Płynność sektora bankowego
Instrumenty polityki pieniężnej NBP
Płynność sektora bankowego
Instrumenty polityki pieniężnej NBP
Narodowy Bank Polski ul. Świętokrzyska 11/21 00-919 Warszawa www.nbp.pl
© Copyright Narodowy Bank Polski, 2022
Wprowadzenie 5 Rozdział 1. Płynność sektora bankowego 9 1.1. Sytuacja płynnościowa w 2021 r. 10 1.2. Wpływ czynników autonomicznych na zmiany płynności sektora bankowego 12
1.2.1. Skup i sprzedaż walut obcych przez NBP 12
1.2.2. Pieniądz gotówkowy 15
1.2.3. Depozyty sektora publicznego utrzymywane w banku centralnym 15 Rozdział 2. Instrumenty polityki pieniężnej 19 2.1. Stopy procentowe NBP 20 2.2. Operacje otwartego rynku 20
2.2.1. Operacje podstawowe 22
2.2.2. Operacje dostrajające 23
2.2.3. Operacje strukturalne 24
2.3. Rezerwa obowiązkowa 25 2.4. Operacje depozytowo-kredytowe 26
2.4.1. Depozyt na koniec dnia 26
2.4.2. Kredyt lombardowy 27
2.5. Kredyt wekslowy 27 Rozdział 3. Pozostałe operacje 29 3.1. Kredyt techniczny 30 3.2. Kredyt w ciągu dnia w euro 30 Glosariusz 31 Załączniki 35
Załącznik 1. Stawka POLONIA jako cel opercyjny polityki pieniężnej NBP
w latach 2008–2021 36 Załącznik 2. Instrumenty NBP w latach 1990–2021 37 Załącznik 3. Operacje podstawowe w 2021 r. 38 Załącznik 4. Przetargi operacji dostrajających w 2021 r. 39 Załącznik 5. Operacje strukturalne w 2021 r. 40 Załącznik 6. Umowy z Ministerstwem Finansów 42 Załącznik 7. Dealerzy Rynku Pieniężnego w 2021 r. 43 Załącznik 8. Informacja dzienna (stan na koniec miesiąca) 44 Spis tabel 45
Wprowadzenie
W 2021 r. Narodowy Bank Polski (NBP) prowadził politykę pieniężną, wykorzystując instrumenty przewidziane w Założeniach polityki pieniężnej.
Podstawowym instrumentem polityki pieniężnej w 2021 r. były stopy procentowe NBP.
Najważniejszą funkcję pełniła stopa referencyjna NBP, która – określając rentowność pod- stawowych operacji otwartego rynku – wpływała na poziom krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych. Stopa lombardowa NBP wyznaczała oprocentowanie oferowanego przez NBP kredytu lombardowego, umożliwiającego pozyskiwanie środków z banku centralnego na termin overnight. Stopa depozytowa NBP determinowała oprocentowanie depozytu umożliwiającego lokowanie w NBP środków na termin overnight.
W 2021 r. Rada Polityki Pieniężnej (RPP) trzykrotnie (w październiku, listopadzie i grudniu) podejmowała decyzje o podniesieniu stóp procentowych NBP. Na koniec 2021 r. wysokość stopy referencyjnej NBP wyniosła 1,75%, stopy depozytowej NBP – 1,25%, a stopy lombar- dowej NBP – 2,25%. W stosunku do końca poprzedniego roku stopy te wzrosły odpowied- nio o: 1,65 pkt proc., 1,25 pkt proc. i 1,75 pkt proc. W rezultacie wprowadzonych zmian szerokość korytarza stóp procentowych NBP, określona poziomami stopy lombardowej NBP i stopy depozytowej NBP, została ponownie ukształtowana w sposób symetryczny na pozio- mie +/-50 pkt bazowych względem stopy referencyjnej NBP.
Celem operacyjnym polityki pieniężnej w 2021 r. było dążenie NBP do kształtowania stawki POLONIA w pobliżu stopy referencyjnej NBP. W ramach tego zadania bank centralny sto- sował podstawowe oraz dostrajające (absorbujące płynność) operacje otwartego rynku.
Wykorzystując wspomniane operacje, NBP oferował bankom możliwość bilansowania ich pozycji płynnościowych w okresach utrzymywania rezerwy obowiązkowej, dążąc do ukształ- towania warunków płynnościowych w sektorze bankowym w sposób właściwy z punktu widzenia realizacji celu operacyjnego.
W 2021 r. średnie absolutne odchylenie stawki POLONIA od stopy referencyjnej NBP wyniosło 16 pkt bazowych (w 2020 r. 17 pkt bazowych).
Podobnie jak w latach poprzednich również w 2021 r. podstawowe operacje otwartego rynku polegały na regularnej emisji 7-dniowych bonów pieniężnych NBP.
W grudniu 2021 r. wznowiono dostrajające operacje otwartego rynku. Są one przepro- wadzane doraźnie w ciągu okresu utrzymywania rezerwy obowiązkowej oraz oferowane w ostatnim dniu roboczym tego okresu (operacje takie były stosowane do kwietnia 2020 r.).
Do operacji otwartego rynku, zarówno podstawowych, jak i dostrajających, oprócz banków miał dostęp również Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG).
W 2021 r. NBP wyemitował bony pieniężne z 7-dniowym terminem zapadalności w ramach podstawowych operacji otwartego rynku, o średniej wartości 205 511 mln zł, oraz bony o krótszych terminach zapadalności w ramach operacji dostrajających, o średniej wartości 394 mln zł. Łącznie średni poziom bonów pieniężnych NBP w 2021 r. wyniósł 205 905 mln zł.
W 2021 r. podobnie jak w roku poprzednim NBP przeprowadzał strukturalne operacje otwar- tego rynku, polegające na skupie dłużnych papierów wartościowych na rynku wtórnym.
W ramach tych operacji nabywano obligacje skarbowe oraz obligacje gwarantowane przez Skarb Państwa, emitowane przez Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) i Polski Fundusz Rozwoju SA (PFR). W wyniku tych operacji w 2021 r. NBP zasilił sektor bankowy środkami, których średnia wysokość w ciągu roku wyniosła 136 158 mln zł. Od grudnia 2021 r. NBP przestał stosować regularne operacje strukturalne.
Podobnie jak po 12 marca 2020 r. również w 2021 r. bank centralny umożliwiał dostęp do wszystkich rodzajów operacji otwartego rynku (dostrajających i strukturalnych) wszystkim bankom, które spełniały warunki uczestnictwa w podstawowych operacjach otwartego rynku NBP1.
Poza operacjami otwartego rynku instrumentem NBP sprzyjającym ograniczaniu wahań krótkoterminowych stóp procentowych i stabilizowaniu warunków płynnościowych w sek- torze bankowym była rezerwa obowiązkowa. Banki były zobowiązane do utrzymywania środków na rachunkach w NBP, w okresach obowiązywania rezerwy, średnio na poziomie nie niższym od wartości rezerwy wymaganej.
W październiku 2021 r. Rada Polityki Pieniężnej (RPP) zdecydowała o podwyższeniu podsta- wowej stopy rezerwy obowiązkowej z poziomu 0,5% do 2,0%. Zmiana miała zastosowanie do rezerwy obowiązkowej utrzymywanej od 30 listopada 2021 r. Konsekwencją tej decyzji był wzrost poziomu rezerwy obowiązkowej o 27 007 mln zł; o tyle samo zmniejszyły się środki w dyspozycji banków i spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych. Środki rezerwy obowiązkowej były oprocentowane na poziomie stopy referencyjnej NBP.
Na potrzeby związane z zarządzaniem bieżącą płynnością NBP udostępniał bankom komercyjnym również operacje depozytowo-kredytowe, na termin overnight. Banki miały możliwość lokowania nadwyżek środków w NBP w formie depozytu na koniec dnia oraz uzupełniania niedoborów za pomocą kredytu lombardowego.
Średni poziom operacji depozytowo-kredytowych w 2021 r. wyniósł 10 674 mln zł.
W omawianym roku nastąpił wzrost krótkoterminowych operacji polityki pieniężnej, tzn. średniorocznego salda podstawowych i dostrajających operacji otwartego rynku oraz operacji depozytowo-kredytowych.
