PRÓBNY
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII
Arkusz I
Czas pracy 120 minut
Instrukcja dla zdającego
1. ProszĊ sprawdziü, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 12 stron.
Ewentualny brak naleĪy zgáosiü przewodniczącemu zespoáu nadzorującego egzamin.
2. ProszĊ uwaĪnie czytaü wszystkie polecenia.
3. Odpowiedzi naleĪy zapisaü czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy kaĪdym zadaniu.
4. Podczas egzaminu moĪna korzystaü z oáówka, linijki, gumki.
5. ProszĊ pisaü tylko w kolorze niebieskim lub czarnym; nie pisaü oáówkiem.
6. Wykresy i rysunki moĪna wykonywaü oáówkiem.
7. Nie wolno uĪywaü korektora.
8. BáĊdne zapisy trzeba wyraĨnie przekreĞliü.
9. Obok kaĪdego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, którą moĪna uzyskaü za jego poprawne rozwiązanie.
ĩyczymy powodzenia!
Miejsce na naklejkĊ
z kodem
(Wpisuje zdający przed rozpoczĊciem pracy)
KOD ZDAJĄCEGO
ARKUSZ I
GRUDZIEē ROK 2004
Za rozwiązanie wszystkich zadaĔ
moĪna otrzymaü áącznie 50 punktów.
(Wpisuje zdający przed rozpoczĊciem pracy)
Rysunek w sposób schematyczny przedstawia podstawowe elementy skáadowe szkieletu obrĊczy barkowej i koĔczyny górnej czáowieka.
Uzupeánij opis rysunku o nazwy koĞci wskazanych kreskami.
Zadanie 2. (2 pkt)
Schemat przedstawia w sposób uproszczony przemiany energetyczne w czasie skurczu miĊĞni.
Podaj nazwy rodzajów oddychania komórkowego oznaczonych na schemacie I i II, w których uzyskiwana jest energia do skurczu miĊĞnia.
I: ...
II: ...
Interpretując schemat z poprzedniego zadania, okreĞl, w jakich warunkach moĪe dojĞü u czáowieka do nadmiernego nagromadzenia kwasu mlekowego w miĊĞniach.
...
...
...
...
Zadanie 4. (2 pkt)
ZaáóĪmy, Īe na Ğniadanie zostaáa zjedzona buáka z masáem i posáodzonym biaáym serem.
Wpisz do tabeli (we wáaĞciwym miejscu) nazwy odcinków przewodu pokarmowego, w których zostanie zapoczątkowane enzymatyczne trawienie kaĪdego ze spoĪytych skáadników pokarmu.
Skáadnik pokarmowy Odcinek przewodu pokarmowego Buáka
Masáo
Cukier (sacharoza) Biaáy (chudy) ser
Zadanie 5. (2 pkt)
Substancje pokarmowe powstaáe w wyniku trawienia są wcháaniane do páynów ustrojowych organizmu czáowieka poprzez kosmki jelitowe.
WymieĔ dwie cechy budowy kosmków jelitowych stanowiące ich przystosowanie do peánionej funkcji.
...
...
...
Schemat kosmka jelitowego
Przedstaw schematem w sposób uporządkowany podziaá enzymów proteolitycznych (proteaz), o których mowa w poniĪszym tekĞcie.
Enzymatyczne trawienie biaáek jest procesem skomplikowanym (z racji wielkoĞci oraz záoĪonoĞci budowy tych związków) i w organizmie czáowieka odbywa siĊ pod wpáywem proteaz. WĞród nich wyróĪnia siĊ endopeptydazy, katalizujące rozkáad wiązaĔ peptydowych wewnątrz cząsteczek biaáka i polipeptydów, oraz egzopeptydazy, rozrywające skrajne wiązania peptydowe, co prowadzi do odszczepiania wolnych aminokwasów. Odszczepianie aminokwasów od strony wolnej grupy karboksylowej powodują karboksypeptydazy, a od strony wolnej grupy aminowej – aminopeptydazy.
Zadanie 7. (2 pkt)
SpoĞród sformuáowaĔ wybierz dwa, które poprawnie przedstawiają zmiany w obrĊbie klatki piersiowej przy wdechu.
