozbitych drzwi, 4 okna, 4 k rzesła, 3 stoły, 4 biurka, 1 szafę i 1 posadzkę parkietow ą.
b) Pow iększanie zbiorów bibliotecznych.
Pozyskano dla zbiorów 165 dzieł w 146 voluminach, w tej liczbie d ro g ą kupna 125, z wymiany 28, z darów 1 2. Prenum eruje się na razie 12
czasopism .
Za zgodą M inisterstw a O św iaty przew ieziono do Biblioteki około 4 tysiące druków od X V I— X IX wieku o raz około 200 rękopisów z L e szna z tam tejszych archiwów i księgozbiorów gmin ewangelickich. R ę kopisy i starsze druki, w śród których s ą rzadkie Polonica z X V I, X V II i X V III wieku, p rz e jd ą na w łasność Biblioteki, a także część druków nowszych w edług wyboru kierownictwa. J e s t to pożądane uzupełnienie zbiorów w zak resie m ateriałów do dziejów reform acji w Polsce. N a uwagę zasłu g u ją starsze polskie k an cjo n ały z ziem odzyskanych. c) K on serw acja.
Zbadano część zbiorów pod w zględem zachow ania. Nie stw ierdzono pogorszenia poza nielicznymi w ypadkam i zaw ilgocenia druków z po wodu zacieków w czasie okupacji. Nie zauw ażono ezynnego robac twa. N iektóre druki bez opraw zaopatrzono w obwoluty papierow e- W ażną spraw ą jest opraw ianie druków i rękopisów . M ożna to w yko nywać na m iejscu w łasnym i siłam i, gdyż obaj M ałeccy um ieją o p ra wiać. N a razie brak potrzebnych urządzeń i przyborów. P osiadan e przed r. 1939 m aszyny introligatorskie wywieźli Niemcy.
d) Porządkow anie księgozbioru.
U staw ienie: Ustaw iono księgozbiór w szafach i przywrócono mu p rzed wojenny układ, który uległ był zupełnem u zatraceniu z pow odu p rze suw ania rękopisów i druków przez okupanta bez uw zględnienia istnie jącego porządku sygnaturow ego. W czasie szkontrum usunięto z a uważone usterki ustaw ienia.
In w en taryzacja i katalogow anie: O pracow ano dla katalogu ręko pisów 30 kodeksów. W chwili wybuchu w ojny zn aczn iejsza ilość dru ków p o siad a ła zredagow ane k arty katalogow e, które n ależało jeszcze skontrolować, porównać z istn iejącym już katalogiem alfabetycznym , w pisać do inw entarza i wcielić do katalogu. T ę pracę wykonano w n a stępujących rozm iarach:
Porównano wspom niane druki z katalogiem alfabetycznym i w ydzie lono w wyniku i72 dublety. Skontrolow ano i popraw iono k arty k atalo gowe d la 2 700 druków w 3 046 woluminach. W pisano do inw entarza druków 492 w 762 woluminach. Ułożono do w cielenia w k atalog a lfa betyczny 3 500 kart. U porządkow ano inw entarze książek i czasopism . U porządkow ano księgozbiór podręczny,
e) K ontrola stanu posiadania.
D ługa w ojenna przerw a w p racach i adm inistrow aniu zbioram i w po łączeniu z obcą w nich go sp o d ark ą w ysunęła konieczność ustalen ia stan u p o siadan ia całości zasobów. P racę w tym kierunku p o d jęto w jesieni ubiegłego roku i po przerw ie w okresie niskiej tem peratury kontynuowano od wiosny bieżącego roku. P odstaw ą były dochowane inw entarze i katalogi zasobów. R ejestrow an o w szelkie niezgodności m iędzy dokumentami kontroli a rzeczyw istością w m agazynach i sz a fach. Notowano również p rzy tej sposobności spostrzeżenia na tem at stanu zachow ania m ateriału i likwidowano om yłki sygn atur i usterki ustaw ienia.
W ten sposób zbadano zasób dyplomów, rękopisów, inkunabułów, cimeliów, druków z wieku X V II i w szystkich druków nowszych. Rozpoczęto kontrolę stan u czasopism . N a podstaw ie uzyskanego m ateriału opracow ano dotąd definitywnie protokół, dotyczący inkuna bułów. R esztę protokółów zamknie się w ciągu n astępnego roku adm i n istracyjnego. S tra ty nie przekroczą praw dopodobnie 1 procentu.
f) K orzystanie ze zbiorów bibliotecznych.
