• Nie Znaleziono Wyników

NASZA PRZESZŁOŚĆ

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "NASZA PRZESZŁOŚĆ"

Copied!
9
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)

Okładkę projektowała

CZESŁAWA LEWANDOWSKA-GORGOŃ

N A S Z A PRZESZŁOŚĆ

(3)

NOTRE PASSE

Etudes sur THisłoire de 1’Eglise eł de la C ulture C atholique

en Pologne

D i r e c ł e u r : A l p h o n s e S c h l e t z

XXIX

C ra c o v ie 1 9 6 8

NASZA PRZESZŁOSC

Studia z dziejów Kościoła i kultury ka tolickiej w Polsce

R e d a kto r: Ks. A lfo n s S ch letz C . M.

X X IX

K ra k ó w 1 9 6 8

(4)

W y d a w n i c t w o

N A S Z A P R Z E S Z Ł O Ś Ć Kraków, ul. Słradom 4

K r a k o w s k ie Z a k ła d y G r a fic z n e , Z a k ł. n r 3 , u l. B. J o s e le w lc z a 2 4 — z a m . 1 1 1 9 / 6 8 — 1 5 0 0 + 5 0 L - 7

(5)

BP JÓZEF SEBASTIAN PEI.CZAR

W Y B Ó R P I S M

Wydała, wstępem i przypisami opatrzyła S. MODESTA K R A S SŁUŻ. NSJ

(6)

!

WSTĘP

DOTYCH CZASOW Y STAN BADAŃ NAD ŻYCIEM I DZIA ŁALN O ŚCIĄ KS. BISK U PA JOZEFA SEBASTIANA

PELC ZA RA

Ks. bp Józef Sebastian Pelczar był człowiekiem o w ielkim b o ­ gactw ie intelektualnym i duchowym, o wszechstronnych zaintereso­

waniach, stąd jego działalność miała charakter w ielokierunkow y.

I chyba ta wielokierunkowość jest jedną z przyczyn, że tak piękna i w yróżniająca się postać jest dotychczas mało opracowana i prawie nieznana ogółow i społeczeństwa polskiego. A zasługuje ona na bliższe zainteresowanie nie tylko dlatego, że bp Pelczar jest jednym z kandy­

datów na ołtarze ostatnich stu lat, lecz przede wszystkim ze względu na zasługi, jakie położył dla Kościoła i ojczyzny.

Zasłynął on już współcześnie jako jeden z najbardziej popular­

nych pisarzy duchownych sw ej epoki. Jego książki, głów nie ascetycz- n o-teologiczne, kształciły całe pokolenia m łodych alum nów. W ystarczy wspom nieć jego dzieło Z ycie duchow ne czyli doskonałość chrześci­

jańska, które na przestrzeni kilkunastu lat doczekało się aż ośmiu w y d a ń1. B ył jednym z najw ybitniejszych m ów ców X I X /X X w ieku w ówczesnej Galicji. Kazania i m ow y w ygłoszone przez niego odzna­

czały się um iejętnością łączenia pięknej form y z rozległą wiedzą teologiczną. Do najlepszych należą m ow y okolicznościow e oraz ka­

zania m aryjne

Niedługo po śmierci ks. bpa Józefa Sebastiana Pelczara ukazało się drukiem kilka artykułów charakteryzujących jego osobę z m argineso­

w ym uwzględnieniem działalności, przeważnie na polu piśm ien nictw as.

1 Pierwsze w ydanie w 1873 r., następne w latach: 1878, 1881, 1886, 1892, 1906, 1912, 1924.

2 N iektóre kazania i m ow y przygodne. Przemyśl 1916; Kazania na uroczystości i niektóre święta Najśw. Maryi Panny. K raków 1889, następne wydania w latach 1891, 1897.

3 Ks. Józef J a ł o w y , H om o Marianus — ks. bp Józef P elczar jako szczególn y czciciel Najśw. Maryi Panny, [w :] „Sodalis Marianus” , 1925 nr 7 i 8; Ks. Nikodem C i e s z y ń s k i , K róle Duchy K atolickie, [w :]

„R oczniki katolickie” R. 3: 1925; Ks. Jan F i j a ł e k , Dw aj uczeni Bis­

kupi P olscy, cz. I: Ks. dr Józef Bilczew ski, cz. II: Ks. dr Józef Se­

bastian Pelczar, [w :] „N ova Polonia Sacra” , 1926 nr 2; Ks. Stefan M o m i d ł o w s k i , Bp Józef P elczar jako kaznodzieja, [w :] „Przegląd

