i t f d j r i f t f ü r M e g e f a m m t e
k f l t M l i f d K C l ) t o l 0 g t f .
^ e r a u g g c g e te n
»on bet
t l j e o l o g i f d K t t ^ a c u l t ä t
311 W i e n .
SSeranttt>ortItdE>e 9 iet> actfon :
D r . J . f e i n e r D r . J . J H . J j i i u s l e
S ftitg lieb be« sß to feffo ten sS o U eg iu m « . SM itglieb be« ® octoren5(5oK eg(um «,
f t U ' O T H £c + '
V N , V ' ^ ^ I A G E L L
© r ^ e r U a n b . o b a c o v i e n s i s
1 8 5 0 *
ä B ü f j e l m ä ö v a u m ü l l e t
f . f. -öoffcudjljäiiblet.
I / O -
J J B O A
X )
3 I V 0 0 A 8 0
^ eb ttid t l e i 3 - © olltnger'l 5H3tth>e
B ib lio te k a Ja g ie llo rts k a
1001966939
f c e ö e r f f e i t S B m t D e ö .
© i t t U t t e n b f s t t o n o o r t .
(Seite.
® ie H ird je u n b bie tßeologifdje SBijfeiifcßaft Von D r . ttnb iß ro fcjfo r
@ d> e i n e r in S ß i e n 3 — 2 0
, 3 l b l ) t t n M u n g e n i t n b k U i t i m ^ u f f n i j e , J . ® ic canonifd)e Sebcnälncife b et G ieifllidjen. S io n D r . u n b Iß ro frjfo t
@ i it j e I in S e itm e riß .
1 , S lt tif e l: 3 n t © efd^tdite ber canonifdjen SeVensroetfe . . . 2 1 — 6 4 2 . S lttife l: G in SSotum j t t t S B iebeteinfüljrung betfelben — ttt
SBriefen. (S tr. 6 b e t S i b ß a n b l t t n g e n ) 2 1 6 — 2 4 4 2 . U eb et b tn nngeblid)en jitttid je n u n b geiftlidjen ffierfä ll be« G iern«
in t S lnfange bc« fedjjeljnteH S n ljrljitn b e rt« . ® iit befonberer S e ju g * n a n n te a u f S n n e tb ffe rre id j. S3ott D r. W riebridj & u t t e r , f. F.
§ o f t a t l ) in S B i e t t 6 5 — 8 7
3 . H r itif d j e r S lß ljo r iS m n « üb er ben S lttffa(5 » o n D r . ff. S r a u e n fiä b t :
» ® ie lln ta u g ltd jf e i t b e t tI)eologtfd)en SM otal j u t Fiinftigen $ o l f « ;
e rjte lju n g .» $ o n D r . un b ißrofeffot S u f r i g l in © ü b tn g en 8 7 — 1 1 0 4 . ® ie 9 3 ebeutfainfeit b et iß te b ig te n ü b e t © l^ n tto te be« d jriflltd js
gefelligeit © olfO leben«. ® o n D r . u . *ßrofejfot © d j e i n e r in S ß i e it 1 1 0 — 1 3 2 5 . © ie B eitcntoenbe un b t^ te S e b e u tu n g f ü r ben © ßeotogen.
SSon 8 . G r o ü G o o ß e ra to r b e t © ta b tß f a tr e a m •fiofe in SBien.
1 . S l t t i f e l 1 7 3 — 2 1 6
2 . S lttife l ( S tr. 1 0 ber S lb lja n b lu n g e n )... 3 9 8 — 4 2 7 fi. ( 7 . ) lie b e t biblifdje *ßara(>ljrafe. S ß o n D r .u n b ißrofeffor H o j e l f a
in S ß i e n ... 2 4 5 — 2 6 8 7 . ( 9 . ) 2 B a t b et fatljo lifd ie G le tu « je eitt J e in b b e t bürgerlichen
g r e ilje it? 33on D r . u n b ißrofejfor © t a t f in © i e n . . . . 3 4 5 — 3 9 8 8 . H a rn t ber (iroteflanfifcfien S ta d jtr a u u n g e in e t getnifd)ten Glje »oit
© e tte b e t H ird je © t a t t gegeben to erb en ? 33on D r. nitb Sßtof.
O i n j e l in S e i t m e t i f c ... 2 6 9 — 2 7 1
C t t c r o r i f d j e . S t ^ e i f l e n m i t » H e b e r f i d j t e t t . 1 . U e b e tjtd )tltd )c 9 le la tio n ü b e t bie neuejle @ i)n o b a l(ite ra tn t fe itb e m
Salu te 1 8 4 8 . S3on D r . ttnb iß to feffo r S r a i t j S B e r n e t in © t.
ißölten.
1 . S lt tif e l: SKlgemeine U e b e t f i d j t ...1 3 3 — 1 7 0 S o rtfe jju n g u n b © eblujj be« 1 . S lttife l« ( S t r . 5 b et Slnjeigett) 4 2 7 — 4 5 1
3 n l; a 11.
S e ite , 2. £ljeologif(pe S ip if. 33on SÄ. SÄ o tl;e. SBittcnlterg 1845. 2 23be.
Slngejetgt Bon Dr. unb SProf. S a r i ® e r n e r in @t. SPölten. 272 — 301 3. L a C i v i l t a G a t t o l i c a . Pubblicazione periodica per tulta
l’Ilalia. V o l u m e 1°. Napoli 1850. Slngejeigt Bon Dr. . § ä u 3 l c
f. f. ^ofcaptait in S B t e i t 301 — 328
4. Heber ba« Sitter, ben SBetfajfer, bie utfptünglidje Sonn unb ten
»Bahren @ inn be« fircplidjeit grteben«fprnct)eS: In necessariis unitas, in non necessariis lib erlas, in utrisque caritas. Sine literarpijlorifcfie ©tubie oon Dr. g r. S iic le . ®Bttingen 1850.
Slngcjeigt Bon Dr. u. *Prof. g e f l tn f f i i e n 328 — 338 5. ( 6 . ) 2>ie StBifepe in Deftetreidj. SBon D r. SÄi cpl . ($ aim e rf«
S Ä a g a g in fürSÄ ed)t& n n b © ta a tB io iffe n fc p a ft. SPrag, 1 8 5 0 . 2 . S 3an b.
2. Jpeft 226— 2 58 ). Seleudjtet Bon D r . 3. 53. B. f j o f f i n g c r
5 B i e n ... 451 - 457
J U lit t lj e U u n g e n a n s P e m k ir d ) lid ) c u 4k b c n .
® i e S B ieb erp erfielln n g b«r fa tp o lifd je n fjie r a r c p ie in S n g t a n b . SÄanifeft beä Sarbinatä D r. 91. SB i fern a n . 53eBorlBortet Bon
D r . nnb SProfeffot g e f l in S B i e n ... 458 — 494
J a c n U ö t s a r d ) it > .
Slntritttfrebe beB neugeluäfytten P. T. SÄectonS ber SBienen Unioeefität, Dr. © d j u l t e t f , Slbt be« 53enebictmerfiifte$ ju ben
©(polten in 3Bten ... 338 — 342
äS erb effertm g en :
S . 19 3 . 15 b. D . (. p in a b fä ljtt p . b e rab fäfirt.
Ä 73 Tttim erfung » Tom i 5 p , Tcm i 3.
» 178 3 . 15 B. D . » ©egenfäfce P . © tunbfaB «.
„ 179 „ 4 » » u SProtepantiilm uS p. Ä attioticibm uB . n 313 n 18 » » » Ä a tb o tife n p . 2tfatt) otiEen.
s 395 tfn m e tfu n g t. SOtenjel p . SBtenjell.
