"Polityczne oblicze Gdyni w latach 1920-1939", Mieczysław Widernik, Gdańsk 1977 : [recenzja]

(1)

(2)

183

czo n y ch k om p rom isow ą fo rm u łą z p aźd ziern ik a 1921 i po k ró tk im o k resie p rzew a g i fra n cu sk iej w E uropie n a stą p iły , zd a n iem a u tora, la ta coraz d a lej id ą cej u stę p li

w o śc i Z achodu w o b ec roszczeń n iem ieck ich . N a k rótk o i to ty lk o p ozornie zm ien iło s y tu a c ję d o jście H itlera do w ła d z y . P o lsk o -n ie m ie c k a d ek la ra cja o n iea g resji i na ty m od cin k u p rzejścio w o w y c isz y ła spory. O d żyły on e w 1938 r. w raz z n o w y m e ta p em p o lity k i R zeszy w o b ec P o lsk i.

G odzi się p o d k reślić, iż p ro b lem a ty k a g ó rn o ślą sk a p o z w o liła a u to ro w i u kazać e w o lu c ję p o lity k i eu ro p ejsk iej od p od p isan ia u k ład u p o k o jo w eg o w W ersalu po w y b u c h drugiej w o jn y św ia to w e j.

T. N.

A n d rzej Z a k r z e w s k i , W in c e n ty W itos. C h ło p sk i p o lity k i m ą ż sta n u , L SW , W arszaw a 1977, s. 342.

K sią żk a je s t o b szern y m stu d iu m b io g ra ficzn y m W in cen tego W itosa, przy czym a u to r k o n c e n tr u je się n a d z ia ła ln o śc i p o lity czn ej p rzy w ó d cy P S L „ P ia sta ”. P raca w n o si cen n y w k ła d do b ad ań n a d h isto rią ru ch u lu d o w e g o i szerzej — n a d n a j

n o w sz y m i d zieja m i P o lsk i; z jed n ej stron y ze w z g lę d u n a w a g ą p o d jęteg o tem a tu , z d ru giej zaś z p o w o d u w y w ią z a n ia się au tora z p o sta w io n eg o zad an ia. Z a - k r z e w s k i śle d z i d z ia ła ln o ść p o lity czn ą W itosa n a tle w ie lu środ ow isk , w k tó  r y ch on ż y ł, ob racał s ię i tw o r z y ł. P o n ie w a ż b oh ater k sią ż k i b y ł p o sta cią bardzo a k ty w n ą i p rzez w ie le la t w a ż ą c ą n a p o lsk im ż y c iu p o lity c z n y m o trzy m a liśm y p ra cę z rozb u d ow an ą i w ie lo w ą tk o w ą narracją.

K sią żk a sk ład a s ię z 8 ro zd zia łó w , k tó ry ch ch ro n o lo g iczn y u k ła d u k a zu je k o  le jn e eta p y ż y c ia W itosa; stą d n p . ty tu ły rozd ziałów : „Od m aja do B r ześcia ”, „N a czesk iej tu ła c z c e ” itd . A . Z a k r z e w sk i w y k o r z y sta ł w ie le m a te r ia łó w a rch iw a ln y ch , r ę k o p iśm ie n n y c h , p ra sę. Z eb ra ł te ż k ilk a n a śc ie r e la c ji, d o ta rł d o zb io ró w p r y w a t

n y c h , o d n a la zł d w a (z o k r e su d ru giej w o jn y św ia to w e j) r ę k o p isy W itosa. A u to r w in te r e su ją c y m w s tę p ie u k a z u je różn orod n e i n ie b a g a te ln e tr u d n o śc i n ie u ła tw ia  ją c e p r z y g o to w a n ia b io g r a fii p o sta ci, k tó ra p rzez w ie le la t aż p o d zień d z isie jsz y w y w o ły w a ła ro zliczn e k o n tr o w e r sje .

