OD ROKU SZKOLNEGO 2014/2015

(1)

EGZAMIN MATURALNY

OD ROKU SZKOLNEGO 2014/2015

WIEDZA O SPO àECZEēSTWIE

POZIOM ROZSZERZONY

ROZWIĄZANIA ZADAē I SCHEMATY PUNKTOWANIA (A1, A2, A3, A4, A7)

GRUDZIEē 2013 pobrano z www.sqlmedia.pl

(2)

Strona 2 z 29

Wymagania ogólne Wymagania szczegóáowe I. Wykorzystanie

i tworzenie informacji.

II. Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów.

1. ĩycie zbiorowe i jego reguáy. UczeĔ:

3) wyjaĞnia, co to jest anomia, omawia jej przyczyny i skutki.

4. Struktura spoáeczna. UczeĔ:

4) opisuje mechanizm i skutki spoáecznego wykluczenia oraz sposoby przeciwdziaáania temu zjawisku.

Poprawna odpowiedĨ:

anomia [spoáeczna]

Schemat punktowania:

1 pkt – podanie poprawnej nazwy

0 pkt – inna odpowiedĨ lub brak odpowiedzi

Zadanie 2. (0–1) I. Wykorzystanie i tworzenie informacji.

IV. ZnajomoĞü zasad i procedur demokracji.

12. SpoáeczeĔstwo obywatelskie. UczeĔ:

4) opisuje formy aktywnoĞci obywateli w ramach

spoáecznoĞci lokalnej, regionu, paĔstwa oraz na poziomie globalnym; w miarĊ moĪliwoĞci uczestniczy w wybranym dziaáaniu.

Przykáady poprawnej odpowiedzi:

- wolontariat

- dziaáalnoĞü dobroczynna Schemat punktowania:

12. SpoáeczeĔstwo obywatelskie. UczeĔ:

6) przedstawia zasady zakáadania i funkcjonowania stowarzyszeĔ, fundacji i organizacji poĪytku publicznego w Polsce.

organizacji poĪytku publicznego Schemat punktowania:

0 pkt – inna odpowiedĨ lub brak odpowiedzi pobrano z www.sqlmedia.pl

(3)

Strona 3 z 29 Zadanie 4. (0–2)

I. Wykorzystanie i tworzenie informacji.

6. Naród, ojczyzna i mniejszoĞci narodowe. UczeĔ:

3) charakteryzuje postawy wspóáczesnych Polaków wobec ojczyzny i narodu.

III etap – 9. Patriotyzm dzisiaj. UczeĔ:

3) wyjaĞnia, odwoáując siĊ do wybranych przykáadów, czym wedáug niego jest patriotyzm; porównuje tĊ postawĊ

z nacjonalizmem, szowinizmem i kosmopolityzmem.

Przykáad poprawnej odpowiedzi:

A.

Wedáug tekstu B. Skargi nacjonalizm jest rodzajem [etapem] patriotyzmu, zaĞ wedáug tekstu J. Nowaka-JezioraĔskiego patriotyzm jest uczuciem [wartoĞcią moralną]

a nacjonalizm jest Ğwiatopoglądem [ideologią].

B.

Wedáug tekstu B. Skargi nacjonalizm przynosi zamkniĊcie, poczucie oblĊĪenia

i zagroĪenia, zaĞ wedáug tekstu J. Nowaka-JezioraĔskiego uwalnia od norm etycznych i moralnych.

2 pkt – 1 pkt –

poprawne porównanie w dwóch kategoriach poprawne porównanie w jednej kategorii 0 pkt – inna odpowiedĨ lub brak odpowiedzi

3. Grupa spoáeczna. UczeĔ:

4) opisuje swoiste cechy wspóáczesnej rodziny jako grupy spoáecznej; porównuje i ilustruje przykáadami róĪne modele rodziny.

A. rodzina patriarchalna B. rodzina partnerska

1 pkt – podanie dwóch poprawnych nazw 0 pkt – inna odpowiedĨ lub brak odpowiedzi

18. Instytucja paĔstwa. UczeĔ:

3) opisuje najwaĪniejsze teorie genezy paĔstwa

(Arystotelesa, teistyczna, umowy spoáecznej, podboju, marksistowska).

Nazwa: teoria podboju [i przemocy]

Nazwisko: Gumplowicz

1 pkt – podanie poprawnej nazwy i nazwiska 0 pkt – inna odpowiedĨ lub brak odpowiedzi pobrano z www.sqlmedia.pl

(4)

Strona 4 z 29 I. Wykorzystanie

22. Wspóáczesna demokracja w Polsce i na Ğwiecie – problemy i zagroĪenia. UczeĔ:

2) rozpoznaje przejawy populizmu i wyjaĞnia, dlaczego stanowi on zagroĪenie dla demokracji.

C.

1 pkt – poprawne wskazanie

Zadanie 8. (0–1)

20. Wáadza ustawodawcza w paĔstwie demokratycznym.

UczeĔ:

4) wyjaĞnia terminy: sesja plenarna, komisja parlamentarna, kworum, interpelacja, zapytanie poselskie.

43. Integracja europejska. UczeĔ:

3) charakteryzuje sposób powoáywania, dziaáania

i najwaĪniejsze kompetencje instytucji Unii Europejskiej (Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Komisja Europejska, Rada Europejska, Trybunaá SprawiedliwoĞci, Europejski Trybunaá Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny).

A. faász B. prawda C. prawda

1 pkt – trzy poprawne wskazania

16. Polityka, ideologie, doktryny i programy polityczne.

UczeĔ:

7) przeprowadza krytyczną analizĊ programów i innych materiaáów wyborczych partii politycznych, ze wzglĊdu na zawartoĞü merytoryczną i formĊ przekazu.

III etap – 12. System wyborczy i partyjny. UczeĔ:

1) wyjaĞnia, jak przeprowadzane są w Polsce wybory prezydenckie i parlamentarne.

pobrano z www.sqlmedia.pl

(5)

Strona 5 z 29 Poprawna odpowiedĨ:

A. prawda B. prawda C. faász

16. Polityka, ideologie, doktryny i programy polityczne.

UczeĔ:

7) przeprowadza krytyczną analizĊ programów i innych materiaáów wyborczych partii politycznych, ze wzglĊdu na zawartoĞü merytoryczną i formĊ przekazu.

Tak, gdyĪ Jarosáaw Kalinowski dwukrotnie przed 2005 rokiem byá wiceprezesem Rady Ministrów i ministrem kierującym dziaáem administracji obejmującym sprawy rolnictwa, a w rządzie Leszka Millera koordynowaá teĪ negocjacjami dotyczącymi czáonkostwa Polski w UE w obszarze rolnictwa.

1 pkt – podanie poprawnej odpowiedzi wraz z wyjaĞnieniem 0 pkt – inna odpowiedĨ lub brak odpowiedzi

15. Demokracja – zasady i procedury. UczeĔ:

5) wyjaĞnia, jak są przeprowadzane i jaką rolĊ odgrywają wybory we wspóáczesnej demokracji.

Zaprezentowana wizualizacja wskazuje, Īe wyniki są zróĪnicowane geograficznie, gdyĪ w województwach opolskim, lubuskim i pomorskim Bronisáaw Komorowski juĪ w pierwszym gáosowaniu uzyskaá ponad 50%, z kolei w województwie podkarpackim rezultat taki osiągnąá Jarosáaw KaczyĔski.

1 pkt – podanie poprawnego uzasadnienia 0 pkt – inna odpowiedĨ lub brak odpowiedzi pobrano z www.sqlmedia.pl

(6)

17. Systemy partyjne. UczeĔ:

4) opisuje podstawowe zasady ordynacji wiĊkszoĞciowej i proporcjonalnej w powiązaniu z systemem dwupartyjnym i wielopartyjnym.

5) wyjaĞnia znaczenie progu wyborczego dla

reprezentatywnoĞci wyborów i tworzenia rządzącej koalicji.

Nazwa – próg wyborczy [klauzula zaporowa, gilotyna wyborcza]

Cel – próg wyborczy stosowany jest po to, aby wyeliminowaü ugrupowania marginalne, które otrzymaáy najmniejszą liczbĊ gáosów, a co za tym idzie uniknąü rozdrobnienia politycznego w parlamencie i umoĪliwiü áatwiejsze zawiązywanie koalicji rządzącej.

2 pkt – podanie poprawnej nazwy i wyjaĞnienia 1 pkt – podanie poprawnej nazwy lub wyjaĞnienia 0 pkt – inna odpowiedĨ lub brak odpowiedzi

V. ZnajomoĞü podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej.

Obecnie:

- województwa nie są okrĊgami wyborczymi, - okrĊgi są jednomandatowe.

2 pkt – 1 pkt –

poprawnie podanie dwóch róĪnic poprawnie podanie jednej róĪnicy 0 pkt – inna odpowiedĨ lub brak odpowiedzi

19. Modele ustrojowe paĔstw demokratycznych. UczeĔ:

2) charakteryzuje krótko ustroje polityczne Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii, Wáoch i Rosji, na podstawie samodzielnie zebranych informacji.