( S i t t l n t e n b e $ $ o r n > o r t .
| i e p i r d j e u n i» b i e t l j f o l ö f l i f d ) «
»N ulli au tem dubium e s t , gem ino pondere nos im pelli ad discendum ,
au cto ritatis atq u e ra tio n is .“
S. A ugust, contr, Academ. III. 2 0 .
literarifche U n tern eh m en , m it m ein em hier eine g anje ©or?
p o ra tio n a u f bem © ebtete firchlidE) ? t^eologtfcf;er SSSiffenfcfjaft hert)°r?
t r i t t , b ü rfte fü r b en S lZ am t, a n bem feine 3 e it nicht unbegriffen Oorübergejogen ift unb welchem bte w ah ren 23ebürfniffe berfeiben ftch tnelfeittg erfcf)Ic|fen h ab e n , fau m eiiteö gehelm teit 23orw orted ald einer S ch u h fch rift bebürfen. 9Zidht b arü b er fönnen ftch fü r beit 2iugeit*
blicf S tim m e n ber 23erw unberung erheben bafi an bie 9fethe fo vie
ler ^eriobifcher 2 3 lä tte r, bie feit f a h r e n her a u f bem tljeologifchen
© ebiete anfgctaudht fin b , bie gegenw ärtige jjertobtfche S c h rift frifdjen SWutheö h eran t r i t t, eö h atten ftch »ielm ehr S tim m e n über benSJZanget fold)’ eines £ )rg a n ö a u f öfterreid)tfch*firchltchem © oben b is ju m btttern £ a b e l erh o b en ; fonbern baö fö n n te im S ta n b e fein einiges S eb en fen h<w tw rjurufen b aß , w ährenb tn biefe 9frt literarifdhen SebeitS eine b ö sartig e Ä ranft)eit bie fcfjon fye unb ba fpäte ober frühe © rä b e r bereitete gerabe in ber © eg en w art ein?
r i ß , ein neueS ju n g es Sebett ftch anS SageS licht bränge. 233er-- ben nicht gleiche ober ähnliche U rfachen unb 23ebingungen, bie gleich einem fcfiäblichett 9J?taSm a bie gefuitbe fiuft oerberben, auch biefem ju n g en Sebett eine bebenfiiche jßrogttofe ftelten? S i e große 3 erfah ren ? hett ber menfchtichen 3ntereffen welche ficf} gegenw ärtig ber © enttt?
ther bem ächtigt h a t, bte feit jw ei Safw en h>€reinge&rodh)ene aber
\ *
4 Stnleitenbeä Süortoort.
fe tt lä n g e r e r 3e*t ^ e t f ^ o n » o r b e r e ite te äbrtftö beS fo d a t e n S e b e n ö , b ie n u r ju fe^ r ü b erw ieg ettb e 9 ticf)tu n g fü r ö 5ßraftifcf>e u n b felb ft a u d ) bte 9 to tf)ftä n b e, in b te tnefir ober w e n ig e r bte ® e tftltd )fe it h in - ein g er a t^ eit i f t * ) , fd fein en ein em Itterarifcfjen U n te r n e h m e n w e lc h e s n u r a u f bent © r u n b e g e m e in fa m e r $ h eü n a h n te 3U e in ig e r 33Iütb)e fo m m e n fa n n fe in e fef>r g iin ftig e 3 u ^u n fi 5U » erfp red jen . U n b b od) ift e s g era b e b ie 3u f u n f t , bte b e ffe r e , w eich e ju erftrebett jejd a lle ebiertt ä fr d fte ftd? b e r e in ig e n f o lle n , u n b w e ld je a u d ) u n ferer S e i t S m it © e fm fu d )t » e r la n g t beit @ ntfd )lufj ^ ertoorrief: b u rd ) etn O r g a n g e m e in fa m e r lite r a r ifd je r S d m tig fe tt fü r b i e f ) ö f > c r e © u l t u r b e r f a t h o l i f d j ^ t h e o l o g t f c ^ e n S B i f f e t t f c h a f t fo w o ld n ad ) ih r e r t h e o r e t i f d j e n a l s h r a f t i f d j e n S e i t e h in e in S tio g lich eS b e a n tr a g e n , u n b jW a r » o tt b e m S t a n b j n t n c t e , W eichen b ie tl)eolo*
gifche g a c u lt ä t a ls foldfte » o tt jet;er in ber fa th o lifc h e n dltrche ein g e*
n o m m e n h a t u n b bett f t e , fo tl fte attberS b ie ih r m it ih rer @ r ü n - b u n g g efteiite uttb » o n ber d ftrd je feib ft u n b ih rem © b e h a u p t e ih r jugeW iefette u n b g a r a n tir te A u fg a b e lö fett, a l s w tffenfcfjaftlicfjer äbör*
b er auch fiir bte 3» f u n ft u n g e fc h m ä ie r t en tn eh m en tttu f * * ) . STOögen im m e r h fn b ie S B ege W eiche ju r b effern 3 u f u n f t fü h ren m a n n ig fa lt ig fe in , (E iner ift’S bod) » o r a lle n a n b e n t ber a lle in m it S ic h e r h e it u n b a u f fefter © r u ttb la g e ju m W ahren 3ie le fü h r t, eS ift b er 2 ß e g a u f W eichen b a S (E h riften th u tn b ie S t a a t e n u n b ffiö lfc r ju ih rem g r ö fe r n S B o h ifta n b e t;in (e ite te . 9J?ögett ju btefent 3 t e le h i« b ie .fp e ilS a n fta lte n , tu b ereu © eft^ e b ie fa th o tifc h e Ä ird>e burch bte g ö ttlic h e SDtadjt tfw eS © r ü n b e r S reich i f t , im m e r h in etn
» o lle S uttb b lü th en reich eö ? eb ett j u e n tfa lte n im S t a n b e fe in w e n n attberS b tefer (E n tfa ltu n g freie ^ B ew eg u n g u n b u n b e r fü m n ie r te J b r a ftä u fjeru n g g e fta tte t w ir b : n eb en bem S e tf ia n b e u n b bem
Ud;ait ber © n a b e ber » o tt O b e n h e r a b tr ä u fe lt u n b neben je n e r V e r m itte lu n g , w elch e b er b ie dftrche leiten b e h e ilig e © e tft
* ) S3gl. X l f o I u f ’S fiterarifc ^ en S ln jeig e t ffte cfjrlftlicbe $ ljeo (o g ie unb tffitffen*
fd ja ft'1 8 4 9 . 9 h . 7 8 .
* * ) S3ou toet^cr 5tnftcf;t un b S lb ft^ t jette eben fo fro m m en a l« lu a ljrtjaft g e te ^ ri te n u n b u m ben g l o r ber SBijfenfcbaften Ijodj O erbienten *Päf>fle aub g eg au * gen jtn b , a ls fte ttn ib e rjltä te n j u r p fle g e d)rifiti<$cr äB tjfen fd jaft g rü n b eten
©cty e i n e r : Ätccfje unb XSeoIogle. 5
beforgt baf fetbft bieportae inferi in mad)t(ofe£>b'Pofttiöit treten * ), wirb es? bod) bad f t a r e itrtb beftf turnte, bad ans bem ©runbe unüberwtitbltd)er Ueberjeuguttg auftaud)eitbe fi rd)ti d)e 23ewupt-- feiu il)rer glaubendfeften unb glaubendfroljen 23efenner unb ©lie-- ber fein, burd) weld)ed bie gefegttete Sßirtfamfett berfelben bebingt ift. 2bad lebenbtge unb flaue, frtfdje unb gehobene ftrd)ltd)e 23e*
muptfeiit ber ©lieber ber fatholifd)eit Jtird)e ift ed, weites btefetn int)ftifd)en Seibe, beffen §aupt (S^rifltitö ift * *), Seben unb Sdmtig- fett fcf)afft; aud if>m quillt bie fromme Segetfterung für Religion unb .Strebe, aud il)m ergtept ftd) ber Strom befeligenber ^ätigfeit fürd Seben.
