Polityka edukacyjna Unii Europejskiej
Anna Zygierewicz
Abstract
The educational policy of the European Union consists mainly of frameworks and aims, based on which Member States cre‑
ate and implement their own national educational policies. This article presents frameworks and aims of the European Union educational policies via the presentation of the selected main EU documents concerning the educational policy as well as via the presentation of the EU programmes supporting development of educational and training systems in Member States at all stages of educational process, in line with the lifelong learning idea.
Wstęp
Celem niniejszego artykułu jest prezentacja ram i celów polityki edukacyjnej Unii Europejskiej. Po pierwsze omówione zostaną wybrane najważniejsze dokumenty unijne dotyczą‑
ce polityki edukacyjnej, po drugie zaprezentowane zostaną programy pomocowe wspierające rozwój systemów kształ‑
cenia i szkolenia w państwach członkowskich na wszystkich etapach kształcenia i szkolenia, zgodnie z promowaną w Unii Europejskiej ideą uczenia się przez całe życie.
Idea ta wypływa ze zrozumienia potrzeby ciągłego uczenia się w szybko zmieniającym się świecie. Komisja i Rada stwier‑
dziły, iż kształcenie i szkolenie mają kapitalne znaczenie dla zmian gospodarczych i społecznych. Elastyczność i bezpie‑
czeństwo niezbędne do utworzenia lepszych i liczniejszych miejsc pracy zależą od zadbania o to, by wszyscy obywatele zdobywali kompetencje kluczowe i doskonalili swoje umiejęt‑
ności przez całe życie. Uczenie się przez całe życie wspiera kre‑
atywność i innowacyjność oraz umożliwia pełne uczestnictwo w życiu gospodarczym i społecznym1.
1 Wspólne sprawozdanie 2008 Rady i Komisji z postępów w reali‑
zacji programu prac „Edukacja i szkolenie 2010” – „Uczenie się przez całe życie dla wiedzy, kreatywności i innowacyjności”, Dz.Urz. C 86 z dn. 5 kwietnia 2008 r.
Działania organów Unii Europejskiej w zakresie promo‑
wania idei uczenia się przez całe życie pozostają w zgodzie z potrzebą zachowania różnorodności i wielokulturowości Unii Europejskiej, które stanowią ważny element jej wspólnej tożsamości.
Wybrane aspekty polityki edukacyjnej Unii Europejskiej
Umocowanie traktatowe
Unia Europejska wyznacza cele, ramy i kierunki polityki edukacyjnej, jednak to państwa członkowskie kształtują swoje krajowe polityki edukacyjne i to one podejmują odpowiednie działania.
Art. 149 Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu ustanawia‑
jącego Wspólnotę Europejską2 stwierdza, iż Wspólnota przy‑
czynia się do rozwoju edukacji o wysokiej jakości, poprzez zachęcanie do współpracy między państwami członkowskimi oraz, jeśli jest to niezbędne, poprzez wspieranie i uzupełnianie ich działalności, w pełni szanując odpowiedzialność państw członkowskich za treść nauczania i organizację systemów
2 Wersja skonsolidowana, Dz.Urz. C 321E z 29 grudnia 2006 r.
edukacyjnych, jak również ich różnorodność kulturową i języ‑
kową.
W artykule 149 określono również, iż działania Wspólnoty zmierzają do:
• rozwoju wymiaru europejskiego w edukacji, zwłaszcza przez nauczanie i upowszechnianie języków państw członkowskich,
• sprzyjania mobilności studentów i nauczycieli, między innymi poprzez zachęcanie do akademickiego uzna‑
wania dyplomów i okresów studiów,
• promowania współpracy między instytucjami eduka‑
cyjnymi,
• rozwoju wymiany informacji i doświadczeń w kwe‑
stiach wspólnych dla systemów edukacyjnych państw członkowskich,
• sprzyjania rozwojowi wymiany młodzieży i wymiany instruktorów społeczno‑oświatowych,
• popierania rozwoju kształcenia na odległość.
Pozostawienie tak dużej części tworzenia oraz realizacji po‑
lityk kształcenia i szkolenia w gestii państw członkowskich jest wyrazem uznania ich różnorodności i potrzeby jej zachowa‑
nia. Określono to najpełniej w jednym z dokumentów wspól‑
notowych3: „Edukacja w Europie odzwierciedla bogactwo ję‑
zyków, kultur i systemów, które są nieodłącznym elementem tożsamości należących do niej krajów i regionów. Systemy edukacyjne rozwijały się przez długie lata w specyficznych warunkach społecznych i kulturowych danych krajów. Dlate‑
go w poszczególnych państwach i regionach istnieją rozmaite instytucje edukacyjne, obowiązują odmienne zasady naboru, nauka rozpoczyna się i kończy w innym czasie, a przyznawa‑
ne kwalifikacje, tytuły i stopnie odzwierciedlają różnorodność programów nauczania, systemów kształcenia i szkolenia.
Wszystkie państwa bardzo wysoko cenią sobie tę różnorod‑
ność; jest ona także wspólnym dobrem Europejczyków. Na‑
leży więc umożliwić im korzystanie z tej różnorodności bez ograniczeń – to zaś wymaga rozszerzenia współpracy i zwięk‑
szenia mobilności”.