Średni poziom krótkoterminowych operacji polityki pieniężnej w 2021 r. wyniósł 219 910 mln zł. W porównaniu ze średnim poziomem w poprzednim roku nastąpił wzrost płynności o 82 096 mln zł.
1 Dostęp do operacji podstawowych oraz dostrajających przeprowadzanych quasi-regularnie (na koniec okresu utrzymywania rezerwy obowiązkowej) oraz nieregularnie miały w 2021 r. wszystkie banki speł- niające warunki określone przez NBP w uchwale nr 56/2010 Zarządu NBP z dnia 21 października 2010 r.
(z późn. zm.).
Tabela II. Odchylenie stawek rynkowych od stopy referencyjnej NBP w latach 2004–2021
Okres Średnia stopa referencyjna
(w %)*
Odchylenie stóp od stopy referencyjnej (w pkt bazowych, średnioroczne)**
O/N SW 2W 1M POLONIA
2021 0,34 7 2 7 11 16
2020 0,51 4 3 6 11 17
2019 1,50 8 5 7 12 14
2018 1,50 9 4 8 12 21
2017 1,50 9 7 10 14 12
2016 1,50 15 7 8 10 16
2015 1,58 10 9 10 12 12
2014 2,39 9 6 6 7 11
2013 2,94 8 5 5 7 18
2012 4,61 10 3 5 11 21
2011 4,22 21 3 3 9 43
2010 3,50 49 17 10 7 69
2009 3,77 69 23 14 11 89
2008 5,72 30 16 19 30 32
2007 4,40 19 9 11 16 23
2006 4,06 10 6 6 7 16
2005 5,34 21 6 6 9 29
2004 5,79 40 11 10 15 0
* Średnia stopa referencyjna była ważona długością okresu jej obowiązywania.
** Odchylenia stawek rynkowych od stopy referencyjnej NBP – zastosowano jednolitą bazę 365 dni w roku.
Źródło: NBP.
Okres pieniężne repo swap
walutowy depozyt na strukturalne
koniec dnia kredyt lombardowy
2021 205 905 0 3 331 10 674 0 136 158
2020 134 700 79 0 3 193 0 71 849
2019 80 393 0 0 1 125 0 0
2018 88 796 0 0 1 370 0 0
2017 72 786 0 0 846 0 0
2016 72 438 0 0 772 4 0
2015 89 092 0 0 500 0 0
2014 108 518 0 0 298 0 0
2013 126 078 0 0 463 0 0
2012 95 913 0 0 393 0 0
2011 95 217 0 0 711 0 0
2010 74 968 5 097 0 1 036 0 0
2009 31 873 11 456 1 076 2 461 14 0
2008 11 530 2 135 162 1 421 14 0
2007 19 302 0 0 530 18 0
2006 19 758 0 0 150 50 0
2005 16 699 0 0 162 29 0
2004 5 275 0 0 310 22 0
Uwaga: wartości podano w ujęciu średniorocznym w okresach utrzymywania rezerwy obowiązkowej.
Źródło: NBP.
Płynność sektora
bankowego
Płynność sektora bankowego
1.1. Sytuacja płynnościowa w 2021 r.
W 2021 r. NBP prowadził politykę pieniężną, wykorzystując instrumenty przewidziane w Założeniach polityki pieniężnej. Instrumentarium było dostosowywane do zmieniających się w ciągu roku uwarunkowań makroekonomicznych i rynkowych.
Poziom krótkoterminowych operacji polityki pieniężnej, mierzonych jako średnie w roku saldo operacji prowadzonych przez bank centralny (emisji bonów pieniężnych NBP, operacji repo i operacji depozytowo-kredytowych), zwiększał się stopniowo do listopada 2021 r., kiedy wyniósł 280 446 mln zł. W grudniu 2021 r. poziom ten zmniejszył się do 253 238 mln zł i był o 97 461 mln zł wyższy niż w grudniu 2020 r. (155 777 mln zł).
Do listopada 2021 r. bank centralny kontynuował stosowanie strukturalnych operacji otwar- tego rynku, polegających na skupie na rynku wtórnym wybranych dłużnych papierów warto- ściowych. Powodowało to stopniowy wzrost skali podstawowych operacji otwartego rynku, głównego instrumentu wykorzystywanego do absorbowania środków z sektora bankowego.
W grudniu 2021 r. bank centralny wznowił stosowanie dostrajających operacji otwartego rynku.
Poziom środków pozostających w dyspozycji sektora bankowego przekraczających wyma- gany poziom rezerwy obowiązkowej wyniósł w grudniu 2021 r. średnio 253 866 mln zł i był o 70 068 mln zł wyższy niż w tym samym okresie 2020 r.
Tabela 1.1. Krótkoterminowe operacje polityki pieniężnej NBP w 2021 r. na tle średniego poziomu środków pozostających w dyspozycji sektora bankowego (w mln zł)
2021
Średni poziom bonów pieniężnych NBP
(operacje podstawowe)
Średni poziom bonów pieniężnych NBP
(operacje dostrajające)
Średni poziom operacji
repo
Średni poziom depozytu na koniec
dnia
Średni poziom krótkoterminowych
operacji polityki pieniężnej
Średni poziom środ- ków pozostających w dyspozycji sektora
bankowego
(1) (2) (3) (4) (1) + (2) – (3) + (4)
I 160 825 0 0 9 469 170 294 197 552
II 173 057 0 0 6 893 180 416 205 223
III 175 741 0 0 7 581 185 937 211 070
IV 178 885 0 0 5 277 187 123 213 428
V 185 516 0 0 7 177 196 504 223 816
VI 193 456 0 0 8 568 205 782 237 875
VII 222 397 0 0 5 626 231 811 257 713
VIII 231 179 0 0 6 618 242 250 267 285
IX 234 004 0 0 8 013 246 523 273 547
X 250 434 0 0 3 672 258 653 280 331
XI 251 574 0 0 24 252 280 446 282 648
XII 208 200 4 634 0 36 016 253 238 253 866
Średnio 205 511 394 0 10 674 219 910 242 122
Uwaga: wartości podane średnio w okresach utrzymywania rezerwy obowiązkowej.
Źródło: NBP.
W celu utrzymywania stawki POLONIA na poziomie zbliżonym do stopy referencyjnej bank centralny absorbował nadwyżki płynności, emitując bony pieniężne z 7-dniowym terminem zapadalności w ramach podstawowych operacji otwartego rynku oraz bony o krótszych ter- minach zapadalności w ramach operacji dostrajających. Łącznie średni poziom bonów pie- niężnych NBP w grudniu 2021 r. wyniósł 212 834 mln zł i w porównaniu z grudniem 2020 r.
wzrósł o 65 291 mln zł.
W 2021 r. na zmiany poziomu prowadzonych przez bank centralny krótkoterminowych ope- racji polityki pieniężnej wpływały zarówno czynniki bezpośrednio związane z wymienio- nymi decyzjami NBP, jak i czynniki autonomiczne (niezależne od działań NBP), oddziałujące na poziom płynności sektora bankowego.
Decyzja RPP o podwyższeniu stopy rezerwy wymaganej z 0,5% do 2,0% spowodowała zmniej- szenie poziomu płynności sektora bankowego, w ujęciu grudzień 2021 r. do grudnia 2020 r.
średnio o 27 931 mln zł.
Spośród czynników autonomicznych największy wpływ na wzrost płynności sektora ban- kowego miały operacje polegające na skupie walut obcych przez NBP; przeważały one nad transakcjami ich sprzedaży. W wyniku transakcji skupu wzrost płynności wyniósł średnio 59 228 mln zł w ujęciu grudzień 2021 r. do grudnia 2020 r.
Zastosowanie strukturalnych operacji otwartego rynku spowodowało podwyższenie poziomu bonów pieniężnych średnio o 38 669 mln zł w ujęciu grudzień 2021 r. do grudnia 2020 r.
Wśród czynników wpływających na ograniczenie płynności sektora bankowego najwięk- sze znaczenie miał przyrost poziomu pieniądza gotówkowego w obiegu. W ujęciu grudzień 2021 r. do grudnia 2020 r. wyniósł on średnio 34 912 mln zł.
