Powiat elbląski. Aktualizacja Programu Oczyszczania Powiatu Elbląskiego z Azbestu na lata

1

Aktualizacja Programu Oczyszczania Powiatu Elbląskiego z Azbestu

na lata 2014-2032

2014 r.

Autor:

mgr inż. Agnieszka Kasperowicz Wykonawca:

Instytut Zrównoważonego Rozwoju Sp. z o.o.

ul. Elewatorska 17 lok. 1 15-620 Białystok

Telefon / fax: 85 744 54 98 e-mail: izr@izr.pl

www.izr.pl

2

1. WSTĘP ... 4

1.1. Podstawa opracowania... 4

1.2. Cel i zadania opracowania ... 4

1.3. Analiza aktualnego stanu prawnego ... 5

2 PODSTAWOWE INFORMACJE CHARAKTERYZUJĄCE POWIATU ELBLĄSKIEGO ... 5

2.1 PołoŜenie geograficzne ... 10

2.2 Warunki glebowe... 11

2.3 Wody powierzchniowe ... 12

2.4 Sytuacja demograficzna ... 12

2.5 Uwarunkowania infrastrukturalne ... 13

2.6. Gospodarka odpadami ………...14

3 CHARAKTERYSTYKA AZBESTU, WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST ORAZ OPIS ICH SZKODLIWEGO DZIAŁANIA ... 18

3.1 Azbest – właściwości i zastosowanie... 18

3.2 Klasyfikacja wyrobów azbestowych ... 19

3.3 Szkodliwe oddziaływanie azbestu na zdrowie ludzkie... 21

3.4 Sposoby i warunki bezpiecznego uŜytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest... 22

3.5 Sposoby i warunki bezpiecznego uzytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest... 23

3.5 Podstawowe obowiązki wytwórców odpadów zawierających azbest ... 28

4 INFORMACJE O ILOŚCI I STANIE WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE POWIATU ELBLĄSKIEGO... 31

4.1 Inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest ... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 5 METODY UNIESZKODLIWIANIA ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST ... 36

5.1 Magazynowanie odpadów azbestowych... 36

5.2 Składowanie odpadów azbestowych ... 37

5.3 Recykling płyt azbestowo – cementowych ... 38

6 ZAŁOśENIA PROGRAMU USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST ... 39

6.1 ZałoŜenia ogólne Programu ... 39

6.2 Cele i zadania Programu…... 39

7 HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU, SZACUNKOWE KOSZTY ORAZ MOśLIWOŚCI FINANSOWANIA ... 47

7.1 Szacunkowe koszty „Programu…”... 47

7.2 Harmonogram rzeczowo – finansowy realizacji „Programu…”... 48

7.3 MoŜliwości finansowania oraz pozyskiwania środków finansowych na realizację celów „Programu…”... 51

8 ZARZĄDZANIE PROGRAMEM ... 55

8.1 Koncepcja zarządzania „Programem…” ... 55

8.2 System monitorowania i wskaźniki oceny realizacji Programu… ... 55

3 10 LITERATURA... 58

4

1.1. Podstawa opracowania

Obowiązek opracowania programu oczyszczania z azbestu na poziomie wojewódzkim, powiatowym i gminnym, wynika z zapisów Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032, przyjętego przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 14 lipca 2009 r. Niniejsze opracowanie jest aktualizacją dotychczasowego Programu Oczyszczania Powiatu Elbląskiego z Azbestu, stanowiącego załącznik do uchwały Nr XXXV/42/10 Rady Powiatu Elbląskiego z dnia 17 września 2010 r. Aktualizacja dotyczy Programu Oczyszczania Powiatu Elbląskiego z Azbestu na lata 2014-2032 (zwanego dalej Programem) i pozostaje zgodna z załoŜeniami przyjętymi w przez Radę Ministrów w Krajowym Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032, tj.:

usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest;

minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju,

likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko,.

Program Oczyszczania Kraju z Azbestu… określa zadania niezbędne do oczyszczenia kraju z azbestu do 2032 roku, na poziomie centralnym, wojewódzkim i lokalnym: powiatowym i gminnym.

1.2. Cel i zadania opracowania

Celem opracowania jest wypełnienie załoŜeń wynikających z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu…, który nakłada na samorząd powiatowy obowiązek przygotowania i aktualizacji programów usuwaniu azbestu i wyrobów zawierających azbest.

Niniejszy Program jest jednocześnie elementem krajowego planu gospodarki odpadami, w tym niebezpiecznymi oraz programów ochrony środowiska na szczeblu wojewódzkim i powiatowym. Powiatowy program ma charakter lokalny, jest jednak spójny z załoŜeniami programu krajowego.

Nadrzędnym długoterminowym celem Programu jest eliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkańców powiatu elbląskiego spowodowanych azbestem.

Celem Programu jest:

spowodowanie oczyszczenia terytorium powiatu elbląskiego z azbestu oraz usunięcie stosowanych od wielu lat wyrobów zawierających azbest,

wyeliminowanie ewentualnych (poprzedzonych dokładniejszymi badaniami) negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkańców powiatu spowodowanych azbestem oraz ustalenie koniecznych do tego uwarunkowań,

spowodowanie działań zmierzających do sukcesywnej likwidacji oddziaływania azbestu na środowisko i stworzenie warunków do spełnienia wymogów ochrony środowiskaw określonym horyzoncie czasowym,

stworzenie warunków do wdroŜenia przepisów prawnych oraz norm postępowania z wyrobami zawierającymi azbest stosowanych w Unii Europejskiej.

PowyŜsze cele będą realizowane poprzez następujące zadania:

5

prowadzenie odpowiednich prac przygotowawczych i dokumentacyjnych dla realizacji tych zadań,

prowadzenie szerokiej działalności edukacyjnej i szkoleniowej dotyczącej tematyki azbestowej,

działalność informacyjno-popularyzacyjną dotyczącą bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, a takŜe ich usuwania i oczyszczania terenu powiatu elbląskiego z azbestu,

opracowanie i prowadzenie systemu informacji elektronicznej umoŜliwiającego stały i systematyczny monitoring realizacji Programu przez cały 23–letni okres jego realizacji,

opracowanie i wdroŜenie systemu baz danych o wyrobach i odpadach zawierających azbest.

W Programie zawarte zostały:

ilości wyrobów oraz ich rozmieszczenie na terenie powiatu elbląskiego,

przewidywaną ilość odpadów zawierających azbest koniecznych do składowania aktualnego w okresach krótkoterminowych i długoterminowych,

propozycje działań organizacyjnych zmierzających do osiągnięcia celów Programu wraz harmonogramem, kosztami wdraŜania Programu i organizacją zarządzania Programem.

1.3. Analiza aktualnego stanu prawnego

PoniŜej zamieszczono wykaz aktów prawnych dotyczących usuwania wyrobów zawierających azbest, sposobu postępowania z tymi wyrobami, wraz z innymi zagadnieniami dotyczącymi azbestu.

