• Nie Znaleziono Wyników

Problem zabezpieczenia neolitycznych kopalni w Krzemionkach

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Problem zabezpieczenia neolitycznych kopalni w Krzemionkach"

Copied!
10
0
0

Pełen tekst

(1)

Tadeusz Żurowski

Problem zabezpieczenia

neolitycznych kopalni w

Krzemionkach

Ochrona Zabytków 3/1 (9), 8-15

, 71

1950

(2)

si ebi e p r z e z n a c z e n i e w o r g a n i z m i e w i ę k s z e j całości — w osi edl u c z y mieście. A dzi eł a, k t ó r e p o w s t a n ą z p o p i o ł ó w , b ę d ą s ł u ż y ł y n o w y m p o ­ k ol en i o m k u b u d o w i e l eps ze go j u t r a “ 51). T a w i a r a o ż y w i a ł a i o ż y w i a p ol s k i e k o n s e r w a t o r s t w o od p o c z ą t k u jego is-t niemi a aż do o s t a t n i c h dni t r z e ch d z i e s i ą t k ó w l at p a ń s t w o w e j opi eki n a d z a b y t k a m i .

PROBLEM ZABEZPIECZENIA

NEOLITYCZNYCH KOPALNI \V KRZEMIONKACH

T A D E U S Z Ż U R O W S K I P a ń s t w o w e M u z e u m A r c h e o l o g i c z n e w W a r s z a w i e r o z t a c z a o p i e k ę n a d n e o l i t y c z n y m i k o p a l n i a m i k r z e m i e n i a w K r z e m i o n k a c h O p a t o w ­ s k i c h j a k o p r e h i s t o r y c z n y m r e z e r w a t e m . S t a n r o z k o p a n y c h s z y b ó w g ó r n i c z y c h p o c z ą ł o s t a t n i o b u d z i ć w i e l k i e z a n i e p o k o j e n i e k o n s e r w a t o ­ r ó w p r e h i s t o r y c z n y c h . S p o w o d o w a ł o to u t w o r z e n i e k omi sj i , k t ó r a by z b a d a ł a o b i ek t na m i e j s cu i w y d a ł a o r z e c z e n i e w s t ę p n e o s p o s o b a c h z a ­ b e z p i e c z e n i a k o p a l n i . W s k ł a d p o w o ł a n e j p r z e z P a ń s t w o w e M u z e u m A r ­ ch eo l og i c z n e kom i s j i weszl i: p ro f . M i c h a ł D r e w k o j a k o k o n s e r w a t o r z a ­ b y t k ó w p r e h i s t o r y c z n y c h , inż. a r ch . T a d e u s z Ż u r o w s k i , k o n s e r w a t o r z a ­ b yt k ó w ' z W a r s z a w s k i e j D y r e k c j i O d b u d o w y , i n ż y n i e r K o w a l e w s k i , d e ­ legat I n s t y t u t u B a d a n i a B u d o w n i c t w a o r a z d r Zo f i a P o d k o w ińska. dyr. P. M. A. K o m i s j a z b a d a ł a s z y b y w d n i u 27 s i e r p n i a 1949 r oku . Z a g a d n i e n i e k o n s e r w a c j i p r z e d h i s t o r y c z n y c h k o p a l n i k r z e m i e n i a na t e r e n i e K r z e m i o n e k O p a t o w s k i c h w i ch o b e c n y m s t a n i e n a s z k ic ow a ł s z e r o k o k o n s e r w a t o r p ro f . M i c h a ł D r e w k o i n a w iązał do n o w y c h s po­ s o b ó w k o n s e r w a c j i z a b y t k ó w ' wT t e r e n i e p r z y p o m o c y p r ą d u e l e k t r y c z ­ n eg o m e t o d ą p r o f . inż. R o m u a l d a C e b e r to w d c z a b . W ś r ó d w i el u p o m y ­ s ł ó w i p r o p o z y c y j n a s z c z e g ó l n ą u w a g ę z a s ł u g u j e p r o j e k t założeniu s t r o p u ż e l b e t o w e g o p o n a d n i s z c z e j ą c y m i s z y b a m i k o p a l n i . N e o l i t y c z n e k o p a l n i e w K r z e m i o n k a c h O p a t o w s k i c h c i ą g n ą się na p r z e s t r z e n i ok o ł o c z t e r e c h k i l o me t r ó w w p os t ac i d ł u g i e j e n k l a w y o sze­ r okości wwn os zące j m n i e j wi ęc ej od f>() d o 200 m e t r ó w . C a ł y t eren, na k t ó r y m z n a j d u j ą się s z y b y g ór ni cz e, p o k r y t y j est l i c z n y m i l ej ami j ed e n o b ok d r u g i e g o o r ó ż n e j g ł ębokoś ci k r a t e r ó w : p ó ł t o r a d o d w u m et rów, o ś r e d n i c y od k i l k u d o k i l k u n a s t u m e t r ó w . W a r p i e k r a t e r ó w ' zawieraj.» g r u z w' a p i e n n y . m o c n o j u ż z w i e t r z a ł y i p o r o ś n i ę t y c h w a s t a m i . N i e k t ó r: cz el u ś ci e k r a t e r ó w ' z a l e w a j ą k a ł u ż e . Po c a ł y m pol u z n a j d u j e się niezli­ c z o n a m n o g oś ć o d p a d k ó w ' k r z e m i e n n y c h . Ilość szybów' o kr e ś li ł p i e r w ­

5I) P o r ó w n a j m. iii. p o d o b n e w y p o w i e d z i w art. J e r z e g o l i e m e r a pt. R o z m o w y o za­ b y t k a c h i ochronie. T w ó r c z o ś ć . M ie s ię c z n ik liter, art., S t y c z e ń 1946. Zesz yt 1, sti. 154— 158.

*) T a d e u s z Ż u r o w s k i , E l e k t r o k o n s e i w a c j a . ś w i a t o w i d . R. XX. W y d . T o w . N a u k W arsz .