Strategia „Edukacja i szkolenie 2020”
Długofalowe ramy polityki kształcenia i szkolenia w Unii Europejskiej zostały określone w konkluzjach Rady z 12 maja 2009 r. w sprawie strategicznych ram Europejskiej współpra‑
cy w dziedzinie kształcenia i szkolenia („ET 2020”)4. Strategia 2020 wyznacza 4 główne cele strategiczne polityki Unii Euro‑
pejskiej:
1) Realizacja koncepcji uczenia się przez całe życie i mobil- ności. Unia Europejska promuje tworzenie systemów kształ‑
cenia i szkolenia obejmujących całe życie, lepiej reagujących na zmiany oraz bardziej otwartych na świat zewnętrzny. Nie‑
zbędne działania dostosowawcze obejmują wypracowanie krajowych ram kwalifikacji opartych na efektach uczenia się powiązanych z europejskimi ramami kwalifikacji, tworzenie elastyczniejszych ścieżek edukacyjnych umożliwiających sprawniejsze przechodzenie do innych sektorów kształcenia
3 Edukacja w Europie: różne systemy kształcenia i szkolenia – wspólne cele do roku 2010, Luksemburg 2002.
4 2009/C 119/02.
i szkolenia, tworzenie większej otwartości na pozaformal‑
ne i nieformalne uczenie się oraz zwiększenie przejrzystość i uznawania efektów uczenia się. Potrzeba także dalszych sta‑
rań, by promować uczenie się dorosłych, podnosić jakość sys‑
temów poradnictwa oraz uatrakcyjniać uczenie się, m.in. po‑
przez wypracowanie nowych form uczenia się i wykorzystanie nowych technik nauczania i uczenia się. Drugim bardzo waż‑
nym elementem unijnej polityki edukacyjnej jest promocja mobilności osób uczących się, nauczycieli i osób szkolących nauczycieli, którą należy stopniowo poszerzać, tak by okresy nauki za granicą – zarówno w Europie, jak i na świecie – stały się regułą, nie wyjątkiem. Mobilność określana jest jako zasad‑
niczy element uczenia się przez całe życie oraz ważny sposób zwiększania szans obywateli na rynku pracy i ich zdolności adaptacyjnych.
W ślad za promocją idei uczenia się przez całe życie idą środki pomocowe z budżetu UE przeznaczone na ten cel. Jed‑
nym ze źródeł tych środków jest program o tej samej nazwie, który wspiera działania edukacyjne od poziomu przedszkola do emerytury oraz mobilność osób uczestniczących w kształ‑
ceniu i szkoleniu przez całe życie. Szersze omówienie tego i innych programów pomocowych UE nastąpi w dalszej części artykułu.
2) Poprawa jakości i skuteczności kształcenia i szkolenia.
Unia Europejska za ważne zadanie uważa podnoszenie jako‑
ści, skuteczności i równości systemów kształcenia i szkolenia.
Do najważniejszych zadań zalicza się dbałość o powszechne nabywanie kompetencji kluczowych przy jednoczesnym dą‑
żeniu – na wszystkich poziomach kształcenia i szkolenia – do wybitnych wyników, które pozwolą Europie zachować silną pozycję w świecie. Jednocześnie niezbędne jest dbanie o wy‑
soką jakość nauczania, o odpowiednie kształcenie nauczycieli i stały rozwój zawodowy nauczycieli i szkoleniowców, a także zwiększanie atrakcyjności zawodu nauczyciela. Ważne jest także, by udoskonalić zarządzanie i kierowanie instytucjami edukacyjnymi i szkoleniowymi oraz opracować skuteczny sys‑
tem zapewniania jakości.
3) Promowanie równości, spójności społecznej i aktywno- ści obywatelskiej. Unia Europejska dąży do tego, aby wszyscy obywatele – niezależnie od ich sytuacji osobistej czy społecz‑
no‑ekonomicznej – mieli możliwość nabywania, uaktualnia‑
nia i rozwijania przez całe życie umiejętności zawodowych i kompetencji kluczowych zwiększających szanse na rynku pracy. Polityka edukacyjna powinna także sprzyjać kontynu‑
owaniu uczenia się oraz rozwijaniu aktywności obywatelskiej i dialogu międzykulturowego. Systemy kształcenia i szkolenia powinny dbać o to, by wszystkie osoby uczące się, w tym oso‑
by w niekorzystnej sytuacji, osoby o szczególnych potrzebach oraz migranci, uczestniczyły do końca w procesie kształcenia, także – w stosownych przypadkach – dzięki edukacji drugiej szansy i bardziej zindywidualizowanym sposobom uczenia się.
Ważne jest, aby drogą kształcenia upowszechniać kompeten‑
cje międzykulturowe, wartości demokratyczne oraz szacunek dla praw podstawowych i środowiska, a także zwalczać wszel‑
kie formy dyskryminacji, a tym samym rozwijać u młodzieży umiejętność pozytywnego komunikowania się z rówieśnika‑
mi z różnych środowisk.
4) Zwiększanie kreatywności i innowacyjności, w tym przedsiębiorczości, na wszystkich poziomach kształcenia i szkolenia. Unia Europejska uznaje, iż kreatywność nie tyl‑
ko sprzyja samorealizacji, lecz także jest podstawowym
źródłem innowacyjności, ta zaś jest uznawana za jedną z głównych sił napędowych zrównoważonego rozwoju go‑
spodarczego. Kreatywność i innowacyjność są kluczowe dla rozwoju przedsiębiorstw i konkurencyjności Europy na rynkach światowych. Dlatego też pierwszym zadaniem jest promowanie nabywania przez wszystkich obywateli prze‑
krojowych kompetencji kluczowych, takich jak kompetencje informatyczne, zdolność uczenia się, inicjatywa, przedsię‑
biorczość oraz świadomość kulturalna. Drugim zadaniem jest zadbanie, by w pełni działał trójkąt wiedzy: edukacja – badania – innowacje. Partnerstwo między światem biznesu a różnymi sektorami kształcenia, szkolenia i badań na ich różnych poziomach może pomóc lepiej skoncentrować się na umiejętnościach i kompetencjach potrzebnych na rynku pracy oraz na promowaniu innowacyjności i przedsiębior‑
czości we wszystkich formach uczenia się. Należy promować szersze wspólnoty edukacyjne, obejmujące przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego i inne zainteresowane stro‑
ny, po to by stworzyć atmosferę sprzyjającą kreatywności, lepszemu godzeniu potrzeb zawodowych ze społecznymi oraz osobistej satysfakcji.
