Z. Knothe
Województwo koszalińskie
Ochrona Zabytków 5/3 (18), 192-195
K R O N I K A
Ryc 195. Młyn zamkowy w Słupsku z od budowanym szczytem; w głębi Brama
Młyńska. Stan z r. 1952.
Ryc. 196. Pn. elew acja zamku w Słupsku z nadbudowaną wieżą. Stan z r. 1952.
Ryc. 197. Pd.-zach. elew acja zamku w Słup sku. Stan z r. 195 i .
PRACE KONSERWATORSKIE WOJEWÓDZTWO KOSZALIŃSKIE
Po w yzwoleniu wiosną 1945 r. Pomorza Zachodniego powstało w ielkie w ojew ódz two szczecińskie od Odry po Lębork (włączony do woj. gdańskiego). W lipcu 1950 r. uformowano z jego wschodniej czę ści woj. koszalińskie, składające się z po wiatów: białogardzkiego, bytowskiego, człuchowskiego, drawskiego, kołobrzeskie go, koszalińskiego, miasteckiego, sław ień- skiego, słupskiego, szczecineckiego, w ałec kiego i złotowskiego.
Działania wojenne zniszczyły nieomal całkowicie Kołobrzeg. Śródmieścia Sławna, Słupska, Koszalina, Drawska, Bytowa, Świdw ina, Człuchowa i Miastka leżały w gruzach. Ocalały jedynie Darłowo, Bia łogard i Połczyn-Zdrój ; częściowo znisz czone zostały Szczecinek, Złotów i Wałcz. W szystkie zabytkowe rezydencje magna tów obszarniczych były zdewastowane, po zbawione nie tylko ui'ządzeń, ale niejedno krotnie całej dekoracji architektonicznej. N iektóre zostały spalone. Ocalałe służą przeważnie jako siedziby P.G.R.-ów. W zamku w K r ą g u (pow Miastko) m ie ści się nadleśnictwo, w pałacu Bismarcka w W а г с i n i e (pow. Miastko) — liceum leśne, w zamku w Ś w i d w i n i e —■ liceum mechaniczne, w zamku w D a r ł o w i e — muzeum, w zamku w S z c z e c i n k u — magazyny.
1. K o n s e r w a c j a z e s p o ł ó w m i e j s k i c h . W projekcie szczegółowym odbu dowy K o s z a l i n a uwzględniono zabyt kową sieć ulic oraz fragmenty murów m iejskich, kościół Mariacki i teren zam kowy. Poza tym w szystkie zniszczone m ia sta mają opracowane uproszczone plany zagospodarowania przestrzennego, w któ rych uwzględniono elem enty zabytkowe: place, ulice, mury miejskie, fosy, parki i budowle zabytkowe.
W K o ł o b r z e g u zachowała się ka- m i e n i c a S c h l i f f e n ó w z XV w. ze szczytem przebudowanym w XVII w. N ie stety grzyb rozpanoszony w belkach stro powych i wiązaniu dachowym zmusił do usunięcia chorego drzewa w 1948 r. Pozo stały ściany zewnętrzne z fasadą. Dla od budowy, przewidzianej w najbliższych la tach, opracowano inwentaryzację i doku m entację techniczną.
B r a m a M ł y ń s k a z XV w. w S ł u p s k u została podczas w alk spalona, a oba szczyty run ęły . W 1951 r. założono ściągi, dom urow ano b ra k u ją c e fra g m en ty oraz p rzy k ry to za b y te k dachem nam iotow ym pod dachów ką. R ów nież p rz y k ry to dachem schody ze w n ętrzn e n a I" p iętro, p rz y p a rte do zachow anego fra g m e n tu m urów m ie j skich (ryc. 198 i 199). O podal B ram y M łyń skiej w przeb u d o w an y m w 1926 r. M ł y n i e Z a m k o w y m odbudow ano w r. 1951 zw alony szczyt z XV w., w edług zachow a nych fra g m en tó w i zdjęć, oraz przełożono dachów kę n a części b u d y n k u (ryc. 195).