Ustawy:

1) Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.)

2) Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623) 3) Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających

azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20, z późn. zm.)

4) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.)

5) Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zuŜytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. Nr 180, poz. 1495, z późn. zm.)

6) Ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz.

U. Nr 63, poz. 322)

7) Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. 2014, poz.

613)

8) Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. 2013, poz. 21)

6

1) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudnienia przy niektórych z tych prac (Dz. U. Nr 200, poz. 2047, z późn. zm.)

2) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. 2013, poz. 817)

Rozporządzenia Ministra Gospodarki:

1) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego uŜytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649 oraz z 2010 r. Nr 162, poz. 1089)

2) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 stycznia 2013 r. w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składowania na składowisku odpadów danego typu (Dz. U. 2013, poz. 38)

3) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest (Dz. U. z 2011 r. Nr 8, poz. 31)

Rozporządzenia Ministra Zdrowia:

1) Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 marca 1996 r. w sprawie dopuszczalnych stęŜeń i natęŜeń czynników szkodliwych dla zdrowia, wydzielanych przez materiały budowlane, urządzenia i elementy wyposaŜenia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi (M.P. Nr 19, poz. 231)

2) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 sierpnia 2004 r. w sprawie okresowych badań lekarskich pracowników zatrudnionych w zakładach, które stosowały azbest w produkcji (Dz. U. Nr 183, poz. 1896 oraz Dz. U. Nr 131, poz. 110)

3) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 sierpnia 2004 r. w sprawie leczenia uzdrowiskowego osób zatrudnionych przy produkcji wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 185, poz. 1920, z późn. zm.)

4) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 stycznia 2005 r. w sprawie wzoru ksiąŜeczki badań profilaktycznych dla osoby, która była lub jest zatrudniona w warunkach naraŜenia zawodowego w zakładach stosujących azbest w procesach technologicznych, sposobu jej wypełnienia i aktualizacji (Dz. U. Nr 13, poz. 109) 5) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 września 2005 r. w sprawie leków

związanych z chorobami wywołanymi pracą przy azbeście (Dz. U. Nr 189, poz. 1603) 6) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów

czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 33, poz. 166) 7) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie w sprawie

substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. 2012 Nr 0, poz. 890)

7

w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego uŜytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649 z późn. zm.)

2) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r.

w sprawie najwyŜszych dopuszczalnych stęŜeń i natęŜeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. 2014, poz. 817)

3) Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego uŜytkowania takich wyrobów (Dz. U. Nr 216, poz. 1824)

Rozporządzenia Ministra Środowiska:

1) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206)

2) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (Dz. U. Nr 122, poz. 1055) 3) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2013 r. w sprawie

składowisk odpadów (Dz. U. 2013 poz. 523)

4) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2004 r. w sprawie warunków, w których uznaje się, Ŝe odpady nie są niebezpieczne (Dz. U. Nr 128, poz. 1347) 5) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 marca 2006 r. w sprawie odzysku lub

unieszkodliwiania odpadów poza instalacjami i urządzeniami (Dz. U. Nr 49, poz. 356) 6) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 listopada 2008 r. w sprawie wymagań

w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz pomiarów ilości pobieranej wody (Dz. U. Nr 206, poz. 1291)

7) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2009 r. w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o występowaniu substancji stwarzających szczególne zagroŜenie dla środowiska (Dz. U. Nr 124, poz. 1033 oraz Dz. U. 2013, poz. 24)

8) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 stycznia 2010 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 16, poz. 87)

9) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 grudnia 2010 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. Nr 249, poz. 1673) 10) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 grudnia 2010 r. w sprawie zakresu informacji oraz wzorów formularzy słuŜących do sporządzania i przekazywania zbiorczych zestawień danych o odpadach (Dz. U. Nr 249, poz. 1674)

11) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 kwietnia 2011 r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji (Dz. U. Nr 95, poz. 558)

12) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 grudnia 2011 r. w sprawie podziemnych składowisk odpadów (Dz. U. Nr 298, poz. 1771)

13) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa

8

14) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez marszałka województwa rejestru wyrobów zawierających azbest (Dz. U. 2013, poz. 25)

Rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej:

15) Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 26 czerwca 2002 r. w sprawie dziennika budowy, montaŜu i rozbiórki, tablicy informacyjnej oraz ogłoszenia zawierającego dane dotyczące bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia (Dz. U. Nr 108, poz. 953, z późn. zm. oraz Dz. U. Nr 198, poz. 2042)

16) Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych do transportu odpadów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 236, poz. 1986)

17) Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 15 lutego 2012 r. w sprawie świadectwa dopuszczenia pojazdu ADR (Dz. U. 2012, poz.

192 oraz Dz. U. 2013, poz. 815 oraz Dz. U. 2014, poz. 26)

18) Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz. U. Nr 120, poz. 1126)

19) Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 29 maja 2012 r. w sprawie prowadzenia kursów w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych (Dz. U. 2012, poz. 619)

Dyrektywy i decyzje:

1) Dyrektywa Rady 67/548/EWG z dnia 27 czerwca 1967 r. w sprawie zbliŜenia przepisów ustawodawczych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do klasyfikacji, pakowania i etykietowania substancji niebezpiecznych (Dz. Urz. WE L 196 z 16.08.1967, str. 1; Dz.Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 1, str.

27)

2) Dyrektywa Rady 87/217/EWG z dnia 19 marca 1987 r. w sprawie ograniczenia zanieczyszczenia środowiska azbestem i zapobiegania temu zanieczyszczeniu (Dz.Urz. WE L 85 z 28.03.1987, str. 40, z późn. zm.; Dz.Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 8, str. 269)

3) Dyrektywa Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (Dz.Urz. WE L 183 z 29.06.1989, str. 1, z późn. zm.; Dz.Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 1, str. 349)

4) Dyrektywa Rady 92/57/EWG z dnia 24 czerwca 1992 r. w sprawie wprowadzenia minimalnych wymagań bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na tymczasowych lub ruchomych budowach (ósma szczegółowa dyrektywa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (Dz. Urz. WE L 245, z 26.08.1992, str. 6, Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 2, str. 71)

5) Dyrektywa Rady 94/33/WE z dnia 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony pracy osób młodych (Dz. Urz. WE L 216 z 20.08.1994, str.12, z późn. zm.; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 2, str. 213)

9

wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 4, str. 228)

7) Decyzja Rady 2003/33/WE z dnia 19 grudnia 2002 r. ustanawiająca kryteria i procedury przyjęcia odpadów na składowiska, na podstawie art. 16 i załącznika II do dyrektywy 1999/31/WE (Dz. Urz. WE L 11 z 16.01.2003, str. 27, Dz. Urz. WE L 218 z 23.08.2007, str. 25; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 7, str.

314).

8) Dyrektywa 2002/96/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 2003 r.

w sprawie zuŜytego sprzętu elektrotechnicznego i elektronicznego (WEEE) (Dz. Urz.