Strategia „Edukacja i szkolenie 2010”
Strategia „Edukacja i szkolenie 2020” jest kontynuacją i roz‑
winięciem strategii „Edukacja i szkolenie 2010”, dokumentu przyjętego 14 lutego 2002 r. Uzgodnione w nim najważniej‑
sze cele to: poprawa jakości i efektywności systemów edukacji w UE, ułatwienie powszechnego dostępu do systemów edu‑
kacji oraz otwarcie systemów edukacji na środowisko i świat.
Komisja monitorowała postępy w osiąganiu celów programu i publikowała co 2 lata sprawozdania okresowe z postępów.
W raporcie z 2008 r.5 stwierdzono, iż poczynione zostały już duże postępy we wprowadzaniu reform w dziedzinie kształce‑
nia i szkolenia, jednak należy podjąć jeszcze szczególne stara‑
nia w następujących obszarach6:
• Podnoszenie poziomu umiejętności. Osoby o niskim poziomie umiejętności są narażone na ryzyko wyklu‑
czenia gospodarczego i społecznego. Utrzymujący się wysoki wskaźnik zbyt wczesnego porzucania nauki, ni‑
ski udział w uczeniu się przez całe życie starszych pra‑
cowników i pracowników słabo wykwalifikowanych oraz niskie osiągnięcia w zdobywaniu umiejętności wśród migrantów są przedmiotem troski większości krajów. Ponadto przyszłe rynki pracy w gospodarce opartej na wiedzy będą wymagały jeszcze wyższych umiejętności od zmniejszającej się liczby pracowni‑
ków. Niskie kwalifikacje staną się jeszcze większym wyzwaniem.
• Strategie uczenia się przez całe życie. Większość krajów poczyniła postępy w określeniu jednolitych i nadrzęd‑
nych strategii. Widoczne są postępy w edukacji przed‑
5 Wspólne sprawozdanie 2008 Rady i Komisji z postępów w reali‑
zacji programu prac „Edukacja i szkolenie 2010” – „Uczenie się przez całe życie dla wiedzy, kreatywności i innowacyjności”, Dz.Urz. C 86 z dn. 5 kwietnia 2008 r.
6 Wspólne sprawozdanie 2008 Rady i Komisji z postępów w reali‑
zacji programu prac „Edukacja i szkolenie 2010” op. cit.
szkolnej, strukturze kwalifikacji i walidacji okresów uczenia się pozaformalnego i nieformalnego. W wielu państwach jednakże wciąż brak jest innowacyjnych partnerstw w dziedzinie uczenia się oraz zrównowa‑
żonego finansowania kształcenia i szkolenia wysokiej jakości, skutecznych i zapewniających równy dostęp, co ma tym większe znaczenie, że wydaje się, iż nastą‑
piło spowolnienie wzrostu inwestycji. Należy zwrócić szczególną uwagę na poradnictwo przez całe życie.
• Trójkąt wiedzy: edukacja, badania i innowacje. Trójkąt ten odgrywa kluczową rolę w stymulowaniu wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Dlatego tak ważne jest przyspieszenie reform, propagowanie doskonałości w szkolnictwie wyższym oraz partnerstw między uni‑
wersytetami a środowiskiem biznesu, jak i zagwaran‑
towanie, by wszystkie sektory kształcenia i szkolenia odgrywały w pełni swoją rolę w propagowaniu kre‑
atywności i innowacji.
Jak widać strategii „Edukacja i szkolenia 2020” jest konty‑
nuatorką poprzedniej strategii, uwzględnia jednak także ele‑
menty nie objęte przez swoją poprzedniczkę, jednak istotne z punktu widzenia przyszłości Europy.
Rozwinięcie wybranych elementów polityki
edukacyjnej Unii Europejskiej
Kompetencje kluczowe
Komisja Europejska skierowała do państw członkowskich zalecenie dotyczące rozwijania kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe7. Kompetencje kluczowe definiowane są jako połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do sytuacji. Kompetencje, których wszystkie osoby potrzebują do samorealizacji i rozwoju osobistego, by‑
cia aktywnym obywatelem, integracji społecznej i zatrudnie‑
nia. Określono osiem kompetencji kluczowych:
1) porozumiewanie się w języku ojczystym, 2) porozumiewanie się w językach obcych,
3) kompetencje matematyczne i podstawowe kompe‑
tencje naukowo‑techniczne, 4) kompetencje informatyczne, 5) umiejętność uczenia się,
6) kompetencje społeczne i obywatelskie, 7) inicjatywność i przedsiębiorczość, 8) świadomość i ekspresja kulturalna.
Poszczególne kompetencje kluczowe uważane są za jed‑
nakowo ważne, a ich zakresy częściowo pokrywają się i są powiązane. Aspekty niezbędne w jednej dziedzinie wspie‑
rają kompetencje w innej. Dobre opanowanie podstawo‑
wych umiejętności językowych, czytania, pisania, liczenia i umiejętności w zakresie technologii informacyjnych i ko‑
munikacyjnych jest niezbędną podstawą uczenia się, zaś
7 Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie, Dz.Urz. UE L 394 z dn. 30 grudnia 2006 r.
umiejętność uczenia się sprzyja wszelkim innym działaniom z zakresie kształcenia. Niektóre zagadnienia mają zastosowa‑
nie we wszystkich kompetencjach: krytyczne myślenie, kre‑
atywność, inicjatywność, rozwiązywanie problemów, ocena ryzyka, podejmowanie decyzji i konstruktywne kierowanie emocjami są istotne we wszystkich ośmiu kompetencjach kluczowych.