Udostępniono Bibliotekę dla korzystających 1. IX. 1945 r. Początkow o trudności kom unikacyjne i pocztowe były znaczną przeszkodą w do tarciu do Kórnika. W roku bieżącym położenie pod tym w zględem zmieniło się na lepsze.
K orzy stało na m iejscu w okresie spraw ozdaw czym 28 przyjezdnych pracowników naukowych w ciągu 164 dni z rękopisów 177, inkuna bułów 20, cimeliów 278, nowszych druków 250 woluminów. P rzyjezdn i mieli do dyspozycji pokój gościnny. B yło w śród nich 5 profesorów uniw ersytetu. Z zasobów B-teki k orzy stał również naukowy kurs bi bliotekarski, zorganizow any w Kórniku przez M inisterstw o O św iaty we wrześniu 1945 r.
W ypożyczono: rękopisów 4, druków starych 34, czasopism 30, d ru ków nowszych (X IX i X X wieku) 164.
Udzielono badaczom pisem nie 14 inform acji naukowych, p o łączo nych kilkakrotnie z kopiowaniem tekstów. Umożliwiono m iejscow em u gim nazjum korzystanie z księgozbioru na m iejscu i drogą wypożyczeń. Przeprow adzono kontrolę wypożyczeń do roku 1939 i rozpoczęto ak cję rew indykacyjną.
g) S taty sty k a pism.
Dziennik podaw czy w ykazuje za okres spraw ozdaw czy 417 pism. 2. D ział w ydaw niczy.
a) Nowe wydawnictwa.
Znane wydaw nictwo Biblioteki K órnickiej o znaczeniu m iędzynarodo wym p. t. „A c ta Tom iciana“ obejm uje dotąd tomów 13, z których ostatni ukazał się drukiem w roku 1915. P race przygotow aw cze do w ydania następnego tomu, prow adzone przed rokiem 1939, przerw ała w ojna na długich 6 lat i zn iszczyła część kopij i fotografij, a także uszczupliła podstaw ę źródłow ą z pow odu k atastro fy zbiorów w ar szawskich. P o wyzwoleniu z okupacji kierownictwo Biblioteki K ó r nickiej w eszło w porozum ienie z drem W ładysław em Pociechą, kusto szem Biblioteki Jagiello ń sk iej w Krakow ie, który od 20 la t zajm u je się Tom icjanam i i zgrom adził m ateriały w regestach i fotografiach z archiwów i bibliotek polskich i zagranicznych. Z arząd F u n d acji p rze znaczył n a przygotow anie X IV tomu odpow iednie fundusze. Od p o czątku 1946 roku trwa kopiowanie tekstów i przygotow yw anie do
dru-ku w oparciu o zgrom adzony przez d ra Pociechę m ateriał. D o chwili obecnej przysposobiono więcej niż jed n ą trzecią X IV tomu. U stalono m etodę w ydaw niczą. Rozpoczęcie druku przew iduje się w ciągu p rz y szłego roku kalendarzow ego. C ałość X IV tomu obejm ie około 40 ark uszy druku i około 500 dokumentów. O bjętość w porów nania z tomem ostatnim w zrośnie m oże o jed n ą trzecią.
O stan ie prac przygotow aw czych i m etodzie in form ują d r Bodniak w drukujących się „Spraw ozdan iach Poznańskiego T ow arzystw a P rzy jaciół N auk“ i dr Pociecha w 3. zeszycie „P am iętn ika Biblioteki K órn ick iej“ .
J a k wspomniano w yżej, drukuje się w łaśnie trzeci zeszyt „P am ięt nika Biblioteki K órnickiej ", organu naukowego instytucji. S k ła d a ją się na jego zaw artość artyk uły i m ateriały źródłow e, p o części zw ią zan e ze zbioram i kórnickimi, i dział spraw ozdaw czy. A utoram i są : dr Pociecha, St. Ja siń sk a , dr O rańska i dr Bodniak. C harakter c z a sopism a — historyczno-literacki. C ało ść w yniesie około 20 arkuszy druku. Pod p ra są je st również w ydanie korespondencji T ad eu sza K ościuszki w opracow aniu prof. A . M. Skałkow skiego, zniszczone we wrześniu 1939 r. w drukarni przez Niemców.
b) W ydaw nictw a daw niejsze.
