Żbikowska, Małgorzata
"Działalność edukacyjna Jana
Śniadeckiego", Kalina Bartnicka,
Wrocław 1980 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 72/2, 366-367
1981
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
366
Z A P IS K Icharakteryzuje ośw iecon y asbsolutyzm w A ustrii i iPrusach, opisuje wzrost zna czenia państwa H ohenzollernów i jego konkurencję z m ocarstw em nadďunajskmn. W iele m iejsca pośw ięca wojnom napoleońskim i upadkow i starej R zeszy. Uw ażnie śledzi reiorm y lat 1806—U815 i k ształtow anie się now ej sytuacji w Niem czech.
JCsiążkę zam ykają obszerne w skazów ki bibliograficzne do poszczególnych roz działów, tablica chronologiczna i indeks.
P. W.
x
K alina B a r t n i c k a , D ziałalność ed u k a cyjn a Jana Śniadeckiego, ,.M onografie z d ziejów o św ia ty ”, P olsk a Akadem ia Nauk, Instytut Hi storii N auki, O św iaty i Techniki, Zakład D ziejów O św iaty, Zakład N arodow y im. O ssolińskich — W ydawnictw o, W rocław 1980, s. 444. W sw ojej pracy B a r t n i c k a zajęła się działalnością edukacyjną Jana Ś nia deckiego, jest to jeden z najm niej znanych asp ek ów jego zainteresow ań. N ajczę ściej bowiem sław a naukowa przysłaniała jego poczynania reform atorskie na Uni w ersytecie K rakow skim i później w W ilnie.
C zęść pierwsza, zatytułow ana „Człow iek”, pośw ięcona została biograficznem u przedstaw ieniu postaci. W edług autorki w cześn iejsze biografie w niedostatecznym stopniu opierając isię na m ateriale źródłowym ukazały nieco zbyt p osągow o postać rektora U niw ersytetu W ileńskiego. K onfrontując inform acje źródłow e autorka starała się tu odpow iedzieć na dw a pytan ia. P ierw sze z nich d otyczy w stopniu szczególnym późniejszych rozważań nad działalnością edukacyjną Śniadeckiego. Autorka stara się tu określić jakie okoliczności i doświadczenia życiow e były powodem jego późniejszych działań reform atorskich na obu uniw ersytetach. K o lejny problem dotyczy w yodrębnienia tych cech charakteru, które determ inow ały późniejsze jego postępow ania. N ajw ażniejsze z nich to odw aga cyw ilna, um iejętność w idzenia celów p erspektyw icznych, apodyktyczność, arbitralność, a tak że skłonność do podejm ow ania konkretnych działań, a n ie tw orzenia abstrakcyjnych idei. C e chy te szczególnie siln ie uw idaczniały się w tzw . okresie sław y (1807— 1830) i w p ły w ały na podejm ow ane przez Śniadeckiego decyzje.
N ajcenniejsza jest jednak w Iksiążce część druga nazwana „D zieło”. Badania koncentrują się tutaj na trzech p odstaw ow ych problem ach, które odpow iadają tak że trzem głów nym kierunkom zainteresow ań edukacyjnych Śniadeckiego. P ierw szy z nich dotyczy szeroko rozum ianego problem u k ształcenia kadry nauczycielskiej oraz etyk i tego zawodu. U znając w yjątk ow ą rolę nauczyciela w społeczeństw ie, Śniadecki staw iał przed nim w yjątk ow o w y so k ie w ym agania, przede w szystkim nieskazitelnego prow adzenia się, dobrej i uczciw ej pracy. Środkiem do zapew nie nia dopływ u w artościow ych ludzi do zaw odu m iał być system ich kształcenia. Jednym z podstaw ow ych elem en tów tego system u, popieranym przez niego były publiczne popisy kandydatów do Stanu nauczycielskiego. Była to zarówno m eto da sprawdzenia w iadom ości jak i nauka publicznego w ypow iadania się. Jedno cześnie toyî zdecydow anym przeciw nikiem w prow adzenia nauczania pedagogiki i dydaktyki w zakresie przedm iotów obow iązkow ych w sem inariach. W szystkim poczynaniom Śniadeckiego zw iązanym z reform am i kształcenia przyszyłydh nau czycieli przyśw iecało głębokie przekonanie o jedności obu środow isk akadem ickiego i nauczycielskiego. Stąd te ż dążenie do opieki i nadzoru ze stron y u niw ersytetów nad absolw entam i w czasie ich pracy w szkole. Tym i sam ym i pobudkam i kierował się przstrzegaj^c zasady p rzejścia przez nauczanie w szkołach średnich przed roz
poczęciem kariery akadem ickiej. N ie zapom niał także o palących problemacn
bytow ych oraz o konieczności istn ien ia autonom ii, sam orządu i hierarchizacji tego zawodu. W łaśnie stosunek Śniadeckiego do praw a szkolnego, iktóre k onkrety
Z A P IS K I
367
zowało te ostatnie problem y stal się osią zainteresowań kolejnej części pracy. B ył on przede w szystkim w ielbicielem starego sam orządu akadem ickiego opartego na zasadzie korporacji. Popierał także dążenia do rozw iązyw ania spraw finansow ych Akadem ii przez nią samą. W iele uwagi w sw ych rozważaniach p ośw ięcił proble m owi m iejsca i fu n k cji rektora w ramach samorządu. Przede w szystkim jednak w alczył ю całkow itą autonom ię uniw ersytetu od w ładz państw owych. Od sp ełn ie nia tego podstaw ow ego warunku uzależniał dalsze funkcjonow anie Akadem ii. N ic dziwnego, iż w zw iązku z takim i przekonaniami bardzo często popadał on w tych kwestiaoh w kionflikty z K om isją Edukacji Narodowej i m inistrem ośw iecenia. Osobiście także zajm ował się problem em p olityk i kadrowej krytykując m etodę konkursów na stanow iska profesorskie. Podobnie jak i w problem ie nauczycielskim zajm ow ały go także w arunki bytow e stanu akadeantiakiego.