Promowanie mobilności edukacyjnej
Komisja Europejska duży nacisk kładzie na mobilność w procesie kształcenia. 8 lipca 2009 r. została opublikowana Zielona Księga „Promowanie mobilności edukacyjnej młodych ludzi”8. W pierwszych słowach dokumentu czytamy: „Mobil‑ność edukacyjna, czyli transnarodowa mobilność mająca na celu nabycie nowych umiejętności, to jeden z podstawowych sposobów zwiększania szans na zatrudnienie w przyszło‑
ści oraz przyczyniania się do osobistego rozwoju zwłaszcza w przypadku młodych ludzi. Badania potwierdzają, że mo‑
bilność edukacyjna zwiększa wartość kapitału ludzkiego, po‑
nieważ studenci nie tylko zdobywają wiedzę, ale też uczą się języków i rozwijają kompetencje międzykulturowe. Ponadto pracodawcy zauważają i doceniają te korzyści. Europejczycy, którzy są mobilni już jako młodzi uczący się ludzie, prawdopo‑
dobnie będą mobilni także w późniejszym życiu, jako pracow‑
nicy. Mobilność edukacyjna odegrała ważną rolę w stopnio‑
wym otwieraniu systemów i instytucji kształcenia i szkolenia, sprawiła, że są one bardziej europejskie i międzynarodowe oraz zwiększyła ich dostępność i skuteczność. Może ona także zwiększyć konkurencyjność Europy, pomagając w budowaniu społeczeństwa opartego na wiedzy i przyczyniając się tym sa‑
mym do osiągnięcia celów strategii lizbońskiej na rzecz wzro‑
stu i zatrudnienia.”
Promocja mobilności obejmuje zarówno ludzi młodych, jak i osoby dorosłe, w tym nauczycieli. Przedstawiciele Rady Euro‑
pejskiej i rządów państw członkowskich uznali w 2008 r.9, że każdy młody człowiek powinien mieć możliwość skorzystania z dowolnej formy mobilności, niezależnie od tego, czy stanie się to w ramach studiów, szkolenia, stażu zawodowego czy działalności wolontariackiej. W szczególności:
• każdy uczeń kształcący się w profilu ogólnym lub za‑
wodowym lub odbywający szkolenie powinien mieć w trakcie nauki w szkole możliwość udziału w progra‑
mie mobilności;
• każdy student wyższych uczelni powinien mieć moż‑
liwość odbycia części studiów, szkolenia lub stażu za‑
wodowego za granicą. Wyższe uczelnie powinny być zachęcane do tego, by uczynić z okresów mobilności część własnego programu nauczania, w pierwszym lub drugim cyklu studiów;
• należy znacząco zwiększyć szanse na mobilność w kontekście kształcenia i szkolenia zawodowego.
8 Zielona Księga „Promowanie mobilności edukacyjnej młodych ludzi”, COM(2009) 329.
9 Konkluzje Rady i przedstawicieli rządów państw członkowskich zebranych w Radzie z dnia 21 listopada 2008 r. w sprawie mobilności młodzieży (2008/C 320/03).
Uznawanie kształcenia
Postawienie Wspólnoty w pozycji wspierającej polityki re‑
alizowane przez państwa członkowskie skutkuje wagą wyda‑
wanych przez organy Wspólnoty dokumentów. Mają one cha‑
rakter zaleceń, nie narzucają jednak państwom członkowskim konieczności podejmowania konkretnych działań. Ich wyda‑
nie poprzedzone jest uzgodnieniami między ministrami edu‑
kacji państw członkowskich oraz Komisją Europejską. Mimo to pewna unifikacja systemów kształcenia w państwach człon‑
kowskich następuje. Bez niej niemożliwe byłoby np. realizo‑
wanie mobilności uczniów, studentów czy doktorantów. Mo‑
bilność może być realizowana tylko wtedy, gdy jedno państw członkowskie uznaje kształcenie swoich obywateli w innym państwie członkowskim za odpowiadające kształceniu w swo‑
im kraju. Dotyczy to zarówno kształcenia formalnego, jak i po‑
zaformalnego czy nieformalnego.
Poprawie uznawalności wykształcenia na poziomie szkol‑
nictwa wyższego służy proces boloński. Deklaracja Boloń‑
ska, stanowiąca podwaliny procesu, to dokument podpisany w dniu 19 czerwcu 1999 r. przez ministrów ds. szkolnictwa wyższego z 29 krajów Europy, którego celem głównym jest stworzenie do 2010 r. Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego poprzez10:
• wprowadzanie przejrzystych i porównywalnych sys‑
temów stopni oraz wdrożenie suplementu do dyplo‑
mu11,
• przyjęcie systemu kształcenia opartego na dwóch głównych poziomach: licencjackim i magisterskim;
• powszechne stosowanie systemu punktów kredyto‑
wych ECTS (Europejski System Transferu i Akumulacji Punktów);
• promocję mobilności studentów, nauczycieli akade‑
mickich, naukowców oraz personelu administracyj‑
nego;
• promocję współpracy europejskiej w zakresie zwięk‑
szenia poziomu jakości szkolnictwa wyższego oraz
• promocję europejskiego wymiaru szkolnictwa wyż‑
szego, szczególnie w zakresie rozwoju zawodowego, mobilności oraz zintegrowanych programów naucza‑
nia, szkolenia i badań.
Postępy we wdrażaniu założeń deklaracji bolońskiej moni‑
torowane są na bieżącą przez ministrów ds. szkolnictwa wyż‑
szego państw, które deklarację podpisały oraz państw, które do procesu bolońskiego przystąpiły w późniejszym okresie (łącznie jest ich obecnie 47).
Uznawalności kształcenia i szkolenia zawodowego służy europejski system transferu punktów w kształceniu i szkole‑
niu zawodowym (ECVET),12 zapoczątkowany na konferencji kopenhaskiej w 2002 r. Jego celem jest przede wszystkim
10 www.nauka.gov.pl i http://www.ond.vlaanderen.be/hogeron‑
derwijs/bologna.
11 Suplement do dyplomu ma zawierać informacje dotyczące po‑
ziomu kształcenia, nakładu pracy studenta wyrażonego w punktach ECTS, charakteru uzyskanych kwalifikacji (profil akademicki, profil zawodowy) oraz efektów kształcenia (zakres wiedzy i umiejętności), http://www.pwsz.nysa.pl.
12 http://ec.europa.eu/education/lifelong‑learning‑policy/
doc50_en.htm.
podniesienie atrakcyjności mobilności zawodowej, szczegól‑
nie w wymiarze europejskim poprzez poprawę uznawalności wyników nauki pobieranej w ramach mobilności.