WE L 37 z 13.02.2003, str. 24, Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, roz. 15, t. 7, str. 359)

9) Dyrektywa 2004/37/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r.

w sprawie ochrony pracowników przed zagroŜeniem dotyczącym naraŜenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagennych podczas pracy (szósta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy Rady 89/391/EWG) (Dz. Urz. WE L 158 z 30.04.2004, str. 50; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 5, str. 35)

10) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) 1013/2006 z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów (Dz. Urz. WE L 190, z 12.07.2006, str.

1)

11) Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak równieŜ dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE (Dz. Urz. WE L 396, z 30.12.2006, str. 1 oraz sprostowanie w Dz. Urz. WE L 136, z 29.05.2007, str. 3)

12) Dyrektywa 2008/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 listopada 2008 r.

w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy (Dz. Urz. WE L312 z 22.11.2008, str. 3)

13) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/148/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z naraŜeniem na działanie azbestu w miejscu pracy (Dz. Urz. UE L 330, z 16.12.2009, str. 28.)

Inne dokumenty:

1) Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 – przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 14 lipca 2009 r. został następie zmieniony uchwałą Rady Ministrów z dnia 15 marca 2010 r.; dokument utrzymuje cele przyjętego przez Radę Ministrów 14 maja 2002 r. Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, w tym: usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest; minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju; likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko.

________________________________________________________________________ ¹⁰

2. PODSTAWOWE INFORMACJE CHARAKTERYZUJĄCE POWIAT ELBLĄSKI

2.1. PołoŜenie geograficzne

Powiat elbląski połoŜony jest na północnych krańcach Polski, w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego. Zajmuje obszar 1 416 km², co stanowi 5,8%

powierzchni województwa (5 miejsce w województwie na 19 powiatów). Graniczy z sześcioma powiatami: od północy z braniewskim, od wschodu z lidzbarskim, od południa z ostródzkim i iławskim (województwo warmińsko-mazurskie) oraz od zachodu z malborskim i nowodworskim (województwo pomorskie), a w części północno-zachodniej umowna granica powiatów przebiega przez Zalew Wiślany.

Geograficznie powiat elbląski obejmuje część Zalewu Wiślanego, śuław Wiślanych, Wysoczyzny Elbląskiej, Równiny Warmińskiej i Pojezierza Iławskiego.

Rysunek 1. Powiat elbląski – połoŜenie i podział administracyjny

Źródło: www.gminy.pl.

Terytorialnie powiat elbląski obejmuje 9 gmin (w tym trzy miejsko - wiejskie): Tolkmicko, Młynary, Pasłęk, Elbląg, Milejewo, Godkowo, Rychliki, Markusy i Gronowo Elbląskie.

________________________________________________________________________ ¹¹ Rysunek 2. Podział terytorialny powiatu elbląskiego na gminy i ich powierzchnia

158

264 208

167 89

110 132

192 96

0 50 100 150 200 250 300

Młynary Pasłęk Tolkmicko Elbląg Godkowo Gronowo Elbląskie Markusy Milejewo Rychliki

Powierzchnia w km2

Źródło: Roczniki statystyczne województwa warmińsko-mazurskiego 2013, GUS - 2013.

2.2. Warunki glebowe

Gleby powiatu elbląskiego wykazują duŜe zróŜnicowanie pod względem pochodzenia, składu mechanicznego i wartości produkcyjnej.

W wysoczyznowej części powiatu występują osady plejstoceńskie. Dominującym utworem na powierzchni gruntu jest glina zwałowa zmieszana z osadami piaszczysto-Ŝwirowymi;

w zagłębieniach terenu powstały gleby organiczne, głównie torfy, natomiast w dolinach rzecznych zalegają osady piaszczyste, Ŝwirowe i mułkowe (często zawierające humus), z których zbudowane są tarasy nadzalewowe. W tych rejonach przewaŜają gleby brunatne właściwe i gleby brunatne wyługowane, kwaśne, wytworzone z lekkich glin pylastych, często zalegają na podłoŜu gliniastym, rzadziej występują gleby bielicowe i pseudobielicowe – przewaŜnie w postaci płatów rozproszonych po całym terenie. W obniŜeniach i dolinach rzecznych występują gleby torfowe, murszowe, mady, czarne ziemie, i gleby glejowe.

Gleby brunatne zajmują ok. 60% uŜytków rolnych, w tym gleby brunatne właściwe, stanowiące głównie kompleks pszenny dobry i bardzo dobry, zajmują ok. 30% uŜytków rolnych, a gleby brunatne wyługowane i kwaśne zaliczane do kompleksu Ŝytniego i pszenno- Ŝytniego występują głównie na Wysoczyźnie Elbląskiej i Równinie Warmińskiej.

W Ŝuławskiej części obszaru powiatu warstwę powierzchniową gruntów tworzą wyłącznie osady holoceńskie w postaci piasków, Ŝwirów, iłów, mułków oraz utworów pochodzenia organicznego, w tym torfów. Główną masę aluwiów Ŝuławskich stanowią namuły, na których wytworzyły się Ŝyzne mady. Mady Ŝuławskie zajmują 25% uŜytków rolnych powiatu i zaliczane są do kompleksu pszennego bardzo dobrego i dobrego. W obniŜeniach terenowych występują gleby hydrogeniczne (torfowe, mułowo-torfowe i murszowo-glejowe) zajmujące ok. 8% uŜytków rolnych.

________________________________________________________________________ ¹²

2.3. Wody powierzchniowe

Wody całego obszaru powiatu elbląskiego odprowadzane są do Zalewu Wiślanego, przez rozbudowany system rzek: Elbląg i Baudy lub bezpośrednio do Zalewu.

śuławy Elbląskie mają bardzo bogaty i skomplikowany układ hydrograficzny. Od śuław Wielkich na zachodzie oddziela je rzeka Nogat. W obrębie systemu wodno-melioracyjnego śuław Elbląskich występują trzy podstawowe układy polderowe odwadniające:

Basen jeziora DruŜno,

Obszar Nogatu i rzeki Elbląg,

Obszar Fiszewki i Kanału Jagiellońskiego.

Wody z terenu Basenu jeziora DruŜno odprowadzane są z polderów do obwałowanych cieków rzeki: Tyny, Dzierzgoń, Wąskiej, następnie do jeziora, z którego rzeką Elbląg odprowadzane są do Zalewu Wiślanego. Jezioro DruŜno i rzeka Elbląg są obwałowane na całej długości. Poziom wody w jeziorze i w rzece zaleŜy od dopływów ze zlewni i stanów wody w Zalewie. Cały ten obszar odwadniany jest przez 63 przepompownie. Część zachodnia śuław Elbląskich związana jest z systemem Kanału Jagiellońskiego i Fiszewki. Fiszewka jest lewostronnym dopływem rzeki Elbląg. Wody z tego układu przepompowywane są bezpośrednio lub pośrednio do rzeki Elbląg. Z północnej części śuław Elbląskich woda odprowadzana jest do Nogatu oraz bezpośrednio do Zalewu Wiślanego.