O statnie z prezentow anych przez Bartnicką zagadnień łączy się ze stosunkiem Jana Sniadeckiegio do program ów nauczania. Relktor U niw ersytetu W ileńskiego b ył w tym w zględzie zw olenn ik iem podziału nauk wyłożonego przez d’Alemtoerta w e w stępie do E ncyklopedii, a w ięc całość nauk została podzielona na grupy, którym i rządziły pam ięć, rozum i wyobraźnia. W konsekw encji tego w sw ej praktyce p e dagogicznej był o n zw olennikiem (równomiernego rozłożenia procesu nauczania dla kształcenia tych trzech podstaw owych um iejętności. Całe życie popierał i reali zow ał program ustalony przez KEN, który opierał się na tych zasadach, nieco tylk o przekształconych i dostosowanych do praktyki ezkolnej. Tak w ięc także
1 w tym w ypadku podobnie jak i w poprzednich koncepcje Śniadeckiego były w
ogólnych zarysach zgodne z ideaimi KEN. Profesor U niw ersytetu Jagiellońskiego, a następnie rektor W ileńskiego był nie tylko najw ierniejszym ich propagatorem , ale co w ażn iejsze ze w zględu na bogate doświadczenie praktyczne, reform atorem ciągle dążącym do pełnej (optymalizacji. N iestety od samego początku w d zia ła l ności tej «potykały go gorakie porażki i rozczarowania. N ajcięższą jaką przyszło mu przeżyć był w id ok k lęsk i jeg-o dążeń i działań -w W ilnie spow odow any złym nastaw ieniem M inisterstw a i niezrozum ieniem w psółpracow ników .
M. Z.
Z b ign iew J a b ł o ń s k i , D zieje te a tru w K ra k o w ie w latach 1781
— 1830; okres 1796— 1809 napisał Jerzy G o t , „Z prac Zakładu Teatru
Instytutu F ilologii P olsk iej U niw ersytetu Jagiellońskiego”, D zieje T ea
tru w K ra k o w ie tom И, W ydaw nictw o Literackae K raków, 1980, s. 563.
W przeddzień dwusetnej rocznicy powstania w K rakow ie stałego teatru za wodow ego ukazał s ię koiejny tom iserii „Dzieje teatru w K rakow ie” tym razem p ośw ięcony okresow i 1781— 1830. Pozycja ta jest tym cenniejsza, iż nie tylko opowdada lo sy sceny dram atycznej w Krakowie, ale także um iejscaw ia ją na tea tralnej m apie Potoski przełom u XVIII i X IX wieku. A utorzy pracy za swój cel p odstaw ow y obrali p rzedstaw ienie dziejów krakow skich teatrów w szerokim k on tek ście w ydarzeń kult.uralnydh m iasta. Stąd też abok inform acji o kolejnych scenach znajdują się tutaj dane o popisach orkiestr w ojskow ych, pokazach gab i netów figur w oskow ych, a także w ystępach znanych m im ów i aikrobatów. O m aw iany okres aostał podzielony na cztery podokresy, których granice pokry w ają się z podziałam i znanym i z historii politycznej. Tak w ięc okres p ierw szy obejm uje lata 1781— 1795, a w ięc działalność sceny dram atycznej w K rakowie u schyłku niepodległego bytu Polski, następny przedział lat 1796—1809 om aw ia działalność teatru w dobie rządów Habsburgów na tych terenach, kolejne lata