A. Izba Lordów B. Izba Gmin C. monarcha pobrano z www.sqlmedia.pl

(7)

Strona 7 z 29 Schemat punktowania:

1 pkt – poprawne wskazanie trzech nazw 0 pkt – inna odpowiedĨ lub brak odpowiedzi

1) podaje cechy charakterystyczne róĪnych modeli

ustrojowych paĔstw demokratycznych; wyjaĞnia, jaki model funkcjonuje w Polsce;

2) charakteryzuje krótko ustroje polityczne Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii, Wáoch i Rosji, na podstawie samodzielnie zebranych informacji.

Nazwa paĔstwa: Wielka Brytania [Zjednoczone Królestwo (Wielkiej Brytanii i Irlandii Póánocnej)]

Typ ustroju: parlamentarny o typie gabinetowo-parlamentarnym [parlamentarny, westminsterski, gabinetowo-parlamentarny, parlamentarno-gabinetowy]

2 pkt – 1 pkt –

poprawne podanie dwóch nazw poprawne podanie jednej nazwy 0 pkt – inna odpowiedĨ lub brak odpowiedzi

Zadanie 16. (0–2) I. Wykorzystanie i tworzenie informacji V. ZnajomoĞü podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej.

26. Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej. UczeĔ:

1) przedstawia konstytucyjne procedury powoáywania i odwoáywania rządu, zmiany rządu i zmiany ministrów.

A. wiĊkszoĞü bezwzglĊdna B. wiĊkszoĞü bezwzglĊdna C. wiĊkszoĞü zwykáa Schemat punktowania:

2 pkt – 1 pkt –

trzy poprawne wskazania dwa poprawne wskazania

(8)

23. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. UczeĔ:

4) omawia postanowienia dotyczące rodzajów stanów nadzwyczajnych i warunków ich wprowadzania.

25. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. UczeĔ:

1) okreĞla gáówne kompetencje prezydenta w relacjach z parlamentem, rządem, wáadzą sądowniczą, a takĪe sposób sprawowania wáadzy w zakresie bezpieczeĔstwa paĔstwa i polityki zagranicznej.

B.

28. Samorząd terytorialny w Polsce. UczeĔ:

1) omawia formy demokracji przedstawicielskiej i bezpoĞredniej w samorządach terytorialnych; opisuje instytucjĊ referendum lokalnego.

III etap – 17. Gmina jako wspólnota mieszkaĔców. UczeĔ:

3) przedstawia sposób wybierania i dziaáania wáadz gminy, w tym podejmowania decyzji w sprawie budĪetu.

III etap – 18. Samorząd powiatowy i wojewódzki. UczeĔ:

1) przedstawia sposób wybierania samorządu powiatowego i wojewódzkiego oraz ich przykáadowe zadania.

A. Rada gminy B. Prezydent miasta C. Zarząd powiatu D. Sejmik województwa

2 pkt – 1 pkt –

poprawne podanie czterech nazw

poprawne podanie dwóch lub trzech nazw 0 pkt – inna odpowiedĨ lub brak odpowiedzi

26. Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej. UczeĔ:

3) rozpoznaje urzĊdy naleĪące do administracji rządowej;

okreĞla kompetencje i procedurĊpowoáywania wojewody;

4) wyjaĞnia, podając przykáady, czym zajmuje siĊ administracja zespolona i niezespolona.

(9)

Strona 9 z 29 Przykáad poprawnej odpowiedzi:

Opis B., gdyĪ Wojewódzki Konserwator Zabytków podlega wojewodzie, a wiĊc jest czĊĞcią administracji rządowej zespolonej [natomiast SáuĪba Celna i Generalna Dyrekcja Ochrony ĝrodowiska naleĪą do administracji rządowej niezespolonej, poniewaĪ podlegają odpowiednim ministrom].

1 pkt – poprawne wskazanie opisu i podanie wyjaĞnienia 0 pkt – inna odpowiedĨ lub brak odpowiedzi

29. Prawo. UczeĔ:

3) rozróĪnia Ĩródáa, z których wywodzą siĊ normy w róĪnych systemach prawnych (prawo: zwyczajowe, precedensowe, religijne, pozytywne).

A. prawo pozytywne [prawo stanowione]

B. prawo precedensowe [common law]

2 pkt – podanie dwóch poprawnych nazw 1 pkt – podanie jednej poprawnej nazwy 0 pkt – inna odpowiedĨ lub brak odpowiedzi

III etap – VI. Rozumienie zasad gospodarki rynkowej.

III etap – 29. PrzedsiĊbiorstwo i dziaáalnoĞü gospodarcza.

UczeĔ:

4) przedstawia gáówne prawa i obowiązki pracownika;

wyjaĞnia, czemu sáuĪą ubezpieczenia spoáeczne i zdrowotne.

x emerytalna, rentowa, wypadkowa – ubezpieczenie spoáeczne x zdrowotna – ubezpieczenie zdrowotne

1 pkt – cztery poprawne wskazania

(10)

III etap – VI. Rozumienie zasad gospodarki rynkowej.

III etap – 28. Gospodarka w skali paĔstwa. UczeĔ:

3) przedstawia gáówne rodzaje podatków w Polsce (PIT, VAT, CIT) i oblicza wysokoĞü podatku PIT na podstawie konkretnych danych.

Poz. 103 – 28087,13 Poz. 104 – 28087

Poz. 105 (107) – 4499,64 Poz. 114 – 2249,55 Poz. 118 – 2250 Poz. 120 – 0 Poz. 121 – 4

3 pkt – 2 pkt –

podanie poprawnych wyników we wszystkich wskazanych pozycjach formularza podanie poprawnych wyników w piĊciu wskazanych pozycjach formularza 1 pkt – podanie poprawnego wyniku w trzech wskazanych pozycjach formularza

34. Prawo administracyjne. UczeĔ:

1) odróĪnia akty administracyjne od innego rodzaju dokumentów; rozpoznaje, kiedy akt administracyjny jest waĪny.

- uzasadnienie decyzji

- pouczenie o moĪliwoĞci i trybie odwoáania - pieczĊü i podpis osoby wydającej decyzjĊ Schemat punktowania:

3 pkt – poprawne podanie trzech elementów 2 pkt – poprawne podanie dwóch elementów 1 pkt – poprawne podanie jednego elementu 0 pkt – inna odpowiedĨ lub brak odpowiedzi

29. Prawo. UczeĔ:

2) rozpoznaje rodzaje prawa (miĊdzynarodowe, krajowe, miejscowe; prywatne, publiczne; materialne, formalne;

cywilne, karne, administracyjne).

30. System prawny Rzeczypospolitej Polskiej. UczeĔ:

3) wskazuje gaáĊzie prawa i kodeksy, w których szukaü naleĪy odpowiednich przepisów.

(11)

Strona 11 z 29 Poprawna odpowiedĨ:

A. Kodeks karny

B. Kodeks karny wykonawczy C. Kodeks cywilny

D. Kodeks postĊpowania administracyjnego Schemat punktowania:

2 pkt – 1 pkt –

cztery poprawne wskazania dwa lub trzy poprawne wskazania 0 pkt – inna odpowiedĨ lub brak odpowiedzi

33. Prawo karne. UczeĔ:

1) stosuje w analizie przypadku podstawowe pojĊcia i zasady prawa karnego (odpowiedzialnoĞü karna,

przestĊpstwo a wykroczenie, zbrodnia i wystĊpek, zasada domniemania niewinnoĞci).

A. wykroczenie B. wystĊpek C. zbrodnia D. wykroczenie

2 pkt – 1 pkt –

cztery poprawne wskazania dwa lub trzy poprawne wskazania 0 pkt – inna odpowiedĨ lub brak odpowiedzi

IV etap P – VI. ZnajomoĞü praw czáowieka i sposobów ich ochrony.

38. ĝwiatowy i europejski system ochrony praw czáowieka.

UczeĔ:

5) analizuje z punktu widzenia miĊdzynarodowych standardów praw czáowieka przypadki naruszania praw i wolnoĞci w róĪnych paĔstwach.

A. Turkmenistan, 2 B. Iran, 3

C. Syria, 5

3 pkt – poprawne wypeánienie trzech wierszy tabeli 2 pkt – poprawne wypeánienie dwóch wierszy tabeli 1 pkt – poprawne wypeánienie jednego wiersza tabeli 0 pkt – inna odpowiedĨ lub brak odpowiedzi

(12)

Etap IVP – VI. ZnajomoĞü praw czáowieka i sposobów ich ochrony.

36. Prawa czáowieka. UczeĔ:

3) rozróĪnia prawa i wolnoĞci osobiste, polityczne oraz ekonomiczne, spoáeczne i kulturalne; wskazuje, do której generacji naleĪąposzczególne prawa.

Etap IVP – 5. Prawa czáowieka. UczeĔ:

2) wymienia podstawowe prawa i wolnoĞci czáowieka;

wyjaĞnia, co oznacza, Īe są one powszechne, przyrodzone i niezbywalne.