2.4. Sytuacja demograficzna

Powiat elbląski, według stanu na dzień 31.12.2012 r., zamieszkiwały 58 402 osoby. Stanowi to 4,02% ludności województwa warmińsko-mazurskiego. Od 2008 r. do końca 2012 r. zaludnienie powiatu zwiększyło się o 1 992 osób – 3,53% (stan ludności w 2008 r.

wynosił 56 410 osób).

Tabela 1. Ludność powiatu elbląskiego według płci w 2012 r.

Wyszczególnienie Ogółem MęŜczyźni Kobiety

Elbląg 7216 3686 3530

Godkowo 3280 1631 1649

Gronowo Elbląskie 5178 2585 2593

Markusy 4206 2145 2061

Milejewo 3274 1645 1629

Młynary 4586 2263 2323

Pasłęk 19747 9662 10085

Rychliki 4057 2069 1988

Tolkmicko 6858 3425 3433

Powiat Elbląski 58402 29111 29291

Województwo

Warmińsko -

Mazurskie

1450697 710502 740195

Źródło: Roczniki statystyczne województwa warmińsko-mazurskiego 2013, GUS - 2013.

Najbardziej zaludnionymi gminami powiatu elbląskiego są gminy: Elbląg oraz Tolkmicko.

Zamieszkuje je odpowiednio 12,35% i 11,74% ogółu mieszkańców w powiecie.

________________________________________________________________________ ¹³ Przyrost naturalny od roku 2008 do roku 2012 charakteryzował się tendencją spadkową, w 2008 roku wynosił 1,9 (na 1000 ludności), zaś w roku 2012 juŜ 1,0 (na 1000 ludności).

Nastąpił spadek urodzeń nad zgonami.

Pomimo zaobserwowanego w 2012 r. wzrostu liczby mieszkańców (o 1 992 osób w porównaniu do 2008), długofalowa prognoza wskazuje na powolne wyludnianie się powiatu.

Tabela 2. Prognoza zmian liczby ludności na lata 2012-2030

Liczba ludności

2012 2020 2025 2030 2035

58402 54985 53796 52183 50267

Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych.

2.5. Uwarunkowania infrastrukturalne

→

→→

→ Sieć wodociągowa

Źródłem zaopatrzenia w wodę ludności, rolnictwa i przemysłu powiatu elbląskiego są wody podziemne.

Według danych Państwowej Inspekcji Sanitarnej ponad 98% mieszkańców powiatu elbląskiego korzysta z wody dostarczanej za pośrednictwem zorganizowanego systemu wodociągowego.

Rysunek 3. Procent mieszkańców gmin powiatu korzystających z sieci wodociągowej

98,7 99 100 100 100 99,6

97,5

91,7

99,1

86 88 90 92 94 96 98 100 102

Elbląg

Godkowo

Gronowo Elbląskie

Markusy

Milejewo

Młynary

Pasłęk

Rychliki

Tolkmicko

procent ludności

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Ocena obszarowa wody w 2013 r. – Biuletyn Informacji Publicznej Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Elblągu http://www.psseelblag.ornet.pl/index.php?id_kat=133 (stan dzień 02.06.2014 r.).

Według GUS (ostatnie dane na stan z 2012 r.) łączna długość rozdzielczej sieci wodociągowej

________________________________________________________________________ ¹⁴ w powiecie elbląskim wynosiła 856,5 km, przy 9587 połączeniach prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania. Woda dostarczona gospodarstwom domowym miała objętość ponad 1658 dam³.

→

→→

→ Sieć kanalizacyjna

Według danych GUS (stan na koniec 2012 r.) w powiecie elbląskim z sieci kanalizacyjnej korzysta 40% ludności, z czego na terenach miejskich 95%, a na terenach wiejskich jedynie 17,3%. W stosunku do roku 2008 udział procentowy ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w ogóle ludności powiatu w 2012 r. wzrósł o 4%.

Długość czynnej sieci kanalizacyjnej na terenie powiatu elbląskiego wynosił na koniec 2012 r. ponad 134 km, przy 3172 połączeniach prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania. Wśród gmin powiatu elbląskiego najdłuŜszą sieć kanalizacyjną zlokalizowano

w gminie Tolkmicko. Najwięcej połączeń sieci kanalizacyjnej do budynków zanotowano natomiast w gminie Pasłęk. Najkrótsza sieć kanalizacyjna występuje w gminie Gronowo Elbląskie, a najmniejszą liczbę ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej zanotowano w gminie Rychliki. W gminie Milejewo nie wykazano występowania sieci kanalizacyjnej.

Tabela 3. Sieć kanalizacyjna na terenie powiatu elbląskiego

Długość czynnej sieci kanalizacyjnej

Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania

Ścieki odprowadzone

Ludność korzystająca z

sieci kanalizacyjnej

w miastach

Ludność korzystająca z

sieci kanalizacyjnej Jednostka terytorialna

[km] [szt.] [dam³] [osoba] [osoba]

Elbląg 18,3 206 62 0 2005

Godkowo 2,7 20 14 0 285

Gronowo Elbląskie 0,3 2 18 0 995

Markusy 1,8 20 4 0 166

Milejewo 0 0 0 0 0

Młynary 6,8 177 152 1685 1685

Pasłęk 39,0 1956 416 11957 13825

Rychliki 1,5 40 8 0 277

Tolkmicko 64,0 751 226 2593 4131

Powiat elbląski 134,4 3172 900 16235 23369

Źródło: GUS. Bank Danych Lokalnych (stan nadzień 31.12.2012 r.).

→→→

→ Oczyszczalnie ścieków

Z komunalnych oczyszczalni ścieków w roku 2012 korzystało 25 767 mieszkańców.

Na terenie powiatu zlokalizowanych jest 19 komunalnych oczyszczalni ścieków, w większości biologicznych. Nieliczne obiekty wyposaŜone są w system podwyŜszonego usuwania biogenów. Najwięcej komunalnych oczyszczalni ścieków funkcjonuje na terenie gminy Elbląg i Pasłęk. Ponadto na terenie powiatu zlokalizowano jedna przemysłową oczyszczalnię ścieków, połoŜoną na terenie ICC Sery Pasłęk Sp. z o.o. w Pasłęku.

Gospodarka wodno-ściekowa moŜe wpływać niekorzystnie na stan czystości rzek, wód podziemnych i gleb, szczególnie gdy istnieje znaczna dysproporcja, pomiędzy poziomem

________________________________________________________________________ ¹⁵ zwodociągowania i skanalizowania terenu. Powoduje to wzrost ilości ścieków odprowadzanych bezpośrednio do środowiska naturalnego bez poddawania procesom oczyszczania. Ścieki gromadzone są równieŜ w zbiornikach bezodpływowych (często nieszczelnych).