(3)

s zy icli b a d a c z S t e f a n K r u k o w s k i n a 700. Z lego t y l k o t r z y s z y b y z os ta ł y r o z k o p a n e i z b a d a n e p r z e z tego p r e h i s t o r y k a . Dla c e ló w d y d a k t y c z n y c h p o z o s t a w i o n o j c w s t a n i c o d k r y w k o w y m , z a b e z p i e c z a j ą c p r z ed zn i s z­ c z e n i e m d r e w n i a n y m i d a s z k a m i . D a s z k i te w o kr e s ie w o j e n n y m r unę ły ,

l a k z a n i e d b a n e s z y b y g ó rn i cz e z a c z ę t y s z y b k o niszczeć, t y m b ar dz i ej , że o d c h w i l i i ch o d k o p a n i a u p ł y n ę ł o j u ż okoł o 17 lat. Z w i e t r z a ł y i n a d ­ g r y z a n y m r o z e m w a p i e ń s z y b k o się ł u s z c z y ł i o d p a d a ł p r z y r o z s y c h a - ni u. K i e d y r u n ę ł y p o z o s t a w i o n e p r z e z p r z e d h i s t o r y c z n y c h g ó r n i k ó w n a t u r a l n e f i l ar y s k a l n e , z s u n ą ł się d o w n ę t r z a s z y b ó w gr u z, a r ó w n o ­ c z eś ni e w o d y o p a d o w e r o z p o c z ę ł y w ł a s n ą d z i a ł a l n o ś ć e r o z y j n ą . P o z a k o ń c z e n i u d z i a ł a ń w o j e n n y c h w 1945 r o k u P a ń s t w o w e M u z e u m A r c h e o l o g i cz n e w y s t a r a ł o się o w y ł ą c z e n i e c a łe go t e r e n u od e ks p l o a t a c j i rol nej i u z y s k a ł o w y s i e d l e n i e r o l n i k ó w z tego poza t y m n i e z w y k l e u b o ­ gi ego g r u n t u n a l ep s z e z i emi e i t a k p o w s t a ł j e d e n z p i e r w s z y c h w P o l ­ sce r e z e r w a t p r e h i s t o r y c z n y . Z a m i a r e m P. M. A. jest u t w o r z e n i e n a m i e j ­ scu n a u k o w o - b a d a w c z e j s t a c j i p r e h i s t o r y c z n e j p o ł ą c z o n e j z m u z e u m . M u z e u m to m i a ł o b y p om i eś ci ć ni e t y l k o w y k o p a n e n a mi ej s cu z a b y t k i , al e i z e b r a n e z n a l e z i s k a z całej ok o l i cy O s t r o w c a O p a t o w s k i e g o , a t a k ż e i b o g a t e z b i o r y i m a t e r i a ł y o d k r y w a n e ci ągl e w p o b l i s k i m Ć m i e l o w i e pr z ez d r Zofię P o d k o w i ń s k ą . P r z y st acj i p r e h i s t o r y c z n e j u t w o r z o n o b y l a b o r a t o r i a k o n s e r w a t o r s k i e , p r a c o w n i e n a u k o w e i ho t el d l a z w i e d z a j ą ­ c y c h o r a z p r a k t y k a n t ó w - s t u d e n t ó w u n i w e r s y t e t ó w p o l s k i ch i z a g r a n i c z ­ n y c h . Także i p e w n a ilość o d k r y w a n y c h w p r z y s z ł o ś ci s z y b ó w b y ł a b y u d o s t ę p n i o n a z w i e d z a j ą c y m n a u k o w c o m i t u r y s t o m . A ż e b y u d os t ęp n i ć z w i e d z a n i e , nie w y s t a r c z y o d k o p a ć s z \ by, n a l e ż y j es zc ze w y k o n a ć p r a ce z a b e z p i e c z a j ą c e , a w r e s z c i e r o z t o c z y ć n a d o d k r y w k a m i s t a l ą k o n s e r w a ­ t o r s k ą opi ekę. Bez tego r o d z a j u p i e c z y i t ro s kl i wo śc i pr oc es w y n i s z c z a ­ n i a b ę d z i e się w d a l s z y m ci ąg u o d b y w a ł , n a w e t p o d d a c h e m , nie z a p e w ­ n i m y b o wi e m s k a l e p o o d k r y c i u t a k i c h s a m y c h w a r u n k ó w h y d r o l o g i cz ­ n y c h . ' j a k i e p o s i a d a ł a p r z ed r o z k o p a n i e m . S k a ł a w a p i e n n a p o z b y w a j ą c się w o d y p o d l e g a s z y b k i e m u p o w i e r z c h n i o w e m u k u r c z e n i u , a t y m s a ­

m y m r o z p a d o w i .

1’ot eż p r z e d k o n s e r w a t o r e m w y l a n i a się od r a z u k i l k a w a ż n y c h z a ­ g a d n i e ń : p r o b l e m z a b e z p i e c z e n i a r o z k o p a n y c h s z y b ó w , o d k o p y w a n i a d a l s z y c h , n a j o d p o w i e d n i e j s z y s p o s ó b z a b e z p i e c z e n i a i s ta ł ej k o n s e r w a ­ cji. P r z y j u ż o d k r y t y c h s z y b a c h g ó r n i c z y c h d o c ho d z i j es zc ze z a g a d n i e ­ n i e r e k o n s t r u k c j i w o b e c p o w a ż n y c h u s zk o d z e ń , k t ó r e j u ż n a w e t z n i e ­ k s z t a ł c i ł y w ł a ś c i w y w y g l ą d s z y b ó w . N a g r o m a d z o n e m a s y ziemi, s i al e p ę k a j ą c e i o b s u w a j ą c e się s t r o p y k o r y t a r z y g ó r n i c z y c h i r o z p a d a j ą c e się f i l a r y s t an ow ń ą g r o ź n e n ie be z pi ec z et is tw’o d l a całości o b i e k t u , a t a k ż e i d l a ż y c i a z w i e d z a j ą c y c h osób. K a ż d a p r z e b y t a z i m a s t a n ten cor az b a r d z i e j p o g a r s z a . Z p o m o c ą m u s i t u p r z y j ś ć t e c h n i k a .

