Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk
Zbigniew Bukowski
w zespołach
z epoki brązu i z wczesnej epoki żelaza z dorzecza Odry oraz Wisły
Warszawa 2002
SPIS TREŚCI
1. WSTĘP 9
1.1. Uwagi ogólne 9
1.2. Strefy bursztynonośne w Europie Środkowej 11
1.3. Hipotetyczne regiony eksploatacji bursztynu w strefie południowobaltyckiej .... 12 2. ZNALEZISKA WYTWORÓW I SUROWCA BURSZTYNOWEGO W ZESPOŁACH
ARCHEOLOGICZNYCH (SCHYŁEK NEOLITU - WCZESNA EPOKA ŻELAZA) . . 15
2.1. Schyłek neolitu 15
2.2. Dorzecze Odry i Wisły w fazie tzw. unietyckiej (BA - początek BB = I epoka brązu) 23
2.3. Wnioski 35
2.4. Obszary sąsiadujące z dorzeczem Odry i Wisły w fazie tzw. unietyckiej 35
2.4.1. Saksonia 35
2.4.2. Czechy i Morawy 43
2.4.3. Słowacja 50
2.4.4. Ogólne spostrzeżenia 54
2.5. Dorzecze Odry i Wisły w fazie tzw. mogiłowo-trzcinieckiej (BB - BC/D = II - począ
tek III epoki brązu) 55
2.5.1. Nadodrzańska kultura mogiłowa 55
2.5.2. Kultura trzciniecka 58
2.6. Wnioski 61
2.7. Obszary sąsiadujące z dorzeczem Odry i Wisły w fazie tzw. mogiłowej 63
2.7.1. Meklemburgia i Brandenburgia 63
2.7.2. Jutlandia 63
2.7.3. Strefa południowoniemiecka 64
2.7.4. Czechy i Morawy 66
2.7.5. Słowacja i Rumunia 69
2.8. Dorzecze Odry i Wisły w młodszych fazach epoki brązu w zasięgu kultury łużyckiej
(BD - HaB3 = III - V epoka brązu) 72
2.8.1. śląsk i ziemia lubuska 72
2.8.2. Małopolska 73
2.8.3. Wielkopolska i Kujawy oraz Polska Środkowa 73
2.8.4. Pomorze i Pojezierze Warmińsko-Mazurskie 76
2.9. Wnioski 77
2.10. Obszary sąsiadujące z dorzeczem Odry i Wisły w młodszych fazach epoki brązu . . 77
2.10.1. Strefa wschodnioniemiecka 77
2.10.2. Dania i płn. Niemcy 83
2.10.3. Czechy, Morawy i Słowacja (tzw. faza popielnicowa) 84
2.11. Wnioski 86
2.12. Dorzecze Odry i Wisły we wczesnej epoce żelaza 87
2.12.1. Śląsk 87
2.12.2. Małopolska 95
2.12.3. Ziemia lubuska, Wielkopolska i Kujawy 95
6 SPIS TREŚCI
2.12.4. Pomorze 108
2.12.5. Pojezierze Warmińsko-Mazurskie 111
2.13. Wnioski 111
2.14. Wczesne fazy kultury kurhanów zachodniobałtyjskich 115
2.15. Obszary na zachód od Nysy Łużyckiej i dolnej Odry 118 2.16. Kotlina Karpacka i płn.-zach. Bałkany we wczesnej epoce żelaza 119 3. CHARAKTER I KIERUNKI WYMIANY BURSZTYNEM W EUROPIE ŚRODKOWEJ
WE WCZESNEJ EPOCE ŻELAZA 127
4. UWAGI PODSUMOWUJĄCE 130
5. STRESZCZENIE 133
6. BIBLIOGRAFIA 142
SPIS MAP
I. Znaleziska ozdób bursztynowych na ziemiach polskich w zespołach z I epoki brązu
(BA - początek BB) 36
II. Znaleziska ozdób bursztynowych na ziemiach polskich w zespołach z II epoki brązu
(BB-BC/D) 62
III. Znaleziska ozdób bursztynowych na ziemiach polskich w zespołach kultury łużyckiej
z I I I - V e p o k i b r ą z u ( B D - H a B 3 ) 7 8
IV. Znaleziska ozdób bursztynowych i skarbów z surowcem bursztynowym na ziemiach pol
skich oraz w Sambii w zespołach z wczesnej epoki żelaza (HaC^-LtA) 112 V. Znaleziska archeologiczne bursztynu w obrębie Sambii, datowane na wczesną epokę
żelaza 116
AMBER FINDS IN BRONZE AGE AND EARLY IRON AGE COMPLEXES FROMTHE CATCHMENT AREAS OF THE ODER AND VISTULA RIVERS