2.6. Gospodarka odpadami

Zgodnie ze znowelizowaną ustawą z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2013 r., poz. 1399) od 1 lipca 2013 r. przyjęto tzw. nowy system gospodarowania odpadami. Kluczową zmianą jest przejęcie przez gminy obowiązków w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi od właścicieli nieruchomości. Nowy system zakłada, Ŝe na gminach spoczywa obowiązek budowy i utrzymania regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych, zapewnienia osiągania odpowiednich poziomów odzysku recyklingu oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji na składowiskach.

W związku z tym poszczególne gminy powiatu elbląskiego uchwaliły nowe regulaminy utrzymania czystości i porządku oraz podjęły szereg uchwał regulujących stawki opłat za odbiór odpadów, częstotliwość odbioru odpadów, wzór deklaracji, itd.

Zgodnie z zapisami Planu gospodarki odpadami dla województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2011-2016 większość gmin powiatu elbląskiego przynaleŜy do Regionu Północnego, poza gminą Godkowo, która przypisana została do Regionu Zachodniego¹. KaŜdy z regionów wyposaŜony jest w zakład zagospodarowania odpadów z instalacjami do ich przetwarzania.

W ciągu najbliŜszych lat zakłady powinny zapewniać, co najmniej następujący zakres usług:

mechaniczno-biologiczne lub termiczne przekształcanie zmieszanych odpadów komunalnych i pozostałości z sortowni,

składowanie przetworzonych zmieszanych odpadów komunalnych,

kompostowanie odpadów zielonych,

sortowanie poszczególnych frakcji odpadów komunalnych zbieranych selektywnie.

Powiat elbląski (poza gminą Godkowo) obsługiwany jest przez regionalną instalację do przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) Regionu Północnego, tj.:

 w ramach ZUO Sp. z o.o. Elbląg:

instalacja mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów obejmująca sortownię odpadów zmieszanych i selektywnie zebranych (moc przerobowa 54 tys. Mg/rok z moŜliwością zwiększenia do 70 tys. Mg) oraz kompostownię odpadów ulegających biodegradacji (frakcja odpadów zmieszanych, frakcja odpadów zielonych z gospodarstw domowych) o mocy przerobowej 28 tys. Mg/rok;

składowisko odpadów (kwatera II) o pojemności 419 tys. m³ i powierzchni 3,623 ha;

pozostałe elementy: urządzenia do przerobu odpadów wielkogabarytowych (1200 Mg/rok), magazyn odpadów niebezpiecznych (500 Mg), 12 punktów zbierania

1 Plan gospodarki odpadami dla województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2011-2016, przyjęty Uchwałą Nr XVIII/333/12 Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dn. 19 czerwca 2012 r. w sprawie uchwalenia Planu gospodarki odpadami dla województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2011-2016.

________________________________________________________________________ ¹⁶ odpadów niebezpiecznych, Centrum Recyklingu z kontenerami do oddawania odpadów przez mieszkańców (1000 Mg/rok);

 w ramach MPEC Sp. z o.o. Braniewo (wraz z gminą Pasłęk):

składowisko odpadów (kwatera II) o pojemności 90 tys. m³;

stacja przeładunkowa odpadów w Braniewie (moc przerobowa 13 tys. Mg/rok) oraz stacja przeładunkowa odpadów w Robitach w gminie. Pasłęk (moc przerobowa 50 tys. Mg/rok)².

Rysunek 4. Instalacje zagospodarowania odpadów

Źródło: Raport o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w 2012 roku. Inspekcja Ochrony Środowiska. WIOŚ w Olsztynie.

Ponadto na terenie powiatu elbląskiego znajduje się składowisko odpadów, przyjmujące odpady zawierające azbest (ZUO Sp. z o.o. Elbląg). Ilość odpadów zdeponowanych na składowisku w 2012 r. wynosiła 67,4 Mg. Składowisko posiada sztuczne uszczelnienie dna.

W miejscowości Jagodno (gmina Elbląg) znajduje się równieŜ składowisko odpadów przemysłowych, gdzie w 2012 r. nie zdeponowano odpadów (stan nagromadzenia – ponad 552 tys. Mg). Na składowisku składowane są popioły lotne z węgla³.

Według danych GUS (stan na koniec 2012 r.) na terenie powiatu elbląskiego zebrano 10 126,37 ton odpadów zmieszanych. W porównaniu do roku 2009 (około 7 tys. ton) masa

2 Plan gospodarki odpadami dla województwa warmińsko-mazurskiego…, op. cit.

3 Raport o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w 2012 roku. Inspekcja Ochrony Środowiska. WIOŚ w Olsztynie.

________________________________________________________________________ ¹⁷ odpadów znacznie wzrosła. Ponad 75% zebranej masy odpadów stanowiły odpady pochodzące z gospodarstw domowych. Masa odpadów zebranych z gospodarstw domowych w ciągu roku w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniosła 130,5 kg. Wartość wskaźnik wzrosła w stosunku do roku 2009 o 33,3 kg/Mk. W porównaniu z pozostałymi powiatami podregionu, wartość wskaźnika dla powiatu elbląskiego mieści się w wartościach średnich⁴.

4 Program Ochrony Środowiska dla powiatu elbląskiego na lata 2014-2017 z perspektywa na lata 2018-2021 – projekt.

________________________________________________________________________ ¹⁸

3. CHARAKTERYSTYKA AZBESTU, WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST ORAZ OPIS ICH SZKODLIWEGO DZIAŁANIA

3.1. Azbest – właściwości i zastosowanie

Azbest jest nazwą handlową minerałów włóknistych z grupy serpentynu i amfibolu o specyficznych właściwościach fizykochemicznych. Charakteryzuje go duŜa odporność na rozciąganie, elastyczność, odporność na działanie kwasów, zasad i innych chemikaliów, wysoka temperatura rozkładu i topnienia, złe przewodnictwo cieplne. Pod względem chemicznym to uwodnione krzemiany magnezu, Ŝelaza, wapnia i sodu.

Stosowanie azbestu stwierdzono juŜ ok. 4500 lat temu na podstawie wykopalisk dokonanych w Finlandii. W Europie Południowej znany jest od ponad 2500 lat. Wzmianki w róŜnego rodzaju kronikach świadczą, Ŝe azbest od XV do XIX wieku dodawany był do róŜnych surowców w celu uzyskania, m.in., knotów do świec, niepalnego papieru, skóry, a takŜe do wyrobów tekstylnych (np. sukna na płaszcze Ŝołnierskie). W latach 20-tych XIX wieku azbest znalazł komercyjne zastosowanie w postaci kolekcji ogniotrwałych ubrań dla straŜaków (G.

Aldinieso). Tkaniny azbestowe stosowane były równieŜ jako kurtyny teatralne.