S t a n o b e c n y o d s ł on i ę t y ch s i e d e m n a ś c i e l at t e m u s zybó w jest b a r d z o n i e p o m y ś l n y . W s z y s t k i e t r z y s z y b y z a b e z p i e c z o n o p o w i ó r n i e

(4)

J a i t t r w o t h y k s z t * t t s t y t u

... j o b e c | r \ y k ü t a t t

I , U , ILL, Uf k j o l e j u e o o l t a m y * r i e t n : e l i s k a

Ry e. 1. K rz em io n k i O p a t o w s k i e . P rz ek ró j p r z e z s z y b n e o l it y c z n e j k o p a l n i k rz em ien ia , k o l e j n y c h o d ł a m ó w z w i e t r z o l i s k a u p r o s z c z o n a i z m n i e j s z o n a dla p r z e j r z y s t o ś c i. P o

(5)

* i f*r : ’ F<

^ h ;

1 2 - i — L U — 2 1 1 ? 3 •?

-* f ~ < 3 p i e . b r y t o h j y

F, Fj.

...

fi l a r u

.

w k o r y t a r z a c h .

t.-ż.

L in ia c ią g ł a p r z e d s t a w i a sta n o b e c n y , lin ia p r z e r y w a n a k s z t a ł t p i e r w o t n y s z y b u . Ilość za ło ż en iu p ł y t y ż e l b e t o w e j istn ie je m o ż l i w o ś ć o d t w o r z e n i a p i e r w o t n e g o k s z t a ł t u s z y b u g r u z u z d n a i o c z y s z c z e n i e m k o r y t a r z y .

(6)

p r o w i z o r y c z n y m w s p ó l n y m d a c h e m , w k o n s t r u k c j i w y k o n a n y m z g r u ­ bej k a n t ó w k i i d e s e k z a c h o d z ą c y c h n a s i ebi e d a s z k o w a t o a u ł o ż o n y c h pozi omo. W p r a w d z i e dacii w c hwi l i k o m i s y j n e g o b a d a n i a b y ł 'wobec p o s u s z y m o c n o r oz es el in i ęt y i a ż u r o w y , t y m n i em n i e j t w o r z y d o s t a t e c z ­ n i e s z c z e l n ą o c h r o n ę p r z e d o p a d a m i a t m o s f e r y c z n y m i , gclyż d r e w n o w o k r e s i e n i e p o g o d y pę c zn ie j e, w r a c a do p o p r z e d n i e g o k s z t a ł t u , a t y m s a m y m z n o w u p r z y s ł a n i a s z p a r y . S a m e s z y b y g ó rn i c z e p r z e d s t a w i a ł y się z n a c z n i e gorzej . Cdęb okoś ć k a ż d e g o z nich okoł o p i ę c i u m e t r ó w jest w y m i a r e m z n a c z n y m . W y s y p y w a n y p r z e z p r z e d h i s t o r y c z n y c h e k s p l o a ­ t a t o r ó w k o p a l n i g r u z u t w o r z y ł k r a t e r y o b s y p a n e d o o k o ł a c z e l u ś ci s z y ­ b ó w w a r p i a s t o . P o n i ż e j t w o r z y w a wra r p i i i s t a r e j g l e b y w i d o c z n a j es t w p r z e k r o j u m i ę k k a w a r s t w a d y l u w i u m . a t u ż p o d n i ą w y s t ę p u j e n a g ł ęb ok oś ci n i e z m i e r n i e m ał ej , b o t y l k o okoł o t r z e c h m e t r ó w , w a p i e n n a s k a ł a p o k ł a d z i s t a i c z a s a m i b r y ł o w a t a a p o n i ż e j n a g ł ęb o k o ś ci o k o ł o pi ę c i u m e t r ó w 7 s k a ł a w a p i e n n a b r y ł o w a . P omi ędzy 7 r óż n i e u k s z t a ł t o w a ­ n y m i w a r s t w a m i w a p i e n i a t k w i k r z e m i e ń , p r z e d m i o t e k s p l o a t a c j i w o d ­ l eg ł y ch c z a s a c h p r z e d h i s t o r y c z n y c h , p r z e w a ż n i e w neolicie. Ć m i e l o w - s c y (główmie) g ó r n i c y , j a k się to i dz i s i aj w e wsszyst ki ch k o p a l n i a c h św7i a t a dzi ej e, e k s p l o a t o w a l i k r z e m i e ń t y l k o w g r a n i c a c h w a r s t w y k r z e m i e n i o n o ś n e j . k t ó r e j g r u b o ś ć c z ęs t o k r o ć n i e p r z e k r a c z a ł a i j e d n e g o m et r a . W y k o n y w a n o w i ę c p ł y t k i e k o r y t a r z e , k t ó r y m i m o ż n a b y ł o p o ­ s u w a ć się t y l k o w7 p o z y c j i k u c z n e j a c z a s a m i i l eżącej , l u b n a k o l a n a c h . Pomi ędzy7 k o r y t a r z a m i p o z o s t a w i a n o n a t u r a l n e p od po r y 7 w7 t a k i s posób, że s t w o r z y ł y filary7, m a j ą c e p r z e n os i ć c i ę ż ar s t r o p ó w i g r u z u . W i ę k s z o ś ć t y c h f i larów7 u t w o r z o n o p o z o s t a w i a j ą c n i e n a r u s z o n e skały7 b r y ł o w a t e j a k o n i e z a w i e r a j ą c e c e n n e g o s u r o w c a — k r z e m i e n i a . P o d c z a s w s t ę p n e j p r a c y u s u w a n o gruz, z s z y b u n a z e w n ą t r z w pobliże, n a t o m i a s t w y e k s ­ p l o a t o w a n e w n ę t r z a i k o r y t a r z e g ó r n i c z e w w p e ł n i a n o g r u z e m z s ą s i e d ­ niej p r z e s t r z e n i , z a o s z c z ę d z a j ą c t y m s p o s o b e m n a t r u d z i e w y r z u c a n i a g r u z u do g ó r y . N i e k t ó r e s p o ś r ó d o d k r y t y c h k o r y t a r z y g ó r n i c z y c h po­ s i a d a j ą o t w o r y w y k o n a n e w s k a l e d l a c e ló w w e n t y l a c j i w n ę t r z a k o p a l n i . S k a ł a wTa p i e n n a w i e t r z e j ą c u l e g a p ę k a n i u p o z i o m e m u i p i o n o w e m u . Ci łębokość p ę k a n i a skał y , j a k s t w i e r d z i l i ś m y , j es t n i e w i e l k a w c z ęś ci ac h o d p a d a j ą c y c h i wy nosi okoł o 20 cm, d o c h o d z ą c m i e j s c a m i d o 30 cm. Po b r u n a t n y m z a b a r w i e n i u n i e k t ó r y c h p ę k n i ę ć n a l e ż y s ądz ić , ż e pr óc z w y m i e n i o n y cli i s t n i e j ą j e s z c z e i nne, r z a d s z e s p ę k a n i a , d a l e k o gł ębsze 0 w y m i a r z e n i e d a j ą c y m się o k r e ś li ć licz p r ó b n e g o o d s p o j e n i a z n a c z ­ n y c h części skały7. T e n o st at n i r o d z a j g ł ęb o k i e g o p ę k a n i a s ka ł y ni e p r z e d ­ s t a w i a b e z p o ś r e d n i e g o n i e b e z p i e c z e ń s t w a . S k a ł y w a p i e n n e w ods ł o n i ę ­ t y c h t r z e c h s z y b a c h g ó r n i c z y c h n a p o w i e r z c h n i z e t k n i ę c i a z a t m o s f e r ą u l e g a j ą s z y b k i e m u o b s y c h a n i u a d z i ę k i t e m u z m n i e j s z a j ą s w ą ob j ęt o ś ć 1 p ę k a j ą c e g i e ł k o w a t o r y s a m i p i o n o w y m i i p o z i o m y m i , j a k t o j u ż w y ż e j w s p o m n i a n o . T a k i e ł u s z c z e n i e fi l arów wTs p o r n y e h w7 p a r t i a c h z e w n ę t r z ­ n y c h u w*ylolów7 k o r y t a r z y g ó r n i c z y c h d o s z y b u p i o n o w e g o p o c i ą g a za