CONTENTS
1. INTRODUCTION 9
1.1. General Remarks 9
1.2. Amber-bearing Zones in Central Europę 11
1.3. Hypothetical Regions of Amber Exploitation in the South-Baltic Zone 12 2. FINDS OF AMBER PRODUCTS AND RAW MATERIAŁ IN ARCHAEOLOGICAL
COMPLEXES (LATE NEOLITHIC - EARLY IRON AGE) 15
2.1. Late Neolithic 15
2.2. Catchment Area of the Oder and Vistula Rivers in so-called Unetice Phase (BA - Early
BB = I Bronze Age) 23
2.3. Conclusions 35
2.4. Areas Adjacent to the Oder and Vistula Rivers Catchment Area in so-called Unetice
Phase 35
2.4.1. Saxony 35
2.4.2. Bohemia and Moravia 43
2.4.3. Slovakia 50
2.4.4. General Remarks 54
2.5. Catchment Area of the Oder and Vistula Rivers in so-called Tumulus-Trzciniec Phase
(BB - BC/D = II - Early III Bronze Age) 55
2.5.1. Tumulus Culture on the Oder River 55
2.5.2. Trzciniec Culture 58
2.6. Conclusions 61
2.7. Areas Adjacent to the Catchment Area of the Oder and Vistula Rivers in so-called Tumu
lus Phase 63
2.7.1. Mecklenburg and Brandenburg 63
2.7.2. Jutland . 63
2.7.3. South-German Zone 64
2.7.4. Bohemia and Moravia 66
2.7.5. Slovakia and Romania 69
2.8. Catchment Area of the Oder and Vistula Rivers Functioning within the Sphere of Influ
ence of Lusatian Culture in the Late Phases of the Bronze Age (BD - HaB3 = III-V Bronze
Age) 72
2.8.1. Silesia and Lebus Country 72
2.8.2. Little Poland 73
2.8.3. Great Poland, Kuyavia and Central Poland 73
2.8.4. Pomerania and the Warmia-Mazurian Lakeland 76
2.9. Conclusions 77
2.10. Zones Adjoining the Catchment Area of the Oder and Vistula Rivers in the Later Phases
of the Bronze Age 77
2.10.1. East-German Zone 77
2.10.2. Dennmark and Northern Germany 83
2.10.3. Bohemia, Moravia and Slovakia (so-called Urnfield Phase) 84
8 CONTENTS
2.11. Conclusions 86
2.12. Catchment Area of the Oder and Vistula Rivers in the Early Iron Age 87
2.12.1. Silesia 87
2.12.2. Little Poland 95
2.12.3. Lebus Country, Great Poland, Kuyavia 95
2.12.4. Pomerania 108
2.12.5. Warmia-Mazurian Lakeland 111
2.13. Conclusions 111
2.14. Early Phases of the West Baltic Barrow Culture 115
2.15. Areas to the West of the Lusatian Neisse and Lower Oder Rivers 118 2.16. The Carpathian Basin and North-western Balkans in the Early Iron Age 119 3. CHARACTER AND TRENDS OF AMBER EXCHANGE IN CENTRAL EUROPE
IN THE EARLY IRON AGE 127
4. CONCLUSIONS 130
5. SUMMARY 133
6. LITERATURE 142
MAPS
1. Finds of amber ornaments from the area of Poland from assemblages from Period I of the
Bronze Age (BA - early BB) 36
2. Finds of amber ornaments from the area of Poland in assemblages from Period II of the
Bronze Age (BB - BC/D) 62
3. Finds of amber ornaments from the area of Poland in the assemblages of Lusatian Culture
from Period III - V of the Bronze Age (BD - HaB3) 78
4. Finds of amber ornaments and hoards of raw amber from the area of Poland and Sambia
in assemblages from the Early Iron Age (HaC1-LtA) 112
5. Archaeological finds of amber from Sambian Peninsula, dated to the Early Iron Age. . . 116