A. wolnoĞü zrzeszania siĊ B. prawo do Īycia

C. wolnoĞü sáowa Schemat punktowania:

VI. Dostrzeganie wspóázaleĪnoĞci we wspóáczesnym Ğwiecie.

1) omawia genezĊ i przebieg integracji europejskiej (cele, gáówne dokumenty i instytucje, politycy, fazy integracji);

4) wyjaĞnia, jak tworzone jest prawo unijne, oraz wymienia najwaĪniejsze postanowienia traktatów obowiązujących w Unii Europejskiej.

D.

1) omawia genezĊ i przebieg integracji europejskiej (cele, gáówne dokumenty i instytucje, politycy, fazy integracji);

4) wyjaĞnia, jak tworzone jest prawo unijne, oraz wymienia najwaĪniejsze postanowienia traktatów obowiązujących w Unii Europejskiej.

- Traktat lizboĔski zniósá strukturĊ opartą na trzech filarach.

- Po wejĞciu w Īycie traktatu lizboĔskiego przestaáa istnieü Wspólnota Europejska.

(13)

Strona 13 z 29 Schemat punktowania:

2 pkt – poprawne podanie dwóch zmian 1 pkt – poprawne podanie jednej zmiany 0 pkt – inna odpowiedĨ lub brak odpowiedzi

41. Globalizacja wspóáczesnego Ğwiata. UczeĔ:

1) przedstawia wieloaspektowy charakter procesów globalizacji (polityka, gospodarka, kultura, komunikacja, ekologia);

2) ocenia rolĊwybranych paĔstw oraz instytucji o zasiĊgu globalnym (organizacji, korporacji, mediów) w procesach globalizacyjnych.

A. (0–1)

globalizacja

0 pkt – inna odpowiedĨ lub brak odpowiedzi B. (0–1)

Przykáadowe poprawne odpowiedzi:

- G20

- globalne konferencje klimatyczne, ludnoĞciowe Schemat punktowania:

42. Systemy bezpieczeĔstwa i wspóápracy. UczeĔ:

2) opisuje cele i metody dziaáania ONZ oraz kompetencje jej organów (Zgromadzenie Ogólne, Rada BezpieczeĔstwa, Sekretarz Generalny, MiĊdzynarodowy Trybunaá

SprawiedliwoĞci, Rada Gospodarcza i Spoáeczna).

A. prawda B. faász C. prawda

(14)

Strona 14 z 29 Temat 1.

Struktura klasowo-warstwowa wspóáczesnego spoáeczeĔstwa polskiego – powód do obaw czy naturalna konsekwencja rozwoju gospodarczego? OceĔ problem, uwzglĊdniając zaáoĪenia myĞli liberalnej i socjaldemokratycznej.

4. Struktura spoáeczna. UczeĔ:

1) opisuje strukturĊ klasowo-warstwową polskiego spoáeczeĔstwa i swojej spoáecznoĞci lokalnej;

3) podaje przykáady i wyjaĞnia uwarunkowania pionowej i poziomej ruchliwoĞci spoáecznej;

4) opisuje mechanizm i skutki spoáecznego wykluczenia oraz sposoby przeciwdziaáania temu zjawisku;

5) charakteryzuje wybrane problemy Īycia spoáecznego w Polsce (w tym sytuacjĊ máodych ludzi); rozwaĪa moĪliwoĞci ich

rozwiązania.

5. Zmiana spoáeczna. UczeĔ:

3) analizuje sposoby adaptacji do zmiany spoáecznej na podstawie wáasnych obserwacji i tekstów kultury.

9. Wspóáczesne spory Ğwiatopoglądowe. UczeĔ:

5) rozpatruje racje stron innych aktualnych sporów

Ğwiatopoglądowych i formuáuje swoje stanowisko w danej sprawie.

16. Polityka, ideologie, doktryny i programy polityczne. UczeĔ:

3) analizuje wybrane konflikty wartoĞci i interesów ujawniające siĊw debacie publicznej w Polsce;

4) opisuje przebieg debaty publicznej na wybrany temat, korzystając z róĪnych Ĩródeá informacji; ocenia jakoĞü argumentacji jej stron, formuáuje wáasne stanowisko;

6) charakteryzuje najwaĪniejsze wspóáczesne doktryny polityczne (chrzeĞcijaĔska demokracja, konserwatyzm, liberalizm,

nacjonalizm, socjaldemokracja, socjalizm).

22. Wspóáczesna demokracja w Polsce i na Ğwiecie – problemy i zagroĪenia. UczeĔ:

1) rozwaĪa problemy polityki bezpieczeĔstwa socjalnego.

37. Ochrona praw czáowieka w Polsce. UczeĔ:

2) rozwaĪa dylematy związane z prawami socjalnymi i sposobem ich realizacji przez paĔstwo.

Przykáadowa odpowiedĨ (12 pkt):

Chciaáabym rozwaĪyü kwestiĊ struktury klasowo-warstwowej wspóáczesnego spoáeczeĔstwa polskiego i dokonaü jej oceny. Czy jest ona powodem do obaw i stanowi zagroĪenie dla paĔstwa, czy jest wyáącznie konsekwencją jego rozwoju gospodarczego?

Na początek naleĪaáoby zdefiniowaü, czym jest struktura spoáeczna. OtóĪ, najproĞciej mówiąc, jest to zbiór elementów, z którego zbudowane jest spoáeczeĔstwo oraz zaleĪnoĞci wystĊpujące miĊdzy nimi. Zgodnie z taką definicją za elementy struktury spoáecznej moĪemy uwaĪaü m. in.:

kategorie spoáeczne oraz klasy spoáeczne i warstwy spoáeczne. Tym ostatnim zamierzam poĞwiĊciü wiĊcej uwagi.

Klasa spoáeczna to kategoria wyodrĊbniona ze wzglĊdu na status spoáeczny lub poáoĪenie majątkowe. Wedáug Karola Marksa o przynaleĪnoĞci do klasy spoáecznej decydują pobrano z www.sqlmedia.pl

(15)

Strona 15 z 29

trzy czynniki: stosunek do Ğrodków produkcji, wielkoĞü i Ĩródáo dochodów oraz rola i miejsce w spoáecznym podziale pracy. Z uwagi na dochody mówi siĊ o klasie wyĪszej – nielicznej, bardzo zamoĪnej, klasie Ğredniej – Īyjącej w miarĊ dostatnio, a takĪe klasie niĪszej – ubogiej, wymagającej wsparcia. Warto podkreĞliü, Īe ten ostatni podziaá w wiĊkszym stopniu odnosi siĊ do tzw. struktury gradacyjnej, okreĞlanej teĪ mianem stratyfikacji spoáecznej o charakterze záoĪonym, a zatem uwarstwienia spoáecznego. Warstwa spoáeczna, okreĞlona w socjologii przez Maxa Webera, to kategoria spoáeczna wyodrĊbniona w spoáeczeĔstwie ze wzglĊdu na prestiĪ spoáeczny, dochód oraz wyksztaácenie, które wpáywają na styl Īycia. Niekiedy ciĊĪko jest odróĪniü klasĊ i warstwĊ spoáeczną, gdyĪ jeĞli pewna kategoria spoáeczna wyróĪnia siĊ od drugiej pozycją spoáeczną i statusem majątkowym, to zazwyczaj róĪni siĊ takĪe stylem Īycia i poziomem wyksztaácenia.

Postaram siĊ dokonaü charakterystyki wspóáczesnej struktury klasowej w Polsce.

Ze wzglĊdu na Ĩródáo dochodów moĪna mówiü o klasie robotników, rolników, prywatnych przedsiĊbiorców oraz inteligencji (ludzie czerpiący dochody z pracy umysáowej).

Do klasy wyĪszej naleĪą gáównie przedsiĊbiorcy zatrudniający wielu pracowników, najwyĪsza kadra zarządzająca oraz niektórzy ludzie o wyjątkowych kwalifikacjach. Istotne jest, Īe są to osoby majĊtne, które w zasadzie mogáyby Īyü ze zgromadzonego kapitaáu.

Do klasy Ğredniej naleĪą wáaĞciciele maáych firm, przedstawiciele wolnych zawodów (lekarze, pracownicy, znani dziennikarze i artyĞci), czĊĞü wyĪszych urzĊdników, wysoko wykwalifikowani robotnicy. Klasa Ğrednia nie jest jednak jednorodna. Tak zwana wyĪsza klasa Ğrednia jest na tyle zamoĪna, Īe prowadzi styl Īycia zbliĪony do klasy wyĪszej. Ich zgromadzone oszczĊdnoĞci, np. w bankach, nieruchomoĞciach, są na tyle duĪe, Īe utrata pracy nie oznacza dla nich utraty wszelkich Ğrodków do Īycia. Natomiast przedstawiciele niĪszej klasy Ğredniej to zazwyczaj osoby, które trafiáy do niej z awansu spoáecznego (z klasy niĪszej) i mogą áatwo utraciü swój status. CzĊsto przyjmuje siĊ, Īe kiedy klasa Ğrednia dominuje liczebnie i politycznie w demokratycznym spoáeczeĔstwie, jest to sytuacja bliska ideaáu. Do klasy niĪszej naleĪy duĪa czĊĞü rolników, prowadzących niewielkie gospodarstwa oraz pracownicy najemni wykonujący nisko páatne prace. ĩyją skromnie, z trudem „wiąĪąc koniec z koĔcem”. Czasami osobno wspomina siĊ o osobach Īyjących na marginesie spoáeczeĔstwa, na przykáad bezdomnych czy alkoholikach. Ich status spoáeczny i poáoĪenie majątkowe są na tyle záe, Īe czasem zaliczani są do tzw. podklasy.