2. K o n s e r w a c j a z a m k ó w , p a ł a c ó w i d w o r ó w . P o ł c z y n - Z d r ó j . N a d aw n y m grodzisku zbudow ano w X V I w. niew ielk i zam eczek, tu ż koło m iasta. P rz e ra b ia n y w X V II i X V III stuleciu, a ostatecznie w końcu X IX w. nie zacho w ał żadnych cech pałacow ych poza sam ą b ry łą w kształcie litery L, z w ysokim d a chem . W ew n ątrz p a rę sufitów z ro koko w ym i stiu k am i, jeden kom inek, resztki b a lu stra d y schodów i o b ram ien ia drzwi. R em ont przeprow adzony przez M iejską R adę N arodow ą, k tó ry um ożliw ił zam iesz k an ie ta m k ilk u rodzinom , polegał n a w y m ianie podłóg, stolarszczyzny okien i drzw i, pi'zem alow aniu i oszkleniu
S ł u p s k . Z a m e k k s i ą ż ę c y z XVI w. po w ym arciu d y n astii k sią żą t pom or skich został w X V III w. doszczętnie o g ra biony, a w 1815 r. po rozbiciu w ieży przez p io ru n uległ g ru n to w n ej przeróbce: w y b u rzono w szystkie sklepienia i ściany, zam u row ano w ielkie o kna p rz e b ija ją c szereg now ych, m a lu tk ic h dostosow anych do n o wego podziału n a p ię tra przez pom osty drew n ian e, w ro d zaju m łyńskich. N ad b u dow ano IV p ię tro i ścięto w ieżę — całość pokryto w ysokim dachem w 1821 r. (ryc. 197). Z am ek ta k urządzony służył różnym celom: był arsenałem , m agazynem zbożo wym . m ieścił w y tw ó rn ię sieci itp. W r. 1951 silne zapadnięcie się dachu, a jednocześnie uru ch o m ien ie a rte rii k o m u n ik acy jn ej w bezpośrednim sąsiedztw ie zam ku, skło niło do przep ro w ad zen ia p ra c zabezpiecza jących. R ozebrano olbrzym i ciężki dach k ry ty d achów ką i zdjęto IV nad b u d o w an e piętro. Całość p rzy k ry to d achem prow izo rycznym , o system ie k rato w n ic, p ółpłas- kim pod papą, o p arty m n a ścianach ze w n ętrznych. P ozw ala to n a p ro w ad ze nie robót w ew n ątrz gm achu. D obudow ano ściętą część w ieży re k o n stru u ją c ją w edług zachow anych fra g m en tó w (ryc. 196) i k ry ją c rów nież prow izorycznym dachem . W ew nątrz wieży zachow ały się schody
Ryc. 198. B ram a M łyńska w S łu p sk u od pd. S tan w 1951 r.
sklepione w XVI w. Obok w ieży m ała przybudów ka stanow i podstaw ę loggii n a II piętrze, w k tó rej odnaleziono za m u ro w any fra g m e n t polichrom ii i ślad kom inka. O dm urow ano w ielkie okno n a II p ię trz e
i odnaleziono szereg fragm entów , p o zw a la jący ch odtw orzyć daw ny u k ład ścian i w y stró j zew nętrzny. Po ukończeniu odbudow y zam ek będzie m ieścił m uzeum .
3. K o n s e r w a c j a a r c h i t e k t u r y s a k r a l n e j . K o ł o b r z e g —k a t e d r a z XIV w. D ziałania w o jen n e znisz czyły dachy, sklepienia run ęły , w y paliło się w n ętrz e (rys. 202) i zaw aliło je d y n e za- zachow ane dotąd w Polsce lek to riu m . W 1946—48 p rz y k ry to dachem stały m p rez b iteriu m i uzupełniono sklepienie. P row izorycznie zasłonięto szczyt (od n a wy) deskam i. O dgruzow ano w n ę trz e i
pod-Ryc. 199. B ram a M łyńska w S łu p sk u pd-w sch., zabezpieczona i p o k ry ta
w 1952 r.
Eye. 200. Słupsk. Fasada wsch. kość. podo- minikańskiego. Stan z r. 1952.
Ryc. 201. Odbudowane wnętrze kośc. Ma riackiego w Słupsku w r. 1950. Widok na
chór muzyczny.
m urowano narożnik południowo zachodni naw y bocznej. Zam urowano okna i drzwi. Masyw ściany zachodniej utworzony z po łączonych wież w XV w., od XVII -w um acniany ściągami, obecnie po pożarze i bombardowaniu, gdy wszystkie ściągi popękały — rysuje się coraz bardziej i od chyla z pionu w narożniku południowo-za chodnim.
Ł e k n o (pow. koszaliński) — k o ś c i ó ł p a r a f i a l n y z XIV w. W r. 1952 od nowiono w nętrze, usuw ając brzydką poli chrom ię olejną z 1912 r. Ściany i sklepie nia otynkowano, zostaw iając odsłonięte żebra. Usunięto balkon w przybudówce, połączonej z naw ą dwoma łukam i, z boga tym sklepieniem teraz uwidocznionym.
S ł a w n o — K o ś c i ó ł p a r a f i a l n y z XIV w. Gmach miał zawalone prezbite rium , wypalone wnętrze naw i wieży z hełmem. W r. 1946 zaczęto kryć naw ę dachem stałym pod dachówkę. Przykryto tymczasowo wieżę, oszklono okna i zam knięto naw ę od wschodu prowizoryczną ścianą. W latach 1947—48 otynkowano skle pienia i ścianę, oraz ułożono posadzkę. W 1950 r. pokryto dachem prezbiterium , oszklono okna i nie odbudow ując na ra zie sklepień — przykryto stropem drew nianym ponad linią sklepień. W czasie ro bót natrafiono na zam urow any portal z prezbiterium do małego pomieszczenia przy ścianie południowej. Szerokie i bo gato profilowane przejście jest niewspół m ierne z w ym iaram i kapliczki. Należy przypuścić, że miał tam być umieszczony grób fundatorki zm arłej na dżumę koło Szczecinka i tam gdzieś pochowanej. U su nięto ścianę czasową łącząc naw ę z prezbi terium . Wzniesiono ścianę wyburzoną w X V III w. oddzielając zakrystię północną. Zabezpieczono skarpy.