Wykres 1.1. Operacje absorbujące środki z sektora bankowego prowadzone przez NBP w 2021 r.
Bony pieniężne NBP
(operacje podstawowe) Bony pieniężne NBP
(operacje dostrajające) Depozyt na koniec dnia 60 000
80 000 100 000 120 000 140 000 160 000 180 000 200 000 220 000 240 000 260 000 280 000
XII XI X IX VIII VII VI V IV III II I mln zł
Źródło: NBP.
1.2. Wpływ czynników autonomicznych na zmiany płynności sektora bankowego
1.2.1. Skup i sprzedaż walut obcych przez NBP
W 2021 r. transakcje skupu walut obcych przez NBP znacznie przekroczyły wartość sprzedaży walut obcych przez bank centralny. W rezultacie płynność sektora bankowego w ciągu roku wzrosła średnio o 59 228 mln zł w ujęciu grudzień 2021 r. do grudnia 2020 r.
Transakcje skupu walut obcych obejmowały:
– skup od Ministerstwa Finansów (MF), w ramach limitu2 określonego na 2021 r. – 72 384 mln zł, głównie z rachunku walutowego MF w NBP – 71 803 mln zł,
– obsługę jednostek budżetowych i innych podmiotów, których rachunki są prowadzone w NBP – 25 460 mln zł,
– zamianę środków unijnych na złote bezpośrednio z rachunków funduszowych – 351 mln zł.
Sprzedaż walut obcych przez NBP odbywała się z tytułu:
– przewalutowania składki członkowskiej wpłacanej przez budżet państwa na rachunek Komisji Europejskiej (KE) – 29 977 mln zł,
– obsługi jednostek budżetowych i innych podmiotów, których rachunki są prowadzone w NBP – 10 901 mln zł.
Skup walut obcych z rachunku walutowego MF w NBP stanowił 73% transakcji skupu walut realizowanych przez bank centralny.
Skup walut obcych od jednostek budżetowych i innych podmiotów mających rachunki walu- towe w NBP stanowił w 2021 r. równowartość 5 632 mln euro, co oznacza wzrost w stosunku do poprzedniego roku prawie o 76%. Wynikało to głównie z wyższych cyklicznych transakcji zamiany euro na złote na zlecenie Ministerstwa Klimatu. Skup walut obcych przez bank centralny od podmiotów mających rachunki walutowe w NBP nie był równomierny w całym
2 Szczegółowe informacje na temat limitów transakcji skupu i sprzedaży walut pomiędzy MF i NBP znajdują się w Załączniku nr 7.
Wykres 1.2. Główne czynniki wpływające na krótkoterminową płynność sektora bankowego w 2021 r.
mln zł Wzrost
płynności sektora bankowego
Spadek płynności sektora bankowego
-40 000 -30 000 -20 000 -10 000 0 10 000 20 000 30 000 40 000 50 000 60 000
Rezerwa obowiązkowa Operacje strukturalne Pieniądz gotówkowy
Skup/sprzedaż walut przez NBP
-34 912
-27 931 38 669
59 228
Źródło: NBP.
roku. W pierwszym kwartale przeprowadzono operacje walutowe na kwotę 3 659 mln zł, nato- miast w kolejnych kwartałach wartość tych transakcji była podobna i wynosiła: 7 482 mln zł, 7 317 mln zł oraz 7 003 mln zł.
W 2021 r. podobnie jak w poprzednim roku NBP dokonał transakcji skupu walut obcych bez- pośrednio z rachunków funduszy europejskich. Wartość tych operacji wyniosła 351 mln zł, co stanowiło 0,4% łącznej kwoty skupu walut obcych przez bank centralny.
Drugą stronę transakcji walutowych przeprowadzanych przez bank centralny stanowiły ope- racje sprzedaży walut obcych na rzecz podmiotów mających rachunki walutowe w banku centralnym. Głównym klientem, na którego zlecenie przeprowadzano operacje zamiany złotych na walutę obcą, była Komisja Europejska.
W 2021 r. w ramach sprzedaży walut obcych przez NBP realizowano transakcje na potrzeby jednostek budżetowych i innych podmiotów mających rachunki walutowe w banku central- nym. Wielkość transakcji była różna w poszczególnych miesiącach. Tak jak w poprzednich latach najwięcej walut obcych sprzedano w grudniu (54%). W 2021 r. sprzedaż walut obcych na potrzeby jednostek budżetowych była wyższa o 8% w porównaniu z poprzednim rokiem.
Wykres 1.3. Skup i sprzedaż walut przez NBP w 2021 r.
Sprzedaż walut przez NBP Skup walut przez NBP mln euro
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000
XII XI X IX VIII VII VI V IV III II I Źródło: NBP.
Wykres 1.4. Struktura skupu walut przez NBP w 2021 r.
Wykres 1.5. Struktura sprzedaży walut przez NBP w 2021 r.
Transakcje z MF Pozostałe
Obsługa jednostek budżetowych i innych podmiotów
15 827 73%
5 632 26%
0,36%110
Przewalutowanie składki członkowskiej Obsługa jednostek budżetowych i innych podmiotów
6 588 74%
2 351 26%
Źródło: NBP. Źródło: NBP.
Operacje walutowe przeprowadzane przez bank centralny w ramach skupu i sprzedaży walut obcych w 2021 r.
Operacje zagraniczne Skarbu Państwa
W 2021 r., podobnie jak w poprzednich latach, obsługa zadłużenia zagranicznego Skarbu Państwa była realizowana ze środków znajdujących się na rachunku walutowym Ministerstwa Finansów w NBP. Transakcje te przeprowadzał bank centralny na zlecenie Ministerstwa Finansów. NBP nie sprzedawał walut obcych na rzecz MF.
Rachunek walutowy MF w NBP
Rachunek walutowy MF był zasilany przede wszystkim walutami obcymi pochodzącymi z Unii Europejskiej, a także w niewielkiej części z emisji obligacji na rynki zagraniczne (403 mln euro). Dodatkowo Komisja Europejska przekazała 7 434 mln euro w ramach pożyczki SURE3.
W 2021 r. poziom rachunku walutowego MF w NBP wyniósł średnio 10 228 mln euro.
Płatności dokonywane ze środków znajdujących się na tym rachunku dotyczyły między innymi spłat zobowiązań wobec posiadaczy obligacji zagranicznych Skarbu Państwa oraz z tytułu zaciąganych kredytów zagranicznych i płatności udziałów.
Transakcje związane z członkostwem w Unii Europejskiej
W 2021 r. najważniejszymi transakcjami związanymi z przynależnością Polski do Unii Europejskiej były, podobnie jak w latach poprzednich, operacje polegające na sprzedaży walut obcych przez NBP na rzecz Komisji Europejskiej.
Składka członkowska jest wpłacana do budżetu unijnego w walucie narodowej. W pierwszym kwartale roku KE ma prawo zażądać wpłaty ponad 40% składki rocznej.
W 2021 r. wartość składki członkowskiej wyniosła 31 554 mln zł, z czego w pierwszym kwartale wpłacono ponad 29%.
W 2021 r. wartość transakcji związanych z przewalutowaniem składki członkowskiej wynio- sła 6 588 mln euro (równowartość 29 977 mln zł), co stanowiło 95% składki Polski wpłaco- nej do Unii Europejskiej w 2021 r. W celu swobodnego przekazywania środków unijnych na rachunki funduszowe do różnych krajów członkowskich Komisja Europejska zamienia środki pochodzące ze składki na euro. Decyzje o terminach i wielkościach zamiany środ- ków złotowych na walutę obcą były podejmowane przez KE. W związku z potrzebą pokry- cia kosztów realizowanych programów i projektów unijnych w krajach członkowskich Komisja Europejska zamieniła na euro najwięcej środków w pierwszym kwartale 2021 r.