Na ksztaátowanie siĊ struktury klasowo-warstwowej spoáeczeĔstwa polskiego wpáyw miaáy przede wszystkim przemiany gospodarcze, jakie zachodziáy w paĔstwie w wyniku erozji i nastĊpnie likwidacji rządów komunistycznych (od koĔca lat 80. XX wieku). Wprowadzono kapitalizm, otwarto granice kraju i zaczĊto tworzyü wolny rynek. ZwiĊkszyá siĊ dostĊp ludzi do wyksztaácenia i zwiĊkszyáy siĊ ich moĪliwoĞci. Wraz z tym faktem zaczĊáo siĊ pojawiaü zauwaĪalne zróĪnicowanie majątkowe oraz trwaáe bezrobocie. Od początku lat 90.

postĊpowaá wzrost liczby ludzi pracujących umysáowo (inteligencji), prywatnych przedsiĊbiorców, ludzi pracujących w usáugach. Zmalaáa natomiast liczba osób zatrudnionych w rolnictwie i przemyĞle (zmniejszyáa siĊ rola klasy robotniczej i cháopskiej).

Pojawiáy siĊ takĪe nowe, niewystĊpujące w okresie PRL-u, kategorie spoáeczno-zawodowe.

Wzrosáo znaczenie kategorii związanych z rozwojem technologii informatycznych.

Wspóáczesne spoáeczeĔstwo polskie w swej strukturze klasowo-warstwowej upodobniáo siĊ – w pewnym stopniu – do spoáeczeĔstw zachodnich. W dalszym ciągu istnieją klasy robotnicza i cháopska oraz inteligencja, jednak – podobnie jak na Zachodzie – gáówną rolĊ odgrywa przedstawiony przeze mnie powyĪej podziaá na klasy: wyĪszą, Ğrednią, niĪszą oraz podklasĊ.

Mówi siĊ, Īe spoáeczeĔstwo polskie jest egalitarne, o niewielkim rozwarstwieniu.

Raport Organizacji Wspóápracy Gospodarczej i Rozwoju pt. ,,Growing Unequal?” podaje jednak sprzeczne z tym poglądem informacje. Grupa najbogatszych w Polsce zarabia aĪ 13,5 razy wiĊcej od grupy najbiedniejszych. Jest to najwyĪszy wskaĨnik rozwarstwienia w caáej pobrano z www.sqlmedia.pl

(16)

Strona 16 z 29

Europie. WiĊksze rozwarstwienie spoáeczne wedáug tego Ĩródáa wystĊpuje tylko w krajach takich, jak: Meksyk, Turcja czy USA. Pomimo podobieĔstwa sytuacji gospodarczej Polski do sytuacji innych krajów Europy ĝrodkowej, widaü duĪą róĪnicĊ w poziomie rozwarstwienia.

Czy naleĪy ją uwaĪaü za niepokojącą? Rozwarstwienie spoáeczne zdaje siĊ byü coraz bardziej powszechnym zjawiskiem, ale ciĊĪko o porównania, gdyĪ gospodarka polska rozwija siĊ bardzo dynamicznie. RóĪnice w dochodach poszczególnych kategorii z pewnoĞcią są spowodowane wolniejszym bogaceniem siĊ klasy niĪszej w stosunku do klasy wyĪszej, szczególnie, kiedy za przedstawicieli klasy niĪszej uwaĪa siĊ takĪe rolników, posiadających wáasne samowystarczalne gospodarstwa. Klasom wyĪszym áatwiej jest siĊ bogaciü poprzez nowe inwestycje i prace w branĪach, w których nietrudno o dobre zarobki. W mojej opinii, wspóáczesna struktura klasowo-warstwowa jest konsekwencją rozwoju gospodarczego paĔstwa, nie jest to juĪ jednak naturalna konsekwencja i moĪe stanowiü rzeczywiste zagroĪenie dla spoáeczeĔstwa polskiego.

Doktryna socjaldemokratyczna, z którą siĊ utoĪsamiam, kreuje wizjĊ spoáeczeĔstwa, gdzie panowaáaby sprawiedliwoĞü spoáeczna, pojmowana jako sprawiedliwy podziaá dóbr, oraz równoĞü spoáeczna, interpretowana jako nie tylko równoĞü wobec prawa, ale i równoĞü szans. Metodą na redukcjĊ nierównoĞci, wedáug socjaldemokratów, są wiĊc stopniowe reformy. PodjĊcie takich kroków, jak progresywne podatki, pasywna polityka paĔstwa wobec bezrobocia, ale takĪe walka z nim, okreĞlana jako polityka aktywna, oferowanie wczeĞniejszych emerytur i ĞwiadczeĔ socjalnych, moĪe znacznie zmniejszyü nierównoĞci spoáeczne. PaĔstwo dla socjaldemokratów powinno byü paĔstwem opiekuĔczym, powinno realizowaü zasady sprawiedliwoĞci spoáecznej i redukowaü nierównoĞci poprzez zapewnienie obywatelom pracy, edukacji oraz opieki zdrowotnej. Ma prawo ingerencji w gospodarkĊ i powinno dokonywaü redystrybucji dóbr w trosce o sytuacjĊ najbiedniejszych kategorii spoáecznych.

UwaĪam, iĪ liberalna wizja gospodarki nie gwarantuje równoĞci, wrĊcz pogáĊbia nierównoĞci spoáeczne, gdyĪ liberalna równoĞü wobec prawa nie jest wystarczająca, aby wszystkie jednostki radziáy sobie w spoáeczeĔstwie. Ponadto, liberalizm zakáada sprzeciw wobec interwencjonizmu paĔstwowego – paĔstwo miaáoby jak najmniej ingerowaü w gospodarkĊ, gdyĪ jego ingerencja ma hamowaü rozwój gospodarczy i ograniczaü wolnoĞü jednostki. Zwolennicy doktryny liberalnej interpretowaliby zaistniaáy poziom rozwarstwienia spoáecznego w Polsce jako naturalną i niestanowiącą zagroĪenia konsekwencjĊ rozwoju gospodarczego, bagatelizując istotĊ tego zjawiska.

Wedáug mnie, jednak, to wáaĞnie paĔstwo jest w stanie zniwelowaü negatywne skutki rozwarstwienia spoáecznego i powinno ograniczyü nierównoĞü spoáeczną, która zgodnie z raportem OECD, osiągnĊáa wynik znacznie powyĪej Ğredniej i zaczyna stanowiü zagroĪenie dla spoáeczeĔstwa polskiego. Liberaáowie z pewnoĞcią ostatecznie zignorowaliby ten problem.

Ja i zapewne zwolennicy socjaldemokracji jesteĞmy zdania, iĪ jest on powodem do obaw i Īe powinny zostaü podjĊte kroki w celu jego rozwiązania.

Wysoki poziom rozwarstwienia spoáecznego w Polsce jest niepokojącym zjawiskiem i mam nadziejĊ, Īe fakt jego dowiedzenia stanie siĊ motorem do zmian w polskiej gospodarce i zaowocuje forsownymi dziaáaniami ku jego zmniejszeniu.

Po- ziom

III

WARTOĝû MERYTORYCZNA (12 PKT) Zdający:

x przedstawiá w peáni wszystkie istotne aspekty zagadnienia, tj.:

- omówiá ksztaát obecnej struktury klasowo- -warstwowej spoáeczeĔstwa polskiego,

POPRAWNOĝû MERYTORYCZNA

Zdający nie popeániá Īadnego báĊdu merytorycznego.