(7)

sobą o b s u w a n i e się g r u z u w r a z z l e ż ą cą pod nim w a r s t w ą m i ę k k i e g o d y l u w i m n . O b s u w a n i e o d b y w a się s t o s u n k o w o wolno, a z a c z y n a się u j a w n i a ć k o n c e n t r y c z n y m i p i e r ś c i e n i o w y m i s z p a r a m i p o w s t a j ą c y m i w g r u z i e w a r p i i w y s y p o w e j . w i d o c z n y m i na szczęście d o s k o n a l e od g ó r y . S z p a r y p o w i ę k s z a j ą się s u k c e s y w n i e . N i e k t ó r e w i ęk s z e p a r t i e g r u z u , d y l u w i u m i s p ę k a n e j a o ds p o j o n ej j u ż s k a ł y w a p i e n n e j w i o s n ą i po o k r e ­ s a c h g w a ł t o w n i e j s z e j z m i a n y p o g o d y l u b t e m p e r a t u r y o d r y w a j ą się n a ­ gle i w ó w c z a s m o g ą s t a n o w i ć w i e l k i e n i e b e z p i e c z e ń s t w o d l a osób s t o ­ j ą c y c h w t y m m o m e n c i e w e w n ą t r z s z y b u g ór n i c z e g o a t a k ż e i d l a s t o ­ j ą c y c h na u r y w a j ą c e j się w a r p i i . Po o d s p o j e n i u n a t u r a l n y m j e d n e j z e ­ w n ę t r z n e j części s k a ł y k a ż d o r a z o w o na gł ęb o ko ść okoł o 20— 30 c m n a ­ s t ę p u j e n a t y c h m i a s t proces p ę k a n i a now o o d k r y l y e h w ar st w w a p i e n i a i c a ł y t e n c y k l p o w t a r z a się w o p i s a n y p o w y ż e j s pos ób. Z p o m i a r ó w w y n i s z c z o n y c h w ten s po s ób f i l a r ó w w y l i c z y ł e m , że roczni e u b y w a około 10 cm n a t r z y e t a p y : p ę k a n ie , r o z l u ź n i a n i e i w r e s z c i e k o ń c o w y e l e k t p o w o d u j ą c y j u ż k a t a s t r o f ę , tj. o ds poj eni e. K a ż d y e t a p o b e j m u j e o k r e s c a ł o r o c z n y z p u n k t e m k r y t y c z n y m p r z y p a d a j ą c y m na wi osnę. S p ę k a n i a l et n i e i j e s i e n n e w y s t ę p o w a ć mogą, ale t y l k o na b a r d z o m a ł ą s kal ę, są z a t e m m n i e j ni eb e z pi ec z ne . O d s p o j e n i a ra cze j l okal ne. P o s t ę ­ p u j ą c y p r o c e s ł u s z c z e n i a i s t ni a ł n a p e w n o j u ż i p r z ed w o j n ą . j e d n a k dzi ęki p r z y k r y c i u d a s z k i e m ni e w y k a z y w a ł z a p e w n e t a k s z y b k i e g o t e m p a j a k w o k r e s i e w o j e n n y m i obecnie. P ró cz n i e b e z p i e c z e ń s t w a d l a ż y c i a n i e z m i e r n i e w a ż n ą k w e s t i ą jest s t al e p o s u w a j ą c a się z m i a n a p i e r ­ w o t n e g o w y g l ą d u o d k r y w k i i z a m a z y w a n i e jej s t r u k t u r y . Ma m pe ł ne p r z e k o n a n i e , że o p i s a n e z m i a n y m u s i a ł y się r o z p o c z ą ć na m n i e j s z ą s k a l ę j u ż w c z a s a c h p r z e d h i s t o r y c z n y c h , aż po p e w n y m czasi e u l egł y p r z e ­ rwie. P r z e r w a w p os tępi e w y n i s z c z a n i a s t r u k t u r y o d k r y w k i w c z a s a c h p r z e d h i s t o r y c z n y c h n a s t ą p i ł a po z a s y p a n i u g r u z e m w i e t r z e j ą c y c h śc i an w a p i e n n y c h . O p u s z c z o n a prz ez n eo l i t y cz n eg o g ó r n i k a o d k r y w k a , j a k sio w y d a j e , nie b y ł a z a s y p y w a n a celowo. D z i a ł o się to s a m o c z y n n i e w e d ł u g o p i s a n e g o w y ż e j c y k l u . Jest to s t w i e r d z e n i e b a r d z o w a ż ne , ho k a ż e n a m się d o m y ś l a ć , że k a ż d y ś wi eż o o d k r y w a n y (w pr zys zł oś ci ) s z y b g ó r n i c z y p o w i n i e n b y ć j u ż p r z e d t e m n a d s z a r p n i ę t y , czyli — b i o r ąc t e o r e t y c z n i e — n igdzi e n a c a ł y m k o p a l n i a n y m t er e ni e nie p o w i n n i ś m y n a t r a f i ć n a s t a n s z y b u z o k r e s u j ego e k s p l o a t a c j i . G a r d z i e l s z y b u górnic zego z a w s z e b ę ­ d zi e p os z e r zo n a w s t o s u n k u do p r z e ś w i t u g ar d z i e l i p i e r w o t n e j . R o z w a ż a n i a t e d a ć n a m mogą w s k a z a n i a n a t u r y k o n s e r- w a - t o r s k i e j . N a c z e l n y m p y t a n i e m będz i e tu z a g a d n i e n i e r e k o n ­ s t r u k c j i i s t o p n i a tejże. T r z y n i s zc z ej ą c e o d k r y w k i p o s i a d a j ą s t a n z n i s z ­ c z en i a n a j b a r d z i e j p o s u n i ę t y . T u też k w e s t i a r e k o n s t r u k c j i jest z u p e ł n i e j a s n a i nie u l e g a j ą c a d y s k u s j i . N a l e ż y ' n i e w ąt pl iw ie z r e k o n s t r u o w a ć co n a j m n i e j f r a g m e n t y os t a t n i o w y n i s z c zo ne . P o z o s t a j e j e s z c z e z a p y t a n i e : c z y n a l e ż y d o p r o w a d z a ć p r ice r e k o n s t r u k t o r s k i e a ż do w y g l ą d u p i e r ­ w o t n e g o o d k r \ w ' k i ? Do p o d o b n y c h z a g a d n i e ń m o ż e m y się — j a k s ą ­ d z ę — od ni eś ć z a w s z e i n d y w i d u a l n i e i j a k k o l w i e k b y ś m y post ąpi l i,