S o ll aber bad fird)ltd)e 23ewuptfeitt biefe gehobelte Stellung ald ©runblage feiner ©efammttbätigfett entnehmen, foll eg biefelbe mit jener geftfgfett unb Sludbauer behaupten weldte allen «Stür
men ber ßriten £rop unb Söiberftanb ju bieten vermag, fo Wirb ed notfjWenbig fein bap ftd) badfelbe gerabe auf bem ©runbe gläu*
biger Eingabe an bad 2ßori berÄtrdje, ald bed unfehlbaren B ü r gen für bie objectiöe Söahrfwit bedfelbett, ergebe ju einer wtffeu*
f d j a f t l i d j e t t SBerftänbigung über bie g r ope n S p a t f a d j e n bed fatf)oltfd)ett 6l;nftenthumd, wie fte bem £f ) e ol og e n ald fol- d)em gejiemt unb wie fte bad w a h r e Sßefen ber tf>eologt=
fcbett S B i f f e n f c p a f t audmad)t, auf bereit ©ebiete biejenigen vor Sillen f)etmifdj geworben fern unb ald ©ngeWeiljte betrad)tet Wer
ben müffett, welcfte burd) 23erttf unb ftrd)lid)e SJiiffton bie güh-- rer unb Setter Slnberer fettt follen unb an beren burch ©laube unb 2Biffenfd)aft fejtgegrünbetem unb jurißegeifterimg gehobenem ftrd)lt*
ober fö tb e tfen , unb m it toeldjen « P rä ro g a ttü e n , m it toelcS’ erbebenbem 33er*
t r a u e n fte u n b anbere Ä ttcSenb«uf>ter, toenn fte bie C öfung fcSttncriger fir<S*
Ticker f r a g e n Sei ben SJiiin n en t ber SBiffenfdftaft n a tp fu tS te n , j e n e g a c u l t ä t b eehrten ber jte bie p fle g e ber t p e o l o g i f c f ) e n SßiffenfcSaft jugeitnefen S a tte n , b a tü S e r lä ß t bie © eftpicSte S tiem au b in S to eifet Wenn er a n b et«
© in n fü r SB ap rS eit unb Slcptung » o t 3:I;atfacf;en S a t.
* ) ättattS- 1 6 , 1 8 .
* * ) ®bS 1, 2 2 . 4 , 1 5 .
6 Sinlettenbe« Söortoort.
c^em © e W u p tfe in ftrf> je n e s a ß e r ü b r ig e n ö tirch en g en o ffen e n tjiin b e n , e r w ä r m e n u n b f l a u e n m u ß .
2 B ir fm ben ^ ie m it bte S t e ß u t t g a uS g efb ro d h en w elch e bie t h e o l o g i f c l j e S B t f f e n f d ) a f t j u r ä t i r d ) e e in n im m t , u n b b en S t a n b p u n c t bejetchnet a u f W e it e m u n b » o n w elch em a u s b ie S B ir ffa m fe it u ttfereS O r g a n e s ju r Iß fleg e u n b g ö r b e r u n g ber f a t f w - Itfc h ^ th e o lo g tfd je n S B tffen fch aft tf;ä tig fe in m iß .
3 ) ie S e ^ a u p iu it g etn eS ^ e o i o g e n ber S Jeu jeit b a ß b ie 3 ß )eo * io g ie eben fo bu rd j b ie S B irfü cfß ett ber ^ ird ^ e b eb tn g t fei w ie b a S SB eW ußtfein bu rd ) b a S S c b e n * ) , fd tW ebtau d? u n d in ip r e r g a n j e n ® e - W td jtig feit u n b T r a g w e it e leb en b ig » o r S in g e n . @S tft b a S S eb en ber fa tfjolifd jert Ölirche, e S if i b aS a ß e 9 J J o m e n te b e r @ e ifte S th ä tig fe itu m fa f=
fen b e r e l i g t ö f e © e t f t e S l e b e t t Wi e eS a l s S e l b ft-, S B e l t s u n b © o 11 e S b e w u ß t f e i n in tp rem g ö ttlic h e n S t i f t e r ju r S S oß en - b itn g g e f o m m e n ift, a n b e m ftc h b a S fir d )ltc h e S 3 e w u ß tfe in e n tjiin b e t. U n b btefeS firchtidje 3 3 e w u ß tfe in ift eben fo e in » o l l e n b e t e6 u n b g e * g e b e n e s , a l s e S b a S S lß e S bu rcfy b rittg en b eu n b b ef)errfä)en b e jß r in jib iftj jetteS jp r in jtb W elches a ß e S r e lig tö fe S B tffen » e r m itte lt, b a S ber gei*
ftig e S c h h 'iffe l ju b e lt © e b e im n tffe n b er h e ilig e n S c h r if t w ir b ; b a S Iß rin * jip weldtjeS b en jß r a g m a tiS m u S ber © efd jich te fefjafft u n b b ie ft;ftem a- tif c ^ e n S ilb u n g e n b e b in g t, b aS jß r tn jib b er S e lb f t o e r t ie f u n g u n b ber 2 B a f)r l)e tt, b a S ber S b e c u fa tio tt g o lb r e id je S < h a d )te erö ffn et u n b ber 5 p f)ilo fo p 6 ie iß re ß tä tfjfel lö fe t.
S in ftef; g e n o m m e n ift fd jo n b iefeS S e w u ß t f e in b er itir d je ber
^ e r n b er fa tfw ltfd je n G e o l o g i e . 2 ß o eS ftcf> a b er btS ju jen er cfjöhe u n b ß ie ife ergeb t b a ß eS w t f f e i t f c h a f t l i c h e S S e r f t ä n b i g u n g f e i n e r f e l b f t W ir b , b a tr itt eS a l s b i e w a f ) r e th e o lo g t*
fdje S E B t f f e n f d j a f t a u f , w elch e i n f i d ) a u f b e m © r u n b e b er l ) ö d ) f t e n J J t r d j e n a u c t o r t t ä t if)re fefte u n b u itw a ttb e lb a r e (S tü p e h a t u n b a u S f i d j b a S ß öl;ere S eb en ber Ä ir d je ju fd ja f*
fe n » e r m a g . £> ie w a p r e , tfjeo lo g ifd je S B iffen fd ja ft ftef)t m ith in ein er*
fe itS a u f b er f e f t e n S a f i S beS fir d )lid )e it u n w a n b e lb a r e it3 3 e w u p t- fetn S b a S fe in e S tt'iß e in ber g ö t t l i c h e n S t u c t o r i t ä t b e r . S t r e i f e felbft h a t , a itb ererfeitS a b er w ir b fte n ich t n u r ju r tü d jti*
g e n S c h u ß w e f)r u n b S c h u ß w a f fe g e g e n fein b lich e M ä c h t e , fo n b e r n
* ) D r . E a i t g e , c b rip lt^ e ® o g itia ttf. 6 0 5 .
©d j e i i t e t : .Strebe unb X^eolojic. 7 a lfl waf>re 93(ütl)e je n e s S B e w u ftfe in S a u g leid ) ju m l e b e n a u f * f r t f d j e n b e n j ß r i n j t j ) i n b e r Ö t i r d ) e , w e lc h e s »erh ü bet b ap b a S fir d )lid )e S e w u p t f e in n id )t j u ein er b lo p e n A n t i q u i t ä t w ir b u n b b ap b ie U e b e r lie fe r u n g e n a u f bie eS ftdj fti'ipt n id )t ju b lo p e n f t r d ) l i c h e n A l t e r t ü m e r n fjerab ftn fen .
2 )te ^T ^eßlogie a ls 2 B iffen fd )a ft fo m m t n id )t b o n A u p e n a n b ie dbrifttidje R e lig io n p e r a n fo n b ern fte w ä d )ft a u S in tern .fp erjen p e r ö o r ; fie tfi b ie a u S b er © e tfte S n a tu r beS © h rifteu erw a d )fen b e £ f> eo lo * g i e , fte erg eb t ftd) g a n j a u S ber 3^tefe je n e s 3 3 e w u p tfe tn S , b a S b ie m it p op erer A u c to r itä t a u S g e r iifte te Ä tr d )e b e w a h r t , u n b fjat biefe ju r fiebern © r u n b fe fte , a u f ber fte tp r g ro p eS S e p r g e b ä u b e a u friep tet.
CDiefer © ie p e r p e tt, btefeS feften © r u n b e S u n b 2 3 o b e n S , b ie fe r p ö p er n
© a r a n t ie fü r b ie o b jectib e 2Baf>r^ett ip reS fird g iep ett S e w u p t f e in S ftnb ftd) b ie je n ig e n g a r w o p t b e w u p t w elcp e burep b a S g e g e n w ä r tig e O r g a n litera rifcp er £ p ä t ig f e t t ftd) a n bem g ro p eit A itS b a u e je n e s S e p r g e b ä u b e S ^ etfiger S B iffen fcp a ft b e tp e ilig e n w o lle n ; b eim ip n e n fcp w eb t beS g r o p e n SSaterS ber cpriftlicpen S p e o l o g t e , b eS p etlig ett A u g u f t i n S fr ä ftig e S S B o r t , b a S w tr a n b ie © j ü p e b iefer (S tn le t- tu n g fte ltte n , a l s A u S b ru cf ifjrer D ticp tu n g leb en b tg b o r A u g e n :
„ n u lli dnbium e s t , g e m in o p o n d e r e n o s in ip elli ad d is c e n d u m , a u c to r ita tis a tq iie r a tio n is."