SELEKCJA INFORMACJI

Zdający przeprowadziá pobrano z www.sqlmedia.pl

(17)

Strona 17 z 29 - wskazaá zmiany w strukturze klasowo-

-warstwowej Polski po 1989 roku (np. wzrost i spadek liczebnoĞci wybranych kategorii spoáeczno-zawodowych),

- wskazaá przyczyny wzrostu nierównoĞci spoáecznych,

- wyjaĞniá, w jaki sposób rozwarstwienie spoáeczne wpáywa na funkcjonowanie spoáeczeĔstwa,

- omówiá wpáyw polityki ekonomicznej paĔstwa na ksztaát struktury spoáecznej i nierównoĞci w strukturze klasowo- -warstwowej spoáeczeĔstwa, w tym podaá przykáady dziaáaĔ socjalnych paĔstwa, - ukazaá potencjalne skutki tego zjawiska, np.:

alienacja czĊĞci spoáeczeĔstwa, narastanie napiĊü i konfliktów spoáecznych na tle majątkowym;

x wykorzystaá znajomoĞü doktryny liberalizmu i socjaldemokracji do oceny ksztaátu obecnej struktury spoáecznej spoáeczeĔstwa polskiego, np. oceniá przez ich pryzmat strukturĊ klasową spoáeczeĔstwa polskiego;

x wykorzystaá znajomoĞü i rozumienie zaáoĪeĔ ekonomicznych i socjalnych doktryny liberalizmu i socjaldemokracji do

przedstawienia wad i zalet polityki paĔstwa w odniesieniu do postĊpującego

rozwarstwienia spoáecznego, np. zwróciá uwagĊ na poglądy obu doktryn na koszty prowadzenia polityk socjalnych, zjawisko pasywnoĞci ekonomicznej niektórych grup spoáecznych, powstawanie patologii

spoáecznych w sytuacji biedy niektórych grup spoáecznych, poczucie sprawiedliwoĞci spoáecznej;

x prawidáowo uĪywaá pojĊü związanych z tematem, np.: spoáeczeĔstwo, nierównoĞci spoáeczne, struktura klasowo-warstwowa, klasa spoáeczna, warstwa spoáeczna, skala nierównoĞci spoáecznych, atomizacja spoáeczeĔstwa, status materialny, status spoáeczny;

x przedstawiá skutki spoáeczne rozwarstwienia spoáecznego i dokonaá ich oceny, formuáując wáasne zdanie.

poprawną selekcjĊ

i hierarchizacjĊ informacji (nie zamieĞciá w pracy fragmentów niezwiązanych

z tematem).

JĉZYK, STYL I KOMPOZYCJA

Zdający zaprezentowaá wywód w peáni spójny, harmonijny i logiczny.

(18)

Strona 18 z 29 Po-

ziom II

WARTOĝû MERYTORYCZNA (8 PKT) Zdający:

x przedstawiá w peáni wiĊkszoĞü istotnych aspektów zagadnienia lub pominąá tylko jeden z istotnych aspektów,

x wykorzystaá znajomoĞü i rozumienie wybranych aspektów zagadnienia do jego opisu, bez uwzglĊdniania w wystarczającym stopniu róĪnych kontekstów

interpretacyjnych,

x wykazaá siĊ znajomoĞcią wybranych pojĊü związanych z zagadnieniem.

Zdający popeániá jeden lub dwa báĊdy merytoryczne.

SELEKCJA INFORMACJI

Zdający przeprowadziá niekonsekwentną selekcjĊ informacji i ich hierarchizacjĊ (umieĞciá w pracy nieliczne fragmenty niezwiązane z tematem).

Zdający zaprezentowaá wywód nie w peáni uporządkowany.

Po- ziom

I

x zasygnalizowaá istotne aspekty zagadnienia lub pominąá wiĊcej niĪ jeden istotny aspekt, x wykorzystaá w niewystarczającym stopniu

znajomoĞü i rozumienie wybranych aspektów zagadnienia do jego opisu, bez ukazywania róĪnych kontekstów interpretacyjnych, x wykazaá siĊ znajomoĞcią jedynie nielicznych

pojĊü związanych z zagadnieniem.

Zdający popeániá trzy lub cztery báĊdy merytoryczne.

SELEKCJA INFORMACJI Zdający przeprowadziá w niewystarczającym stopniu selekcjĊ informacji i ich hierarchizacjĊ (napisaá pracĊ, której znaczną czĊĞü stanowią fragmenty niezwiązane z tematem).

Zdający zaprezentowaá wywód w sposób chaotyczny

i nielogiczny.

(0 PKT)

TreĞü pracy wskazuje, Īe zdający nie zrozumiaá tematu.

Zdający popeániá co najmniej piĊü báĊdów merytorycznych.

Ponad poáowĊ pracy stanowią fragmenty niezwiązane z tematem. Wywód jest niekomunikatywny.

Temat 2.

Sejm i Senat w Polsce. Porównaj pozycjĊ ustrojową obu izb parlamentu, odwoáując siĊ do ich konstytucyjnych kompetencji.

IV. ZnajomoĞüzasad i procedur demokracji.

1) podaje cechy charakterystyczne róĪnych modeli ustrojowych paĔstw demokratycznych; wyjaĞnia, jaki model funkcjonuje w Polsce;

3) przedstawia zasady odpowiedzialnoĞci konstytucyjnej i politycznej; wskazuje, kto im podlega.

20. Wáadza ustawodawcza w paĔstwie demokratycznym. UczeĔ:

1) wymienia i ilustruje przykáadami funkcje wáadzy pobrano z www.sqlmedia.pl

(19)

Strona 19 z 29 VI. Dostrzeganie

wspóázaleĪnoĞci we wspóáczesnym Ğwiecie.

ustawodawczej;

5) przedstawia procedurĊtworzenia prawa przez parlament;

6) opisuje mechanizm tworzenia koalicji rządowej; wyjaĞnia rolĊ opozycji w pracy parlamentu.

23. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. UczeĔ:

1) przedstawia konstytucyjne zasady ustroju paĔstwa;

5) przedstawia procedurĊzmiany Konstytucji.

24. Parlament Rzeczypospolitej Polskiej. UczeĔ:

1) wymienia kompetencje Sejmu i Senatu w paĔstwie

i przedstawia znaczenie obu izb oraz Zgromadzenia Narodowego w systemie wáadz Rzeczypospolitej Polskiej;

2) okreĞla sytuacje, w jakich moĪe dojĞü do skrócenia kadencji Sejmu;

3) podaje przykáady stosowania w procedurze legislacyjnej polskiego parlamentu wiĊkszoĞci zwykáej, bezwzglĊdnej i kwalifikowanej;

4) wyjaĞnia szczególny charakter procedury uchwalania ustawy budĪetowej.

W paĔstwie demokratycznym najwyĪszą i niepodzielną wáadzĊ sprawuje naród, który jako suweren wybiera swoich przedstawicieli do wáadzy ustawodawczej, czyli parlamentu.

W zaleĪnoĞci od tradycji historycznych w paĔstwach demokratycznych funkcjonują parlamenty jedno- lub dwuizbowe. Rolą parlamentu, jako ciaáa przedstawicielskiego, jest stanowienie prawa. Parlament w Polsce jest organem dwuizbowym (tzw. bikameralizm), co wynika tak z tradycji historycznej, jak i rozwiązania przyjĊtego podczas obrad Okrągáego Stoáu w 1989 roku orz przepisów obowiązującej Konstytucji. Polski parlament skáada siĊ z Sejmu oraz Senatu. Zgodnie z Konstytucją sprawują one wáadzĊ ustawodawczą. Wedáug tradycji Sejm jest odpowiednikiem izby niĪszej parlamentu, a Senat – izby wyĪszej. Jednak te okreĞlenia nie odpowiadają faktycznemu umocowaniu prawnemu obu izb, gdyĪ przepisy ustawy zasadniczej wyraĨnie wskazują na silniejszą pozycjĊ Sejmu w porównaniu do pozycji Senatu. To zagadnienie bĊdzie przedmiotem moich rozwaĪaĔ.

Sejm skáada siĊ z 460 posáów. Senat jest organem ustawodawczym skáadającym siĊ ze 100 senatorów. Polska Konstytucja wyraĨnie okreĞla kompetencje poszczególnych izb parlamentu. Funkcje Sejmu dzielą siĊ na ustawodawczą, ustrojodawczą, kontrolną oraz kreacyjną. Senatowi przysáuguje funkcja ustawodawcza, ustrojodawcza oraz kreacyjna.

Funkcja ustawodawcza jest podstawową kompetencją Sejmu. Polega ona na uchwalaniu ustaw. Ustawy dają podstawĊ do tworzenia aktów prawnych niĪszej rangi – rozporządzeĔ. Sejm moĪe równieĪ upowaĪniü prezydenta do ratyfikowania i wypowiadania niektórych umów miĊdzynarodowych, w tym takĪe takich, które skutkują implementowaniem do polskiego systemu prawnego przepisów prawa, np. przyjĊtych w UE. W zakresie funkcji ustawodawczej Senat jest uprawniony do przyjĊcia ustawy uchwalonej przez izbĊ niĪszą bez zmian, do wprowadzenia poprawek bądĨ jej odrzucenia. Uchwaáa izby wyĪszej moĪe jednak zostaü odrzucona w gáosowaniu przez Sejm. W tym przypadku musi jednak zostaü wypeániony wymóg bezwzglĊdnej wiĊkszoĞci gáosów przy zachowaniu kworum.

Funkcja ustrojodawcza uprawnia Sejm do zmiany ustroju politycznego, gospodarczego i spoáecznego, a zachodzi to w procesie zmiany Konstytucji. Procedura ta moĪe byü zainicjowana zarówno przez Sejm, Senat lub Prezydenta RP. W przypadku zmiany rozdziaáów I, II lub XII moĪe zostaü zarządzone referendum. Po uchwaleniu ustawy pobrano z www.sqlmedia.pl

(20)

Strona 20 z 29 W tym zakresie Senat jest równoprawny z Sejmem.