A. ZwiĊksza siĊ objĊtoĞü klatki piersiowej i páuc.
B. ZwiĊksza siĊ objĊtoĞü klatki piersiowej, a zmniejsza objĊtoĞü páuc.
C. NastĊpuje rozkurcz miĊĞni miĊdzyĪebrowych (oddechowych, wdechowych).
D. Przepona przesuwa siĊ w kierunku jamy brzusznej.
E. Przepona przesuwa siĊ w kierunku klatki piersiowej.
Zadanie 8. (2 pkt)
Schemat w sposób uproszczony ilustruje kierunki dyfuzji (przemieszczania siĊ) dwutlenku wĊgla i tlenu w organizmie czáowieka.
Uzupeánij schemat, wpisując w puste pola nazwy elementów budowy organizmu czáowieka, w których odbywa siĊ wymiana gazowa.
CO2
O2 krew
Diagram przedstawia skáadowe pojemnoĞci páuc wyraĪone przybliĪoną objĊtoĞcią powietrza (w ml).
Porównaj objĊtoĞü powietrza, która moĪe byü wymieniana u czáowieka w spoczynku i w czasie duĪego wysiáku. W odpowiedzi posáuĪ siĊ okreĞlonymi wartoĞciami tych objĊtoĞci powietrza (w ml).
...
...
...
...
Zadanie 10. (2 pkt)
W skáad krwi czáowieka wchodzi páynne osocze i zawieszone w nim elementy morfotyczne (komórkowe). ZawartoĞü poszczególnych rodzajów elementów w 1 mm3 krwi jest róĪna.
WymieĔ skáadnik morfotyczny, który dominuje iloĞciowo, i skáadnik, którego jest najmniej w 1 mm3 krwi zdrowego czáowieka, oraz okreĞl funkcje biologiczne kaĪdego z wymienionych skáadników.
...
...
...
IloĞü powietrza w ml
6
1200 2200 2700 5200
4
3 2
1
5
1 ObjĊtoĞü zalegająca (nie jest usuwana z páuc)
2 ObjĊtoĞü zapasowa wydechowa 3 ObjĊtoĞü oddechowa przy spokojnym wdechu i wydechu 4 ObjĊtoĞü zapasowa wdechowa 5 ObjĊtoĞü Īyciowa przy
gáĊbokim wdechu i wydechu 6 PojemnoĞü caákowita
OdpornoĞü organizmu, zapewniającą jego obronĊ przed ciaáami obcymi, moĪna podzieliü na swoistą i nieswoistą.
Na podstawie poniĪszego tekstu okreĞl, czy szczepionki stosuje siĊ w celu wzmocnienia swoistej czy nieswoistej odpornoĞci organizmu.
Przykáadem odpornoĞci swoistej jest wytwarzanie przez organizm przeciwciaá niszczących obecny w organizmie okreĞlony rodzaj wirusa, bakterii czy substancji chemicznej.
Przykáadami odpornoĞci nieswoistej organizmu czáowieka są zabezpieczenia barierami (np. mechanicznymi) przed wnikniĊciem do jego wnĊtrza róĪnych wirusów, bakterii i substancji chemicznych oraz ich „poĪeranie” przez biaáe krwinki zwane makrofagami.
...
...
...
Zadanie 12. (2 pkt)
Nerki w organizmie czáowieka odgrywają waĪną rolĊ homeostatyczną. Organizm chorego z duĪą niewydolnoĞcią nerek jest wspomagany przez podáączenie go do sztucznej nerki, umoĪliwiającej dializĊ krwi. ZasadĊ dziaáania sztucznej nerki przedstawia w uproszczeniu poniĪszy schemat.
Wykorzystując schemat, wymieĔ cztery skáadniki osocza, które z organizmu usuwa sztuczna nerka.
BàONA DIALIZACYJNA
OSOCZE KRWI PàYN DIALIZACYJNY
Nadmiar soli
Sól Nadmiar wody
Woda Mocznik
SubstancjezbĊdne Glukoza
Glukoza Biaáka
Krwinki
...
...