Wielki rozkwit azbestu przypada na erę silników parowych, w których zastosowane zostały azbestowo – gumowe uszczelki spełniające pod względem elastyczności i trwałości wymagania konstruktorów.

W końcu XIX wieku rozpoczęto wydobywanie azbestu na skalę przemysłową, początkowo w Kanadzie, następnie w Rosji. Dalsze kopalnie powstawały w Afryce na obszarach Rodezji – obecnej RPA. Po 1910 roku nastąpił szereg dalszych odkryć i eksploatacji złóŜ w róŜnych rejonach świata.

W latach 60-tych XIX wieku zapoczątkowana została przez Warda Johnsa nowa gałąź przemysłu materiałów budowlanych w postaci pokryć dachowych z dodatkiem niepalnego azbestu. Surowcem powszechnie stosowanym stał się dopiero w XX wieku, ze względu na unikalne właściwości tego minerału. Włókna azbestu są bardzo mocne i trwałe. Produkty azbestowe są kwasoodporne, ogniotrwałe, odporne na korozję i charakteryzują się duŜą wytrzymałością mechaniczną. Dzięki tym cechom fizyczno-chemicznym znalazły one zastosowanie w budownictwie, przemyśle włókienniczym, maszynowym, okrętowym i wielu innych. Do niedawna azbest stosowany był w produkcji ponad 3 tys. wyrobów przemysłowych, 85 % produkcji to wyroby budowlane - płyty dachowe i elewacyjne, a takŜe rury.

W zaleŜności, z jakim metalem krzemiany tworzą związek, wyróŜnia się kilka typów azbestu o róŜnej szkodliwości dla zdrowia. Największą popularność i szerokie zastosowanie w gospodarce światowej zyskały trzy minerały azbestowe:

powszechnie stosowany chryzotyl (azbest biały) – włóknista odmiana serpentynu, tj. uwodnionego krzemianu magnezu, najczęściej z azbestów stosowany w produkcji wyrobów azbestowo – cementowych oraz popularnych wyrobów tkanych i przędz termoizolacyjnych;

w mniejszym stopniu krokidolit (azbest niebieski) – krzemian sodowo – Ŝelazowy naleŜący do grupy amfiboli, najbardziej szkodliwy, rakotwórczy i mutagenny – najwcześniej wycofany z uŜytkowania w latach 80-tych;

________________________________________________________________________ ¹⁹

rzadziej stosowany antofilit – krzemian magnezowy zawierający Ŝelazo;

stosowany w wyrobach europy zachodniej amozyt (azbest brązowy) – krzemian Ŝelazowo –magnezowy, naleŜący do grupy amfiboli, o szkodliwości pośredniej między krokydolitem i chryzotylem.

Pomimo udowodnionego działania chorobotwórczego chryzotyl uznawany za mniej szkodliwy pozostaje, np. w USA, waŜnym elementem wielu technologii o kluczowym znaczeniu. Aktualnie azbest wykorzystywany jest m.in. w amerykańskim programie wahadłowców kosmicznych, których silniki rakietowe pokrywane są osłoną impregnowaną azbestem, a takŜe w przemyśle okrętowym.

3.2. Klasyfikacja wyrobów azbestowych

Wyroby zawierające azbest klasyfikowane są w dwóch klasach, przyjmując jako kryterium zawartość azbestu, stosowane spoiwo oraz gęstość objętościowa wyrobu.

Klasa I - wyroby o gęstości objętościowej mniejszej niŜ 1000 kg/m³ definiowane jako

„miękkie” (słabo spoiste) zawierające powyŜej 20% azbestu i małą ilość lepiszcza. Wyroby te łatwo ulegają uszkodzeniom mechanicznym, czemu towarzyszy znaczna emisja włókien azbestu do otoczenia stwarzając powaŜne zagroŜenie dla zdrowia ludzkiego. Najczęściej stosowanymi w tej klasie były wyroby tekstylne z azbestu takie jak, koce gaśnicze, szczeliwa plecione, tektury uszczelkowe oraz materiały i wykładziny cierne.

Klasa II - wyroby o gęstości objętościowej większej niŜ 1000 kg/m³ definiowane jako

„twarde” zawierające poniŜej 20% azbestu. Włókna azbestowe w tych wyrobach są mocno związane i nawet w przypadku mechanicznego uszkodzenia materiału w stosunkowo niewielkiej ilości przedostają się do otoczenia. Wyroby „twarde” są odporne na destrukcje, a duŜe niebezpieczeństwo zanieczyszczenia środowiska i zagroŜenia zdrowia ludzkiego występuje przy ich obróbce mechanicznej (ciecie, wiercenie otworów) oraz rozbijanie w wyniku zrzucania z wysokości w trakcie prac remontowych. Do tej klasy wyrobów zaliczane są miedzy innymi: powszechnie stosowane płyty azbestowo – cementowe faliste, płyty „karo”

oraz płyty płaskie wykorzystywane jako elewacje w budownictwie wielokondygnacyjnym.

W znacznie mniejszych ilościach stosowane były inne wyroby azbestowo – cementowe, w postaci rur słuŜących do wykonywania instalacji wodociągowych, kanalizacyjnych czy kominów i zsypów.

Tabela 4. Charakterystyka wyrobów zawierających azbest z podziałem na klasy

Charakterystyka Właściwości Rodzaj wyrobu i zastosowanie

KLASA I

Masy azbestowo – natryskowe: izolacja ognioochronna konstrukcji stalowych przegród budowlanych, izolacja akustyczna obiektów uŜyteczności publicznej.

Sznury: piece przemysłowe wraz z kanałami spalin, nagrzewnice, rekuperatory, kominy przemysłowe Tektura azbestowa: izolacja termiczna i uszczelnienia w instalacjach przemysłowych, aparaturze kontrolno – pomiarowej i laboratoryjnej

Obejmuje wyroby o gęstości objętościowej mniejszej od 1000 kg/m³, definiowane jako

„miękkie”, zawierające powyŜej 20% (do 100%) azbestu

Wyroby te łatwo ulegają uszkodzeniom

mechanicznym, czemu towarzyszy znaczna emisja włókien azbestu do otoczenia.