Z w raca u w a g ę sta ra n n a e d y c ja k sią ż k i (w zb ogacon ej c ie k a w y m i zd jęciam i), p rzy g o to w a n ej p rzez L u d o w ą S p ó łd z ie ln ię W yd aw n iczą.

W. W.

M ie c z y sła w W i d e r n i k , P o lity c zn e o b licze G d y n i w la ta ch 1920—

1939, W y d a w n ictw o U c zeln ia n e U n iw e r sy te tu G d ań sk iego, G d ań sk 1977, s. 242.

M on ografia n ie je s t p ie r w sz ą p racą p o św ięco n ą d ziejo m G d yn i. T o jed n o z n a jw ię k s z y c h o sią g n ię ć D ru g iej R zeczy p o sp o litej od d a w n a p rzy cią g a ło u w a g ę h isto r y k ó w (przed e w s z y s tk im D . S t e y e r a ) . D o ty ch cza so w e b a d a n ia k o n cen tro  w a ły s ię je d n a k n a p ro b lem a ty ce gosp od arczej oraz n a za g a d n ie n ia c h r u ch u rob ot

n iczeg o . P o za p o d su m o w a n ie m te j w ie d z y p rezen to w a n a ro zp ra w a za w ie r a n o w e u sta le n ia , op arte n a a r c h iw a lia c h p r z e c h o w y w a n y c h w C en tra ln y m A r c h iw u m M i

n is te r stw a S p r a w W ew n ętrzn y ch , C en tra ln y m A r c h iw u m К С P Z P R , A r c h iw u m A k t N o w y ch , C en tra ln y m A r c h iw u m W o jsk o w y m , W o jew ó d zk ich A r c h iw a c h P a ń  s tw o w y c h w G d a ń sk u i B y d g o szczy .

(3)

1 8 4 Z A P I S K I

P od p orząd k ow an e zasad zie ch ron ologiczn ej ro zd zia ły o m a w ia ją k o lejn o : p o ło  ż e n ie lu d n o śc i m ia sta w d w u d z ie sto le c iu m ięd zy w o jen n y m , p o czą tk i życia p o li

ty c z n e g o w la ta c h 1920— 1930, p o lity c z n e k o n se k w e n c je w ie lk ie g o k r y z y su ek o n o  m iczn eg o , oraz u k ład s ił w d ru giej p o ło w ie la t tr zy d ziesty ch . Z d a n iem au tora, ż y c ie p o lity c z n e G d y n i d eterm in o w a ł przed e w s z y stk im d yn am iczn y rozw ój p ortu. Z lic z ą  cej w 1920 r. 400 m ieszk a ń có w ry b a ck iej w io s k i G d yn ia p rzeisto czy ła się do r. 1939 w w ie lk ie 120-tysięczn e m ia sto . K o n flik ty to w a rzy szą ce te m u n ie w y stę p u  ją cem u n ig d z ie in d ziej w P o lsc e w zro sto w i, g łó w n ie zaś b rak p racy i m ieszk a ń , d rożyzn a a r ty k u łó w sp o ży w czy ch , n ie u r e g u lo w a n e w a ru n k i p racy i p ła c y , sp rzy  ja ły p o z y sk iw a n iu z w o le n n ik ó w p rzez p a rtie rob otn icze. P o czą tk o w o d o m in o w a ła m ocn o zak orzen ion a n a P om orzu N aro d o w a P a rtia R ob otn icza, k tó ra sto p n io w o tr a c iła jed n a k w p ły w n a rzecz P o lsk ie j P a r tii S o c ja listy c z n e j. D u że zn a czen ie do d zia ła ln o ści w G d yn i p r z y w ią z y w a li te ż k o m u n iści. P o lity c z n ą d zia ła ln o ść sa n a cji u ła tw ia ły n ie w ą tp liw e su k c e sy to w a rzy szą ce b u d o w ie portu. W ta k w y ją tk o w y c h w a ru n k a ch , m im o p e w n y c h od ręb n ości, ż y c ie p o lity czn e G d yn i n ie o d b iegało jed n a k w sposób za sa d n iczy od o g ó ln o k ra jo w y ch u k ła d ó w i p ro cesó w p o lity czn y ch .