(10 180 mln zł, tj. 2 250 mln euro). W pierwszym kwartale 2021 r. przewalutowanie złotych
3 SURE – instrument stworzony w związku z pandemią COVID-19 na potrzeby ochrony miejsc pracy i osób zatrudnionych. Środki te mają pokryć koszty bezpośrednio zwiazane z finansowaniem krajowych mechani- zmów zmniejszonego wymiaru czasu pracy i podobnych rozwiązań wprowadzonych przez państwa człon- kowskie Unii Europejskiej w reakcji na pandemię.
na euro stanowiło 34% rocznej zamiany. W kolejnych kwartałach KE zamieniła na euro 20%, 16% i 30% środków złotowych.
W związku z tym, że Komisja Europejska nie zamieniła na euro wszystkich otrzymanych środków złotowych, część z nich pozostała na rachunku złotowym KE w NBP do wykorzysta- nia w kolejnym roku. Stan środków KE na 31 grudnia 2021 r. wyniósł 3 906 mln zł, podczas gdy na 31 grudnia 2020 r. było to 1 852 mln zł.
W 2021 r. środki otrzymywane przez Polskę z Unii Europejskiej zostały zamienione na złote w NBP bezpośrednio z rachunków funduszowych w ramach transakcji skupu walut przez bank centralny. Ich wartość wyniosła 351 mln zł, tj. 78 mln euro.
Obsługa jednostek budżetowych
Poza operacjami walutowymi dotyczącymi obsługi zobowiązań i należności zagranicznych Skarbu Państwa oraz transakcjami związanymi z uczestnictwem w UE bank centralny prze- prowadzał operacje walutowe z innymi podmiotami, które mogły je realizować w NBP na podstawie umowy rachunku bankowego. W 2021 r. transakcje tego rodzaju, polegające na skupie walut obcych przez NBP, stanowiły równowartość 25 460 mln zł, o 80% więcej niż w 2020 r. Transakcje sprzedaży walut obcych przez bank centralny stanowiły równowartość 10 901 mln zł i były o 12% wyższe niż w poprzednim roku.
1.2.2. Pieniądz gotówkowy
Pieniądz gotówkowy w obiegu jest agregatem monetarnym, który od wielu lat systematycz- nie się zwiększa. Po skokowym wzroście w 2020 r., będącym reakcją na pandemię COVID-19, w 2021 r. jego przyrost stopniowo spowalniał. W miesiącach styczeń–maj 2021 r. przyrosty pieniądza gotówkowego były jeszcze znacznie wyższe niż w analogicznych okresach przed pandemią, natomiast od czerwca powróciły do poziomów notowanych we wcześniejszych latach.
Średni poziom pieniądza gotówkowego w obiegu w grudniu 2021 r. wyniósł 356 127 mln zł, co oznacza jego przyrost o 34 912 mln zł w stosunku do grudnia 2020 r. Najwyższe zmiany odnotowano w marcu (5 159 mln zł), kwietniu (8 060 mln zł), czerwcu (5 216 mln zł) i listopa- dzie (3 477 mln zł). Silniejsze wzrosty poziomu gotówki w obiegu były szczególnie widoczne w okresach wprowadzania obostrzeń, jednak restrykcje związane z kolejnymi falami pande- mii nie powodowały istotnych zakłóceń w funkcjonowaniu krajowej gospodarki.
W styczniu i lutym 2021 r. średnie roczne tempo wzrostu pieniądza gotówkowego utrzymy- wało się na poziomach zbliżonych do wcześniejszych i wyniosło, odpowiednio, 36,2% oraz 36,5%, natomiast w kolejnych miesiącach następował jego systematyczny spadek – z 29,3%
w marcu do 10,9% w grudniu.
1.2.3. Depozyty sektora publicznego utrzymywane w banku centralnym
Depozyty sektora publicznego utrzymywane w banku centralnym obejmują środki bieżące i lokaty budżetu państwa w złotych (składane na okres od 1 do 7 dni).
W 2021 r. poziom depozytów sektora publicznego w NBP kształtował się pod wpływem:
– zmian w wielkościach dochodów i wydatków budżetowych,
– rozliczeń z tytułu emisji i wykupu skarbowych papierów wartościowych przez MF, – zamiany na złote środków pochodzących z rachunku walutowego MF w NBP,
– wielkości limitów określonych dla złotowych lokat terminowych MF w banku centralnym, – przepływu środków pomiędzy Polską a Unią Europejską, m.in. wpłaty składki członkow-
skiej Polski do budżetu Unii Europejskiej,
– płatności wynikających z obsługi innych transakcji związanych z potrzebami pożyczko- wymi budżetu państwa.
W 2021 r. średni poziom depozytów sektora publicznego wyniósł 7 865 mln zł i był o 2 017 mln zł wyższy niż przed rokiem (5 848 mln zł). Średni poziom depozytów sektora publicznego utrzymywanych na rachunkach bieżących w NBP wyniósł 4 892 mln zł (wobec 3 966 mln zł w 2020 r.). Z kolei średni poziom złotowych lokat terminowych Ministerstwa Wykres 1.6. Dzienne zmiany pieniądza gotówkowego w obiegu narastająco w latach 2017–2021
mln zł
-10 000 0 10 000 20 000 30 000 40 000 50 000 60 000 70 000 80 000 90 000
XII XI X IX VIII VII VI V IV III II I
2017 2018 2019 2020 2021
Źródło: NBP.
Wykres 1.7. Średnia zmiana pieniądza gotówkowego w poszczególnych miesiącach w okresie 2017–2021 (lewa oś) na tle tempa wzrostu gotówki (prawa oś)
mln zł %
Zmiana 2017 Zmiana 2018 Zmiana 2019 Zmiana 2020
Tempo wzrostu 2017 Tempo wzrostu 2018 Tempo wrostu 2019 Tempo wzrostu 2020
Zmiana 2021 Tempo wzrostu 2021
0,0 4,0 8,0 12,0 16,0 20,0 24,0 28,0 32,0 36,0
-4 000 0 4 000 8 000 12 000 16 000 20 000 24 000
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Źródło: NBP.
Finansów w NBP, stanowiących istotną pozycję w strukturze złotowych depozytów sektora publicznego (37,8%), osiągnął 2 973 mln zł (1 882 mln zł w 2020 r.). Średnia dzienna wielkość lokat MF w 2021 r. stanowiła 87% ustanowionego limitu (w 2020 r. 72%). Średni limit zło- towych lokat terminowych Ministerstwa Finansów w NBP w 2021 r. wyniósł 3 407 mln zł (w 2020 r. 2 598 mln zł).
Ministerstwo Finansów przejściowo lokowało wolne środki budżetu państwa w Narodowym Banku Polskim. Łącznie w 2021 r. zostało złożonych 330 lokat. Około 58% lokat złożono na terminy 7-dniowe (191 lokat), a 139 lokat na pozostałe terminy, tj. od 1 do 6 dni.
W omawianym okresie średni poziom lokat O/N składanych automatycznie na koniec dnia wyniósł 32 mln zł (wobec 19 mln zł w 2020 r.).
Dzienne stany złotowych lokat terminowych MF w NBP w 2021 r. podobnie jak w latach poprzednich były bardzo zmienne, a ich średnie poziomy w poszczególnych miesiącach wahały się pomiędzy 2 320 mln zł a 5 259 mln zł. Najwyższy poziom lokat wystąpił w II kwartale i wyniósł: w kwietniu 3 124 mln zł, w maju 3 807 mln zł, w czerwcu 5 259 mln zł. W pozostałych miesiącach średnie poziomy lokat były zbliżone i wynosiły od 2 320 mln zł do 2 905 mln zł.
Limit złotowych lokat terminowych MF w NBP był okresowo zwiększany pod koniec każ- dego miesiąca4, tj. w okresach najwyższych dochodów podatkowych (z tytułu PIT, CIT, VAT), oraz w terminach wykupu obligacji skarbowych. Każdego miesiąca najwyższe poziomy lokat występowały w dniach rozliczania podatku VAT (25. lub 26. dnia miesiąca).
W 2021 r., podobnie jak w latach poprzednich, większość środków budżetu państwa była lokowana na rynku międzybankowym. Średni poziom lokat MF w bankach komercyjnych wyniósł 71 604 mln zł i był wyższy o 24 705 mln zł w stosunku do roku poprzedniego.