Zadanie 13. (1 pkt)
Jednym z elementów budowy oka jest soczewka, której ksztaát (krzywiznĊ) mogą zmieniaü poáączone z nią miĊĞnie.
OkreĞl, na czym polega przystosowanie do ostrego widzenia, które jest związane ze zdolnoĞcią oka do zmiany krzywizny soczewki (akomodacji).
...
...
Wpisz do tabeli, okreĞlone na podstawie poniĪszego tekstu, cztery cechy umoĪliwiające porównanie funkcjonowania ukáadu nerwowego i dokrewnego.
Ukáady nerwowy i hormonalny (dokrewny) w organizmie czáowieka peánią wspólnie rolĊ kontrolną i koordynującą, jednak sposób sprawowania tej funkcji przez oba ukáady jest odmienny. Sygnaáy odebrane przez ukáad dokrewny przekazywane są za pomocą substancji chemicznych – hormonów, przez ukáad nerwowy – za pomocą impulsów nerwowych. Ukáad nerwowy szybciej wywoáuje reakcje na odebrane bodĨce w porównaniu z ukáadem hormonalnym, ale efekty dziaáania hormonów, polegające na zmianach aktywnoĞci metabolicznej tkanek, są dáugotrwaáe w przeciwieĔstwie do krótkotrwaáego pobudzenia przez ukáad nerwowy miĊĞni do skurczu i gruczoáów do wydzielania.
Cechy 1.
2.
3.
4.
Zadanie 15. (2 pkt)
W jednym z najpoczytniejszych polskich tygodników miĊdzy innymi napisano, Īe nie wszystkie leki stosowane w terapii moĪna podawaü doustnie, poniewaĪ wiele z nich ulega strawieniu i nie doĞü, Īe nie trafiają do krwiobiegu, to produkty ich rozpadu obciąĪają wątrobĊ. Podawanie leków drogą iniekcji (zastrzyków) bywa bolesne i kosztowne, gdyĪ wymaga stosowania strzykawek jednorazowych po to, Īeby obniĪyü ryzyko zakaĪenia np. wirusem zapalenia wątroby. Podawanie leków przez skórĊ wymaga wprawdzie znacznie mniejszych dawek, ale niestety skóra „stawia opór”. Tylko substancje o najmniejszych cząsteczkach mogą swobodnie przenikaü do komórek organizmu, przenikanie duĪych musi byü wspomagane np. ultradĨwiĊkami czy sáabym prądem elektrycznym. Ciekawym rozwiązaniem dla podawania leków przez skórĊ mogą okazaü siĊ plastry z mikroigieákami nakáuwającymi naskórek, wytwarzającymi w nim mikrokanaáy do skóry wáaĞciwej, przez które wnika lek bez dodatkowych substancji chemicznych. (...)
Czy podzielasz pogląd niektórych uczonych twierdzących, Īe plastry w przyszáoĞci wyeliminują inne drogi podawania leków? W uzasadnieniu odpowiedzi uĪyj dwóch argumentów (nie posáuguj siĊ sformuáowaniami z tekstu).
...
...
...
...
W tabeli zawarto dane dotyczące zwiĊkszania siĊ wysokoĞci ciaáa (wartoĞci Ğrednie) z wiekiem dziecka páci mĊskiej od urodzenia do drugiego roku Īycia.
Przedstaw poniĪsze dane liczbowe w formie wykresu ilustrującego zaleĪnoĞü zwiĊkszania siĊ wysokoĞci ciaáa dziecka od jego wieku.
Wiek
/miesiące/ WysokoĞü ciaáa /cm/
1 miesiąc 55
2 miesiące 59
3 miesiące 62
6 miesiĊcy 69
8 miesiĊcy 72
10 miesiĊcy 74
12 miesiĊcy 77
18 miesiĊcy 83
24 miesiące 88
Zadanie 17. (2 pkt)
Na podstawie analizy danych liczbowych z zadania poprzedniego sformuáuj dwa wnioski, okreĞlające tendencje zmian tempa zwiĊkszania siĊ wysokoĞci ciaáa dziecka w ciągu pierwszych dwóch lat jego Īycia.
...
...
...
...