Płyty azbestowo – kauczukowe: uszczelnianie urządzeń przemysłowych pracujących w środowisku agresywnym

________________________________________________________________________ ²⁰

Charakterystyka Właściwości Rodzaj wyrobu i zastosowanie

Wyroby tekstylne z azbestu (koce gaśnicze, szczeliwa plecione, tektury, rękawice i tkaniny azbestowe):

ochrona pracowników

Masa lub tektura azbestowa: drobne urządzenia w gospodarstwach domowych, np. Ŝelazka, płytki kuchenne, piece akumulacyjne

Materiały i wykładziny cierne zawierające azbest:

hamulce i sprzęgła

Masy ognioodporne zawierające azbest: piece przemysłowe wraz z kanałami spalin

KLASA II

Płyty azbestowo – cementowe faliste i gąsiory:

pokrycia dachowe, balkony

Płyty azbestowo – cementowe płaskie prasowane:

ściany osłonowe, ściany działowe, elewacje zewnętrzne, osłona ścian przewodów windowych, szybów wentylacyjnych i instalacyjnych, chłodnie kominowe, chłodnie wentylatorowe

Płyty azbestowo – cementowe płaskie „karo”:

pokrycia dachowe, elewacje zewnętrzne

Płyty azbestowo – cementowe suchoformowane

„kolorys”, „acekol” i inne: elewacje zewnętrzne, osłony kanałów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, ściany działowe

Rury azbestowo – cementowe (bezciśnieniowe i ciśnieniowe): przewody kanalizacyjne i wodociągowe, rynny spustowe na śmieci, przewody kominowe

Otuliny azbestowo – cementowe: izolacja urządzeń ciepłowniczych i innych przemysłowych

Kształtki azbestowo – cementowe budowlane:

przewody wentylacyjne, podokienniki, osłony rurociągów ciepłowniczych, osłony kanałów spalinowych i wentylacyjnych

Kształtki azbestowo – cementowe elektroizolacyjne:

przegrody izolacyjne w aparatach i urządzeniach elektrycznych

Obejmuje wyroby o gęstości objętościowej powyŜej 1000 kg/m³ definiowane jako

„twarde”, zawierające poniŜej 20% azbestu.

W wyrobach tych włókna azbestowe są mocno związane, a w przypadku

mechanicznego

uszkodzenia (np.

pęknięcia)ma miejsce stosunkowo niewielka emisja azbestu do otoczenia w porównaniu z wyrobami klasy I.

Natomiast

niebezpieczeństwo dla zdrowia ludzi i środowiska stwarza mechaniczna obróbka tych wyrobów (cięcie, wiercenie otworów) oraz rozbijanie w wyniku zrzucania z wysokości w

trakcie prac

remontowych.

Płytki PCV: podłogi w blokach mieszkalnych

Właściwości azbestu zadecydowały o jego szerokim zastosowaniu w gospodarce i przemyśle.

Najwięcej wyrobów zawierających azbest znalazło zastosowanie w budownictwie.

Na podstawie danych z 2002r. ocenia się, Ŝe w obiektach budowlanych na terenie województwa warmińsko-mazurskiego jest ok. 622 tys. Mg wyrobów zawierających azbest.

Produkcja płyt azbestowo-cementowych w Polsce została zakazana Ustawą z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 101, poz. 628 z 1997 r. i Nr 156 z 1998 r.). Zgodnie z ustawą w Polsce z dniem 28 września 1998 r. została

________________________________________________________________________ ²¹ całkowicie zakończona produkcja płyt azbestowo – cementowych, a wcześniej innych wyrobów zawierających azbest. Natomiast po 28 marca 1999 r. obowiązuje zakaz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi azbest. Wyjątek stanowią wyroby z zawartością azbestu, które nie posiadają jeszcze swoich zamienników ze względu na ekstremalne warunki pracy.

Wykaz takich wyrobów zawarty jest w rozporządzeniach ministra właściwego do spraw gospodarki w sprawie dopuszczenia wyrobów zawierających azbest do produkcji lub do wprowadzania na polski obszar celny. Dotyczy to azbestu włóknistego sprowadzanego do diafragmy do elektrolizy przeponowej przy produkcji chloru i wyrobów azbestowo – kauczukowych.

3.3. Szkodliwe oddziaływanie azbestu na zdrowie ludzkie

ZagroŜenie dla zdrowia mieszkańców wynika z nagromadzenia na obszarze całego kraju róŜnego typu materiałów zawierających azbest, w tym stosunkowo duŜe ilości najbardziej groźnego dla zdrowia – azbestu niebieskiego. Odpady azbestowo – cementowe stanowiące niegdyś bardzo cenny surowiec wykorzystywany szeroko przez mieszkańców stanowią obecnie istotne źródło emisji pyłu. Odpady te zastosowane do utwardzania podwórek, podjazdów, dróg uległy zuŜyciu i degradacji pod wpływem warunków atmosferycznych, co jest przyczyną uwalniania się włókien azbestu do powietrza atmosferycznego. Obecność azbestu stwierdzono równieŜ w wodzie, napojach i pokarmach, jednak jak donosi Raport Państwowego Zakładu Higieny z dn. 30.06.2000r. nie ma dowodów świadczących o tym, Ŝe azbest spoŜyty w wodzie jest szkodliwy dla zdrowia. Dlatego zastępowanie rur azbestowo – cementowych w instalacjach ziemnych wyrobami bezazbestowymi powinno następować sukcesywnie, w miarę technicznego zuŜycia lub w przypadku woli wymiany na rury bezazbestowe.

Wszystkie gatunki azbestu są rakotwórcze dla ludzi w przypadku gdy jest on wdychany.

Okres utajniony choroby nowotworowej wywołanej wdychaniem azbestu wynosi 15 – 20 lat.

Włókna nie są widoczne w mikroskopie optycznym, gdyŜ mają zwykle średnice mniejsze od długości fali światła widzialnego. Od rodzaju włókien zaleŜy bezpośrednio jego toksyczność. Większe włókna w większości zatrzymują się w górnych drogach oddechowych skąd są usuwane przez rzęski, włókna bardzo drobne są usuwane przez system odpornościowy. Najbardziej niebezpieczne są włókna długie (>5µm), ale cienkie (<3µm), przenikają one do dolnych dróg oddechowych, wbijają się w płuca gdzie pozostają i w wyniku wieloletniego draŜnienia komórek wywołują choroby. Trwałość oraz zdolność gromadzenia się w płucach włókien azbestowych powoduje cięŜkie formy chorób płuc oraz opłucnej i otrzewnej.

Najbardziej naraŜeni na choroby wywoływane pracą z azbestem są pracownicy: stoczni, przemysłu chemicznego, tytoniowego, tekstylnego oraz zatrudnieni w kopalni azbestu, w budownictwie i przy produkcji materiałów ogniotrwałych. Zanieczyszczenie powodujące choroby zawodowe, spotykane w przemyśle i przy pracach z azbestem, to kilkaset tysięcy włókien w 1 m³ powietrza.

NaraŜenie zawodowe na pył azbestowy moŜe być przyczyną następujących chorób: pylicy azbestowej, raka płuc, międzybłoniaka opłucnej lub otrzewnej. Jest ona takŜe przyczyną zmian opłucnej w postaci zgrubień lub zwapnień. Ryzyko wystąpienia tych schorzeń związane jest ściśle z dawką pyłu, rodzajem azbestu i jest ono róŜne dla róŜnych technologii przetwórstwa.