4 Por. Załącznik nr 7.
Wykres 1.8. Ilościowa struktura lokat Ministerstwa Finansów w NBP w 2021 r.
1-dniowe 4-dniowe
2-dniowe 7-dniowe
5-dniowe 6-dniowe
3-dniowe 13%42 8,8%29 2,4%8
4,8%16 6,4%21
7,0%23 57,6%191
Źródło: NBP.
Najwięcej środków będących w dyspozycji Ministerstwa Finansów ulokowano w okresie od lipca do listopada; średnie stany lokat na rynku międzybankowym wahały się wówczas od 91 000 mln zł do 119 000 mln zł.
Na rynku międzybankowym Ministerstwo Finansów przeprowadzało operacje buy sell back zabezpieczone obligacjami skarbowymi. Ponadto MF lokowało środki w postaci niezabez- pieczonych lokat terminowych.
Wykres 1.9. Dzienne poziomy lokat MF w NBP w 2021 r.
mln zł
Poziom lokat MF w NBP Okres rezerwowy 0
1 000 2 000 3 000 4 000 5 000 6 000 7 000
31.12.2020 14.01.2021 28.01.2021 11.02.2021 25.02.2021 11.03.2021 25.03.2021 08.04.2021 22.04.2021 06.05.2021 20.05.2021 03.06.2021 17.06.2021 01.07.2021 15.07.2021 29.07.2021 12.08.2021 26.08.2021 09.09.2021 23.09.2021 07.10.2021 21.10.2021 04.11.2021 18.11.2021 02.12.2021 16.12.2021 30.12.2021
Źródło: NBP.
Wykres 1.10. Średni poziom złotowych lokat terminowych MF w 2021 r.
mln zł
Średni poziom lokat MF
na rynku międzybankowym Średni poziom lokat MF w NBP Średni limit lokat MF w NBP 10 0000
20 000 30 000 40 000 50 000 60 000 70 000 80 000 90 000 100 000 110 000 120 000
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Źródło: NBP.
Instrumenty polityki
pieniężnej
Instrumenty polityki pieniężnej
2.1. Stopy procentowe NBP
Podstawowym instrumentem polityki pieniężnej w 2021 r. były stopy procentowe NBP. Stopa referencyjna NBP, określająca rentowność podstawowych operacji otwartego rynku, wpły- wała na poziom krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych.
Stopa lombardowa NBP wyznaczała oprocentowanie oferowanego przez NBP kredytu lom- bardowego, umożliwiającego pozyskiwanie środków z banku centralnego na termin over- night. Stopa depozytowa NBP determinowała oprocentowanie depozytu umożliwiającego lokowanie w NBP środków na termin overnight. Opisane powyżej stopy NBP wyznaczały szerokość tzw. korytarza stóp procentowych NBP, który determinował pasmo wahań stawki overnight wyznaczanej na rynku międzybankowym.
Stopa dyskontowa weksli określała oprocentowanie kredytu wekslowego oferowanego przez NBP.
Przez większość 2021 r. poziomy stóp procentowych NBP się nie zmieniały i pozostawały na historycznie najniższych poziomach. W IV kwartale 2021 r. RPP rozpoczęła cykl podno- szenia stóp procentowych. Zmiany stóp procentowych nastąpiły w październiku, listopa- dzie i grudniu 2021 r. W wyniku dokonanych podwyżek na koniec roku stopa referencyjna wynosiła 1,75%, stopa depozytowa 1,25%, a stopa lombardowa 2,25%. Efektem zmian stóp procentowych było ukształtowanie korytarza wyznaczanego przez stopę depozytową oraz stopę lombardową ponownie w sposób symetryczny względem stopy referencyjnej (- 0,50 pkt proc. / + 0,50 pkt proc.). Jednocześnie RPP zadecydowała o podniesieniu stopy dyskontowej do poziomu 1,85%.
2.2. Operacje otwartego rynku
Zgodnie z Założeniami polityki pieniężnej na 2021 r. celem operacyjnym polityki pieniężnej NBP było kształtowanie stawki POLONIA w pobliżu stopy referencyjnej NBP.
Głównym instrumentem stosowanym do realizacji celu operacyjnego polityki pieniężnej były podstawowe operacje otwartego rynku o charakterze absorbującym płynność z sektora Tabela 2.1. Podstawowe stopy procentowe NBP w 2021 r. w skali roku (w %)
Obowiązuje od: Stopa depozytowa Stopa referencyjna Stopa lombardowa Stopa dyskontowa weksli
29.05.2020 0,00 0,10 0,50 0,12
07.10.2021 0,00 0,50 1,00 0,52
04.11.2021 0,75 1,25 1,75 1,35
09.12.2021 1,25 1,75 2,25 1,85
Źródło: NBP.
bankowego (co do zasady polegające na emisji 7-dniowych bonów NBP). Przeprowadzając wspomniane operacje, NBP umożliwiał bankom bilansowanie ich pozycji płynnościowych w okresach utrzymywania rezerwy obowiązkowej, dążąc do zapewnienia warunków płyn- nościowych w sektorze bankowym właściwych do realizacji celu operacyjnego.
Uzupełniającą rolę w realizacji przez NBP celu operacyjnego polityki pieniężnej odgrywały – wznowione w grudniu 2021 r. – dostrajające operacje otwartego rynku. Podobnie jak w prze- szłości operacje te były oferowane w trybie doraźnym w ciągu okresu utrzymywania rezerwy obowiązkowej oraz regularnie w ostatnim dniu roboczym tego okresu.
Średni dzienny poziom emisji bonów pieniężnych NBP w 2021 r. wyniósł 205 905 mln zł, z czego operacje podstawowe stanowiły 99,8%, natomiast operacje dostrajające 0,2%.
Rentowność tych operacji była określana na poziomie stopy referencyjnej NBP.
W 2021 r., podobnie jak w przypadku większości okresów utrzymywania rezerwy obowiązko- wej w poprzednim roku, znaczna część środków pozostających w dyspozycji sektora banko- wego nie była absorbowana przy wykorzystaniu operacji podstawowych NBP. Banki wolały lokować nadwyżki w instrumenty zapewniające jak największą elastyczność w zarządzaniu płynnością, w tym na rachunkach w NBP (powyżej wymaganego poziomu rezerwy obowiąz- kowej) oraz w formie depozytu na koniec dnia składanego w banku centralnym.
Ostrożnemu podejściu banków do zarządzania własnymi pozycjami płynnościowymi sprzyjały uwarunkowania rynkowe, w szczególności niepewność co do rozwoju pandemii COVID-19. Ponadto na zwiększoną skłonność banków do utrzymywania dodatkowych bufo- rów płynnościowych w pewnym stopniu wpływała relatywnie niewielka różnica między oprocentowaniem środków utrzymywanych na rachunku bieżącym powyżej wymaganego poziomu rezerwy obowiązkowej i w postaci depozytu na koniec dnia a oprocentowaniem środków lokowanych w bonach pieniężnych NBP w ramach operacji otwartego rynku (do 6 października 2021 r. wynosząca 10 pkt bazowych). Ponadto przy znacznie niższym niż przed pandemią poziomie rezerwy obowiązkowej (obowiązującym do 29 listopada 2021 r.) banki utrzymywały dodatkowe środki (powyżej wymaganego poziomu rezerwy obowiązko- wej) do celów rozliczeniowych.
Wykres 2.1. Stawka rynkowa POLONIA na tle stóp procentowych NBP w 2021 r.
POLONIA Stopa referencyjna NBP Stopa lombardowa NBP Stopa depozytowa NBP
%
0 1 2 3
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Źródło: NBP.
W 2021 r. średnie absolutne odchylenie stawki POLONIA od stopy referencyjnej NBP wyniosło 16 pkt bazowych.
W 2021 r. bank centralny kontynuował prowadzenie strukturalnych operacji otwartego rynku, polegających na skupie na rynku wtórnym skarbowych papierów wartościowych i dłużnych papierów wartościowych gwarantowanych przez Skarb Państwa. Spowodowało to zwiększenie płynności sektora bankowego. NBP przestał przeprowadzać operacje struk- turalne w grudniu 2021 r.