(7)

W kilka lat później pojaw iło się szereg prób przedstawienia bio­

grafii lub w ycin kow ej działalności ks. bpa Pelczara jak : s. A lojzy R ostkowskiej 4, Hanny Z a ch o rs k ie j5, ks. Józefa Jałow ego*, ks. A n to­

niego M a rch ew k i7, ks. Kazimierza K o tu li8. Prace te opierają się w y ­ łącznie na autobiografii „M ój życiorys” , „K ron ice D iecezji P rzem yskiej”

i niektórych dziełach drukowanych przez ks. bpa Pelczara. Życie i działalność bpa Pelczara ujęta jest w nich po kronikarsku, nie dając pełnej syntezy jego działalności. Ponadto prace te zwierają szereg nieścisłości i niedom ówień, brak im szerszej podstaw y źródłow ej i nie przeprowadzają głębszej analizy źródeł, co pow odu je że mają cha­

rakter okolicznościow y i nie kw alifikują się do druku

Ponadto w różnych czasopismach znajdujem y szereg artykułów o bpie Pelczarze, m ających charakter popularny, o zabarwieniu pane- g iry czn y m 10. Najnowszą pracą biograficzną jest praca s. K aroliny

H om iletyczny” , R. 10: 1932; Ks. Franciszek Ś w i ą t e k , Ks. Józef Se­

bastian Pelczar, [w :] Św iętość Kościoła w okresie rozbiorow ym i po- rozbiorow ym , 33 życiorysy Polaków i P olek. K ielce 1930; Ks. Tadeusz K r u s z y ń s k i , Dw aj dostojnicy kościelni przyjaciele „Czasu” : kard.

A. D unajew ski i bp Pelczar, [w :] Księga na pięćdziesięciolecie dzien­

nika «Czas» 1848— 1938. K raków 1938; Ks. A ntoni M a r c h e w k a , Józef Sebastian Pelczar Biskup P rzem yski [w :] Gwiazdy K atolickiej Polski. Ż y w o ty w ielkich Sług Bożych. M ikołów 1938; Ks. Franciszek P e l c z a r , Sp. ks. bp Józef Sebastian Pelczar jako czciciel Przenajśw.

Sakramentu, [w :] „Szkoła Chrystusowa” , 1938.

4 S. A lojza (Faustyna) R o s t k o w s k a , Służ. NSJ, „Ż y ciory s dra Józefa Pelczara biskupa przem yskiego ob. łac. założyciela Zgrom a­

dzenia Służebnic Najśw. Serca Jezusowego” . K raków [b.r.] s. 31 (mps).

5 Hanna Z a c h o r s k a , „K s. Bp Józef Sebastian Pelczar” . K raków 1938, s. 129 (mps); druga w ersja 1939, s. 189 (mps).

8 Ks. Józef J a ł o w y , „Ż y ciory s Księdza Biskupa Józefa Sebastiana P elczara” , doprow adzony do 1900 r., [b.m], [b.r.], (mps).

7 Ks. A ntoni M a r c h e w k a , „Sługa B oży Józef Sebastian Pelczar bp przem yski ob. łac. Szkic biograficzny” . Częstochowa [b.r.] s. 508 (mps).

8 Ks. Kazim ierz K o t u l a , „K s. dr Józef Sebastian Pelczar bp przem yski ob. łac. Jego żyw ot i działalność” . K raków 1942, s. 723 (mps.)

9 Prace te znajdują się w postaci m aszynopisów w AGSK.

10 Zob. „C zas” , R. 58: 1905 nr 217; R. 67: 1914 nr 69 i 266; R. 76:

1924 nr 74; „E cho Przem yskie” , R. 19: 1914 nr 58; R. 23: 1918 nr 8;

„G azeta N arodow a” , R. 44: 1914 nr 153; „G azeta W ieczorna” , R. 7:

1917 nr 3791; „G łos Narodu” , R. 26: 1918 nr 51; R. 32: 1924 nr 74;

„N ow a R eform a” , R. 33: 1914 nr 284; „N ow ości Ilustrowane” , R. 11:

1914 nr 30; „P ow ściągliw ość i Praca” , R. 17: 1914 nr 7; „P raw da” , R. 4: 1899 nr 9; „Przegląd Pow szechny” , R. 123: 1914; „Przegląd K a­

tolick i” , 1924 nr 15; „R oczniki katolickie z ilustracjami, za rok 1924” , Poznań 1925; „R u ch K atolicki” , R. 3: 1899 nr 66; „S łow o Polskie” , R. 19: 1914 nr 307: „T ygodnik Ilustrow any” , R. 65: 1924 nr 16 i 30;

„W obronie praw dy” , R. 8: 1914 nr 8; „Ziem ia Przem yska” , R. 2:

1914 nr 29; R. 10: 1924 nr 14; „Z iem ia Rzeszowska” , R. 6: 1924 nr 12 i 14.