Funkcja kreacyjna Sejmu obejmuje wielorakie kompetencje. NaleĪą do nich powoáywanie lub odwoáywanie Rady Ministrów, wyraĪanie wotum nieufnoĞci wobec Rady Ministrów i poszczególnych ministrów, wybór czáonków Trybunaáu Konstytucyjnego i Trybunaáu Stanu, powoáywanie na wniosek prezydenta Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Zgodnie z Konstytucją najwaĪniejsze funkcje w paĔstwie związane bezpoĞrednio z administrowaniem i kontrolą prawa i polityków są zarezerwowane wyáącznie dla Sejmu, który powoáując np. premiera nie musi nawet zasiĊgaü opinii Senatu. Pozostaáe kompetencje izb parlamentu zawierające siĊ w funkcji kreacyjnej są podobne. I tak, w powoáywaniu czáonków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji uczestniczy kaĪda z Izb, z czego dwoje z piĊciu czáonków wybieranych jest przez Sejm, a jeden przez Senat. Podobnie jest z powoáywaniem czáonków Krajowej Rady Sądownictwa – czterech czáonków wybiera Sejm, a dwóch – Senat;

Rady Polityki PieniĊĪnej – obie izby po trzech czáonków. Z kolei Sejm za zgodą Senatu powoáuje Prezesa NajwyĪszej Izby Kontroli, Prezesa Instytutu PamiĊci Narodowej, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka oraz Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych. Podsumowując ocenĊ zadaĔ obu izb w kreowaniu najwaĪniejszych funkcji w paĔstwie, naleĪy podkreĞliü, Īe zdecydowanie wiĊkszą rolĊ odgrywa Sejm.

Funkcja kontrolna oznacza kompetencje, które przysáugują w zasadzie tylko Sejmowi.

W jej ramach legislatywa kontroluje rząd i niektóre organy paĔstwa. Izba pierwsza parlamentu moĪe powoáywaü komisje Ğledcze, kontrolowaü realizacjĊ budĪetu i uchwalaü absolutorium, posiada prawo do wydawania (sporządzania) dezyderatów i opinii, Īądania informacji od organów wáadzy i instytucji paĔstwowych, moĪe równieĪ wykorzystywaü procedurĊ interpelacji i zapytaĔ. W skrajnych przypadkach Sejm ma prawo do pociągniĊcia do odpowiedzialnoĞci konstytucyjnej osób sprawujących najwyĪsze funkcje w paĔstwie.

Polega to na postawieniu przed Trybunaáem Stanu najwyĪszych urzĊdników paĔstwowych, w przypadku gdy naruszają oni KonstytucjĊ bądĨ ustawy. Wotum zaufania oraz wotum nieufnoĞci wobec caáego rządu, jak i poszczególnych ministrów równieĪ naleĪą do instrumentów wykorzystywanych przez Sejm w ramach funkcji kontrolnej. Udziaá senatorów w ewentualnej procedurze pociągniĊcia do odpowiedzialnoĞci konstytucyjnej Prezydenta RP nie zmienia faktu, Īe izba druga jest pozbawiona realnych instrumentów związanych z peánieniem funkcji kontrolnej.

Oprócz kompetencji Sejmu wchodzących w ramy poszczególnych funkcji, istnieją równieĪ inne prawa przysáugujące izbie pierwszej. Sejm moĪe decydowaü o stanie wojny i pokoju, ma prawo uchyliü bezwzglĊdną wiĊkszoĞcią gáosów rozporządzenie prezydenta o wprowadzeniu stanu wojennego. Izba niĪsza wyraĪa równieĪ zgodĊ na przedáuĪenie stanu wyjątkowego oraz stanu klĊski Īywioáowej. Sejmowi podlega takĪe NajwyĪsza Izba Kontroli.

O wyĪszej randze Sejmu Ğwiadczy wreszcie fakt, Īe to marszaáek tej izby zastĊpuje Prezydenta RP w razie jego niezdolnoĞci do sprawowania urzĊdu.

Kadencja Sejmu i Senatu trwa cztery lata. Istnieje specjalna procedura jej skrócenia.

MoĪe siĊ tak zdarzyü w trzech wypadkach, a mianowicie na drodze uchwaáy Sejmu wiĊkszoĞcią 2/3 gáosów, moĪe równieĪ zostaü skrócona przez Prezydenta RP w razie nieuchwalenia przez Sejm wotum zaufania dla Rady Ministrów oraz nieuchwalenia ustawy budĪetowej w ciągu czterech miesiĊcy od dnia przedstawienia jej Sejmowi. W przypadku skrócenia kadencji izby niĪszej, nastĊpuje równieĪ skrócenie kadencji Senatu.

Porównując wymienione przeze mnie kompetencje obu izb parlamentu, widaü wyraĨnie, Īe rola izby niĪszej jest wiĊksza niĪ wyĪszej. Okres, w którym Senat byá organem waĪniejszym, przeszedá juĪ do historii. Tradycyjnie bowiem izby wyĪsze reprezentowaáy interesy grup uprzywilejowanych, zaĞ izby niĪsze byáy związane z interesami grup uzyskujących prawa wyborcze w XIX wieku. Funkcjonujące obecnie w Polsce rozwiązania pobrano z www.sqlmedia.pl

(21)

Strona 21 z 29

ustrojowe dają przewagĊ izbie pochodzącej z wyborów przeprowadzanych wedáug ordynacji proporcjonalnej (Sejm) w stosunku do tej wybieranej wedáug ordynacji wiĊkszoĞciowej (Senat). W zamierzeniu miaáo to spowodowaü, Īe bardziej upolityczniony Sejm bĊdzie w pewnym sensie hamowany przez Senat, w którym powinny zasiąĞü osoby o wiĊkszym doĞwiadczeniu i niekoniecznie aktywne politycznie (izba refleksji). Praktyka ostatniego üwierüwiecza pokazaáa jednak, Īe ten scenariusz nie sprawdziá siĊ, a aktualny skáad Senatu jeszcze dobitniej podkreĞla polaryzacjĊ polskiej sceny politycznej. Efektem tego jest powracające pytanie, czy izba wyĪsza jest w Polsce potrzebna.

Po- ziom

III

- scharakteryzowaá i porównaá gáówne uprawnienia Sejmu i Senatu w zakresie funkcji ustrojodawczej, ustawodawczej, kreacyjnej i kontrolnej,

- wykazaá, Īe pozycja Sejmu jest wyĪsza (waĪniejsza) poprzez to, Īe:

Ɠ tylko Sejm moĪe skróciü swoją kadencjĊ (automatycznie skracana jest wtedy kadencja Senatu),

Ɠ prawo inicjatywy ustawodawczej przysáuguje juĪ 15 posáom, ale Senatowi jako izbie,

Ɠ tylko Sejm uczestniczy w powoáywaniu i odwoáywaniu Rady Ministrów oraz sprawuje kontrolĊ nad jej dziaáalnoĞcią,

Ɠ tylko Sejm uchwala ustawy (Senat jedynie moĪe zgáaszaü poprawki lub proponowaü odrzucenie w caáoĞci ustawy),

Ɠ tylko Sejm rozpatruje tzw. weto Prezydenta RP do ustawy,

Ɠ Sejm moĪe powoáaü komisjĊ Ğledczą, Ɠ Marszaáek Sejmu zastĊpuje Prezydenta Rzeczypospolitej w razie, kiedy ten nie moĪe sprawowaü swojego urzĊdu, zarządza wybory Prezydenta RP oraz przewodniczy obradom Zgromadzenia Narodowego,

Ɠ Sejm decyduje o stanie wojny (i stanach nadzwyczajnych),

Ɠ referendum moĪe zarządziü Sejm (Senat tylko siĊ zgadza na ewentualny wniosek Prezydenta RP),

Ɠ Sejm wybiera czterech (Senat dwóch) czáonków KRS,

Ɠ tylko Sejm (Senat nie) wybiera czáonków TK i TS, uczestniczy w powoáaniu prezesa NBP, Ɠ NIK podlega Sejmowi,

x wykorzystaá znajomoĞü i rozumienie róĪnych

SELEKCJA INFORMACJI

Zdający przeprowadziá poprawną selekcjĊ

i hierarchizacjĊ informacji (nie zamieĞciá w pracy fragmentów niezwiązanych z tematem).

(22)

Strona 22 z 29 w szerszym kontekĞcie interpretacyjnym, np.

przebieg i „temperatura” obrad w obu izbach, zawiązywanie staáych i doraĨnych koalicji, dobór kandydatów na listy wyborcze do obu izb,

x wykazaá siĊ znajomoĞcią licznych pojĊü związanych z danym zagadnieniem, np.

inicjatywa ustawodawcza, odrzucenie poprawek, izba refleksji, czytania ustaw, funkcja kontrolna, izba wyĪsza/niĪsza, proces legislacyjny,

x wykazaá siĊ umiejĊtnoĞcią wyraĪania opinii i formuáowania ocen oraz wiązania ich z treĞciami w narracji.

Po- ziom

II

x przedstawiá w peáni wiĊkszoĞü istotnych aspektów lub pominąá tylko jeden istotny aspekt zagadnienia,

x wykorzystaá znajomoĞü i rozumienie wybranych aspektów danego problemu do jego opisu, bez uwzglĊdniania w wystarczającym stopniu kontekstu interpretacyjnego,

x wykazaá siĊ znajomoĞcią wybranych pojĊü związanych z danym zagadnieniem.