2.2.1. Operacje podstawowe
W 2021 r. NBP prowadził podstawowe operacje otwartego rynku, polegające na emisji bonów pieniężnych NBP z 7-dniowym terminem zapadalności5. Emisja bonów odbywała się regular- nie raz w tygodniu, w piątek, w trybie przetargowym. Rozliczenie przetargów następowało w terminie T + 0. Rentowność poszczególnych operacji była równa poziomowi stopy referen- cyjnej NBP obowiązującemu w dniu ich przeprowadzania.
W przetargach bonów pieniężnych NBP emitowanych w ramach operacji podstawowych mogły brać udział banki, które spełniały jednocześnie dwa warunki: miały rachunek bieżący prowadzony w systemie SKARBNET4 oraz uczestniczyły w systemie SORBNET2.
W 2021 r. średni dzienny poziom bonów pieniężnych NBP emitowanych w ramach opera- cji podstawowych wyniósł 205 511 mln zł i był wyższy o 72 047 mln zł niż przed rokiem.
W 2021 r. bank centralny zaoferował w ramach operacji podstawowych bony pieniężne NBP o łącznej wartości 12 548 000 mln zł. Oferty zakupu otrzymane w tym okresie wyniosły łącz- nie 10 882 250 mln zł i w całości zostały zaakceptowane przez bank centralny. Relacja popytu zgłaszanego w ciągu roku do podaży bonów pienięnych NBP wyniosła 0,87.
W 2021 r. na wszystkich przetargach sprzedaży bonów pieniężnych NBP popyt zgłaszany przez banki był niższy od podaży oferowanej przez NBP. Relacja popytu zgłaszanego na
5 Wyjątek stanowiła operacja przeprowadzona 31 grudnia 2020 r. (8-dniowa), którą zaliczono do 2021 r., ponieważ została przeprowadzona w pierwszym dniu utrzymywania styczniowej rezerwy obowiązkowej.
Wykres 2.2. Popyt na bony pieniężne NBP w stosunku do ich podaży na przetargach podstawowych operacji otwartego rynku w 2021 r.
Podaż Popyt
mln zł
50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Źródło: NBP.
przetargach operacji podstawowych do podaży oferowanej przez bank centralny wahała się od 0,69 do 0,98.
2.2.2. Operacje dostrajające
W 2021 r. NBP stosował operacje dostrajające jedynie w grudniu. Miały one charakter absor- bujący płynność i polegały na emisji bonów pieniężnych NBP o terminach zapadalności krótszych niż w przypadku operacji podstawowych.
Operacje dostrajające były prowadzone z inicjatywy banku centralnego, a ich celem, oprócz zmniejszenia nadwyżki płynności, było ograniczanie wahań krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych. W grudniu 2021 r. bank centralny przeprowadził trzy operacje dostraja- jące: dwie operacje nieregularne w okresie utrzymywania rezerwy obowiązkowej oraz jedną operację w ostatnim dniu roboczym utrzymywania rezerwy.
Pierwsze dwie operacje miały termin zapadalności 2-dniowy (1 grudnia) i 3-dniowy (14 grud- nia), ostatnia natomiast została przeprowadzona 30 grudnia, tj. w ostatnim dniu okresu utrzymywania rezerwy obowiązkowej, i była operacją 1-dniową.
Średni dzienny poziom ww. operacji wyniósł w 2021 r. 394 mln zł i był o 842 mln zł niższy niż przed rokiem. W 2021 r. bank centralny zaoferował w ramach operacji dostrajających bony pieniężne NBP o łącznej wartości 127 000 mln zł. Oferty zakupu otrzymane od banków wyniosły 96 192 mln zł i zostały w pełni zaakceptowane przez bank centralny.
Relacja popytu zgłaszanego przez uczestników przetargów operacji dostrajających w stosunku do podaży oferowanej przez bank centralny wahała się od 0,27 do 0,96.
Wykres 2.3. Bony pieniężne NBP w 2021 r.
mln zł
Bony pieniężne NBP o terminie zapadalności 7 dni
Bony pieniężne NBP o terminach zapadalności krótszych niż 7 dni 50 000
70 000 90 000 110 000 130 000 150 000 170 000 190 000 210 000 230 000 250 000 270 000
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Źródło: NBP.
2.2.3. Operacje strukturalne
Zgodnie z Założeniami polityki pieniężnej na 2021 r. celem operacji strukturalnych była zmiana długoterminowej struktury płynności w sektorze bankowym, jak również – podobnie jak w przypadku operacji tego rodzaju przeprowadzanych w 2020 r. – zapewnienie płynności rynku wtórnego skupowanych papierów wartościowych oraz wzmocnienie mechanizmu transmisji monetarnej.
W 2021 r. kontynuowano operacje skupu na rynku wtórnym obligacji skarbowych oraz obligacji mających gwarancję Skarbu Państwa, tj. emitowanych przez Bank Gospodarstwa Krajowego na rzecz Funduszu Przeciwdziałania COVID-19 oraz przez Polski Fundusz Rozwoju SA.
Przetargi, na których dokonywano skupu papierów dłużnych, przeprowadzano zgodnie har- monogramami publikowanymi przez NBP. Rozliczenie operacji odbywało się w terminie T + 2. Częstotliwość oraz skala operacji zależały od warunków rynkowych. W kwietniu i maju 2021 r. NBP przeprowadził tego typu operacje dwa razy w miesiącu, natomiast w pozostałych miesiącach zorganizował po jednym przetargu (w grudniu nie było przetargu).
Kontrahentami w strukturalnych operacjach otwartego rynku były banki mające dostęp do operacji podstawowych NBP.
W 2021 r. bank centralny przeprowadził 13 operacji strukturalnych. W ich efekcie skupiono papiery dłużne o łącznej wartości nominalnej 36 886 mln zł, w tym obligacje skarbowe o war- tości nominalnej 28 556 mln zł oraz gwarantowane przez Skarb Państwa obligacje o łącznej wartości nominalnej 8 330 mln zł (obligacje wyemitowane przez BGK – 7 401 mln zł oraz obligacje wyemitowane przez PFR – 929 mln zł).
W wyniku operacji strukturalnych NBP zasilił sektor bankowy w płynność o wartości 37 698 mln zł. Średni dzienny poziom operacji strukturalnych w 2021 r. wyniósł 136 158 mln zł.
Wykres 2.4. Operacje prowadzone przez NBP w 2021 r.
Operacje strukturalne Dostrajające operacje otwartego rynku Podstawowe operacje otwartego rynku
mln zł
-160 000 -130 000 -100 000110 000140 000170 000200 000230 000260 000-70 000-40 000-10 00020 00050 00080 000
31.12 25.01 19.02 15.03 9.04 4.05 29.05 23.06 18.07 12.08 6.09 1.10 26.10 20.11 15.12
Źródło: NBP.
2.3. Rezerwa obowiązkowa
W 2021 r. banki, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe oraz Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa były zobowiązane do utrzymywania średniego stanu środków na rachunkach w NBP w okresie utrzymywania rezerwy na poziomie nie niższym od wartości rezerwy wymaganej. Rozwiązanie takie sprzyjało stabilizowaniu poziomu krót- koterminowych stóp. Podstawę naliczania rezerwy obowiązkowej stanowiły zwrotne środki pieniężne gromadzone na rachunkach bankowych oraz uzyskane ze sprzedaży papierów wartościowych z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej oraz od Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo- -kredytowej. Ponadto w bankach, oddziałach instytucji kredytowych i oddziałach banków zagranicznych z podstawy naliczania rezerwy wyłączono środki pozyskane z zagranicy na co najmniej dwa lata, środki gromadzone na rachunkach oszczędnościowo-kredytowych w kasach mieszkaniowych, środki na indywidualnych kontach emerytalnych oraz środki pozyskane na podstawie umów o prowadzeniu indywidualnych kont zabezpieczenia emery- talnego. Zarówno banki, jak i kasy mogły wyłączyć z podstawy naliczania rezerwy obowiąz- kowej środki zwrotne otrzymane z Bankowego Funduszu Gwarancyjnego.
Rezerwa obowiązkowa była naliczana i utrzymywana w złotych. Podmioty naliczające rezerwę obowiązkową pomniejszały kwotę naliczonej rezerwy o równowartość 500 tys. euro.