A b e r b iefer h o p p e lte S n tp u lS ift eS a u d ) , b er b a S © e b ä u b e ber t p e o l o g t f e p e n S ß t f f c n f c p a f t a l s e in e r h e i l i g e n 2 0i f f e n - f e p a f t , a l s ber w i f f e n f c p a f t l i c p e n I B e r f t ä n b t g u n g ü b e r b e n S n p a l t b e S f i r d ) l i d ) e n 9 3 e w u p t f e i n S ju © ta n b e b r in g t, © e le it e t b o n ber g ö ttlic h e n A u c to r itä t ber Ä ir d je tr itt b iefer 3 n p a lt beS fircp ltd )en 3 3eW u p tfein S p e r a n a n bett b e r n ü n f t i g e t t 2 ) e n f g e i ft beS 9 tten fd )en , u n b o b w o h l b iefett b ie g e w a ltig e S tfa c p t je n e r g ö ttlic h e n A u c to r itä t u n b b ie A llg e w a lt b er S ö a p r p e it , W enn auch n u r noch im b u n fle n © e fü p fe u n b tn u n m itte lb a r e r S B a p r n e p m u n g m ep r g e a p n e t a l s f la r e r f a n n t , ju jen er fro m m en E in g a b e n ö ttjig t b ie w ir b en © la u b e tt n e n n e n , fo b leib t er ftd) boch auch jen er A u e * t o r i t ä t b e w u f t , b i e w e n n a n d ) f e i n e u n f e p l b a r e b enttod ) a u f j e n e n l D e n f p r i i t ä i p i e n b eru h t, w elch e beS © c p ö p fe r S ^ a i t b i n b e m
© e i f t e n ie b e r g e le g t p a t, b en (Sr nach fein em ( S b e t t b i l b e gefepaf*
8 Stnleitenbe« Sßortrott.
feit Ijatte. 3 ) ie $ f)a tfa d je n ber g ö ttlic h e n D ffe n b a r ttttg bed (Slfriften»
tlju m d , a ld S n h a t t bed I tr d ilid j e it V e w u f t f e in d , tr e te n fyetan a*1 bte eb en fo ftdjereit S fja tfa d je it im fe lb ftb e w u fte n ® e if te bed SW enfdjen u n b e i l t e V e r m i t t e l u n g sW tfd jen 2 3etben ift fdjott b a r itm nicht a b j u w e if e n , w e il bte f e l b f t f t ä n b i g e u n b f r e i e g o r f c f y u n g bed » e r m titftig e n 2)e n fg e ifie ö nach b en © r ü t t b e t t u n b itad ) bem 3u f a m n t e n f j a n g e b e d © r i f t i r e n b e t t ju fe in e m g u te n D ie n te g e h ö r t, © n e V e r f t d n b i g u i t g ü b er bte g r o f e n S d ja tfa d jeit bed
© fjriften tlju m d u n b ü b er ben tut © fa ttb e tt a u fg e n o tn m e n e it 3n f;a it bed fa th o lifch -ch rifttich en V e w u f t f e ü t d lie g t beider g a n j eig e n tlich in b em S B e f e n bed » e r n ü n f tig e n ID en fg eifted u n b fte w ir b b a n n erft j u ein er W a l ) r h a f t w i f f e n f d j a f t l t d j e n ftch erg eb en , fte w ir b b a it it erft b en © f a r a f t e r b er W ahren th e o lo g tfd je n 2 B tffeitfd ja ft a n ftch tr a g e n , w e n n fte n icht b lo d baf)tit g ea rb eitet I;at a u f f j i f t o r t f d ) * f r i t t fd ; e n t S ß e g e b i e £ l ) a t f a d j e n b e r £ ) f f e n b a r u n g n a d )ju - w e if e n , btefelb eit a ld V f o m e i t t e b e d f a t l j o l i f d j e n V e w u f t * f e i n d ju co n fta tiv eit u n b tn e in b u rd ) ifjren © r u n b g e b a n fe n b eb tn g - ted S o f t e m 31t b r in g e n , fo n b e n t m e n n fie erft n od ) b u rd ) ein e » e r ; n ü n ftig e g o r fd j u n g je n e g r a f e n £ f)a tfa d )e n tn ih rer 3u f a m * m e i t g e f ö r i g f e t t , in ih r e n r e a l e n V e § i e h u n g e n u n b tit ify r e m © i n f l a n g e m it bett £ f)a tfa d je it bed fe lb ftb ew u fiten © e ifte d , b effen fe ilig fte d @ ig cn tf)u m u n b sJ ted )t b a d ID eu feit u n b beffen S lu c to r itä t a u f b ie C ßriitctpien b iefed S )e itfe n d g e b a u t i f t , erfa ttn t u n b a u f ein e eb en fo g r ü n b ltd je a ld fla r e S B etfe jttr 2)a r fto llu n g g eb rach t h a t , b a m tt fte itid jt e tw a b en V o r w u r f je n e d g r o fe it D e iu f e r d , ber b a d £ > r a fe l u n b b ad S t a u n e n f e in e t3eit u n b fein er 9 ia d )=
j e it w ü r b e u n b ber a n © la u b e itd tie fe u n b jfe ftig fe it V ie m a n b e n je ita d jfla n b , a u f ft<h la b e w e n n er a u d r u f t: » n e g li g e n t ia m ihi \ i - d e t u r , s i , p o s lq u a m in lid e co n firm a ti su m n s , non s t u d e - m u s , quod c r e d im u s , in t e llig e r e * ) “ .
© d fa n n a b er t ie f e V e r ftä n b ig u itg u n b V e r m itte lu n g n u n u n b n im m erm eh r a u f bem b lo f e n V Sege bed b eg rifflich en 2)en fen d erftrebt w e r b e n , b eu n b iefed g e h ö r t j a , b efoitb erd tn ber © e f ta lt bed a n t u
* ) S. A n s e l m u s : c u r D e u s h o m o . C. 2.
© d j e i n e t : Äitdje unb G eologie. 9
fett S e g r t f f e ö , ein er g a n j a ttb erit Sebettöfpftctte a n mtl> fa tttt, c a ed b lo d (Srfc^etm tng a u d © r fd je tn u n g , b ie a llg e m e in e mtntltcfy a u d iljren 3 3efo ttb eru n g cn e r flä r t, ju fe in e t a u d reich eitb eu b . t. » a ljr * Ijaft » iffe n fd ja ftlid je it S S erflä ttb ig u n g fü g te n u n b m ufj h a lte t a u f betn © e b ie te b e t R e lig io n a ls b em © e b te te b e t tf)eo lo g ifd )en 2B if- fen fd ja ft fe f)lfc |(a g e n . 2)iefe I ß e r ftä n b ig u n g fa n tt a lle in tt u t a u f betn S B ege bed g e i f t i g e n 2>enfettd erm ö g lich et » e r b e n , n ä n tltd ) bed
£ > eitfeitd » e ld j e d ber g eb en d fp ljä r e bed © e ifte d a n g e l)ö r t u n b bie 3b e e ju erfa ffen c e r m a g , beffett » a fjr lja fte d S ß e fe n ed ift a u d ben
© r fd je ttiu n g e n a u f b a d © e i n felb ft ju g e la n g e n . 2)a n tt aber u n b a n d ) ttu t b a n n ift b iefe S k r ftä n b ig u n g ein e » a f t f a f t » iffett=
fcfjaftliche ju n e n n e n , bettn btefer ift eö n ic h t u m b ie iß era llg em et*
n e r ttn g beb S e f o n b e r n , u m b en b lofieit 3 3 eg riff a u f b em S^aturge^
b iete äu tb u n burd j » e ld j e tt noch fe in © e it t erfd jloffett » t r b , fo n b ern u m b a d © e i n felb ft ju » e ld j e tu fte ftdj a u d b en (S rfd fetn u u g en
e r h e b t .