Zdający popeániá jeden lub dwa báĊdy merytoryczne.

SELEKCJA INFORMACJI

Zdający przeprowadziá niekonsekwentną selekcjĊ informacji i ich hierarchizacjĊ (umieĞciá w pracy nieliczne fragmenty niezwiązane z tematem).

Zdający zaprezentowaá wywód nie w peáni uporządkowany.

Po- ziom

I

x zasygnalizowaá jedynie wiĊkszoĞü istotnych aspektów lub pominąá wiĊcej niĪ jeden istotny aspekt zagadnienia,

x wykorzystaá w niewystarczającym stopniu znajomoĞü i rozumienie wybranych aspektów danego problemu do jego opisu, bez

ukazywania związków z kontekstem interpretacyjnym,

x wykazaá siĊ znajomoĞcią jedynie nielicznych pojĊü związanych z danym zagadnieniem.

Zdający popeániá trzy lub cztery báĊdy merytoryczne.

SELEKCJA INFORMACJI Zdający przeprowadziá w niewystarczającym stopniu selekcjĊ informacji i ich hierarchizacjĊ (napisaá pracĊ, której znaczną czĊĞü stanowią fragmenty niezwiązane z tematem).

Zdający zaprezentowaá wywód w sposób chaotyczny

i nielogiczny.

(0 PKT)

TreĞü pracy wskazuje, Īe zdający nie zrozumiaá tematu.

Zdający popeániá co najmniej piĊü báĊdów merytorycznych.

Ponad poáowĊ pracy stanowią fragmenty niezwiązane z tematem. Wywód jest niekomunikatywny.

(23)

Strona 23 z 29 Temat 3.

Scharakteryzuj rolĊ NATO w systemie bezpieczeĔstwa miĊdzynarodowego po 1989 roku.

7. Procesy narodowoĞciowe i spoáeczne we wspóáczesnym Ğwiecie. UczeĔ:

4) omawia na przykáadach przyczyny i sposoby rozwiązywania dáugotrwaáych konfliktów miĊdzy narodami;

9. Wspóáczesne spory Ğwiatopoglądowe. UczeĔ:

5) rozpatruje racje stron innych aktualnych sporów

Ğwiatopoglądowych i formuáuje swoje stanowisko w danej sprawie.

36. Prawa czáowieka. UczeĔ:

4) rozwaĪa, odwoáując siĊdo historycznych i wspóáczesnych przykáadów, dlaczego dochodzi do áamania praw czáowieka na wielkąskalĊprzez reĪimy autorytarne.

40. Stosunki miĊdzynarodowe w wymiarze globalnym. UczeĔ:

1) przedstawia podmioty oraz zasady prawa miĊdzynarodowego (zasadĊsuwerennoĞci, wzajemnoĞci, pacta sunt servanda);

2) charakteryzuje na przykáadach najczĊĞciej stosowane metody rozwiązywania sporów miĊdzy paĔstwami;

5) wskazuje i wyjaĞnia przyczyny konfliktów zbrojnych we wspóáczesnym Ğwiecie;

6) rozwaĪa moĪliwoĞci prowadzenia akcji humanitarnych, wspóápracy rozwojowej oraz interwencji pokojowych na obszarach dotkniĊtych konfliktami zbrojnymi, oceniając ich skutecznoĞü i aspekty moralne;

7) wymienia konflikty, którym towarzyszy terroryzm; wyjaĞnia ich przyczyny oraz motywy i sposoby dziaáania terrorystów;

opisuje i ocenia strategie zwalczania terroryzmu;

42. Systemy bezpieczeĔstwa i wspóápracy. UczeĔ:

1) charakteryzuje przemiany, jakie nastąpiáy w Europie i na Ğwiecie po upadku komunizmu;

4) wyjaĞnia, jak powstaáo NATO, jakie są jego cele i organy;

wymienia najwaĪniejsze operacje wojskowe Sojuszu;

5) wymienia regionalne systemy bezpieczeĔstwa i wspóápracy, ocenia ich znaczenie dla danego regionu i Ğwiata;

6) ocenia wpáyw czáonkostwa w NATO na pozycjĊ miĊdzynarodową i poziom bezpieczeĔstwa Polski.

44. Europa wĞród Ğwiatowych mocarstw. UczeĔ:

2) rozróĪnia typy áadów Ğwiatowych (jedno-, dwu-

i wielobiegunowy), odwoáując siĊdo historii XX i XXI w.;

3) wyjaĞnia znaczenie strategicznych zasobów naturalnych w polityce miĊdzynarodowej;

4) przedstawia na przykáadach znaczenie supermocarstw i mocarstw regionalnych dla áadu Ğwiatowego.

Jedną z pozostaáoĞci postzimnowojennych, które musiaáy przedefiniowaü swoją rolĊ w nowej rzeczywistoĞci, jest z caáą pewnoĞcią NATO (North Atlantic Treaty Organization – Organizacja Paktu Póánocnoatlantyckiego). NATO jest organizacją polityczno-wojskową pobrano z www.sqlmedia.pl

(24)

Strona 24 z 29

powstaáą na mocy Traktatu WaszyngtoĔskiego 24 sierpnia 1949 roku. W skáad organizacji, której siedziba znajduje siĊ w Brukseli, wchodzi obecnie 28 paĔstw. Gáównym celem NATO jest zbiorowa ochrona swoich czáonków jako podstawa zachowania pokoju i umocnienia bezpieczeĔstwa miĊdzynarodowego. Zgodnie z traktatem zaáoĪycielskim kaĪde paĔstwo czáonkowskie zobowiązuje siĊ przyczyniaü do rozwoju pokojowych i przyjaznych stosunków miĊdzynarodowych oraz dbaü o zachowanie bezpieczeĔstwa wáasnego oraz innych czáonków sojuszu i wzmacniaü swoje siáy zbrojne. Gáówne cele i zadania, które stawia przed sobą organizacja, są na tyle uniwersalne, Īe dawaáy moĪliwoĞü, wraz z upadkiem muru berliĔskiego, przyjĊcia nowych czáonków bez zmiany gáównych zaáoĪeĔ traktatowych.

Początkowym celem powstania NATO byáa obrona militarna paĔstw czáonkowskich związanych sojuszem z USA przed atakiem bloku wschodniego – ZSRR i jego paĔstw sojuszniczych. Jednak polityczne zmiany, które dokonaáy siĊ od roku 1989, zmusiáy organy NATO do zdefiniowania na nowo celów organizacji. Pojawiáy siĊ nowe formy zagroĪeĔ i, co waĪniejsze, nowa sytuacja geopolityczna. Upadek komunizmu w Polsce, a takĪe rozpad bloku wschodniego i ZSRR, przyczyniáy siĊ do tego, iĪ gáównym zadaniem NATO miaáo byü odtąd zapewnienie bezpieczeĔstwa regionalnego. Poprzez realizacjĊ programu „Partnerstwo dla pokoju”, którego rozpoczĊcie zadeklarowano w 1991 roku, a który byá propozycją skierowaną do paĔstw byáego Ukáadu Warszawskiego, a takĪe poprzez intensywne naciski i negocjacje polityczne z Rosją doprowadzono do ostatecznego rozszerzenia NATO. W 1999 roku do Paktu przyjĊto Czechy, PolskĊ, WĊgry. W 2004 roku NATO powiĊkszyáo siĊ o siedmiu czáonków: LitwĊ, àotwĊ, EstoniĊ, BuágariĊ, RumuniĊ, SáowacjĊ i SáoweniĊ, a w 2009 roku – o AlbaniĊ i ChorwacjĊ. Natomiast rozmowy z Rosją zakoĔczyáy siĊ podpisaniem w 1997 roku Aktu Stanowiącego o Wzajemnych Stosunkach, Wspóápracy i BezpieczeĔstwie. U progu XXI wieku organizacja ta, wykorzystując swoje moĪliwoĞci, przeobraziáa siĊ w strukturĊ reagującą szybko i sprawnie na najwiĊksze zagroĪenia wspóáczesnego Ğwiata: terroryzm, konflikty etniczne i rozprzestrzenianie siĊ broni masowego raĪenia.