W ydaw nictw a starsze przed staw iały po od ejściu Niemców bezładn y stos, utworzony w jedn ej z sal zamku. Z dołano je uporządkow ać, to zn a czy rozsegregow ać i rozm ieścić w zamku. B rak m iejsca zm usił do zu ży tko w ania na ten cel alk ierzy i sz af parteru i I piętra. W rezultacie poszczegól ne n ak ład y s ą rozproszone, ale na to nie m a na razie rady. P rzed w ojną zajm ow ały w ydaw nictwa część budynku bibliotecznego n ad jeziorem . Przeprow adzono próbn ą kontrolę stan u po siad an ia i nie zauw ażono zn acz n iejszego uszczerbku.
Kierow nictw o Biblioteki porozum iew ało się z księgarniam i w Poznaniu celem od dan ia w ydaw nictw do rozsp rzed aży w charakterze komisu. N a jk o rzystn iejsze warunki oferow ała k sięgarn ia św. W ojciecha, która m iała w k o m isie n ak ład y kórnickie do roku 1939. P rzek aże się jej w łaśnie część w ydaw nictw w edług umowy. Za zg o d ą Z arządu ofiarow ano w form ie darów 317 tomów w ydaw nictw B ibliotece M iejsk iej w G dańsku i B ibliotece U ni w ersyteckiej, organizow anej w Toruniu. Tytułem wymiany w ysłano do innych instytucji 24 tomy, sprzedano 13 tomów.
3. D ział m uzealny . a) Pom ieszczenie.
M uzeum m ieści się podobnie jak księgozbiór w zamku kórnickim , w którym zajm u je cały parter, n ajw iększą salę i hall I piętra.
b) N apraw a szkód wojennych.
N ap ad nocny, w ykonany na zam ek przez nieznanych spraw ców w c za sie działań wojennych w końcu stycznia 1945 r., przyniósł duże szko dy w zak resie urządzenia i w zasobach obiektów muzealnych. S ta ra n o się je usunąć z n astępu jącym rezultatem :
O drestaurow ano zupełnie rozbite sz a fy gdańskie (4), bretońskie (2), antyczne (3) i ołtarz J a n a Sobieskiego. Napraw iono 4 stoły, 15 k rze seł i foteli, 1 odrzw ia rzeźbione. Zastąpiono 5 zniszczonych zw ier ciadeł nowymi. Sk lejon o i dorobiono b raku jące części 50 sztuk potłu czonej porcelany zabytkow ej; w ykonał to kierownik D ziału C e ra miki przy Państw ow ym Instytucie Sztuki w Poznaniu. O dczyszczono resztę broni zabytkow ej, obrazy i 9 ocalonych pasów słuckich. D la zabezpieczenia eksponatów przed szkodliwym działaniem słońca za kupiono m ateriał na zasłon y i zaopatrzono w nie 12 okien parteru. Zasłony przedw ojenne bowiem p rzep ad ły w czasie grabieży w stycz niu 1945 r. Zamówiono 30 p ar pantofli dla zw iedzających. Pobielono niektóre ściany sal muzealnych, uszkodzone przez zaw ilgocenie w czasie okupacji.
c) R ew in d ykacja utraconych przedm iotów muzealnych.
