Aleksander Grużewski
Quid sibi illud Lucae Evangelistae
ΕΠΙΣΤΑΤΑ re vera velit e4t quo modo
se ad dynamicas quaestiones habeat
Studia Theologica Varsaviensia 8/1, 355-359
8 (1970) n r 1
KS. ALEKSANDER GRUŻEWSKI
QUID SIBI ILLUD LUCAE EVANGELISTAE: ΕΠΙΣΤΑΤΑ RE VERA VEL1T ET QUO MODO SE AD DYNAMICAS
QUAESTIONES HABEAT
V eh em en ter g au d eo me V in cen tii K w i a t k o w s k i , V iri D o ctissim i, d isc ip u lu m esse. Q ua re com m otus illi h a n c phi- logicam n ec sem asio lo g icam g rato anim o offero.
Cum se m in a rio b ib lico, a C asim iro R o m a n i u k , D octore B iblico q u o d ad re d a c tio n is q u ae v o e a tu r h isto ria m p erti- n e b a t, in V a rsa v ie n si S em in ario in te re sse m , p ra e te r alia C hristi m ira cu lu m de. te m p e sta te s e d a ta B o rnk am m a u c to re d isc u tte b a tu r. Q uibus in s y n o p tic o ru m d e sc rip tio n ib u s (Mt. 8, 1 8 ,2 3 —27;) Mc. 4, 35—4 0 ;L c;8 , 22— 25) C h ristu s a p e rte rr itis disci p u lis v a rie a d lo q u e b a tu r. M atth eu s enim v e rs u XXV0 ait: •/.ai προσε λθ’όντες ήγειραν αοτον λέγοντες· κύριε, σώσον, απολλύιχεθα. M arcus v e ro v e rs u XXXVIIIb0 dicit: καί εγείροοαιν αότον καί λέγουσιν αί>τφ·.διδάσκαλε ου μέλει σοι οτι άπολλόμ,εθα; L u cas c a p itis octavi v e rs u v icesim o q u a rto ita s c rib it: προβελθόντες δε διή- γειραν αυτόν λέγοντες· Ιπιστάτα, έπιστάτα, άπολλύμεθα. Cum ille VO-
cabuli: επιστάτης v o c a tiv u s p r a e te r L ucam n u sq u a m in Novi T estam eu ti lib ris le g a tu r, re c te o r itu r q u a e stio , q u a e n a m illiu s v o c a tiv i se m a n tic a v is sit, p ra e s e rtim , cum m iro re a tq u e stup ore affectis, u t p h ilo lo g u s c la ssic u s, co n sp ex i in om nib us B iblicae G ra e c ita tis lex ic o n ib u s, Z o r e l l i o ex ep to , ex eis
3 5 6 A. G R U Ż E W S K I [ 2 ]
v e ro in to tiu s G ra e c ita tis v o c a b u la ria , u t so lu m L i d d e l - - S c o t - J o n e s G re e k - E n g lish L ex ik o n (new e d itio n 1958) n o m in a rem , re c e p ta m e s se b u iu s v o c a tiv i notionem : M eister (V ulgata tra d it: P ra e c e p to r (a u t R ab bi) ita L iddel-S cot-Jones) E q u ib u s o m n ib us, q u o a d sciam , О e p k e in illo p ra e s ta n ti- ssim o o p e re : G. K i t t e l et G. F r i e d r i c h T h eologisch es
W ö rterb u ch zu m N euen T e sta m e n t (a lte ro v o lu m in e, pag.
619—629) tr ia ilia: κύριος, διδάσκαλος, επιστάτης secu m confert sed g ra v is s im a a d d itio n e facta: „ a b e r a n s c h e id e n d m it der E m p fin d u n g n ic h t v ö llig e r Ä q u iv a le n z ”, pag. 619). Ab om ni b u s v o c a b u la rio ru m a u c to rib u s la u d a b ilite r Z o r e l l differt cum v o c a b u li n o tio n e m ita tra d a t: a n tis te s , p ra e fe c tu s , prae- ses. Illiu s v iri docti m e ritu m e tia m e s t d ix is s e n o s tru m vo- c a tiv u m a v erb o : έφ-έστηκα p ro c e d e re , cum eum a b illo: έπ ίσταμαι d e d u c e re q u aed am p e titio p rin c ip ii videatux·. Q uae p e titio p rin c ip ii q u ae d ic itu r, in eo c o n sistit, quod nos.trum : επιστάτα h e b ra ic i-a ra m m a ic i: RABBI tra n s la tio litte- ra lis e sse d eb eat. Inde ista p u e rilis ety m o lo g ia p ro c e d it quae a n u llo c o m p a ra n d a ru m lin g u a ru m p e rito n o s tris tem p o rib u s p ro b a ri p o ssit. P ra e te re a illu d q u idem g ra v is s im u m O e p k e v iri docti m e ritu m e s t s ta tu is s e n o s tri v o c a b u li v im sem an- ticam e sse p lu rim a m . Q uod tam en illu m W a lte ru m B a u e r fu git, q u i trig in ta a n n is p o ste a id e s t a n n o 1958 in q uinta s u i v o c a b u la rii e d itio n e vocis: επιστάτης te s te m H om erum fecit, n u lla m en tio n e fa c ta illam „ m e n d ic i” — B e t t l e r , u t legi- m us in : A u th e n rie th S c h u lw ö rte rb u ch zu den H om erischen
G edichten — 1908 p a g in a 127) n o tio n e a p u d H om erum poliere.