Kasperkiewicz, stanowiącą próbę biografii Sługi Bożego ks. bpa Jó­

zefa Sebastiana Pelczara ze szczególnym uwzględnieniem jego ducho­

w ości n .

Z prac dotyczących w ycin kow ej działalności ks. bpa Pelczara w y ­ mienić też należy: o. Joachima B a r a 12, om aw iająca synody diecezji przem yskiej za bpa Pelczara, ks. Tadeusza G ie m m y ls, s. Hieronim y Stachurzanki14, ks. Stanisława K rzyw iń sk iego15.. ks. W enancjusza R o - g a 16, ks. Stanisława M a rczak a17. W przeważającej mierze, podobnie jak i poprzednie prace, stanowią one tylko próbę ujęcia działalności bpa Pelczara.

O prócz bogatej spuścizny p iśm ien n iczej18 pozostały po Ks. T>pie Pelczarze cenne m ateriały typu biograficzno-pam iętnikarskiego: ko­

respondencja oraz dzienniczki w raz z autobiografią „M ój życiorys” ; ob ejm u je ona lata 1842— 192419. Z dzienniczków :„K rótka kronika m o­

jego życia” omawia w yżej wspom niany okres z tyim, że jest o w iele bogatsza w fakty z życia autora i napisana jest bardziej interesująco;

„Spis czynności biskupich dokonanych przez Józefa Sebastiana P el­

czara biskupa miletopolitańskiego sufragana przemyskiego od 19 mar­

ca 1899 do 11 X I 1900” 20, „W izytacje kanoniczne w roku 1899” 21 oraz, dzienniczek obejm ujący okres od 29 IX 1915 do 11 V 192022.

Obok dzienniczków pozostała cenna i dość pokaźna korespondencja.

Jest to korespondencja zarówno prywatna, jak i urzędowa, do osób św ieckich, jak i duchownych. Na szczególne uwzględnienie zasługuje

11 S. Karolina (Maria) K a s p e r k i e w i c z , „Sługa Boży ks. bp Józef Sebastian Pelczar” . K raków 1967 s. 524 (mps).

12 O. Joachim B a r OFM Conv., Synody bpa p rzem yskiego Józefa Sebastiana Pelczara, [w :] „Atheneum kapłańskie” , t. 52: 1950.

13 Ks. Tadeusz G 1 e m m a, Ks. Józef Sebastian P elczar jako prof.

historii na U n iw ersytecie Jagiellońskim, [w :] „R oczniki teologiczno- kanoniczne” , t. 4: 1957 .

14 S. Hieronima (Helena) S t a c h u r z a n k a , Służ. NSJ, „Biskup Józef Sebastian Pelczar i jego stanowisko w dziejach polskiej w ym o­

w y ” . Toruń 1950 s. 164 (praca magisterska, mps).

15 Ks. Stanisław K r z y w i ń s k i , „Działalność duszpasterska Jó­

zefa Sebastiana Pelczara bpa przemyskiego w 1. 1899— 1924”. Lublin 1963 s. 311 (praca doktorska, mps).

16 Ks. W enancjusz R ó g , „K apłan według ks. Biskupa Pelczara” . Lublin 1960 s. 79 (praca licencjacka, mps).

17 Ks. Stanisław M a r c z a k , „Istota doskonałości chrześcijańskiej w edług ks. bpa J. S. P elczara” . Lublin 1965 s. 49 (praca licencjacka, mps).

18 Zob. O. Joachim B a r OFM Conv., Z estaw ienie bibliografii [w :I

„P raw o kanoniczne” . Warszawa R. 9: 1966 nr 1—2, s. 216— 265.

19 Dotychczas ukazała się drukiem część autobiografii M ój ży c io - rys, tj. do roku 1899. Zob. „P raw o kanoniczne” . Warszawa R. 9: 1966 nr 1— 2 s. 265— 311.

20 Rkps w form ie notesu o wym iarach 16X11 cm, s. 162; A G SK . 21 Rkps w form ie notesu o wym iarach 16X10 cm, s. 162; AGSK.