W dniu 6 października 2021 r. RPP zdecydowała m.in. o podwyższeniu podstawowej stopy rezerwy obowiązkowej z 0,5% do 2,0%. Zmiana miała zastosowanie do rezerwy obowiąz- kowej utrzymywanej od 30 listopada 2021 r. Decyzja ta spowodowała, że poziom rezerwy obowiązkowej wzrósł z 8 243 mln zł do 35 250 mln zł, a środki w dyspozycji banków i spół- dzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych zmniejszyły się o 27 007 mln zł.
W stosunku do środków uzyskanych z tytułu operacji repo i sell-buy-back oraz środków pozy- skanych od podmiotów krajowych na co najmniej 2 lata nadal obowiązywała stopa rezerwy obowiązkowej w wysokości 0,0%.
Środki rezerwy obowiązkowej były oprocentowane na poziomie stopy referencyjnej NBP.
W związku z tym, że RPP w 2021 r. trzykrotnie podwyższyła stopę referencyjną NBP (od 7 października 2021 r. z 0,10% do 0,50%, od 4 listopada 2021 r. z 0,50% do 1,25% oraz od 9 grudnia 2021 r. z 1,25% do 1,75%), oprocentowanie środków rezerwy obowiązkowej wzrosło z 0,10% do 1,75%.
Rezerwa obowiązkowa w grudniu 2021 r. ukształtowała się na poziomie 35 250 mln zł, w tym rezerwa obowiązkowa systemu bankowego wynosiła 35 109 mln zł, a rezerwa obowiązkowa spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych 141 mln zł.
W porównaniu ze stanem w grudniu 2020 r. rezerwa obowiązkowa ogółem była wyższa o 27 932 mln zł, tj. o 381,67%. Zmiana wysokości rezerwy obowiązkowej na koniec 2021 r.
wynikała przede wszystkim z ww. decyzji RPP dotyczącej podniesienia stopy rezerwy obowiązkowej.
W 2021 r. we wszystkich okresach rezerwowych odnotowano nadwyżkę średniego stanu środ- ków na rachunkach podmiotów w porównaniu z wymaganym poziomem rezerwy obowiąz- kowej. Jej najniższą wartość odnotowano w grudniu (628 mln zł), a najwyższą w czerwcu
(32 093 mln zł). Przeciętna nadwyżka w 2021 r. wyniosła 22 107 mln zł i stanowiła 219,40%
przeciętnego poziomu wymaganej rezerwy obowiązkowej.
W 2021 r. nie wystąpił przypadek nieutrzymania wymaganego poziomu rezerwy obowiązkowej.
W 2021 r. jeden bank realizujący program postępowania naprawczego korzystał ze zwolnie- nia z obowiązku utrzymywania części rezerwy obowiązkowej.
2.4. Operacje depozytowo-kredytowe
Oferowane przez NBP operacje depozytowo-kredytowe (depozyt na koniec dnia w NBP oraz kredyt lombardowy) służyły ograniczeniu skali wahań stawki rynkowej overnight przez stabi- lizowanie warunków płynnościowych w sektorze bankowym. Operacje te przeprowadzano z inicjatywy banków komercyjnych, które dzięki nim mogły uzupełniać niedobory płynności bądź lokować przejściowe nadwyżki na okresy jednodniowe w NBP.
Stopa oprocentowania kredytu lombardowego wyznaczała maksymalną cenę pozyskania pieniądza w NBP i określała górną granicę wahań stóp O/N na rynku międzybankowym, natomiast stopa depozytowa ograniczała wahania tych stóp od dołu.
2.4.1. Depozyt na koniec dnia
W 2021 r. banki złożyły w NBP depozyty na koniec dnia o wartości ogółem 3 895 979 mln zł (liczone za dni utrzymywania). Były one ponad 3-krotnie wyższe niż w poprzednim roku.
Łączna wysokość depozytów składanych na koniec danego dnia przez banki wahała się od 180 mln zł do 66 913 mln zł, natomiast średni dzienny poziom depozytu na koniec dnia wyniósł w analizowanym okresie 10 674 mln zł wobec 3 193 mln zł w 2020 r.
Wykres 2.5. Zmiany wielkości rezerwy obowiązkowej i odchylenia od rezerwy wymaganej w 2021 r.
Rezerwa wymagana Odchylenia od rezerwy wymaganej mln zł
21 678
27 024 24 946
25 902
32 093 27 312 26 305 25 133 24 807
27 258 2 202
628
31.12.20-31.01.21 01.02.21-28.02.21 01.03.21-30.03.21 31.03.21-29.04.21 30.04.21-30.05.21 31.05.21-29.06.21 30.06.21-01.08.21 02.08.21-30.08.21 31.08.21-29.09.21 30.09.21-01.11.21 02.11.21-29.11.21 30.11.21-30.12.21
0 5 000 10 000 15 000 20 000 25 000 30 000 35 000 40 000
Źródło: NBP.
2.4.2. Kredyt lombardowy
W 2021 r., podobnie jak w latach poprzednich, banki sporadycznie korzystały z kredytu lombardowego. Łączna kwota wykorzystanego kredytu w skali roku – liczona za dni wyko- rzystania – wyniosła 10 mln zł i była o 51,5% niższa niż w 2020 r. (20 mln zł). Wszystkie kredyty lombardowe zostały zaciągnięte przez banki w celu przetestowania ich procedur wewnętrznych.
Odnotowany spadek nastąpił wskutek niższego wykorzystania kredytu przez taką samą liczbę banków. Jego średnie dzienne wykorzystanie ukształtowało się na poziomie 0,03 mln zł (0,06 mln zł w 2020 r.).
2.5. Kredyt wekslowy
Do 18 października 2021 r. NBP oferował bankom kredyt wekslowy przeznaczony na refi- nansowanie kredytów udzielanych przez banki przedsiębiorcom.
Oferując kredyt wekslowy, NBP przyjmował od banków do dyskonta weksle wystawiane przez przedsiębiorców w związku z udzielonymi im kredytami. Oprocentowanie kredytu wekslowego wyznaczała stopa dyskontowa weksli, ustalana przez RPP.
W 2021 r. NBP nie udzielił żadnego kredytu wekslowego oraz nastąpiła spłata środków pozy- skanych w ramach tego instrumentu w 2020 r., w kwocie 52,9 mln zł.
Wykres 2.6. Wykorzystanie depozytu na koniec dnia w 2021 r.
mln zł
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
-70 000 -60 000 -50 000 -40 000 -30 000 -20 000 -10 000 0
Źródło: NBP.
Pozostałe operacje
Pozostałe operacje
3.1. Kredyt techniczny
W 2021 r. banki codziennie korzystały z nieoprocentowanego kredytu technicznego zaciąga- nego i spłacanego w ciągu jednego dnia operacyjnego. Instrument ten ułatwiał zarządzanie płynnością w ciągu dnia, zapewniając jednocześnie płynność rozrachunku międzybanko- wego w NBP. Dzienne zasilenie banków płynnością operacyjną wynosiło od 72 736 mln zł do 111 533 mln zł. Łączne wykorzystanie kredytu technicznego w 2021 r. ukształtowało się na poziomie 19 532 059 mln zł i było o 17,2% wyższe niż w 2020 r. (16 669 163 mln zł), natomiast jego średnie wykorzystanie wyniosło 76 898 mln zł.
Wyższe zapotrzebowanie na ten rodzaj kredytu wynikało z większego zainteresowania ze strony banków. W analizowanym okresie banki codziennie zaciągały i spłacały nieoprocen- towany kredyt techniczny. Nie zdarzyło się, by kredyt został spłacony w następnym dniu operacyjnym (co wiązałoby się z jego oprocentowaniem).