@ o » ir b b ie tljeo lo g ifch e S B iffen fd ja ft ein e © e b a i t f e i t m a c b t b e d © e t ft e d in beffett in n e r fte m S ß efeit if » £ )b je c t b ad r e i t * g i ö f e 3 3 e » u f t f e t n » u r ^ e lt , jen ed 3 3 e » u fjtfe iu b a d itt ber h e i l i g e n f a t l j o l i f c h e n Ä t r d j e a ld f o l g e t , a ld (Stner c o m
© o t t m e n f d j e n felb ft g e ftifte te n u n b g e g r tin b e te n b ie l ) ö d ) f t e
© a r a n t i e b e r 9 ß a h r h e11 h a t j ein e © e b a n f e t t m a d j t w elch e j u r h e i l i g e n S B i f f e i t f d j a f t , j ur 2B t f f e n f c h c t f t b e d ^ t u l t g e t t , j u r S B i f f e n f d f a f t b e d © l a u b e n d » i r b , e in e r 2B if*
fe n fd ja ft, c o r » e ld ) e r b ie Ä tr d je n ich t er b itte r t, c o r » e ld ) e r ed betten nicht b a n g t , b ie bed ^ e ilig e n © la ttb e n d g e n fe r ju m ftr a ftU fch en g eb en ftnb u n b b ad fö ftlid je © la u b e n d g u t ju b e»af> rett c o it ü ) e m b eftellt » u r b e n , b er fein e Ä ir d je itt a lle S S e g e le ite t u n b fte ju n t (S ie g e fü h r t. 3M e th e o lo g tfd je S ö iffe n fd ja ft, a ld Die S B iffen fd ja ft bed
© la u b e n d ju r » if fe n fd j a ft lid je it ä le r ftä n b ig u n g ü b er ftch fe lb ft, fte ift bed felb ett © e ifte d freie © e b a itfe n m a d jt, itt beffett in n erftem © rttttb e a n d ) ber © la u b e » u r j e l t . ^ r e i ift ft e , b iefe © e b a n f e t t m a d j t , » t e ber © e tft fr e i ift b effen (S ig en tfiu m fte i f t ; bettn ber © l a u b e , ettt
© tr a fjl ber g ö ttlic h e n © n a b e c o n £ ) b e tt, er ift auch e in 9 J ftt» e r f bed freien erg reifettb en © e tfte d u n b ed b le ib t © o t t » a d
1 0 (Einleitenbe« SBortoort.
© o t t e ö , u n b bent S Ä en fd jen W a3 b e$ ÜJtenfcfyen tft. ©eftcf^ert in fein em in n erften 2B efeit f ie le t feft ber © la u b e b u rd ) b ie f>öf)ere g ö ttlic h e © a r a n t ie b er J ? trd )e, a ber btefe S ü r g fc fja ft ift b a r u m n id jt W en iger ein e burclj b en » e r n ü n ftig e n D e n fg e tft » e r m itte lte , ber fte in ifjrent tie ffte n 2ö e fe n u n b in tb ren lefjten © r ü ttb e n e r fa ß t. D ie tlj e o lo * g ifd je S B iffe n fd ja ftift u n b b le ib t a t ö ein e © e b a n fe n m a c fy t, b ie nicfft in
» o r fjin e in in £ > p p o fttio n tr itt o ber ftd) bitrcf^ b ie S r t g ä n g e b eö 3w e ife lö ju r 2Bal;rl>eit fü n b u rd j fä m p fe n u n b w iu b e n w i t f , e in e fr e ie ; benit fte e r g r e ift b a ö g a r a n tir te © la u b e n ö o b je c t m it b er ö o lle tt jfreifyeit b eö © e tfte ö u n b ergeb t eö ju r .£jöl)e u n b ju r J tla r lje it jen er S B iffe u fc ^ a ft, w eich e bu rd ) ö erm 'in ftig e S e r ft d n b ig u n g ü b er b en 3 « ' fa m m en fm n g u n b b ie H a r m o n ie b etb ettet D fy a tfa d je n , fo w o fy l b erer W elche a td ftrc^lid^eS S e w u f it f e t n fy eran g efo m m en ftnb a tö a u d ) je n e r b ie im fe tb ftb e w u fte n © e tfte lie g e n , b en ö o llfte n Stbfdjtufj ber b en SJlenfdjett m ö g tid je n U e b e r j e u g u t t g u n b bie i ) e i l i g f t e S e g e i f t e r u n g fü r b a ö fjeitige ® u t ber ® la u b e n6w a f)t=
fjeit g e w ä h r t u n b W elche, W ie e in G e o l o g e btefj m it p ro p fjetifd jem
@ ef)erb lt(f erft in ber fa tfw ltfcfjen Ä itd j e b e r3u fu n ft r e a liftr t fefjen W ill, W eber b ie D o g m e n b erfelb ett ju ittad jen nocfy ju » ern id jten W eber u tn ju fejjen nod ) ju gerfe^en I ;a t; fo n b e r n w elch e b ie Ä itd je a lö b en o b je c tio e n S a u m bed H ebend ftu b ir en m uff Wie b er S o t a * n ife r fe in e tp f la n je , u n b w e ld je in b iefer S t e llu n g a tö b ie S B tffen * fcJjaft ber fw d jften © r fa ljtu n g fetb ftftä n b ig tn freier D ie n ft b a r fe it (b effer W o l)t: in freier © e iftc d tfiä tig fe it u n b w ecfyfelfettiger U n te r * ftü jsu n g u n b S e r ft d n b ig u n g ) b ie »ftircfje b e g le ite t * ) . D o d ) b ie f eb en le ite t a u f b ie 9 fe c ip r o c itd t jen er S B ir ffa m fe it f)tn in w elch er b ie tfyeo*
lo g ifd je 3 B iffe n fd )a ft ju r $ t r d ) e g e tr o ffe n w ir b .
S B te b a ö S e w u fjtfe in b u r c fy b a ö S e b e n b eb iitg t w ir b , fo u n terftetjt b ad H ejjtere a n d ) w ie b e r ber L e itu n g b e ö @ r fte r n . 3w a r fte ^ tb a ö H eben b er Ä tr d je D e f f e n , ber fte m it fein em S t u t e ftd) e r w o r b e n , in f)öf)e*
ren © e W a lte n u n b tf)te H eb ettö b eb tn gu n g ift » o n ein er SÜtadjt g e tr a g e n , w elch e fta r f g e n u g ift u m jebe 3« f ltn ft Ju g a r a n ttr e n , berat
* ) % t . ® ie gefeSjlict).fatf)olifcf)e tfitcf)e »on D r . S a n g e . £ e ib e lb e tg , 1 8 5 0 . @. 1 1 5 .
e i n e t : Jtitdje unb G e o lo g ie . 11
b er fe t t ig e © e ift le ite t fte in a lte 9B e g e ber SB af)rt)eit u n b b e t S r * f e n n t n t f ; aßfetn ed h a fte t bod) a u d ) biefj g e b e n b er Ä ir d je im © r u n b e bed m en fd )ltd )en © e if t e d , ber e in freier © e if t i f t , u n b an d } o o n ifjn t h ä n g t b ie in n e r e B e w e g u n g , b ie if > ä t ig f e it u n b b ie © e f t a lt u n g bie*
fed g eb en d a b. 3 e r e ife r b a d 2 3 e w u ft fe in im g e b e n b er ä ü r d )e i f t , je b eftim m ter u n b fta r e r b a d felb e in ber S e r ft ä n b tg u n g ü b er ftd )felb ft burd) bie 2B tffe n fd )a ft g e w o r b e n if t , je fd jö n er ed e rb lü h et a u f bem
© r u n b e bed g e ifttg e n © e b a n f e n d , je m ef)t ed b a b u rd ) 31t ein er ® e * b a n fe n m a d it bed © e ifte d g e w o r b e n , u m fo b efelig eitb er w ir b ed fein e S ? a d )t im g eb en ber ,fttrd)e e n tfa lte n . 3m S in te r e n b ed fetb en w ir b cd bem o o rh a itb en eit © fa u b e n 3u r © t ü ^ e , bem fd )W an fen b ett 3u r 3 3 e f e f t t g u n g u n b b em g e w id je tte n ju r ?Jn b af)n u n g u n b 9351 e- b e r f e t y r w erb en u n b b ab u rd ) u n te r bem b efru ch ten d en £ f ) a u b e t
© n a b e » o n O b e n jen e g e f t i g f e i t b e r U e b e r j e u g u n g u n b je n e r e l i g i ö f e 2 3 e g e i f t e r i t t t g b e g r ü n b e it, w elch e a lle in b a d g eb en ber K ir c h e f r i f c h u n b f r d f t i g e r h ä lt u n b a u d ih r a ß ’ b a d # e i l e n tf a lte t , b a d fo reid )ltd ) » o u t g ö ttlic h e n tß fla n je r in fte h in e in g e le g t ift.