82 Rkps w form ie notesu o wym iarach 17X11 cm, s. 117; AGSK.

(8)

korespondencja z ks. Karolem Krem entowskim , serdecznym przyja­

cielem i kolegą z Seminarium Duchownego Przemyskiego i tow arzy­

szem święceń kapłańskich. Jest ona pełna koleżeńskiego sentymentu.

Autor często siebie nazywa najoddańszym i najukochańszym jego przy­

jacielem, pozostałych kolegów z święceń kapłańskich zdrobniale: G o - dziem, albo Godkusiem **, T om u siem 24, Miklusiem, F ranusiem 25 itp.

Listy te rzucają w iele światła na wew nętrzne życie ks. Józefa Se­

bastiana Pelczara jako m łodego kapłana. Następnie korespondencja z ks. arcbpem Józefem Bilczewskim posiada charakter już raczej urzędowy o zabarwieniu politycznym. Ukazuje ona działalność na po­

lu duszpasterskim i społecznym dwóch wielkich biskupów galicyjskich X X stulecia. Podobny charakter mają listy do ówczesnego namiestni­

ka G alicji, Michała Bobrzyńskiego, oraz do ks. prof. Stefana P aw lic­

kiego. Te. ostatnie dotyczą głów nie reorganizacji w ydziału teologicznego UJ, przeprowadzonej staraniem ks. Józefa Sebastiana Pelczara, byłego profesora tegoż wydziału.

Ponadto na uwagę zasługuje obszerna korespondencja ze Zgrom a­

dzeniem Sióstr Służebnic Najśw. Serca Jezu sow ego26 oraz z ks. B ro­

nisławem M arkiewiczem , założycielem dwóch zgromadzeń św. Michała Archanioła: męskiego i żeńskiego.

Poza wym ienioną korespondencją zachowało się kilkanaście listów pisanych do różnych osób świeckich. Należy przypuszczać, że dalsze porządkowanie zbiorów archiwalnych, państwow ych i kościelnych, w przyszłości pow iększy dotychczasowe zasoby.

Dalsze prace nad biografią ks. bpa Pelczara w dużej mierze ułatwi obecne wydanie dzienniczka „K rótka kronika m ojego życia” oraz k o­

respondencji. Źródła te nie tylko przybliżą szerszym kręgom społe­

czeństwa polskiego tę zasłużoną postać w historii K ościoła i ojczyzny, ale zapewne wzbudzą bliższe zainteresowanie życiem i działalnością społeczną ks. bpa Pelczara: „Przez całe życie — jak sam w yznaje — tęskniłem za Polską wolną, silną i świętą, m odliłem się o taką Polskę i pracowałem jak m ogłem dla takiej P olski” 21.

W niniejszym wydaniu po raz pierwszy ukazuje się drukiem wspom niany dzienniczek „K rótka kronika m ojego życia” oraz kores­

pondencja. Ze względu na szczupłe ram y wydaw nicze dokonano w y ­ boru listów, przy czym pominięto korespondencję z ks. Bronisławem M arkiewiczem, ponieważ wym aga ona osobnego opracowania. Przy przygotowyw aniu poniższych pism bpa Pelczara korzystano z autogra- fów -orygin ałów .

23 M owa o ks. Józefie G o d k u . 24 M ow a o ks. Tomaszu G 1 i w i e.

84 M ow a o ks Franciszku M i k l a s z e w s k i m .

26 K orespondencja ob ejm u je 598 listów , w tym 498 listów do Matki K lary (Ludwiki) Szczęsnej. AGSK.

” Zob. „Przegląd Pow szechny” , R. 35: 1918 s. 1— 6.

Używane przez autora skróty przy zapisywaniu dat, m iejscow ości, imion i nazwisk w niniejszej ed y cji rozwiązano bez zaznaczania. Daty czy m iejscow ości zapisywane czasem na początku, niekiedy na końcu listów umieszczono jednolicie na początku każdego listu. Zgodnie z za­

sadami obow iązującym i przy w ydaw aniu źródeł z czasów nowszych wprow adzono dzisiejszą pisow nię i interpunkcje z zachowaniem jednak pew nych w łaściw ości stylu i form językow ych Autora.

Ujednolicono też pisow nię dużych i małych liter w edle zasad obecnej pisowni. W razie dostrzeżonych pom yłek w pisowni nazwisk, imion, osób, m iejscow ości, tekstu w łoskiego czy łacińskiego (ma to m iejsce szczególnie w dzienniczku) w prow adzono bez zaznaczania lekcję poprawną.