Jedną z konsekwencji rozpadu bloku wschodniego byáy narastające konflikty etniczne na terenie byáej Jugosáawii. Federacja jugosáowiaĔska, która od początku istnienia tworzyáa doĞü sztuczny twór i przechodziáa gáĊbokie podziaáy w czasie II wojny Ğwiatowej, rozpadáa siĊ tuĪ po upadku „komunizmu” w Europie. Konflikty rozpoczĊáy siĊ juĪ w 1991 roku, kiedy to Chorwacja, Sáowenia i Macedonia ogáosiáy niepodlegáoĞü. Decyzji tej nie chciaá zaakceptowaü Belgrad, co doprowadziáo do wybuchu wojen. Do gáosu dochodziáy wielowiekowe antagonizmy i zwáaszcza konflikt w BoĞni przeksztaáciá siĊ w okrutną rzeĨ jeĔców i ludnoĞci cywilnej. Lata funkcjonowania we wspólnym paĔstwie doprowadziáy do przemieszania ludnoĞci, a nowopowstaáe paĔstwa nie chciaáy mieü u siebie mniejszoĞci narodowych. Próbowano poradziü sobie z tym problemem poprzez przeprowadzanie tzw.

czystek etnicznych. W tej sytuacji NATO podjĊáo decyzjĊ o interwencji na terenie byáej Jugosáawii i rozpoczĊáo operacje lotnicze Deny Flight i Deliberate Force, mające na celu uspokojenie sytuacji i podjĊcie rozmów pokojowych. DziĊki interwencji NATO rozpoczĊáy siĊ negocjacje i zostaá podpisany ukáad pokojowy w Dayton w 1995 roku. Na mocy tego ukáadu BoĞnia i Hercegowina zostaáa podzielona na dwie czĊĞci skáadowe – RepublikĊ Serbską oraz boszniacko-chorwacką FederacjĊ BoĞni i Hercegowiny. Ze wzglĊdu na róĪnice etniczne i religijne w tym paĔstwie nad wykonaniem postanowieĔ musiaáy czuwaü siáy NATO, stąd misje pokojowe IFOR i SFOR.

W roku 1999 NATO po raz kolejny musiaáo interweniowaü, tym razem w sprawie Kosowa. Prezydent Slobodan Miloševiü zostaá oskarĪony o represje wobec ludnoĞci albaĔskiej zamieszkującej tereny Kosowa. Stąd rezolucja Rady BezpieczeĔstwa ONZ, która upowaĪniaáa NATO do kolejnej interwencji na tym terenie. Po nalotach na serbską czĊĞü Nowej Jugosáawii, które miaáy skáoniü prezydenta Miloševicia do zmiany polityki, w ramach pobrano z www.sqlmedia.pl

(25)

Strona 25 z 29

operacji pod kryptonimem Kosovo Force zostaáy wysáane na tamte tereny siáy KFOR, których gáównym celem byáo zapewnienie pokoju i bezpieczeĔstwa dla ludnoĞci cywilnej.

Przed powaĪnym wyzwaniem stanĊáo NATO po ataku z 11 wrzeĞnia 2001 roku. Wtedy po raz pierwszy zostaá zastosowany Artykuá Piąty Traktatu WaszyngtoĔskiego, stanowiący, Īe atak na dowolne paĔstwo naleĪące do NATO jest traktowany jako równoznaczny z atakiem na caáy sojusz. Odpowiedzią na atak terrorystyczny byáa Operacja Active Endeavour – kryptonim operacji morskiej Organizacji Traktatu Póánocnoatlantyckiego, prowadzonej na Morzu ĝródziemnym. Jej celem staáa siĊ ochrona statków cywilnych w rejonie CieĞniny Gibraltarskiej przed atakami terrorystycznymi. Warto dodaü, iĪ w ramach tej operacji równieĪ zaangaĪowane są statki Marynarki Wojennej RP, takie jak chociaĪby polski okrĊt podwodny ORP Bielik. ObecnoĞü siá NATO na tych wodach zwiĊkszyáa znacznie bezpieczeĔstwo przepáywających tam statków. Dodatkowo, doĞwiadczenie i partnerstwo wypracowane dziĊki tej operacji znacznie zwiĊkszyáo zdolnoĞci NATO w tego typu przedsiĊwziĊciach. Kolejnym dziaáaniem byáo stworzenie struktury militarnej MiĊdzynarodowe Siáy Wsparcia BezpieczeĔstwa (ISAF) w celu utrzymania pokoju w Afganistanie. WaĪnym dziaáaniem byáo takĪe przejĊcie dowodzenia nad miĊdzynarodową operacją powietrzną, prowadzoną nad Libią zgodnie z rezolucją Rady BezpieczeĔstwa ONZ.

Do gáównych celów operacji naleĪaáa ochrona ludnoĞci cywilnej i obszarów przez nią zamieszkanych przed reĪimem Mu’ammara Kaddafiego, niszczenie ciĊĪkiego sprzĊtu, instalacji przeciwlotniczych oraz artylerii wojsk dyktatora.

Podsumowując, po 1989 roku NATO przejĊáa na siebie rolĊ straĪnika Ğwiatowego pokoju. Obecnie jest najwiĊkszą i najbardziej aktywną organizacją militarną, która ma moĪliwoĞü szybkiego reagowania w sytuacjach kryzysowych. Podejmuje siĊ nowych form dziaáania, reaguje na zagroĪenia nowego typu. Trzeba pamiĊtaü jednak, Īe NATO jest nadal przede wszystkim organizacją obronną, wiĊc nie moĪna od niej wymagaü, Īeby reagowaáa zawsze i wszĊdzie, poniewaĪ przed kaĪdą interwencją powinna wywaĪyü siáy i skutki. CzĊsto oskarĪa siĊ paĔstwa NATO, Īe reagują tylko na obszarach, gdzie mają swoje interesy gospodarcze, a pozostawiają bez pomocy ludnoĞü cywilną w krajach, które nie mają surowców strategicznych (np. konflikt w Syrii). Trzeba jednak pamiĊtaü, Īe obecne wojny, zwáaszcza wojny domowe, są trudne do zdefiniowania, jeĪeli chodzi o racje obu stron i ewentualne zaangaĪowanie organizacji terrorystycznych. Poza tym warto zastanowiü siĊ, co ma byü celem wojny i czy szczytny cel, jakim jest wprowadzanie reĪimu demokratycznego nie jest záudny i niemoĪliwy do realizacji. Przykáadem moĪe byü ciągnąca siĊ interwencja w Afganistanie. Koszty wojny są juĪ tak wielkie, Īe wszyscy uczestnicy misji stabilizacyjnej zapowiadają wycofanie siĊ. A czy cele wojny zostaáy speánione? Mimo tego wydaje mi siĊ, Īe NATO – przyjmując na siebie rolĊ straĪnika Ğwiatowego pokoju – jest w stanie tej roli podoáaü.

Po- ziom

III

- wyjaĞniá zmiany w globalnym ukáadzie siá po 1989 roku, np.:

Ɠ rozpad bloku wschodniego, Ɠ áad wielobiegunowy,

Ɠ zagroĪenia globalne (terroryzm, rozszerzenie wystĊpowania broni masowego raĪenia), Ɠ konflikty lokalne (np. Baákany, póánocna

SELEKCJA INFORMACJI

Zdający przeprowadziá poprawną selekcjĊ

i hierarchizacjĊ informacji (nie zamieĞciá w pracy fragmentów niezwiązanych z tematem).

(26)

Strona 26 z 29 Afryka)

- przedstawiá zaáoĪenia tzw. Nowej koncepcji strategicznej przyjĊtej przez NATO po upadku bloku wschodniego (1991 r.) oraz istotĊ zmian wprowadzonych do niej po rozszerzeniu organizacji (1999 r.); tj. przejĞcie od roli odstraszającej potencjalnych agresorów do roli Ğwiatowego straĪnika zapobiegającego

potencjalnym konfliktom i realizującego operacje reagowania kryzysowego,

- wymieniá najwaĪniejsze operacje pokojowe i stabilizacyjne Sojuszu i scharakteryzowaá wybrane, np.:

Ɠ operacje powietrzne lotnictwa NATO: Deny Flight i Deliberate Force na terenie byáej Jugosáawii,

Ɠ misje pokojowe IFOR i SFOR w BoĞni i Hercegowinie,

Ɠ kampania lotnicza przeciw Serbii (jako czĊĞci FRJ) w 1999 r.,

Ɠ Kosovo Force (KFOR) w Kosowie, Ɠ zabezpieczenie CieĞniny Gibraltarskiej w ramach operacji Active Endeavour, Ɠ obecnoĞü MiĊdzynarodowych Siá Wspierających BezpieczeĔstwo (ISAF) w Afganistanie,

Ɠ wsparcie logistyczne Unii AfrykaĔskiej w Darfurze,

Ɠ nadzorowanie strefy zakazu lotów nad Libią w 2011 r.;

x wykorzystaá znajomoĞü i rozumienie róĪnych aspektów zagadnienia do opisu wydarzeĔ związanych z systemem bezpieczeĔstwa miĊdzynarodowego po 1989 r., np.:

Ɠ 1991 r. – przyjĊcie deklaracji o partnerstwie z krajami Europy ĝrodkowej i Wschodniej, Ɠ 1997 r. – podpisanie Aktu Stanowiącego o Wzajemnych Stosunkach, Wspóápracy i BezpieczeĔstwie miĊdzy NATO a Federacją Rosyjską,

Ɠ przyjĊcie nowych czáonków (Polski, Czech i WĊgier – 1999, Buágarii, Estonii, àotwy, Litwy, Rumunii, Sáowacji i Sáowenii – 2004, Albanii i Chorwacji – 2009),

Ɠ 2001 r. – uruchomienie po raz pierwszy procedur związanych z tzw. Artykuáem Piątym (atak na dowolne paĔstwo, naleĪące do NATO, równy jest z atakiem na caáy Sojusz) jako odpowiedĨ na atak na USA 11 wrzeĞnia 2001 roku,