(8)

zaw~-sze to b ę d z i e wł aś ci we . Za c a ł k o w i t ą r e k o n s t r u k c j ą p r z e m a w i a j ą cele d y d a k t y c z n e i b a d a w c z e : c hę ć p o z n a n i a w y g l ą d u p i e r w o t n e g o . Za r e ­ k o n s t r u k c j ą m i n i m a l n ą p r z e m a w i a j ą n a t o m i a s t w z g l ę d y p e w n o ś c i n a u ­ k o w e j t ego r o d z a j u p r a c y . Z a p e w n e p o odsł oni ęci u i n n y c h l ep i ej z a c h o ­ w a n y c h s z y b ó w g ó r n i c z y c h n a t r a f i m y m o ż e k i e d y ś n a szyi) d o b r z e w s we j p i e r w o t n e j f o r m i e z a c h o w a n y i t e n b ę d z i e p r z y k ł a d e m i d e a l n y m w y g l ą d u s t a r e g o s z y b u . W t a k i m p r z y p a d k u r e k o n s t r u o w a n i e m a k s y ­ m a l n e w s z y s t k i c h i n n y c h s z y b ó w g ó r n i c z y c h b y ł o b y m o ż e n i ec e l o we . Z a b e z p i e c z e n i e i s t n i e j ą c y c h w o d k r y w c e s z y b ó w j es t k o n i e c z n e t a k ż e i d la t ego, że k a ż d y n a s t ę p n y o d k r y t y s z y b c z e k a a n a l o g i c z n y los. J e d ­ n y m s ł o w e m n a j w ł a ś c i w s z a r e c e p t a n a k o n s e r w a c j ę s z y b ó w m u s i b y ć nie t y l k o o b m y ś l a n a , a l e i e k s p e r y m e n t a l n i e w y p r ó b o w a n a n a t rz e ch o d s ł o n i ę t y ch i to m oż l i wi e j es zc ze p r z e d d a l s z y m i p r a c a m i w y k o p a l i ­ s k o w y m i na t er e ni e n eo l i t y c z n ej k o p a l n i w K r z e m i o n k a c h .