2)a d g eb en ber Ä ir d j e , fo ß ed fein e g a n je g ü ß e b efelig en b er S ö ir f fa m f e it ä u ß e r n , m ujj eilt ftetd ju g en b lich frifd jed fe in , belebt u n b e n tfla m m t burch ben § a u c h ein ed le b e n d fr ifd )e n 2 3 e w a fitfe in d u n b g e h o b e n bu rd ) b ie ja u b erifch e S t a c h t bed feften © la u b e n d b er 93erge 31t o erfe^ en » e r n ta g . ® ie f e g eb en d frifch e a ber tr ä g t W eber ein e f a n3* fe ig e fta lttg e U e b e r w a d ju n g jen ed 33eW u f)tfetn d , b a d u n te r ih ren g o r * m en a n t @ nbe 311 b lo f e n S llte r th ü m e r n W irb, in b a d g eb en b er Ä trd )e h i n e i n , n och b e r m a g b iefed e in b lo d äufterer S tm td sw a n g in Ijetle g fa m m e n 3U b r in g e n . S u r w e n n ein e b id 3itr fr o m m e n 3 3 eg etfteru n g erh o b en e U e b e r je n g u n g a u d bem S t u n b e b erer ftrö m t, w elch e ih ren
© t a u b e n e r w ä r m t h a b e n a n bem h e ilig e n g e u c r b e r 2ö i f f e n f d ) a f t , W enn a u d ih n e n jen e U e b e r je u g u n g fp r id ) t, w elch e ttt ftd) fe lb ft fla r u n b feft g e b e n u n b g id ) t u m ftd) 31t v erb reiten ü e r n ta g , b a n n w ir b a n ih n e n , a n b em g td )te ifw ed 2B o r te d uitb a n b er Ö traft ih rer o o n S e g e if te r u itg g e h o b en en S e b e b a d in n e r e g e b e n bed © la u b e n d S lü e t W elche b a d ftrd )lid )e iß e w u jjtfe in tr a g e n ftd) m ä ch tig en tsü ttb en u n b
12 S in teite n b e « fflo rto o tt.
a u ö b iefen t tjera u ö etn ftetö j[ugenbltc^^fctfcf;e0 g eb en b e r ä tir d je ftdj e n tfa lte n .
9fber itic£)t b lo ö ju r © t ü £ e b eö © t a u b e n ö W irb bte f e t t i g e 2ß i f f c n f d ) a f t in erb en , fte w ir b a u d j b en w a ttfen b ett u nb g ew id je*
n en © ta u b e n ju b efefttg en u n b j u r u c f j u f ü h r e n w iffe n . 9 tu ö ben
^ e r j e t t S ie t e r ift ber © ta u b e g e w id je n , b e f f a t b e r fa tte t fo fefw b a ö ftrd jlid je g e b e n uttb e in w in te r tid je r g r o f t , ber fd jo n » ie le ö g e b e n g etö b tet f a t , brot)t m it g r o fe tt S e r w ü f t u t t g e n ! Üftatt e r fe n n t b ie bro ften b e © e f a f r u n b eö w e r b e n » ie tfe ttig SW tttet a u fg e b o te n u m S ß ä rtn e ittö g e b e n ju b r in g e n . O b btefe a u d j jeb erjeit im w a h r e n S e b ü r fn iff e ber © e g e n w a r t lie g e n , ob fie aud f im m e r b ie g e e ig n e te n ftnb u m ittö g e b e n t f a t f r d f t ig e in ju g r e ife n ober a u d ) n u r e in g r e tfe n ju fö n n e n , m a g fdjott bte n ä d )fte 3u fu n ft le t)r e n ; aber b eb iin fen w itt
eö b en r eb ttcfen u n b a u fm e r ffa m e tt S e o b a d ft e r fein er 3eit fo 9J?ancfyeö » e r g r iffe n W irb, b a f fo m a n d fcö d p eitm ittel b em g egen * w d r tig e n 3 u fta n b e b eö Ä r a n fe tt n id )t a ttg em effen ift ober baft w e*
itig fie itö ^ e it m it t e t u n te r S o r a u ö f e £ u n g e tt — in 2C itw en b u n g ge*
b radjt w e r b e n b ie n id jt ba ftnb u n b erft g efd ja ffe n w erb en m u ffen . 2)en © t a u b e n W ottet j u e r f t a u f g eeig n etem S B eg e ju rü cffü tw en itt bte «fperjen ber 9Ä ettfd )eit b eü o r tfjr h d u f e r a u f fein e g m n b a m en te e r b a u e t, m it ber 9JJadfj t b e ö © e b a t t f e n ö b r in g e t ju e r ft itt b en
© e t ft b eö 9 Jien fd fen u m ifjn ju ein er » c r n ü n fttg e it S e r f t ä n b ig u n g ü b er f i d j f e l b ft u n b ü b er b a ö O b j e c t f e i n e ö f i r d b l i d j e n S e w u j j t f e i n ö ju b r in g e n , b a n n W irb b ie © n a b e » o tt O b e n ein e n ju b efru d jten b en © r u n b u nb S o b e t t ftn b en uttb a n d ) u m g efefw t w irb ftd) ber @af> a tö W afjr e r w e ife n : C r e d o u t in t e llig a r n ! U n e n b ltd ) er g a b e n ift b a ö in (Sfjrtfto » o lte n b e te S B d tb e W u ftfe in ü b e r a lte ö SB tffett b eö S tten fcifen g etfteö. »@ ö ift itt ber S tta d jt beö w e ttü b e r w in b e n * b en © e tfte ö b ejo g en a u f a lte ö © e ifte ö te b e n ber SÖ ett, eö ift m it a ltem h e t e r o g e n e n g e fp a m tt , eö tft a tter © e ifte ö b itb u n g eb en b ü rtig u n b ü b e r le g e n , a u f a lte f r a g e n beö © e ifte ö v o r b e r e ite t, u n b itt fteter ftitter g r o f e r S ß e d jfe tw ir fu itg m it ber m ettfd jltd jen © n t w id tu n g beö g eifitg ett g e b e n ö b eg riffen ." £ r e ffe n b e r ttnb b eg etfterter fo n ttte w o t)t fa u m je m a tö b ie h a n ^ f in e ö G e o l o g e n bte w a tjre d ta tfw tic itä t b eö S e t t b e W u f t f e i n ö , w ie eö b a ö Cebeit ber fa tfw tifd je n Ä ir d je tr ä g t,
@ dj e i n e n jfr’tdje unb Stfeologie. 1 3
je td jn e n . 2)a r in lie g t b ie g t o f e S S erfö fm u n g b iefe? S eb en ? m it bent S eb en ber ä f t e n f d j f e i t a n a lfen O r t e n u n b 3« t m .