Niemcy wywieźli z muzeum w iele przedm iotów, w szczególności zbro jownię, zabytkow e szafy, rzędy, tekstylia, mundury i ubiory. C zęść z nich um ieścili w Dreźnie, część porzucili w M uzeum W ielkopolskim w śród chaosu innych obiektów różnego pochodzenia. S z a fy zdobiły p a ła c G reisera w Ludwikowie. Nie zaraz m ożna było w yśledzić kręte drogi niemieckich „m uzeologów ", w yspecjalizow anych w grabieży. Lecz z biegiem czasu w y jaśn iła się n iejedn a dręcząca zagad k a z ko rzy ścią d la zbiorów kórnickich. N ajw cześn iej odzyskano 2 sz afy bretońskie od G reisera. D r O rańska odkryła w M uzeum W ielkopol skim w m akulaturze niem ieckiej 985 sztuk grafiki (w tej liczbie 45 ry sunków oryginalnych) i inwentarz grafiki kórnickiej, zaw ierający
6 557 pozycyj. C zw arta część inw entarza, pom ięta i zabrudzona, wy m aga przepisan ia. W yodrębniła również tam że w zbiorach 36 p rzed
miotów tekstylnych kórnickich i przew iozła do K órnika (sakiew ki z a bytkowe, czepce, czapraki, mundury, ubiory i t. p.). W m arcu 1946 zidentyfikow ała dr O rańska w M uzeum W ielkopolskim w obecności d elegata M inisterstw a K ultury 82 eksponaty cennych zbroić i umun durow ania z Kórnika, odszukane w D reźnie i zwrócone P olsce przez R o sję Sow iecką. Staran ia kierow nictwa w M inisterstw ie K ultury o od zyskanie tych obiektów dały pom yślny wynik. W czerwcu rozpoznała dr O rań ska w M uzeum W ielkopolskim 5 hełmów, 4 pancerze, 1 kuszę i 1 koncerz. Kierownictwo Biblioteki inform owało się w D yrekcji M u zeum Prehistorycznego w Poznaniu o losy depozytu kórnickiego z z a kresu w ykopalisk. Nie uzyskano dotąd pozytyw nego w yjaśnienia z p o wodu zmian w zbiorach, wprowadzonych przez okupanta.
d) K ontrola stan u posiadania.
Przeprow adzono częściow ą kontrolę, o b ejm u jącą cenniejsze p rzed mioty.
e ) N abytki.
Pozyskano d la zbiorów 2 działa z X V III wieku i z początku X IX w., zabytkow y wschodni hełm z m isiurką i czekan. Zakupiono 40 sztuk fotografii zabytków kórnickich z kliszam i i fotografię egzekucji w K ó r niku 20. X. 1939 r.
f) W ystaw y.
Po przeprow adzeniu napraw ek ram, szaf, gablot i po oczyszczeniu eksponatów rozm ieszczono je stosow nie w salach m uzealnych z b ie giem czasu. Pierw sze ustaw ienie wykonano w sierpniu i w początkach w rześnia 1945 r. Poddano je rew izji i wprow adzono zmiany na wiosnę bieżącego roku, przygotow ując muzeum do sezonu wycieczkowego. W kwietniu bieżącego roku w zw iązku z Rokiem Kościuszkow skim urządzono w C zarn ej S a li w ystaw ę pod h asłem : „K ościuszko i jego epok a“ . O bejm uje ona 200 eksponatów, na które złożyły się obrazy, rysunki, ryciny, m iniatury, monety, m edale, pamiętniki, rękopisy i druki, dotyczące Kościuszki, wreszcie pam iątki po nim i broń. ;Do p rasy podano stosow ny komunikat. N a w ystaw ę kościuszkow ską w M uzeum W ielkopolskim wypożyczono kilkadziesiąt eksponatów . Przedm ioty te w róciły już na m iejsce. Temuż Muzeum użyczono na w ystaw ę część zbrojowni.
g) Zw iedzanie Muzeum.
F rekw en cja w zrasta w yraźnie: od lutego do końca 1945 roku zw ie dziło zbiory 2 050 osób, od 1. I. 1946 do końca czerw ca tegoż roku — 6 tysięcy mimo dużych trudności kom unikacyjnych. M uzeum było do stępne codziennie od 8— 13 i od 14— 18.
h) Subsydia.
N aczelna D yrek cja M uzeów i Ochrony Zabytków przy M inisterstw ie K ultury udzieliła subsydium w w ysokości 35 tysięcy.
III. B u d y n k i .
N apraw iono dach zamku, który mocno ucierpiał w czasie okupacji. Po praw iono gzym sy i tynki w obrębie dachu, nadw yrężone przez opady i zm iany tem peratury. Niem cy nie p odjęli ani jednej rep eracji w ciągu sw ych rządów . O drestaurow ano m ieszkania dla personelu Biblioteki.
K ó r n i k , 1 iipca 1946 r.
Stan isław Bodniak kierownik Biblioteki