SpoĞród dwudziestu aminokwasów budujących biaáka jedenaĞcie stanowią aminokwasy endogenne, które organizm czáowieka potrafi sam syntetyzowaü, a dziewiĊü – aminokwasy egzogenne, które muszą byü dostarczane z pokarmem.
W poniĪszej tabeli przedstawiono zawartoĞü czterech aminokwasów egzogennych w wybranych produktach (w mg/1g produktu).
Wykorzystując dane z tabeli, podaj po jednym przykáadzie produktów z grupy zwierzĊcych i roĞlinnych, których obecnoĞü w diecie czáowieka najlepiej zapewnia zaopatrzenie organizmu w wybrane aminokwasy egzogenne.
Produkty zwierzĊce Produkty roĞlinne Rodzaj
aminokwasu Mleko krowie Woáowina Mąka pszenna Kukurydza Soja
Histydyna 27 41 25 28 30
Izoleucyna 53 48 39 39 51
Lizyna 81 95 25 28 68
Treonina 41 49 30 40 41
...
...
...
Zadanie 19. (2 pkt)
Wykres przedstawia dobowe zmiany zawartoĞci glikogenu (formy zapasowej cukru) w wątrobie osób odĪywiających siĊ prawidáowo.
Pod wykresem zapisano stwierdzenia (od A do E) dotyczące kalorycznoĞci i czasu (pory) spoĪywania posiáków.
Wybierz dwa stwierdzenia, które moĪna sformuáowaü na podstawie analizy i interpretacji wykresu jako zasady racjonalnego odĪywiania siĊ czáowieka, dotyczące kalorycznoĞci i czasu (pory) spoĪywania posiáków.
A. Posiákami najbardziej kalorycznymi powinny byü pierwsze Ğniadanie i obiad.
B. Posiákami najmniej kalorycznymi powinny byü drugie Ğniadanie i obiad.
C. Kolejne posiáki powinny byü spoĪywane co 3 – 4 godziny.
D. Kolacja powinna byü wysoko kaloryczna i spoĪywana na kilka godzin przed snem.
Konsekwencje niehigienicznego trybu Īycia mogą byü róĪne.
Wpisz literĊ P w wolną kratkĊ na koĔcu wiersza tabeli, jeĪeli uznasz sformuáowanie w caáoĞci za prawdziwe, literĊ F - jeĪeli sformuáowanie (lub jego fragment) uznasz za faászywe.
1. Nadmierne solenie potraw moĪe prowadziü do nadciĞnienia
2. Stosowanie diety ubogiej w wapĔ moĪe byü przyczyną osteoporozy
3. SzkodliwoĞü stosowania Ğrodków dopingujących (np. testosteronu) polega na pobudzaniu przyrostu masy miĊĞni szkieletowych
4. SzkodliwoĞü naduĪywania leków objawia siĊ miĊdzy innymi uszkodzeniami wątroby i nerek
Zadanie 21. (2 pkt)
W czasie stresu obok adrenaliny wydzielany jest inny hormon zwany kortyzolem. Hormon ten miĊdzy innymi hamuje produkcjĊ limfocytów, a nawet prowadzi do Ğmierci limfocytów dojrzaáych. Sygnaá do wzmoĪenia produkcji kortyzolu páynie z ukáadu nerwowego. PodatnoĞü na stres jest cechą indywidualną kaĪdego czáowieka i zaleĪy miĊdzy innymi od jego cech psychicznych.
Interpretując powyĪszy tekst, wyjaĞnij, czy uzasadniony jest pogląd, Īe psychika czáowieka ma wpáyw na odpornoĞü organizmu.
...
...
...
...
Zadanie 22. (1 pkt)
Synteza biaáek jest záoĪonym procesem przekáadania informacji genetycznej na jĊzyk aminokwasów.
Uporządkuj poniĪsze sformuáowania tak, Īeby odzwierciedlaáy wáaĞciwą kolejnoĞü przemian prowadzących do wytworzenia biaáka.