3.2. Kredyt w ciągu dnia w euro
Kredyt w ciągu dnia w euro pełnił funkcję instrumentu zapewniającego płynność rozra- chunku w systemie TARGET2-NBP. Kredyt, zabezpieczany obligacjami skarbowymi zaak- ceptowanymi przez EBC6, był zaciągany i spłacany w ciągu dnia operacyjnego. W analizowa- nym okresie dzienne zasilenie banków płynnością operacyjną w euro wahało się od zera do 217 mln euro. Łączne wykorzystanie tego kredytu w 2021 r. obniżyło się o 5,3% w stosunku do 2020 r. i ukształtowało się na poziomie 52 569 mln euro, natomiast jego średnie dzienne wykorzystanie w okresie styczeń–grudzień 2021 r. wyniosło 204 mln euro.
6 Lista papierów sporządzona według ich rodzajów (obligacje skarbowe zerokuponowe i stałokuponowe) oraz źródła wyceny (fixing BondSpot), zaakceptowana przez EBC w 2005 r.
Dealerzy Rynku Pieniężnego – banki, z którymi NBP podpisuje umowy w sprawie pełnie- nia funkcji Dealera Rynku Pieniężnego. Jednym z obowiązków Dealera Rynku Pieniężnego jest uczestnictwo w fixingu stawki referencyjnej POLONIA w okresie pełnienia tej funkcji.
Depozyt na koniec dnia – instrument, który pozwala bankom na lokowanie nadwyżek środków w banku centralnym na termin overnight. Oprocentowanie depozytu określa dolne ograniczenie stawki rynkowej kwotowanej na ten termin.
Kredyt lombardowy – instrument, który umożliwia bankom komercyjnym zaciąganie kredytu na termin overnight. Jego oprocentowanie wyraża krańcowy koszt pozyskania pieniądza w banku centralnym. Kredyt ten jest zabezpieczany papierami wartościowymi akceptowanymi przez bank centralny.
Kredyt wekslowy – instrument, który umożliwia bankom komercyjnym zaciąganie kredytu na podstawie płatnego w przyszłości weksla, w celu refinansowania kredytów udzielonych przedsiębiorcom. Oprocentowanie kredytu wekslowego bazuje na stopie dyskontowej weksli.
Kredyt w ciągu dnia operacyjnego (w złotych lub w euro) – nieoprocentowany kredyt, dający możliwość pozyskania środków w trakcie dnia operacyjnego, zabezpieczany papie- rami wartościowymi akceptowanymi przez bank centralny. Jest to instrument ułatwiający bankom komercyjnym zarządzanie płynnością w ciągu dnia operacyjnego.
Operacje depozytowo-kredytowe – operacje realizowane z inicjatywy banków komer- cyjnych. Dzięki nim banki mogą lokować nadwyżki środków finansowych w NBP w for- mie depozytu na koniec dnia oraz uzupełniać niedobory płynności, wykorzystując kredyt lombardowy.
Operacje dostrajające – operacje, które NBP może przeprowadzać w celu ograniczenia zmienności krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych. Mogą to być operacje absor- bujące (emisja bonów pieniężnych NBP, transakcje reverse repo) lub zasilające (przedtermi- nowy wykup bonów pieniężnych NBP, transakcje repo).
Operacje otwartego rynku – podstawowy instrument banku centralnego, wykorzystywany w celu utrzymania krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych na poziomie bliskim stopie referencyjnej NBP określonej przez Radę Polityki Pieniężnej.
Operacje podstawowe – operacje przeprowadzane standardowo, regularnie (raz w tygo- dniu). W warunkach nadpłynności sektora bankowego polegają na emisji bonów pieniężnych NBP z 7-dniowym terminem zapadalności. Na przetargach obowiązuje stała rentowność na poziomie stopy referencyjnej NBP.
Operacje strukturalne – operacje przeprowadzane w celu długoterminowej zmiany struk- tury płynności w sektorze bankowym. Bank centralny może przeprowadzać następujące operacje strukturalne: emisję obligacji, przedterminowy wykup obligacji oraz zakup lub sprzedaż papierów wartościowych na rynku wtórnym.
Operacje typu swap walutowy – operacje, w ramach których NBP ma możliwość zakupu (lub sprzedaży) na rynku kasowym złotych za waluty obce z jednoczesnym przyrzeczeniem sprzedaży (lub odkupu) złotych, w ramach transakcji terminowej, w określonej dacie waluty.
Rezerwa obowiązkowa – instrument polityki pieniężnej wykorzystywany przez bank cen- tralny m.in. do regulowania płynności w sektorze bankowym i ograniczania w ten sposób zmienności krótkoterminowych stóp procentowych. Obowiązek utrzymywania rezerwy jest także elementem zarządzania płynnością w bankach. Wymóg utrzymywania rezerwy obowiązkowej polega na zobowiązaniu banków do utrzymywania na rachunkach w banku centralnym określonej procentowo części gromadzonych przez nie środków.
Stawka POLONIA – stawka POLONIA (ang. Polish Overnight Index Average) została wpro- wadzona przez NBP oraz ACI Polska z początkiem 2005 r. Jest to średnia stawka overnight ważona wielkością transakcji na rynku depozytów międzybankowych. Poziom stawki odzwierciedla rzeczywiste oprocentowanie krótkoterminowych lokat międzybankowych.
Stawka POLONIA jest publikowana przez NBP na stronie serwisu informacyjnego Refinitiv (Thomson Reuters) (NBPS), Bloomberg (PZCFPLNI Index) oraz na stronie internetowej NBP każdego dnia około godziny 17.00.
Fixing stawki POLONIA jest przeprowadzany w każdym dniu operacyjnym przez NBP o godz. 16.45. Jego uczestnik zobowiązany jest do przekazania bankowi centralnemu wykazu transakcji o terminie O/N, zawartych z innymi uczestnikami i przesłanych do rozliczenia w danym dniu, do godz. 16.30.
Od 1 grudnia 2017 r. organizatorem Fixingu Stawki Referencyjnej POLONIA jest NBP.
Stopa referencyjna NBP – określa rentowność podstawowych operacji otwartego rynku, wpływając jednocześnie na poziom krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych.
Stopa lombardowa NBP – wyznacza koszt pozyskania pieniądza w NBP. Określa górną granicę wzrostu rynkowej stopy overnight.
Stopa depozytowa NBP – wyznacza oprocentowanie depozytu w NBP. Określa dolne ograni- czenie wahań rynkowej stopy overnight. Stopa depozytowa i stopa lombardowa tworzą kory- tarz wahań stawki overnight, który jest symetryczny względem stopy referencyjnej banku centralnego.
Środki pozostające w dyspozycji sektora bankowego – suma operacji prowadzonych przez bank centralny (emisji bonów pieniężnych NBP, operacji repo i operacji depozytowo- -kredytowych), powiększona o odchylenie środków pozostających na rachunkach banków w NBP ponad poziom rezerwy wymaganej.
Publikacja informacji w serwisach informacyjnych – w serwisie informacyjnym Refinitiv (Thomson Reuters), na stronie NBPM oraz w serwisie informacyjnym Bloomberg na stronie NBP bank centralny przekazuje bankom bieżące informacje na temat sytuacji płynnościowej na rynku, dotyczące:
§ rachunku bieżącego banków, depozytu na koniec dnia składanego w NBP oraz kredytu lombardowego zaciągniętego w NBP – w układzie dziennym,
§ poziomu rezerwy wymaganej w danym okresie rezerwowym,
zapadalności; publikowany jest prognozowany średni stan rachunku bieżącego banków po podjęciu decyzji o wielkości bonów oferowanych przez NBP.
W serwisie informacyjnym Refinitiv (Thomson Reuters) na stronie NBPT oraz w serwisie Bloomberg na stronie NBP (Liquidity & Open Market Operations) publikowane są ponadto informacje na temat bieżących przetargów sprzedaży bonów pieniężnych, a wyniki przepro- wadzonych przetargów są umieszczane na stronie NBPU (Reuters) oraz NBP (Bloomberg).
Informacje o bieżącej sytuacji płynnościowej oraz przetargach przeprowadzonych przez NBP w ramach operacji otwartego rynku są publikowane także na stronie internetowej NBP (www.nbp.pl).
% Stopa referencyjna NBP 20082009201020112012201320142015201620172018201920202021 Stopa lombardowa NBPStopa depozytowa NBPStawka POLONIA
-1,00,0
1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
6,0
7,0
8,0 Źródło: NBP.