Ważnym instrumentem na drodze uznawalności kwalifika‑
cji są europejskie ramy kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (ERK), których tworzenie rozpoczęło się w 2004 r. w od‑
powiedzi na żądania stworzenia wspólnego punktu odniesie‑
nia w celu zwiększenia przejrzystości kwalifikacji, wysuwane przez państwa członkowskie, partnerów społecznych i inne zainteresowane strony13. Europejskie ramy kwalifikacji są wspólnymi europejskimi ramami odniesienia, wiążącymi sys‑
temy kwalifikacji poszczególnych krajów. Ramy funkcjonują jako instrument przełożenia, dzięki któremu kwalifikacje sta‑
ją się bardziej czytelne i łatwiejsze do zrozumienia w różnych państwach i systemach w Europie. Ich dwa główne cele to:
promocja mobilności obywateli pomiędzy krajami oraz uła‑
twianie im uczenia się przez całe życie. W europejskich ramach kwalifikacji efekt uczenia się jest definiowany przez określenie tego, co uczący się wie, rozumie i potrafi wykonać po zakoń‑
czeniu procesu uczenia się. Dlatego europejskie ramy kwalifi‑
kacji kładą nacisk raczej na rezultaty uczenia się niż na wkład, jak na przykład długość trwania nauki. Efekty uczenia się są wyszczególnione w trzech kategoriach: wiedza, umiejętności i kompetencje.
Promowanie wielojęzyczności
Ważnym aspektem polityki edukacyjnej Unii Europejskiej jest promowanie nauki języków obcych. Komisja Europejska kładzie duży nacisk na promowanie idei wielojęzyczności na terytorium Unii Europejskiej. W 2005 roku opublikowana zo‑
stała „Nowa strategia ramowa w sprawie wielojęzyczności”14. Biorąc pod uwagę, iż 450 milionowa społeczność Unii Europej‑
skiej posługuje się 23 językami urzędowymi Unii, około sześć‑
dziesięcioma języka lokalnymi i wieloma nielokalnymi języ‑
kami, którymi posługują się wspólnoty imigrantów, nacisk na naukę języków obcych oraz zachowanie języków mniejszości jest warunkiem niezbędnym bezkonfliktowego współistnie‑
nia mieszkańców Unii Europejskiej. Do tego jednak niezbędne jest postrzeganie tej różnorodności jako tożsamości Unii Euro‑
pejskiej nie zaś przeszkody jej rozwoju.
Wspólnotowa polityka wielojęzyczności stawia sobie trzy cele: zachęcanie do nauki języków obcych i promowania róż‑
norodności językowej w społeczeństwie; promowanie zdro‑
wej wielojęzycznej gospodarki oraz zapewnienie dostępu obywatelom do prawodawstwa, procedur oraz informacji do‑
tyczących Unii Europejskiej w ich własnym języku.
Cele dalekosiężne promocji nauki języków obcych są dość ambitne. W marcu 2002 r., podczas zebrania na szczycie w Bar‑
celonie szefowie państw i rządów Unii Europejskiej wezwali do nauczania co najmniej dwóch języków obcych począwszy od bardzo młodego wieku. Celem długoterminowym Komisji jest zwiększanie wielojęzyczności u mieszkańców Unii Euro‑
pejskiej w takim stopniu, aby każdy obywatel nabył praktycz‑
13 http://ec.europa.eu/dgs/education_culture/publ/pdf/eqf/
broch_pl.pdf.
14 Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Ko‑
mitetu Ekonomiczno‑Społecznego Oraz Komitetu Regionów, „Nowa strategia ramowa w sprawie wielojęzyczności”, COM (2005) 596.
ne umiejętności porozumiewania się w dwóch językach poza językiem ojczystym15.
Komisja Europejska przewidziała także środki na wsparcie podejmowanych przez państwa członkowskie działań w tym zakresie. Obok omówionych poniżej programów takich jak program „Uczenie się przez całe życie” oraz program „Młodzież w działaniu” oferujące przede wszystkim wparcie mobilności i utrzymywania współpracy między osobami z różnych kra‑
jów, Komisja Europejska oferuje także wsparcie w ramach programu Kultura, z którego finansowane są m.in. przekłady dzieł literackich z jednych języków europejskich na inne języki europejskie.
Polityka edukacyjna wobec dzieci imigrantów
Duży nacisk Komisja Europejska kładzie także na edukację dzieci imigrantów16. Aspekt ten jest istotny z kilku powodów, w tym m.in. z powodu obecności w szkołach dużej liczby dzieci ze środowisk migracyjnych znajdujących się w ciężkiej sytuacji społeczno‑ekonomicznej. Jednak migracja wpływa na edukację dzieci nawet w przypadkach, gdy rodziny mają wysoki status społeczno‑ekonomiczny i dobre wykształcenie.
Tacy uczniowie mogą odczuwać trudności co najmniej przez pewien krótki czas w związku z przerwaniem dotychczaso‑
wego toku nauczania bądź też napotykając różnice języko‑
we i kulturowe. W długiej perspektywie ich szanse na sukces edukacyjny są duże, a kontakt z nowymi kulturami i językami może ich wzbogacić. Niestety dotychczasowe badania wska‑
zują, iż uczniowie ze środowisk migracyjnych uzyskują pod koniec szkoły podstawowej znacząco słabsze wyniki, niż ich rówieśnicy nie pochodzący z takich środowisk. Aby niwelo‑
wać te różnice niezbędne jest podjęcie środków umożliwia‑
jących asymilację dzieci w środowisku (także środowisku szkolnym) kraju, w którym obecnie mieszkają i kształcą się.
Ważnym aspektem jest wyrównywanie poziomu wiedzy uczniów oraz intensywna nauka języka, w którym odbywa się kształcenie.