© o l l a ber b iefe S S e r fö fn u n g ju © ta n b e f o m n t e n , fo li b a ? 58e^
lu u ftf e in ber d ltrd je in © n f l a n g g eb rach t tv erb en m it jen em be? ÜDteit-- fd je ttg e ifte ? , fo ll je n e ? tn [ein er m e ltü b e r m in b e n b e n J lr a ft fe r o o r tr e * te n , fo ll e? ftd) nidEjt b lo S a ls eb en b ü rtig fo n b e r n a l? io a fr lj a ft ü b e r le g e n ertu eifen a lter m en fd )lid )cn ® e ifte ? b ilb u n g u n b b ereit ba*
ftefjen a u f a lte f r a g e n , m it m eld jett ber ftet? im |5ortfct)tetteu be*
g riffen e ® e tft b e? ä)?enfdjett (u n b ift b erfelb e in 9 tü cffd )ritten b efa n * g e n , u m fo m efjr) a n b a ö fe lb e fje r a n tr itt, fott e? ftcf? in fteter SBedj*
fe lm ir fu n g m itb e r a C fg e m e in e n © t t w i d l u n g b e? g e iftig e n S eb en S erm ei- fen , fo ift e? bodj m o f l ein e u n a b w e iS ttd je g o r b e r u n g b a f b iefe? 23e*
tu u f tfe in » o r a lie m ü b er ftd; felb ft jit ein er iB e r ftä n b tg u n g g efom n tett fei to eld je b em © ta n b p u n c te ber g le id jje itig e tt 2 3 ilb u n g a n g em effen e r fc fe in t, b a f e ? b e n S tn fo r b e r u n g e n , roeldje b ie S ß iffen fc^ a ft n a d ) if * ren u n b e r d u fe r lid je n jK e d jte n u n b n a d ) ber in n erftett üliatur b e ? g e ift i- g en g eb en ? in toeldjetn fte w u r je lt a n felb e? ftettt, g a n j u n b g a r ju ent*
fpredjett » ern tb g e. © »erü ltad jm ei?, b a f b iefe? fir d j lid j e S e t t n t f t f e iit ben p r a ftifd je it 2>ntereffen b e? m cn fd )lid )en S eb en ? a lter S e ite n u n b O r t e n e n tg e g e n fo m m e, b a f e? b en fr a ftif d )e n 2 3eb ü rfn iffen w ie fte a u ? bem tie ffte n unb m a fr fte n © r a u b e ber a llg e m e in e n D J ien fd jen n a tu rn a d ) iljrer e m fir ifd je n u n b fifto r ifd je it © t t ä u f e r u n g a u fta itd )ett fjilfefcfa ffen b g eg en ü b er fte fe , ift m o f l jeb erjeit im a fo lo g e t ifd je n S n te r e f je jette? 58e*
m u ftfe tu ? b er Ä tr d je felbft m it n id jtu n g e r o a n b te r ^ a n b g e fü h r t w o r*
b e n ", o b e r e ? ift a ttd )b te t f e o r e t i f d j e S e i t e b e ? fir d )(td )e n 2 3 e m u ft*
fe in ? b u r c fa u ? n ic ft ju x'iberfefjen u n b ber tfe o lo g ifd je tt S B iffen fd ja ft b leib t e ? j u r u n e r la f ltd je n S lu fg a b e , a u f ttn ffen fd ja ftlid jem S B ege bie^
fe? en g e S e r f ä l t n i f bttrd) ein e S ftta lffe b e? b eib erfettig en 3 3 e w u ft*
fe in ? rich tig u n b m a f r ju b e ftin tm e u , u m fo a u d ) b ie in ber $ ir d ) e le b e n a u f fr ifd ) e n b e ,£ r a ftb e r2B iffe n fd )a ft b a r j u t f u n u n b ifr e it b eleb en - ben .gjau d) a u d j a u f tfjrent © e b ie te e r le n n b a r ju ntadjeit.
S tu f fo ld je S B eife w ir f t b ie tfe o lo g tfd )e 3 B iffc n fd )a ft in f e i U b r in g e n b e r 9 tecifro cita" t a u f b a ? in n e r e S eb en b er Ä tr d je . @ ? tr itt aber a n b iefe n te fr a f o l o g e t i f d j e S B ir ffa m fe it a u d ) n od ) eine p o l e m i f d j e fe r a it. O a ? ß eb en ber fa tfo lifd je it Ä ir d je ift fe in
1 4 einlettttibea SSottoort.
ifo lir te ö fe in a u ö ber a llg e m e in e n g e b e n ö e n tw id lu n g ^ era u ö g ertf)e*
t t e d , eö fte^ t a n u n b n eb en b em U n tb e r fa lle b e tt b eö SR enfchen u n b e ig n e t ftdj fo fe r n e b ie © n tw ic flu n g ö m o m e n te b e ö fe lb e n m it (ein em S eb e n d p r tn jtp e im © in f la n g e ftnb b iefelb en a n , o b er eö fteltt ftd) b en felb eit fo fe r n fte b iefen t S e b e n ö p r in c ip e (ein b fetig en tg egen ^ W irten p o lcm ifc h g e g e n ü b e r u n b fu d ft fte m it ber d tr a ft u n b S c h ä r fe fe in e r ftegreich en S ß a ffett j u ü b erw in b ert. 2)e r d b a m p f, b en h ie r b ie dbirdje m u t^ ig ju beftefjen f;at u n b a u ö m e in e m fte fd joit fo o ft un b (a u t u n o er lö fch ltd jen 3eu g n iffe n b er ® efch td )te ftetö ftegreicf>
(je r o o r g e g a n g e n i f t , eö ift ber Ä a m p f b eö g e iftig e it g e b e n d , to ie fetb eö b ie Jtirch e in ih r e n p o fttio e n 3etch n u n g en fc^ arf m a r fir t h t n f te llt, m it b en m a n n ig fa lt ig e n © e fta lt u n g c n u n b © n tw ic flu n * gett b ed felb en W ie fte a u f bem © e b i e t e b e r C ß f j i l o f o ^ ^ i e ober b er » e r n ü n ftig e n b . t. b u rd j b ie V e r n u n ft a lle in g e le ite te n g o r * fd ju n g nach ben © r ü n b e it u itb bem 3n fa n im e n h a n g ber S r iftir e n * b en a u fta u c h e n , eö ift ber $ a n t p f b er fa th o lifch *ch riftlich en g e b e n d a n * fd )a u u n g m it je n e n a n b e r e n , w ie fie a u fte r b em fir d jlid je it © e b te te a u f bem S B ege v e r n ü n ftig e r g o r fd ju n g ju r w ir tlic h e n © r fc h e in u n g fo m m eit u n b g efta ltg e b e n b fü r b a d g eb en b er S R en fd jen im © in * je ln e n o ber im g efellfd ja ftltch en (B erbanbe w e r b e n .
3w a t ift b ie fe r d b a m p f te ilt a b fo lu t ito th w e ttb tg e r ober g a r ein in ber ä ß e fe n h e it b e ib e r , ber (T h eo lo g ie u n b ber ^ P ^ tfo fo p ^ te, felb ft b e g r ü n b e t e r , W ie biefi etn S frtifel t m ^ a r if e r U n iv e r s » o n t i9. 3 ä n = ner b . 3 . bie g to fje ä R e n g e g la u b e n m a c h e n w o llt e u n b W ie m a n fei*
n e r 3e it a n n a h m : ed fe i in ber 5ß^ttofopI>te fa lfd ), w a d m a n in b er IT fieolo gle a l s W ahr b eh a u p tete. 3a felb ft auch bed b eg eifterten b ’2 llem b ertd S a h : „ b ie (R e lig io n ( a ld S u b f t r a t ber (T h e o lo g ie ) fei in b a d ^ e r j bed SR enfcfeen, b ie (ß h ilo fo p h ie a ber in fein en © e if t g e le g t w o r b e n a ld fte ih re g le ic h se itig e © e b u r td fiu itb e fe ie r te n ," fa n n nich t a ld b are S R ü n je h in g e n o m m e n w e r b e n , o b w o h l fein e fo n ftig e 33e*
h a u p t u n g : „ f i e f o l l e n j u f a m m e i t l e b e n , u n f t e r b l t c h © i n e n e b e n b e r S l n b e r n , f t d ) n i c h t t r e n n e n , i n 3 e i t e i t b e r j ß r i i f u n g e h e r f t d ) e i n a i t b e r n ä h e r n a l d e t n a n b e r j e r * f t o r e n " , rettted © o lb b e r S B a h r h e it e n th ä lt. 2llle itt ed ift b o c h n u n u n b e in m a l b iefer K ä m p fe r n W ttfltch b o r h a n b en er g e w o r b e n ; fo w o h l bie
© ff; e i n e r : Jtirdje unb G e o lo g ie . 15
b f t y d j o l o g i f d j e n a l S a u d ) b t e m e t a p l ) t ) f i f t f ) e n 3 i o r a u g f e ß u n * g e n b eö (S fw iften tlju m S ftnb m it beit © ttftem en ber n e u e r n jßfftlo*
fo ^ fiie in a r g e n ß o n f ltc t g e r ä ts e n u n b G e o l o g e n , m eiere A n f a n g s u n b e fa n g e n aur © t ü ß e beS g lw ifte n tlju m S p fsfd jo lo g tfd je o b er m eta * jd ^ ftfd je S eljrfäß e o o n bortfyer n a h m e n ober ftdf> tn g u te r .fpoff*
n u n g ber S e itu n g ein er o b er ber a n b e r n p p o f o p l) if d ) e n @ d ) u le ( .f i: a n t — S a f o b i — « jjeg el) ü b e r lie ß e n , ftnb a m © n b e ju 9 te fu lta te n a u f ein em
© e b ie te e r m a ß t , a u f w elch em b ie d jr iftlid je n ^ ß fla n jen in e in e a r g e D e g e n e r a t io n g e r a d e n w a r e n , a n b en en m a n fa u m n o d ) b a S cßrift*
ltd )e ® e w d d )S erfa m tte * ) . Ä a n tt b a ö g eb en b er Ä tr d je u n g e fä ljr b e t n eb en b ie fe n g e r a b e ju fe in b lid je n © n t w id lu n g e n b eö © e if te ö f ie le n ? 9?te w trb b er d j r if tltd je D u a ltö m u ö ftd) je m a ls b efreu n b en m it irg e n b ein er p an t^ eiftifefjen o b er m o n a b iftifd je n 2B e lta it fd )a u u n g , n ie bereit b ftjd jo lo g ifd je o b er m eta b lji)ftfd )e S S o r a u ö fe ß u itg e n j u (S tiifjen b eö d jriftlidßen © la tib e n ö u n b S ß iffe n ö oerb raudbeit fö n n e t t , w o ljl aber b en © tn flu ß fü rch ten m iiffen beit fie a u f b ie © e ifte r ü b e n u n b
» e ic h e n fte , W ie b ie jü n g fte n (S rfa fw u n g eit b a r t ß u n , n id jt b lo ö in b en o b e rn fo n b ern a u d ) btö in b ie u n te r n © d jtd jte it ber Sßölfer f)in e tn g e lte n b ju m ach en W iffe n , b tö fte eitb lid j u n » er f)o f)len m it b er 3 fu ö w e ifu ttg b eö d )tiftlid )e n S eb en ö u n b D e n f e n ö fje tfo o r tr e te n * * ).