Q uae n o s tri v o c a b u li p o lise m ia q u ae d ic itu r, optim e ex illo G ra e c ita tis v o c a b u la rio a vv. dd. L id d el-S co t-Jo n es anno edito 1958 c o n sp ic itu r:
1. one w ho sta n d s n e a r or: by: h e n c e like: ικέτης, suppliant: où σύ γ’αν έξ οίκο» σφ επιστάτη οοδ’αλα δοίης, ρ 455
2. in b a ttle o rd er, o n e’s r e a r r a n k m an, X. C yr. 3, 3, 59, 8, 110 al.
b. also, ev en n u m b e rs in a λόχος A scl. T act. 2,3, A rr. T act. 6,6 II. one w ho s ta n d s o r: is m o u n ted u p p o n , αρμάτων I of a
c h a rie tte o r; S. El: 702, E. Ph. 1147: έλεφάντων έ., of th e d r i v er, Plb. 1, 40, 11;
2. one w ho is se t o v er, chief, co m m an der, A. Th. 816(815) οπλών Id. P ers. 379, ποιμνίων I. S. Aj. 27; ερετμών ε. E. Hel. 1267; θύματος ε. Id. Нес. 223; but: ταύρων πυρπνόων ζεύγλησι m aste rin g them w ith, Id. Med. 478.: ενόπτρων καί μύρων of th e T ro ja n s, Id. Or. 1112: I Κολωνού, of a tu te la r y god S; ОС, 889; [καιρός] άνδράσιν μέγιστος έργου παντός Ιστ’ε. Id. Нес. 223: also in P ro se, έ. γενέςαι των λόγων ί'σους και κοινούς ju dg es, A nd. 4,7; ποίας £ργασίας è.; A nsw έ. τού ποιήσαι δεινόν λεγειν (w h e rę it — — επιστήμων) Pl. P rt. 3, 212d; πραμάτον Iso cr, 4, 121;επιστάται «θ-λων ste w a rd s of gam es, Pl. Lg. 949a cf. X. Lac. 8,4; of pilot, Id. Oec. 21,3: s u p e rv is o r of tra in in g , Pl. R. 1, 412a, X. Mem. 3,5,18 (pl.): s. των παίδων IG 12(1)43 (R hodes), τών εφήβων In scr. Prien. 112, 73 (I.B.C.); voc. επιστάτα— R a b b i Ev. Luc. 5,5 al. (quod q u id em n o n e st verum ).
Ill p re s id e n t of a b o a rd o r assem b ly : a t A th en s ε τών πρύ τανεων c h a irm a n of βουλή an d εκκλησία from IV cent., A eschn. 3,39, D. 22,9; i h έκ τών προέδρων IG 22. 204,31 (IV B.C.) in other G reek s ta te s, ib. 12(1), 731 (R hodes), 12(7), 515,116,125 (A m orgosj, etc. έ. τών νομοθ-ετών ib. 22,222: τών δικα [ατών] L.W: 1539 (E ry th rae ):
2. o v e rse e r, s u p e rin te n d e n t, in ch a rg e of a n y p u b lic b u ild in g or w orks, τοδ νεώ του έν πόλει i. e: of th e tem p le of A th en a Polias, IG I, 372: ιερού UPZ. 42,12 (II. B.C.) έ. τών Ιρτων clerk of th e w o rk s D. 18.114, LXX Ex. 1,11 (pi..); ιών δημοσίων Ιρ^ων Aeschiń. 3,14; τού ναυτικού ib. 222: της Άκαδεμείας Hyp: Dem, Fr. 7: τού Μουσείου OGI 1 04,4 (II В. С.) τών κοπρώνων D. 25,49. 3. g o v ern o r, a d m in is tra to r τής πόλεως OGI 254,3 (B abylon, II), cf. IG 12(3). 320,7 (T h era, III В. C.), OGI 479,7 (D o rylaeu m , II A. D.); κόμης lo cal m a g istra te s, A rch. P ap . 4,38.