Z drugiej strony przystosowanie się do obecności dużej liczby uczniów ze środowisk migracyjnych łączy się z szere‑
giem problemów edukacyjnych na poziomie klasy, szkoły i całych systemów szkolnych. W klasach i szkołach konieczne jest znalezienie miejsca dla zwiększonej różnorodności języ‑
ków ojczystych czy perspektyw kulturowych. Potrzebne jest zastosowanie nowych, dostosowanych do sytuacji umiejęt‑
ności dydaktycznych oraz opracowanie nowych sposobów budowania relacji z rodzinami i społecznościami imigran‑
tów. Intensywność prac w tym obszarze jest różna w po‑
szczególnych państwach członkowskich Unii Europejskiej, co związane jest z mniejszą lub większą intensywnością wstępowania problemu asymilacji dzieci migrantów w śro‑
dowisku szkolnym.
15 Promowanie nauki języków obcych i różnorodności językowej:
Plan działania Komisji 2004–2006, COM (2003) 449.
16 Zielona Księga. Migracja i mobilność: wyzwania i szanse dla wspólnotowych systemów edukacyjnych, COM (2008) 423.
Ramy instytucjonalne polityki edukacyjnej na poziomie
wspólnotowym
Polityka edukacyjna na poziomie Unii Europejskiej koor‑
dynowana jest przez Dyrekcję Generalną ds. Edukacji i Kul‑
tury (DG EAC). W ramach DG działa pięć dyrektoriatów, a od 1 czerwca 2010 r. działać będzie sześć (szósty dyrektoriat powstał w wyniku reorganizacji obecnej struktury organiza‑
cyjnej). Celem tworzonego, przez pierwszego polskiego dy‑
rektora generalnego w Unii Europejskiej Jana Truszczyńskie‑
go, nowego dyrektoriatu jest wzmocnienie roli szkolnictwa wyższego i badań, ich związku z przemysłem oraz współpracy międzynarodowej, co w efekcie ma doprowadzić do wzmoc‑
nienia kształcenia na poziomie wyższym, wzmocnienia jakości badań oraz podnoszenia innowacyjności gospodarki Unii Eu‑
ropejskiej wspartej absolwentami wyższych uczeni otwartymi na wyzwania nowoczesnej gospodarki.
Wdrażaniem programu pomocowego „Uczenie się przez całe życie” na poziomie unijnym zajmuje się Agencja Wy‑
konawcza ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego (EACEA17). Agencja ta przy realizacji programów edukacyjnych współpracuje także z Dyrekcją Generalną ds. Społeczeństwa Informacyjnego i Mediów (DG INFSO) oraz z Dyrekcją Gene‑
ralną ds. Współpracy Rozwojowej (DG AIDCO). Część kompe‑
tencji związanych z wdrażaniem programu „Uczenie się przez całe życie” powierzana jest agencjom narodowym. Są one odpowiedzialne za wdrażanie działań na poziomie krajowym.
W przypadku Polski działania ta realizuje Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji z siedzibą w Warszawie.
Przy tworzeniu polityki edukacyjnej Unii Europejskiej waż‑
ną rolę odgrywa także Europejskie Centrum Rozwoju Kształ‑
cenia Zawodowego (Cedefop18) z siedzibą w Salonikach (Gre‑
cja). Zadaniem Centrum jest wspieranie Komisji Europejskiej w promocji i rozwoju szkoleń zawodowych oraz staży. Cen‑
trum poprzez działalność naukową i techniczną przyczynia się do wprowadzania w życie wspólnej polityki w dziedzinie szkolenia zawodowego, w szczególności zaś wspiera wymianę informacji i doświadczeń między państwami członkowskimi i partnerami zaangażowanymi w rozwój systemów kształcenia i szkolenia zawodowego.
Ważną rolę w promowaniu rozwoju systemów eduka‑
cji w krajach partnerskich odgrywa Europejska Fundacja Kształcenia (ETF19) z siedzibą w Turynie (Włochy). ETF współ‑
pracuje z trzydziestoma krajami partnerskimi na trzech kon‑
tynentach, w tym z krajami kandydującymi, Europą Południo‑
wo‑Wschodnią, Europą Wschodnią, Azją Środkową i regionem śródziemnomorskim. Do jej głównych zadań należy m.in.:
• ocena postępów we wdrażaniu reform w zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego oraz ich powiązań z rozwojem społeczno‑gospodarczym,
• zapewnienie wsparcia merytorycznego przy wprowa‑
dzaniu reform systemów kształcenia i szkolenia zawo‑
dowego, czy
• rozwijanie sieci międzynarodowych, krajowych i lo‑
kalnych ułatwiających dialog w zakresie modernizacji systemów kształcenia i szkolenia zawodowego.
17 http://eacea.ec.europa.eu/index.htm.
18 www.cedefop.europa.eu.
19 www.etf.europa.eu.
Istotną rolę w podnoszeniu innowacyjności gospodarki oraz rozwoju kształcenia na poziomie wyższym może też ode‑
grać nowo powołany Europejski Instytut Innowacji i Technolo‑
gii (EIT20) z siedzibą w Budapeszcie (Węgry). EIT ma przyczyniać się do zrównoważonego wzrostu gospodarczego w Europie oraz zwiększenia konkurencyjności przez wzmocnienie po‑
tencjału innowacyjnego państw członkowskich i Wspólnoty.
W tym celu EIT m.in. rozwija współpracę między szkołami wyż‑
szymi, instytucjami badawczymi i przedsiębiorstwami, a także prowadzi działalność edukacyjno‑szkoleniową na poziomie magisterskim i doktoranckim, w dyscyplinach kluczowych dla zaspokojenia przyszłych potrzeb społeczno‑gospodarczych Europy oraz promujących rozwój umiejętności związanych z innowacją, poprawę umiejętności kierowniczych i w zakresie przedsiębiorczości. Działania EIT są więc ważne m.in. z punktu widzenia tzw. „trójkąta wiedzy (edukacja, badania i innowa‑
cje)” określonego w programie „Edukacja i szkolenia 2010”.
Dla państw członkowskich kreujących swoje krajowe po‑
lityki edukacyjne zgodnie z kierunkami wyznaczonymi przez Unię Europejska ważne bywają także dane porównawcze dotyczące krajów członkowskich i kandydujących przygoto‑
wywane przez Eurydice21 mające zarówno oddział centralny usytuowany w EACEA jak i oddziały krajowe; w przypadku usytuowane przy Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji.