P o o g l ę d z i n a c h w s t ę p n y c h o d r a z u d o s ze d łe m do p r z e k o n a n i a , że p e­ t r y f i k a c j a ca ł oś c i j est n i e m o ż l i w a . Z m i a n a w i e t r z e j ą c e j s k a ł y w s k a ł ę ni e u d a się z n a t u r y rz ecz y, t y m w i ę c s po so b em ni e z l e p i m y r o z p a d n i ę - tycli f r a g m e n t ó w w a p i e n n y c h . Z a m i a n a w s k a ł ę w a r s t w y d y l u w i a l n e j o r a z g r u z u w a p i e n n e g o — o ile b y się u d a ł a — b y ł a b y z n ó w n i e c e l o w a , g d y ż p r z e z r o z p a d a n i e się p o d p ó r t a k ż e i c e b e r t y z o w a n e części u l e g a ­ ł y b y u r y w a n i u się. Z a s t r z y k i c e m e n t o w e p o d w y s o k i m ci śn i e n i e m są w t ego r o d z a j u s p ę k a n y c h s k a ł a c h w ogóle n i e m o ż l i we , to s a m o odnosi się i do z a s t r z y k ó w c e m e n t o w y c h n i s k o p r ę ż n y e b p r z y u ż y c i u s p r ę ż a r e k r ę c zn y c h , n i e m e c h a n i c z n y c li . J e d y n y m c e l o w y m p o s t ę p o w a n i e m b y ł o b y r e k o n s t r u o w a n i e f i l a r ó w m e t o d ą m u r a r s k ą z u p r z e d n i m b a r d z o t r o s k l i ­ w y m d o b r a n i e m p a s u j ą c y c h d o si ebi e f r a g m e n t ó w z w i e t r z a ł e j s k a ł y i u k ł a d a n i e m k o s t k a p r z y kos t ce. T e g o r o d z a j u m i s t e r n a m u r a r s k a r o ­ b o t a z a p e w n i o t r z y m a n i e w e f e k c i e o b r a z u z w i e t r z e l i s k a z e f a p u k i l k u lat po o p u s z c z e n i u s z y b u g ó rn i cz e g o p r z e z j e g o p i e r w o t n y c h e k s p l o a t a ­ torów". N a mi ej scu w i dzi ał em p o u k ł a d a n e k a m i e n i e w ce l u o c h r o n y f i l a ­ r ó w i p o d p a r c i a n a d p r o ż y k o r y t a r z o w y c h , a t y m s a m y m z a b e z p i e c z e n i a p r z e d o b s u w a n i e m g r u z u d o w n ę t r z a s z y b u . Z a s t o s o w a n y u k ł a d jest n i e ­ w ł a ś c i w y i nie p r z y p o m i n a w c a l e u k ł a d u n a t u r a l n e g o z w ie t r z el i s k a . j a k i n a m i e j s cu ob ok m o ż n a p r z e s t u d i o w a ć . P e d a n t y c z n i e p o p r a w i n u k ł a d k a m i e n i m o ż n a o g r a n i c z y ć d o w a r s t w y z e w n ę t r z n e j d o s t ę p n e j dla o k a z w i e d z a j ą c y c h . P e ł n a r e k o n s t r u k c j a o p i s a n ą p o w y ż e j m e t o d ą m u r a r s k ą jest c a ł k o w i ­ cie m o ż l i w a i z a b e z p i e c z y n a d ł u g i e w i e k i o d k r y t e s z y b y p o d A\*aruli­ ki em z a p ew n i eni a im mn i e j wi ęc ej j ed n ol i te go p o z i o m u w a r u n k ó w h y ­ d r o l o g i c z n y c h . U z y s k a m y t e n w a r u n e k p r z e z z w y k ł e d o d a n i e do z a ­ p r a w y c e m e n t o w e j 1 : 3 ś r o d k a wo d os zc ze l n e go , n a p r z y k ł a d „ K a s t o m “ . D o d a t n i o b r a z w y g l ą d u s z y b u g ó r n i c z e g o d a ć m o ż e — j a k m i się t eraz w y d a j e — w b u d o w a n i e s t r o p u ż e l b e t o w e g o w s p a r t e g o n a w o r s t w i e w a ­ p i e ni a w a r s t w o w a n e g o z p o z o s t a w i e n i e m w ś r o d k u o d p o w i e d n i e j

(9)

śred-ni cy o t w o r u wł az o we g o . Po w y b u d o w a n i u s t r o p u ż e lb e t o w e g o n a l e ż y p o d m u r o w a ć w a p i e n n e fi lary, p r z e s k l e p i ć k o r y t a r z e g ó r n i c z e z t y m , że z e w n ę t r z n e p o w i e r z c h n i e n a l e ż y o b ł o ży ć w spo só b p e d a n t y c z n y z, d o ­ k ł a d n y m n a ś l a d o w a n i e m w i e t r z e l i s k a n a t u r a l n e g o k a m i e ń po k a m i e n i u . S t r o p ż e l b e t o w y n a l e ż y n a s t ę p n i e p r z y s y p a ć w a r s t w ą d y l u w i u m , a n a d n i ą u f o r m o w a ć g r u z do p i e r w o t n e g o ( oczywi ści e n a t u r a l n e g o ) k ą t a z s y p u . Rów nie d o b r z e m o ż n a r o z p o c z ą ć p r a c ę od o d t w o r z e n i a f i l a r ó w w s p o r n y c h i s t r o p ó w na d k o r y t a r z a m i . a d o p i er o p óźni ej w y k o n a ć s t r o p ż e l b e t o w y j ak w y ż e j . W obu p r z y t o c z o n y c h p r z y k ł a d a c h w a r s t w ę w a ­ p i e n n ą stropów" n al e ż y p o ł ą c z y ć p r z y p o m o c y d r u t ó w w k ł a d k o w e g o ż e ­ l a z a ze s t r o p e m ż e l b e t o w y m . M u r o w a n i e n a c e me n c i e (z d o d a t k i e m ,.K a s t o m “) jest k o n i ec z ne , g d y ż p r z y d o d a t k u w a p n a może p o w s t a ć n i e ­ p o ż ą d a n e o s i ad a n i e . U t r z y m a n i e w r y z a c h g ó r n y c h m i ę k k i c h w a r s t w d y l u w i a l n y c h or a z g r u z u m o ż n a r ó w n i e ż w y k o n a ć p r z e z p oł ożeni e gli- n o c e m e n t u (w s t o s u n k u i część c e m e n t u n a 6 części gl i ny) z d o k l e j e n i e m od w i e r z c h u g r u z u i d y l u w i u m . W p o d o b n y s p o s ó b z a b e z p i e c z o n y k r a ­ t er n i e p o w i n i e n o b s u w a ć się p od c i ęż ar e m s t ą p a j ą c y c h po n i m osób. O p i s a n e w y ż e j w s z y s t k i e s p o s o b y z a b e z p i e c z e n i a n i e b ę d ą w z b u d z a ć p o d w z g l ę d e m w y g l ą d u i b e z p i e c z e ń s t w a j a k i c h k o l w i e k p o d e j r z e ń , n i e d a d z ą j e d n a k z a b e z p i e c z e n i a w y s t a r c z a j ą c e g o p r z e d n i s z c z y c i e l ­ s k ą d z i a ł a l n o ś c i ą w p ł y w ó w a t m o s f e r y c z n y cli i w d z i e r a n i e m w ód do