A. Transport aminokwasów (przez cząsteczki tRNA) do rybosomów.
B. àączenie siĊ cząsteczek mRNA z rybosomami.
C. àączenie siĊ aminokwasów (dostarczonych do rybosomów) w polipeptydy tworzące cząsteczki biaáka.
D. Transkrypcja informacji genetycznej z DNA na RNA.
KolejnoĞü przemian (posáuĪ siĊ oznaczeniami literowymi) ...
Zadanie 23. (2 pkt)
Niü mRNA jest komplementarna do nici kodującej DNA, a antykodon tRNA (charakterystyczny dla przyáączonego aminokwasu) jest komplementarny do kodonu w mRNA, odpowiadającego temu aminokwasowi.
Wykorzystując zasadĊ komplementarnoĞci, uzupeánij poniĪszą tabelĊ.
Lp. Kodony w DNA Kodony w mRNA Antykodony w tRNA
1. TCA
2. CUG
Mutacje mogą dotyczyü caáych chromosomów lub ich fragmentów oraz pojedynczych genów.
Podaj po jednym przykáadzie choroby dziedzicznej u czáowieka uwarunkowanej mutacją chromosomową i genową.
Choroba uwarunkowana mutacją chromosomową: ...
Choroba uwarunkowana mutacją genową: ...
Zadanie 25. (2 pkt)
Wiedza genetyczna znalazáa zastosowanie w orzecznictwie sądowym miĊdzy innymi w sprawach o ustalenie ojcostwa. W tym celu przeprowadza siĊ badanie DNA wyizolowanego z komórek dziecka i jego domniemanego ojca. Wyizolowany DNA jest ciĊty na czĊĞci, które są ukáadane w formĊ przypominającą kod kreskowy. PoniĪszej schematycznie przedstawiono fragmenty DNA dziecka i dwóch mĊĪczyzn.
Ustal, który wynik badania (A czy B) potwierdza ojcostwo. OdpowiedĨ uzasadnij.
...
...
...
...
Zadanie 26. (1 pkt)
Organizmy Īywe w róĪny sposób reagują na zmiany temperatury otoczenia.
WyjaĞnij, który z poniĪszych wykresów zaleĪnoĞci termicznych (A czy B) jest charakterystyczny dla gatunku ludzkiego.
A
B
...
Temperatura organizmu
Temperatura otoczenia
Czáowiek zajmuje róĪne miejsca w strukturze troficznej ekosystemu.
Podaj przykáad prawdopodobnego áaĔcucha pokarmowego, w którym czáowiek jest konsumentem III rzĊdu.
...
Zadanie 28. (2 pkt)
Jest oczywiste, Īe nie moĪna zahamowaü rozwoju cywilizacji ani eksploatacji zasobów przyrody. MoĪna jednak zadbaü o to, Īeby zaspokojenie potrzeb czáowieka odbywaáo siĊ w harmonii z przyrodą i w poszanowaniu jej podstawowych praw, czyli w zgodzie z zasadami zrównowaĪonego rozwoju.
Dopisz zakoĔczenia do poniĪszych sformuáowaĔ, tak Īeby ich treĞü byáa zgodna z zasadami zrównowaĪonego rozwoju.
A. Zanieczyszczenie wód nie moĪe przekroczyü zdolnoĞci ekosystemu do ...
...
B. Liczba wycinanych drzew nie moĪe przekroczyü ...
...
C. Liczba odáawianych zwierząt nie moĪe byü wiĊksza od ...
...
D. Wykorzystanie kopalin (zasobów nieodnawialnych) do produkcji energii musi byü ograniczone na rzecz zwiĊkszenia ...
...
Zadanie 29. (1 pkt)
Na podstawie opisu planowanej obserwacji okreĞl prawdopodobny cel jej przeprowadzenia.
Zestawy doĞwiadczalne (cztery) bĊdą przygotowane wg schematu:
Numer zestawu
ZawartoĞü kolby Liczba okazów rzĊsy początkowa koĔcowa
1. woda + 0,02 cm3 detergentu 20
2. woda + 0,1 cm3 detergentu 20
3. woda + 0,2 cm3 detergentu 20
4. woda bez detergentu 20
Po kilkunastu dniach obserwacji jej wyniki (koĔcowa liczba okazów rzĊsy) zostaną zapisane w tabeli.
...
...