Programy pomocowe Unii Europejskiej
Program „Uczenie się przez całe życie”
Program działań w zakresie uczenia się przez całe życie został ustanowiony na mocy decyzji Parlamentu i Rady z dnia 15 listopada 2006 r.22. Realizacja programu w latach 2007–
–2013 ma przyczynić się do rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy, charakteryzującego się trwałym rozwojem gospo‑
darczym, liczniejszymi i lepszymi miejscami pracy oraz więk‑
szą spójnością społeczną przy jednoczesnym zapewnieniu należytej ochrony środowiska naturalnego.
Program „Uczenie się przez całe życie” realizowany jest po‑
przez cztery programy sektorowe, program międzysektorowy oraz program Jean Monnet. Programami sektorowymi są:
a) Program Comenius dotyczący potrzeb edukacyjnych osób korzystających z edukacji na poziomie przed‑
szkolnym i szkolnym do końca szkoły średniej, nauczy‑
cieli a także instytucji i organizacji zapewniających kształcenie w tym zakresie. Program oferuje wsparcie finansowe na realizację m.in. następujących rodzajów działań: realizacja projektu przez partnerską grupę stworzoną z placówek edukacyjnych z różnych krajów;
uczestnictwo nauczycieli w kursach doskonalenia za‑
wodowego, mobilność uczniów oraz przygotowanie
20 http://eit.europa.eu/
21 http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/index_en.php
22 Decyzja Nr 1720/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 15 listopada 2006 r. ustanawiająca program działań w zakresie ucze‑
nia się przez całe życie (Dz.Urz. L 327, 24.11.2006)
do pracy przyszłych nauczycieli (poprzez umożliwie‑
nie im udziału w stażu zagranicznym w roli asystenta).
b) Program Erasmus dotyczący potrzeb dydaktycznych osób korzystających z edukacji na poziomie studiów wyższych oraz szkolenia i kształcenia zawodowego na poziomie studiów wyższych, bez względu na dłu‑
gość kursu lub ich kwalifikacje, a także potrzeb insty‑
tucji i organizacji zapewniających edukację i szkolenia w tym zakresie. Program oferuje wsparcie finansowe na realizację m.in. następujących rodzajów działań:
mobilność studentów, kadry naukowej i innych pra‑
cowników szkół wyższych, nowych koncepcji kształce‑
nia na poziomie wyższym oraz innowacyjnych rozwią‑
zań w szkolnictwie wyższym.
c) Program Leonardo da Vinci dotyczący potrzeb dydak‑
tycznych osób korzystających ze szkolenia i kształ‑
cenia zawodowego (poza szkoleniem i kształceniem zawodowym na poziomie studiów wyższych) oraz potrzeb instytucji i organizacji zapewniających kształ‑
cenie i szkolenie zawodowe. Program oferuje wsparcie finansowe na realizację m.in. następujących rodzajów działań: mobilność uczniów i realizacja praktyk zawo‑
dowych w przedsiębiorstwach oraz ośrodkach kształ‑
cenia w innych krajach, mobilność kadry zajmującej się kształceniem i doskonaleniem zawodowym, wdra‑
żanie innowacyjnych rozwiązań w kształceniu i dosko‑
naleniu zawodowym.
d) Program Grundtvig dotyczący potrzeb dydaktycznych osób korzystających z wszelkich form kształcenia doro‑
słych, a także potrzeb instytucji i organizacji zapewniają‑
cych kształcenie w tym zakresie. Program oferuje wspar‑
cie finansowe na realizację m.in. następujących rodzajów działań: mobilność osób biorących udział w procesie uczenia się przez całe życie obejmująca wizyty, staże, praktyki i wymiany uczestników formalnego oraz poza‑
formalnego kształcenia dorosłych, w tym szkolenie i roz‑
wój zawodowy kadry zajmującej się kształceniem do‑
rosłych, projekty wielostronne mające na celu poprawę systemów szkolenia dorosłych poprzez rozwój i transfer innowacji oraz dobrych praktyk a także rozwój sieci eks‑
pertów w dziedzinie kształcenia osób dorosłych.
Program międzysektorowy obejmuje następujące cztery działania kluczowe:
a) współpracę strategiczną i innowacje w dziedzinie uczenia się przez całe życie;
b) propagowanie nauki języków obcych;
c) rozwijanie innowacyjnych treści, usług, metodologii uczenia i praktyk opartych na TIK na potrzeby uczenia się przez całe życie;
d) upowszechnianie i wykorzystywanie wyników działań wspieranych w ramach programu oraz poprzednich programów związanych z tą dziedziną, jak również wymianę dobrych praktyk.
Jednym z celów realizacji programów międzysektorowych jest wspieranie rozwoju strategii i współpracy na szczeblu eu‑
ropejskim w zakresie uczenia się przez całe życie oraz wdraża‑
nia programu „Edukacja i szkolenie 2010”.
Program Jean Monnet wspiera działania w dziedzinie in‑
tegracji europejskiej oraz instytucje realizujące te działania
poprzez: a) akcje Jean Monnet; b) dotacje dla instytucji zaj‑
mujących się problematyką integracji europejskiej; c) dotacje dla innych instytucji i stowarzyszeń europejskich działających w obszarze edukacji i szkoleń.