w n ę t r z a s z y b u gór ni cz ego. J a s n ą j est w i ę c rz ecz ą, że k o n i e c z n e b ę ­ d zi e d o d a t k o w e wTy b u d o w a n i e d a c h u n a d k a ż d y m z o d kr y t y ch i o d k r y ­ w a n y c h szybowa Taki e d a s z k i m o ż n a w y k o n a ć w j e d en z d w o j g a s p o ­ s o b ó w : a l b o j a k o b a r d z o p r y m i t y w n y s z a ł a s o k o n s t r u k c j i u ż y w a n e j w' c z a s a c h p r z e d h i s t o r y c z n y c h , al bo w f o r mi e n owoc zes n ej w j a t y ż e l ­ b e t o w e j l u b d r e w n i a n e j . P r y m i t y w n y s za ł a s b ę dz i e wi ęcej d os t o s owm n y c h a r a k t e r e m do t e r e n u i k o p a l n i p r z e d h i s t o r y c z n y c h , ale b ę dz i e m n i e j Irwal yc N o w o c z e s n a b u d o w l a p o z w o l i n a l ep sze z a be z p i ec ze n i e , p r z y t y m p o d k re ś li w y r a ź n i e o p i e k ę dzi si ej sze go c z ł o w i e k a n a d z a b y t k i e m . Redzi e to może b a r d z i e j s zc zer e podej ści e, t y m b a r d z i e j , że w o k r e s i e neol it u nie s t a w i a n o d a s z k ó w n a d s z y b a m i g ó r n i c z y m i .

Być może. że po z a k o ń c z e n i u r o b ót m u r a r s k i c h w s k a z a n e b ęd zi e n a ­ p u s z c z e n i e s k a ł y j a k ą ś b e z b a r w n ą s u b s t a n c j ą i m p r e g n u j ą c ą . I m p r e g ­ n a t y z a b e z p i e c z ą w a p i e ń p r z ed o d p a r o w y w a n i e m wody ze s k a ł y , a t y m s a m y m nie d o p u s z c z ą pi o c e s u w i e t r z e n i a . I m p r e g n a t y n a l e ż y w y b r a ć w d r o d z e e k s p e r y m e n t a l n e j t r w a łe , aby k o n s e r w a c j a nimi n i e b y ł a z b y t u c i ą ż l i w a a e f e k l z a d a w a l a j ą c y . W y o b r a ż a m sobie, że n a j w ł a ś c i w s z e b ę d z i e z a s t o s o w a n i e i m p r e g n a t ó w p ł y n n y c h l a t w o w c h ł a n i a l n y c h i ni c t w o r z ą c y c h n a p o w i e r z c h n i ciał s t ał y c h . Mog ą to b y ć r ó w n i e ż c i a ł a s t ał e w r o z p u s z c z a l n i k a c h . I m p r e g n o w a ć należy z a w s z e t y l k o s k a l ę w a p i e n n ą .

W ł a z y k l a m r o w e i ś w i a t ł o e l e k t r y c z n e w e w n ą t r z k o r y t a r z y d o b r z e u k r y te z a o d ł a m k i e m w a p i e n i a nie p o w i n n y r a zi ć z w i e d z a j ą c y c h . N i e b ę d z ie to p r z ec i e ż a n a c h r o n i z m , a l e n o wo c z e s n a e k s p o z y c j a .

(10)

b r u t a l e me n t br i s é es des draperi es . To u t ceci pe r met de l'uire remon t e r le tabl eau à lu lin du X l l l - e ts.: du reste, les in­ s c r i p t i on s en ma j u s c u l e s faci l i t ent ici la tâche.

Q u a n t a u x a na l o g i e s , on ne pe ut rien c o n c l u r e de d é f i n i t i f par s ui t e du m a n q u e de l i t t érat ure sur ce s ujet et de mat éri el hi stori que. Il p o u rr a i t êt re ici qu es t i on de p e i n t u r e de mi ni a t ur es . S ’il s ’agi t de la p l a n c h e de Dę b n o , il ftflit teni r c o m p t e en p r e mi e r lieu du Ps aut i e r de G l ogów, de la mo i t i é du X l l l - e s., n o t a m m e n t l ' A n n o n c i a t i o n dont la p r o v e n a n c e a r ­ t i s t i que n'est poi nt c e r t a i n e ( écol e de S a x e ? ) . P o u r l’i nstant, le t abl e au de D ę b ­ no s e m b l e êt re tout près des mi n i a t u r e s de S i l é s i e d ’e u x . la mo i t i é - d u X l l l - e s. Il p r é s e n t e d ’as s ez g r a n d e s a n a l o g i e s a v e c l’art de Gr a c o v i e et de la régi on de Sącz. Oii pe ut a d m e t t r e qu e ce f r a g me n t est une parti e du t r i p t y q u e du maî t re - aut e l de la première' é g l i s e -■ é g a l e m e n t en bois de D ę b n o d a t a n t d ’eux. 1x00. Il a pu ê t re e x é c u t é à Gr a c o v i e qui , de pu i s l o n g t e mp s , était un c en t re c ul t urel et a r ­ t i sti que: on y a c o n s e r v é des m o n u m e n t s historic]ik's mo i ns a n c i e n s cpie cel ui de Dę b n o , mai s qui lui res s embl ent. O n re­ t r o u v e la rep ré s e nt at i on f i gurée, pr e s qu e c ont e mporai ne' du t r i p t y q u e de Dę bno, d a n s l’un des c o d e s non p u bl i és , p r o b a ­ b l e me n t un An t i p h o n a i r e . du c o u v e n t des SS. Cl a r i s s e s de S t a r y S ą c z (fig. 7 et K),- p r o x e u a n t c e r t a i n e me n t de G r a c o v i e où l’on c o n s t a t e au d é b u t du XI V- c s. l ' exi s ­ t e nc e de la p e i n t u r e de mi n i a t u r e et de x i t r a u x . Il est d o n c fort p r o b a b l e q u e le t a b l e a u de D ę b n o est un m o d e s t e t é ­ m o i g n a g e de la p e i n t u r e du X l l l - e s. Ce t abl e a u me t en l u mi è r e le s t y l e de la p e i n t u r e l o c a l e et son é v o l u t i o n de la fin du X l l l - e au XV- c s. f a i t très i n t é r e s ­ sant : on r et r o uv e c er t a i n s traits des p e r ­ s o n n a g e s d u t r i p t y q u e d a n s les t a b l e a u x de la r é g i o n de Cr acox ie et de S ą c z e n ­ c ore à la p r e mi è r e moi t i é du XY- e s. C ’est un e o p i n i o n q u ’on ne peut é me t t r e q u ’a v e c une g r a n d e p r u d e n c e tout en e s p é r a n t (pie d ’a ut r e s d é c o u v e r t e s v i e n d r o n t s o u t e n i r c e t t e thèse. I.e t r i p t y q u e de D ę b n o p r é s e n t e l’uni on de t r a d i t i o n s i t a l i e n n e s et b y z a n t i n e s , des v a l eu rs c a l l i g r a p h i q u e s ..du n o r d “, mai s c o n n u e s a u p a r a v a n t en Italie, — un i d é a ­ l i s me de fond et de f o r me c a r a c t é r i s t i q u e p o u r l'époque, une n a ï v e t é s e m i - p o p u ­ laire d a n s la rep ré s e nt at i on e n t i è r e me n t é t r a n g è r e à tout ce q u e nous c o n n a é s n n s de ce t e mp s en A l l e m a g n e dan- le d o ­ m a i n e de la pei nt ur e de cheval et .