T . N .

A n n a G a r l i c k a , P o l s k a — J u g o s ł a w i a 1934— 1939. Z d z i e j ó w s t o  s u n k ó w p o l i t y c z n y c h , Z a k ła d N a ro d o w y im . O sso liń sk ich — W y d a w  n ic tw o , W rocław —W arszaw a—K ra k ó w —G dańsk 1977, s. 226.

P raca A . G a r l i c k i e j jest m on ografią sto su n k ó w p o lity c z n y c h m ięd zy P o lsk ą a J u g o sła w ią i za w iera szczeg ó ło w ą a n a liz ę g ry d yp lo m a ty czn ej W a rsza w y i B e l

gradu n a a r e n ie m ięd zy n a ro d o w ej w la ta c h 1934— 1939. B a zę źród łow ą sta n o w ią p rzed e w sz y stk im k ra jo w e m a teria ły a r c h iw a ln e , ak ta M in isterstw a S p r a w Z agra

n ic z n y c h w A r c h iw u m A k t N o w y ch , zbiory C en traln ego A r c h iw u m M in isterstw a S p r a w W ew n ętrzn y ch (zw łaszcza cen n y zesp ó ł S tu d iu m og ó ln eg o O d d ziału II S zta b u G łów n ego), a k ta M in isterstw a S p ra w W o jsk o w y ch i S zta b u G en era ln eg o W P. P o  n a d to au tork a w y k o r z y sta ła ju g o sło w ia ń sk ą p rasę co d zien n ą z o k resu m ię d z y  w o je n n e g o , lite r a tu r ę p a m iętn ik a rsk ą i n au k ow ą.

Z asad n iczą część k sią żk i tw o rzą trzy ro zd zia ły u łożon e ch ro n o lo g iczn ie: „ P o l

sk a i J u g o sła w ia w o b ec za b ieg ó w o pakt b ezp iecz eń stw a zb io ro w eg o (1934— 1935)” ;

„P olsk a i J u g o sła w ia w la ta c h w a lk i o u trzy m a n ie n ie z a le ż n o śc i p o lity czn ej od m o ca rstw (jesień 1935 — w io sn a 1937)”; „ P olsk a i J u g o sła w ia u p rogu II w o jn y ś w ia to w e j (la ta 1937 — je s ie ń 1939)”. M on ografia za w iera ta k że ro zd zia ł o m a w ia  ją c y sy tu a c ję p o lity czn ą J u g o sła w ii do 1934 r. C ezurę w y zn a cza ją „ n ie t y le d w u  stro n n e r e la c je , co przed e w sz y stk im sta n o w isk o P o lsk i i J u g o sła w ii w o b e c p e w  n y c h w sp ó ln y c h p u n k tó w o d n iesien ia są sia d ó w i m o ca rstw oraz p ro b lem ó w o g ó l

n o eu ro p ejsk ich zw ią za n y ch z u trzy m a n iem ła d u w e r sa ls k ie g o ”. S to s u n k i te b y ły w ię c po czę śc i w y p a d k o w ą z a b ieg ó w d y p lo m a cji p o lsk ie j, a k ty w n e j ta k ż e w B e l

g ra d zie, k tó rej p rzy św ieca ła w ty m o k resie id ea u tw o rzen ia w o k ó ł P o lsk i b lok u p a ń stw , sta n o w ią ceg o p r z e c iw w a g ę dla m o ca rstw eu ro p ejsk ich .

W. W.

E u g en iu sz D u r a c z y ń s k i , K o n t r o w e r s j e i k o n f l i k t y 1939— 1941, P W N , W arszaw a 1977, s. 440.

Praca u k a zu je m ech a n izm y m y ś le n ia i d ziałan ia p o lity czn eg o zrodzone w la  ta c h 1939— 1941 w „kręgu b u rżu a zy jn ej, b ąd ź b u rżu a zy jn o -lib era ln ej m y ś li