Wspomniany dzienniczek obok bogatych zapisów natury biogra­

ficznej posiada szereg w iadom ości ogólniejszych. Dotyczą one prze­

de wszystkim wydarzeń, w których autor sam uczestniczył, bądź był tylko ich świadkiem.

Biskup Pelczar pisał dzienniczek, jak sam zaznacza w e Wstępie, z własnej inicjatyw y, z myślą pozostawienia go swoim córkom du­

chow nym Służebnicom Najśw. Serca Jezusowego.

Dzienniczek z m ałymi w yjątkam i pisany jest chronologicznie, bar­

dzo skrupulatnie i szczegółowo. Pierwsze wspom nienia autora sięgają domu rodzinnego, w którym się urodził i w ychow ał oraz roku 1846, który dobrze się utrwalił w pam ięci czteroletniego chłopca; kończy się z chwilą objęcia biskupstwa w Przemyślu.

Omawiany rękopis liczy 147 stron, przy czym num eracja jest do­

konana późniejszą rękę, już nie autora. Notatki zapisywane są na składkach. Objętość poszczególnych składek jest nierówna. Jedna składka obejm uje cztery, sześć lub w ięcej kartek. Kilka pierwszych (jak się w ydaje cztery) zostało przez autora wyciętych. Przypuszczalnie usunął on całą składkę, a w je j m iejsce dołączył dwie luźne kartki pochodzące z okresu późniejszego (z roku 1SOO). Ponieważ tekst dzien­

niczka w swej początkowej fazie zupełnie pokrywa się z tekstem autobiografii „M ój życiorys” pióra tegoż autora, stąd braki zostały uzupełnione odpowiednim i partiami tejże autobiogarfii (zob. przypisy 10— 52, s. 3— 25 rkpisu autobiografii).

Diariusz nie jest pisany jednolicie. Od strony 3— 79 pismo jest bardzo drobne, m iejscam i słabo czytelne, a tekst jest notowany na bieżąco. Druga część zawiera pism o bardziej czytelne i przejrzyste.

Tekst b y ł pisany w jednym okresie czasu, tj. w Przemyślu, w lutym 1900 roku i ma charakter już nie dzienniczka, a raczej rocznika. Na- leż> przypuszczać, że autor przy tak szczegółowym tekście praw dopo­

dobnie korzystał z jakichś notatek.

Przy opracowaniu i przygotowyw aniu dzienniczka do druku w szel­

kie uzupełnienia a nawet skreślenia, dopiski zamieszczane zwykle Pod tekstem, pisane często innym atramentem (co świadczy, że autor za-

(9)

glądał do dzienniczka, zapewne służył mu jako podstaw ow e źro o do późniejszych prac, głów nie m on ografii o Piusie IX ), zostały uw zględnione i w łączone do tekstu z zachow aniem ch ron ologii i zaz naczone m ałym i literam i alfabetu.

W yrażam szczególną w dzięczność P rofesorow i H en rykow i B aryczow i za p om oc w redagow aniu i przygotow yw an iu do druku pom zszego dzienniczka oraz instytucjom za udostępnienie pism bpa Pelczara.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Typologia partnerstwa w regionie turystycznym jest złożona, czego przyczyną jest różnorodność podmiotów zaangażowanych w proces oraz przyjętych celów. Formy partnerstwa

Obok tradycji, wyznacznikiem regionu jest wspólnota kulturowa re gionalnej społeczności - ale ta, która oparła się globalizacji - oraz wspól nota interesów

Winno być wyraźnie zaakcentowane, że patent ważny można otrzymać tylko na wynalazek, to jest na rozwiąza­.. nie zadania technicznego, zawierające myśl

Właściwości reologiczne i funkcjonalne masy jajowej poddanej ultrapasteryzacji wskazują na istotną rolę proporcji żółtka do białka w masie jajowej oraz wieku jaj, przy

W związku z tym, że inulina i fruktooligosacharydy nie są hydrolizowane do mo- nosacharydów i nie mają wpływu na wzrost poziomu glukozy i insuliny w surowicy krwi,

Wraz z dodatkiem skrobi, struktura matrycy białkowej stawała się coraz bardziej upakowana i drobnousieciowana, co mogło również być powodem wzrostu twardości

już sam sposób jego rozmnażania się je s t niezwykły, rozmnaża się bowiem stale i wyłącznie zapomocą partenogenezy (samca opisywanego owada dotychczas jeszcze

członka zasiądą pomału, sekretarza powiatu. skatbnika powiatu, kierownika jednostki organizacyjnej powiatu, osoby zarządzającej i członka organu zarządzającego powiatową