bout ceci nous c o n f i r m e d a n s not re op i n i o n q u ’il s ’agi t ici de la pl us a n c i e n n e p e i n t u r e de c h e v a l e t de Pol ogne, e x é c u t é e très p r o b a b l e m e n t à Gr a c o v i e et d e v a n ­ ç a n t de pl us de cent ans les m o n u m e n t s hi s t or i qu es po l o n a i s de ce genre de p e i n ­ ture.

LA I’RkS K R V A T I O X I )ï:s m i n k s NkOI . I TI IIQL'ES d e k r z e m i o n k i

Le Mus ée Na t i o n a l (l’A r c h é o l o g i e de Va r s o v i e é t e n d sa prot ect i on a u x mi n e s n é o l i t h i q u e s de s i l e x de Krz emi o nk i O p a ­ t o w s k i e en t ant (pie r és er v e pr é hi s t o r i q ue . L ’i nt ent i on du Mus é e (l’A r c h é o l o g i e est d ’y i nst i t uer un e st at i on p r é h i s t o r i q u e s c i e n t i f i q u e de r echerches a v e c un m u s é e a t t en a nt . Les p r o b l è me s s u i v a n t s se p r é ­ s e n t e n t alors: as s ur er les trois pu i t s de m i n e d é j à e x i s t a nt s , en c reus er de n o u ­ v e a u x , ét abl i r la mei l l eu re c o n s e r v a t i o n durabl e.

Il cist i mp o s s i b l e q u ’une pé t r i f i c a t i o n t o ­ t a l e des roches et du sol se soit produi t e. Le m i e u x serait de recons trui re les p i ­ liers s u i v a n t la m é t h o d e des ma ç o n s en c h o i s s a n t très s o i g n e u s e m e n t les f r a g ­ m e n t s de roche é v e n t é e (pii se c o m p l è t e n t et les a r r a n g e r mo r c e a u p a r m o r c e a u . O n p o u rr a i t o bt e ni r un a s p e c t c o r r e s p o n d a n t du pui ts de m i n e en d o n n a n t un p l a f o n d d e c i me n t a r m é a p p u y é sur la c o u c h e de c a l c a i r e en l ai s s ant au mi li eu une o u v e r ­ t ure d' e nt r ée d ’un d i a m è t r e a p p r o p r i é . I ne fois le p l a f o n d de c i me n t a r m é ( ( i n ­ struit. il f aut m a ç o n n e r les pi l iers de c a l ­ caire. voût er les gal eri es de mi ne de telle s o r t e (pie la s u r f a c e soit r e c o uv e rt e m i ­ n u t i e u s e m e n t en i mi t a n t e x a c t e m e n t les p a r t i es n a t u r e l l e m e n t é v e n t é e s , pi e rr e a p r è s pierre.

Cytaty

Powiązane dokumenty

U chorych leczonych feny toiną stwierdzano w 25% przypadków obniżenie poziomu IgA, natomiast karbamazepina może obniżać rów- nież poziom IgM. U chorych przez

Interpretacje ruchow e utw orów muzycznych, czyli układy przestrzenno- ruchowe, których celem jest przedstawienie budowy formalnej utw oru muzycznego w rysunku przestrzennym

Full feed-forward (FF) scheme of the grid voltage is reported to be able to effectively compensate the harmonics by fully canceling out the influence of the grid voltage [18].

Congregatio&#34; dzieląca dotychczasową Kongregację Obrzędów na dwie :. Kongregację dla Spraw Kultu i Kongregację

5. Teoretycznie w ydaje się być m ożliwym upraw ianie filozofii Boga i filozofii religii niezależnie od siebie, traktując je jako odrębne i autonom iczne typ y

Boskovic był u- mysłem uniw ersalnym , zajmował się w szystkim co tylko mógł ogarnąć swoim intelektem.. Chciał zbadać, połączyć i usyste­ matyzować całą

Zwłaszcza w ostatnich dziesiatkach lat Kos´cio´ł coraz lepiej zaczyna dostrzegac´, ze nakaz Chrystusa: „Idz´cie i nauczajcie” odnosi sie w sposo´b szczego´lny do

W artykule przedstawiono problem zabezpieczenia produkcji energii elektrycznej z wiatru oraz przyk³ad wspó³pracy farmy wiatrowej z uk³adami kogeneracyjnymi.. Wyniki obliczeñ