________________________________________________________________________ ²²

3.4. StęŜenia włókien azbestu w powietrzu atmosferycznym

Zgodnie z danymi Instytutu Pracy w Łodzi, prezentowanymi m.in. w Programie usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2011- 2015 z perspektywą do roku 2020, średnie stęŜenie włókien azbestu w powietrzu, na terenie kraju wynosi 510 wł./m³. Województwo warmińsko-mazurskie zajmuje pod tym względem piąte miejsce w kraju, z wynikiem 375 wł./m³. Średnia wartość stęŜenia włókien azbestu na terenie powiatu elbląskiego jest wyŜsza niŜ średnia dla województwa i wynosi 445 wł./ m³. W obrębie powiatu badania prowadzono na terenie gmin: Elbląg, Godkowo i Rychliki, gdzie uzyskano wyniki, odpowiednio: 480 wł./m³; 285 wł./m³; 549 wł./m³. PowyŜsze wartości mieściły się w granicach dopuszczalnych stęŜeń.

3.5. Sposoby i warunki bezpiecznego uŜytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest

Zgodnie z zapisami w dokumentach wyŜszego szczebla, w tym w Programie usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2011- 2015 z perspektywą do roku 2020, w okresie przejściowym, tj. 1998-2032 dopuszcza się uŜytkowanie istniejących i funkcjonujących wyrobów zawierających azbest, pod warunkiem, Ŝe wyroby te spełniają wymagania techniczne i środowiskowe. Konieczne jest dokonywanie oceny stanu wyrobów, a ostateczny termin zaprzestania ich uŜytkowania mija w dniu 31.12.2032 r.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego uŜytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. 2010, poz. 1089) właściciel, uŜytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości, a takŜe obiektu, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest zobowiązany jest do dokonania przeglądu technicznego tych wyrobów i sporządzenia oceny stanu i moŜliwości bezpiecznego uŜytkowania.

Ocenę przeprowadza się wg wzoru arkusza oceny stanu stanowiącego załącznik nr 1 powyŜszego Rozporządzenia. Przepisy w sposób szczegółowy określają, kiedy usuwanie wyrobów zawierających azbest jest konieczne, jak naleŜy postępować z obiektami, w których uŜyto azbestu i jak naleŜy zabezpieczyć wyroby zawierające azbest.

Wynikiem przeglądu jest decyzja odnośnie dalszego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest. Kierunki postępowania mogą być następujące w zaleŜności od wyniku przeprowadzonej oceny:

stopień pilności III – pozostawienie wyrobu i zabezpieczenie go w miejscu eksploatacji w celu wyeliminowania moŜliwości lub ograniczenia emisji włókien azbestowych do powietrza (dotyczy wyłącznie wyrobów „twardych”); ocena wykazała, Ŝe stan tych wyrobów pozwala na ich dalszą bezpieczną eksploatację pod warunkiem wykonania ponownej oceny w ciągu 5 lat;

stopień pilności II – wynik oceny na tym poziomie pozwala równieŜ na pozostawienie w uŜytkowaniu ocenianego wyrobu pod warunkiem konieczności dokonania powtórnej oceny stanu przed upływem roku od oceny poprzedniej nadającej II stopień pilności;

stopień pilności I – bezwarunkowe natychmiastowe usunięcie uŜytkowanego wyrobu zawierającego azbest gdyŜ jego stan techniczny zagraŜa środowisku.

________________________________________________________________________ ²³ Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest, wyroby zawierające azbest, instalacje lub urządzenia zawierające azbest, drogi utwardzone odpadami zawierającymi azbest, rury azbestowo-cementowe oraz usunięte wyroby zawierające azbest inwentaryzuje się poprzez sporządzenie spisu z natury.

Wykorzystujący wyroby zawierające azbest ujmuje wynik inwentaryzacji w „Informacji o wyrobach zawierających azbest”, stanowiącej załącznik nr 3 do powyŜszego rozporządzenia i przedkłada ją corocznie do w terminie do dnia 31 stycznia właściwemu marszałkowi województwa. Osoba fizyczna nie będąca przedsiębiorcą przedkłada informację, o której mowa w ust. 2, odpowiednio wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta. Informację taką sporządza się w dwóch egzemplarzach (jeden przekazuje się w formie pisemnej właściwemu organowi, drugi przechowuje się przez okres jednego roku, do czasu sporządzenia następnej informacji).

Pomieszczenia, czy instalacje zawierające wyroby azbestowe, wyroby zawierające azbest i miejsca jego występowania powinny być oznakowane zgodnie z obowiązującymi warunkami.

Rysunek 5. Wzór oznakowania instalacji lub urządzeń zawierających azbest oraz rur azbestowo-cementowych

Pomieszczenie zawiera azbest*

*Tylko w przypadku oznakowania pomieszczenia w związku z brakiem moŜliwego trwałego umieszczenia oznakowania instalacji lub urządzeniu zawierającym azbest

Źródło: Załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. (poz. 31)

PowyŜsze oznakowanie powinno:

mieć wymiary: co najmniej 5 cm wysokości (H) i ½ H szerokości;

składać się z części górnej (h=40% H) zawierającej literę „a” w białym kolorze na czrnym tle, a w części dolnej (60% H) powinien znaleźć się standardowy napis w białym lub czarnym kolorze na czerwonym tle;

________________________________________________________________________ ²⁴

jeŜeli wyrób zawiera krokydolit, stosowany zwrot „zawiera azbest” powinien być zastąpiony zwrotem „zawiera krokydolit/azbest niebieski”.

Rysunek 6. Wzór oznakowania dróg utwardzonych odpadami zawierającymi azbest przed wejściem w Ŝycie Ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie

stosowania wyrobów zawierających azbest, ale niezabezpieczonych trwale przed emisją włókien azbestu

Źródło: Załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. (poz. 31)

Oznakowanie powyŜsze powinno:

mieć wymiary: co najmniej 30 cm wysokości (H) i ½ H szerokości;

składać się z części górnej (h=40% H) zawierającej literę „a” w białym kolorze na czarnym tle, a w części dolnej (60% H) powinien znaleźć się standardowy napis w białym kolorze na czerwonym tle.

W razie stwierdzenia konieczności usunięcia wyrobów zawierających azbest (ocena w stopniu pilności I) naleŜy podjąć moŜliwie jak najszybciej prace, mające na celu eliminację źródeł emisji włókien azbestowych do otoczenia. Prace polegające na usuwaniu wyrobów zawierających azbest muszą być poprzedzone:

przygotowaniem i wykonaniem ewidencji jakościowej i ilościowej przewidzianych do usunięcia materiałów zawierających azbest;

przygotowaniem i zatwierdzeniem planu prac;

sporządzeniem harmonogramu prac z podaniem ich lokalizacji wraz z określeniem ilości powstających odpadów na poszczególnych etapach prac, informację o środkach zabezpieczających pracowników, sposób zabezpieczenia odpadów, określenie miejsca składowania odpadów;

zgłoszeniem zamiaru usunięcia wyrobów zawierających azbest w Starostwie Powiatowym na 30 dni przed rozpoczęciem prac (obowiązek inwestora);