3 5 8 A. G R U Ż E W S K i [ 4 ]
IV in Ar. Av. 437 — χοτρόποος A r. Byz. ap. E ust. 1 827,45; o th er e x p la n a tio n s ibid. Sch. A r. 1. c.: τούπιστάτον is fr. έπίστατος -πορίστατος, A non. ap. E u st. 1827,56: dub. sen s, in BpW 1892,515: cf: έπίστατον.
Q uae o m n ia n e c e s s a rio ex illo L id d e ll-S c o tt-Jo n e s’is Vo- c a b u la rio tra d e n d a su n t, u t h u iu s d is s e rta tiu n c u la e lecto r ip se co g n o sca t, q u id sib i L u c a e v o c a tiv u s : έπιστάτα velit, quo ille m odo n o n so lu m cum C la ssic o ru m G ra e cita te , v eru m etia m cum p o s te rio ru m tem p o ru m im m o cum S e p tu ag in ta lin g u a co n n e ctu s sit.
Q uae cum ita sin t, n e c e sse e s t co n c lu d a m u s illu s v o cativ i n o tio n em e sse h a n c , q u ae a p u d L id d e l-S c o t-Jan e s’iu m sub n u m éro 11,2 le g e n tu r. sc ilic e t: one w ho is s e t o v er, chief, co m m an d er, u t iam in d e a trig in ta a n n is Z o rell s ta tu it. Quae v e ro W a lte ru s B a u e r a d loc. c o n fe rt, de n o tio n e παίδων vel έφηβων ad m a g istri n o tio n e m tr a n s la ta p e rtin e n t:
N em ini, u t o p in o r, ig itu r n u n c la té t v o c a tiv i: έπιστάτα no tio n e m a rc tiu s cum v o c a b u li: κύριος, q u a m cum vocis: διδάσ καλος sig n ific a tio n e connecti.
R ecta n o s tri v o c a tiv i sig n ific a tio n e s ta tu ta , ob serv an d u m e st re ru m a d iu n c ta , q u ib u s L ucas E w an g e lista illo vocativo u ta tu r. P ra e te r illo s sy n o p tic o ru m locos, de q u ib u s supra d ictum est, q u in q u ie s L u cas v o cativ u m : έπιστάτα tr a d it: Prim o, cum Sim on Iesu m a d lo q u a tu r (5,5) se n ih il p ra e te rita nocte c ep isse , n u n c v e ro Iesu p ra e c e p to se re te la x a tu ru m esse. N otan d u m e st P e tru m cognito m ira cu lo iam non: έπιστάτα sed: κύριε ad Iesu m d ix isse. A ltero loco (8,46), a n te q u a m Iesu's d ic e re t „ v irtu te m ” (σόναμιν) de se „ e x is s e ” sib i com p ertu m e sse , P e tru s ad Iesu m d ix it: έπιστάτα, ot ’όχλοι σονέχουσίν σε καί αποθ-λίβοοσιν, T e rtio loco (9,33) in T ra n sfig u ra tio n is d e scrip - tio n e p o st v isio n e m M oysis e t E lia e cum Ie su lo q u en tiu m P e tru s a it ad lesum : έπιστάτα, καλόν έστιν ή μάς ώσε είναι, καί ποιήσωμεν σκηνάς τρεις, μίαν σοί καί μίαν Μωοσεί καί μίαν Έλίο}, μή είδώς ό λέγει. P o ste a n u b e s „ o b u m b ra v it e o s ” (Vulgata),
a tq u e d isc ip u lo ru m a u re s P a tris de F ilio te s tc n tis vox sona- vit. Q uibus d u o b u s p ra e te ritis lo cis n o s te r v o e a tiv u s p rim u s g ra d a tio n is te rm in u s est.
Q uarto L u cae loco Io an n e s E v a n g e lista ad Iesu m dicit: ,,επισ- τάτα, είδομέν τινα έν τψ ονόματί σοο εκβάλλοντα δαιμόνια καί έκωλό- ομεν αύτον δτι οόκ άκολουθ·εΐ μεθ·’ ημών”.
Q uinto loco (16,13) non d iscip u li. sed decem le p ro si Iesu m a d lo q u u n tu r: Ίησοδ, έπιστάτα, έλ'έησον ήμάς. Quo dieto m ira c u lum a D om ino p a tra tu r.
Q uibus o m n ib u s c o lla tis n ec n o n p e rs c r u ta tis lu ce c la riu s en ite t t a p u d L ucam v o c a tiv u m έπιστάτα non solum optim ae G ra e cita tis p ra e se fe rre v e stig ia et n o tio n e m axim e ad illud: κύριος acce d e re , v e ru m etiam , q u o d ad re d a c tio n is a tq u e dy- nam icae q u a e stio n is th e o ria m m ax im i m om enti est, dy nam i- cae n a rra tio n is in tro d u c e n d a e c o n sta n tissim o u s u i esse.