S ł u p s k — k o ś c i ó ł M a r i a c k i
z XIV w. Kościół m iał uszkodzony dach, spalony hełm na wieży, wypalone w nę trze i rozbite okna. W roku 1946 przystą piono do krycia gmachu, staw iając dach nam iotowy na wieży. Oszklono okna, uło żono posadzkę betonową, otynkowano ściany zostawiając żebra i służki w suro wej cegle. W r. 1949 oddzielono ścianą kruchtę, stw arzając emporę dla organów i chóru. W roku 1951 zaszła konieczność rozebrania zwieńczenia wieżyczki schodo wej przy południowej ścianie prezbite rium. Było ono wykonane ok. 1850 r. i tak uszkodzone pociskiem, że nie nadawało się do odrestaurow ania. Zostało zastąpione dachem stożkowym (ryc. 201).
S ł u p s k — k o ś c i ó ł p o d o m i n i - k a ń s k i z X IV w. W. r. 1949 odsłonięto obm u ro w an y w la ta c h w ojny p om nik E rn e
sta B ogusław a Croy (1682), siostrzeńca Bo gusław a X IV. W ro k u 1951 podm urow ano ścianę szczytow ą w schodnią, uszkodzoną przez u sunięcie gruzów dom u ściśle p rzy legającego do m u ró w kościoła, p rze p ro w a dzono re p e ra c ję skarp.
Ś w i d w i n — k o ś c i ó ł p a r a f i a l n y z X IV w. G m ach był w ypalony, sk le pienie zaw alone. W r. 1947 p rzystąpiono do kry cia gm achu i w ieży, oszklono okna i odbudow ano sklepienie (ryc. 203). Żagli sklepiennych jeszcze nie otynkow ano, ścia ny i ż e b ra pozostaną w surow ej cegle, od pow iednio fugow ane. R oboty skończono w r. 1950. Kościół, choć niew ielki, je s t b a r dzo ciekaw y przez w ieloboczne zam k n ię cie p rez b ite riu m z am bitem , co je s t ja k by naślad o w n ictw em św ią ty n i M ariackiej w S targardzie.
4. K o n s e r w a c j a z a b y t k ó w m a l a r s t w a i r z e ź b y . W S ł u p s k u w r. 1949 odnow iono i zm ontow ano dw a cenne e p ita fia i p asję (rzeźba) w kościele M ariackim (przechow yw ane b y ły poza kościołem). W ro k u 1951 przekazano do odnow ienia P raco w n i K o n serw acji Z abyt ków w G dańsku: p ie tę (rzeźba w drzew ie), p asję (olej n a drzew ie) i obraz olejn y n a płótnie, p o r tre t P o n ta n u sa (m ostnika) z po łow y X V II w. nie ty lk o dobrego pędzla ale i ciekaw y historycznie, bow iem u w ie czniono książęcego kaznodzieję, trz y m a ją cego w rę k u w y d an ą przez siebie polską biblię. W szystkie te obiekty pochodzą z m uzeum słupskiego.
Dla D a r ł o w a P. K. Z. w G dańsku odnow iły w r. 1951 w ielk ą rzeźbę C h ry stu sa w drzew ie z X IV w. z nieznanego k rucyfiksu, w ysokiej klasy.
Z. K n o th e W OJEW ÓDZTW O SZC ZEC IŃ SK IE.
1. Z a g a d n i e n i a u r b a n i s t y c z n e . W h ie ra rc h ii p otrzeb P om orza Z acho dniego w dziedzinie u rb a n isty k i za b y tk o w ej, om ów ionej ju ż u przednio \ Szczecin oczywiście w ysuw a się n a p la n pierw szy; n astęp n ie S ta rg a rd i P yrzyce. W łaściw a analiza ty c h zespołów je st o ty le ciekaw a lecz zarazem i tru d n a , że m ia sta o c h a ra k terze lo k acy jn y m n a w a rstw ia ły się n a
ist-1 W acław P o d l e w s k i , Z agad n ien ia o d b u d ow y m ia st za b y tk o w y ch Pom orza Z achod n iego. Ochr. Zab. Nr 3/4 1948.
Ryc. 202. W nętrze k a te d ry w K ołobrzegu podczas rek o n stru k c ji. S ta n z r. 1952. n ie jąc e już poprzednio m iejskie organizm y słow iańskie. We w szystkich podanych w y p ad k a ch je d y n ie k ilk a m o num entalnych obiektów zabytkow ych, w lepszym lub gor szym sta n ie zachow anych, w znosi się po n a d dziesiątk am i h e k taró w bezkształtnych
Ryc. 203. Kośc. p ara f, w Św idw inie. Z a k ła d an ie w iązan ia dachow ego w r. 1947.