S B o l)l W irb ber ffperr fe in e Ä ird ß e im © r o ß e n u n b © a n j e n ju fdjü*
ß en w if f e n5 a lle in b er S r e iß e it b er S n b io ib u e tt w ir b er n id jt ju n a fje t r e t e n , D a u fe n b e w e r b e n jen en g in f t ü ß e n e r lie g e n u n b in ö 93erb erb en g e r ä ts e n . 2ö e r fo ll I)ier fjerö o rtreten a u f b a ö S e lb b eö g e iftig e n .K a m p fe s ? 3ft eö b a m it e in e m n tit le ib ig e n , b eb au ern b en S ld jfe lju d e n u n b j a m m e r n fd jo n a b g e tß a n ? .jjjilft ein » o r n e lw te ö S g n o r ir e n » o r ber 2B u d )t b eö fe tn b lid je n A n g r iffe s , o ber fa n n e in ä B e n ig a b w a r te n b e r u n b a u ö b e u g e n b e r s.ß o lit t f b a ö f>ereinbred)enbe U n g lü c f b e fd jw ö r e n ? S B erb en a lle b ie S S o rfefw u n g en ü o it 3 3 e ta n g s u n b ß ffe c t fe in fö n n e n w e ld je in g efd jlo ffen er D teiße felb ft a u ö » o tt
© a n je lle n b e g r ä n jte n 9 tä u m e n ß ero o rg efjen ? £ )b e r w ill m a n b arnit ^ i l f e
* ) H i r t e n b r i e f be« g u rflln fc b o fs 3 o f e f) 1; D t ß m a r a n b i e gefam m te ® eiß*
liß lf e it ber Ä m f;enft>rengel »on © eefau u n b Ceoben. 4 . 5 .
* * ) SSgl. D r . ® t ; r l i d j ’8 SRanbgloffett j u S u l i u ä g rö b e l’S © p fle n t ber focialeit fß o litif. Jtrem S 1 8 4 9 .
1 6 ©!nIeüetibe«"23oetoort.
b r in g e n , baft m a n in jen e u n fe iig e S llte r n a tio e eittg eh t bie
fo p ljie e n tw e b e r a fö eine E m p ö r e r in g e g e n b ie ffte ltg io n a b ju fch a ffen o b er fte ju r b e m iit^ ig e n ä fta g b b te fe r K ö n ig in 31t e r n ie b r tg e n ? 2ö e ld )e r 9ta tj) h ie r a u f j u e r t e i l e n fe i m a g b a S ern fie a b e r reb lid )e S B o rt e in e s b eu tfd jen 2 )e n fe r S a u S fp r e d )e n : „ S B ettn a n d ) b ie 5ßi)iio^
fo p f)ie je n e s S id f t , in m e in e m eS iljr leichter w ir b b en ® d )tü ffe l 311m S e r ftä n b n iffe b er @ d jö p fu n g u n b S r lö f u ttg a u fju fin b e n u n b in rechter S B eife ju g eb ra u ch en , b e r ö tir d fe ü e r b a n f t , fo b o d ) fe tn e S w e g ö je n e n © d jliiffe l fetber. S B en n fern er b ie R e lig io n (dbirche) ftd) im g ö ttlic h e n S e if t e ein er S fu c to r ita t r ü h m e n b a v f b eren b ie jß fyilofob fge e n tb e h r t, fo ift b iefe bod ) b a r u m itid jt of)ite a ß e S lu c t o r it ä t : fte be=
fitjt fte im S )e n fg e ifte . U n b a u f b iefe W enn a u d ) i r r t h u m S f ä * h t g e S lu c to r itä t ber V e r n u n f t fa n it u n b b a r f b ie Iß fyüofob lu e fo W en ig » e r jid fte n a l s b ie ä?trd>e a u f b i e u n f e h l b a r e S lu c to r itä t beS h e ilig e n S e t f t e S . 3 )ie 3 « m u t h u n g : eS fo lle b ie fP h ilo fo p fg e ftch b eq u em en t>ie S fta g b ber D te ltg io n (d tirch e) j u feilt h ^ f * n ic h ts a n b erS a lS : S i e fo ß e tf)re f D e n f p r t n j i p i e n a u fg e b e n u n b bem b l o f j e n S la u b e n S p r in j t p e fid) b ltn b lin g S in b ie Slrrne w e r fe n , b . h- fte fo lle a u fh b r e it fp h * l° f° h h ^ Su feim © e g e n ein e folche 3 u ? m u th u n g m u h fte ftch e m p ö r e n im S n te r e ffe ber S B a h r h e it beS o o n S o t t erfchaffeitett S e tf te S , in t S itte r e ffe ber ^ R eligion fe lb e r , W eldjer fte ttad) S ä u g n u n g ber S e n fg e fe fc e itid ft ein m a l m ehr £ fa g b = b ien fte w ü r b e H errichten f ö n n e n .3)u lb e t b ie fH e ltg fo n fte ab er a l s freie
© d f w e f t e r , fo m u f le d e r e g e g e n b ie h e ilig e S lu c to r itä t b er erften t ftd) fo w e n ig e m p ö r e n a l s fte ftch g e g e n b ie S B a h r h e it em p ö ren n t u f j . S B o lß W irb b ie U teltg io n (Ä tr d je ) ftd) nicht h erb eila ffen m it jeb w eb em p h ilo fo p h ifch en © h ß e m e eine S lß ia n g 31t fc h lie fe ttj a b e r m it ber * P h > t I o f o p > h i e a l ^ f o l d ) e r , m i t b e m b e r n ü n f t i g e n
® e i t f g e i f t e b ra u ch t b ie D te lig io n n id it erft eilte S lß ta itj 31t fd)lie*
fje n , fie ift b o n t S l i t b e g i m t g efch loffen b u rd ) ^ D en jen igen ber f o w o h l b er @ d ) ö p f e r a l s ber S r l ö f e r b e r S B e l t i f t ” * ) . —
' S o W irb eS b em t b ie t f j e o l o g t f d ) e S B i f f e n f d j a f t fe in w elch e b tefeit ä b a in p f a u f b em S e b ie t e beS g etfttgett S eb en S a u fsu ? n e h m e n u n b ftegreid ) b u r d jju fiih r e it h a t, bte th e o lo g tfd )e S B ijfen fd ja ft, b eren S lu fg a b e eS eben ift b aS S 3eW ujitfein ber K irch e 31t ein er w tf-
* ) © e u t f e b e S3o t f « b “ f t e- 2 6 . S ä n n e r 1 8 5 0 .