Tabela nr 1. Program „Uczenie się przez całe życie”
Programy sektorowe COMENIUS
edukacja szkolna
ERASMUS
szkoły wyższe LEONARDO DA VINCI szkolnictwo i doskonalenie
zawodowe
GRUNDTVIG edukacja dorosłych
Programy horyzontalne PROGRAM MIĘDZYSEKTOROWY
• rozwój polityki oświatowej
• kształcenie językowe
• rozwój nowoczesnych technologii informacyjnych i komunika‑
cyjnych
• rozpowszechnianie przykładów najlepszej praktyki Program JEAN MONNET
• akcja Jean Monnet
• europejskie instytucje
• stowarzyszenia europejskie Źródło: www.socrates.org.pl
Program „Młodzież w działaniu”
Ciekawym pomysłem Unii Europejskiej na wspieranie kształcenia młodzieży jest program „Młodzież w działaniu”. Ce‑
lem programu jest „stymulowanie aktywnego obywatelstwa europejskiego, rozbudzanie poczucia solidarności i tolerancji wśród młodych Europejczyków i angażowanie ich w kształto‑
wanie przyszłości Unii. Program promuje mobilność w obrębie i poza granicami UE, edukację pozaformalną i dialog między‑
kulturowy, a także sprzyja integracji wszystkich młodych lu‑
dzi, niezależnie od ich wykształcenia, środowiska społecznego i kulturowego”.23 W przeciwieństwie do programów takich jak np. Leonardo da Vinci czy Comenius, zaangażowanie meryto‑
ryczne młodzieży w przygotowanie i realizację projektów jest bardzo duże. Finansowanie w ramach programu można otrzy‑
mać m.in. na realizację staży zagranicznych, prowadzenie sieci współpracy młodzieży z różnych krajów czy udział w wolonta‑
riacie w innym kraju.
Programy współpracy zewnętrznej
Głównym programem współpracy zewnętrznej jest pro‑gram Erasmus Mundus24, stworzony w celu wspierania rozwo‑
ju europejskiego systemu szkolnictwa wyższego opartego na współpracy z krajami trzecimi oraz w celu wspierania rozwoju szkolnictwa wyższego w krajach trzecich. W ramach progra‑
mu możliwa jest realizacja trzech rodzajów działań. Pierwsze
23 Przewodnik po programie „Młodzież w działaniu”, www.frse.org.pl [dostęp: 20 sierpnia 2009 r.].
24 Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1298/2008/WE z 16 grudnia 2008 r. ustanawiająca program Erasmus Mundus na lata 2009–2013 na rzecz poprawy jakości w szkolnictwie wyższym i wspie‑
rania międzykulturowego zrozumienia poprzez współpracę z krajami trzecimi, Dz.U. L340 z 19.12.2008.
z nich to realizacja studiów magisterskich i doktoranckich obejmująca także stypendia dla uczestników tych studiów, drugie to programy współpracy (w tym realizacja mobilności na wszystkich poziomach szkolnictwa wyższego) między eu‑
ropejskimi instytucjami szkolnictwa wyższego i instytucjami szkolnictwa wyższego z krajów trzecich, a trzecie to promocja europejskiego szkolnictwa wyższego poprzez podnoszenie atrakcyjności Europy, jako miejsca kształcenia oraz ośrodka doskonałości na poziomie światowym.
Komisja Europejska w swoich programach współpracy ze‑
wnętrznej promuje zarówno współpracę dwustronną między uczelniami z krajów Unii Europejskiej i z państw uprzemysło‑
wionych, do których zalicza się Stany Zjednoczone, Kanadę, Australię, Nową Zelandię i Republikę Korei, jak i współpracę z uczelniami z innych regionów świata25:
• z państw objętych Europejskim Instrumentem Są‑
siedztwa i Partnerstwa (Algieria, Armenia, Azerbej‑
dżan, Białoruś, Egipt, Gruzja, Izrael, Jordania, Liban, Li‑
bia, Mołdawia, Maroko, Autonomia Palestyńska, Syria, Tunezja, Ukraina),
• z państw objętych Instrumentem Finansowania Współpracy na rzecz Rozwoju (47 krajów wymienio‑
nych w wykazie odbiorców pomocy, sporządzonym przez Komitet Pomocy Rozwojowej przy Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju),
• z państw objętych Instrumentem Pomocy Przedak‑
cesyjnej (uprawnionymi do współpracy są państwa kandydujące do wstąpienia do UE: Chorwacja, Turcja i była Jugosłowiańska Republika Macedonii), czy też
• z państw z państw korzystających z pomocy w ramach Europejskiego Fundusz Rozwoju (państwa Afryki, Ka‑
raibów i Pacyfiku).
Fundusze strukturalne Unii Europejskiej
Europejski Fundusz Społeczny
Źródłem środków wspierających rozwój systemu eduka‑
cji jest Europejski Fundusz Społeczny (EFS). EFS jest jednym z funduszy strukturalnych stworzonych w celu wspierania zatrudnienia w państwach członkowskich oraz promowania spójność gospodarczej i społecznej. W okresie programo‑
wania 2007–2013 zasady działania Europejskiego Funduszu Społecznego określa rozporządzenie (WE) nr 1081/200626. Ze środków funduszu dofinansowywane są działania ukierun‑
kowane na zwiększenie i poprawę inwestycji w kapitał ludzki oraz wzmacnianie zdolności instytucjonalnej i skuteczności administracji publicznej oraz służb publicznych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym a także, w stosownym przy‑
padku, partnerów społecznych i organizacji pozarządowych.
W Polsce w latach 2007–2013 wsparcie z EFS można otrzymać na realizację działań w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki (PO KL).
25 http://eacea.ec.europa.eu.
26 Rozporządzenie (WE) nr 1081/2006 Parlamentu Europejskie‑
go i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1784/1999 (Dz.Urz.
L 210 z 31.07.2006).
W PO KL wyznaczono trzy priorytety skierowane bezpo‑
średnio na edukację27:
• Priorytet III „Wysoka jakość systemu oświaty”, wdraża‑
ny na poziomie krajowym przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Działania w tym priorytecie skoncentro‑
wane są na podwyższaniu jakości funkcjonowania systemu oświaty, poprzez wprowadzenie rozwiązań systemowych w zakresie monitoringu i ewaluacji, roz‑
wój badań edukacyjnych oraz ich powiązanie z polity‑
ką edukacyjną. Nowe rozwiązania obejmują również działania na rzecz zwiększania efektywności nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez kuratorów oświaty.
• Priorytet IV „Szkolnictwo wyższe i nauka”, wdrażany na poziomie krajowym przez Ministerstwo Nauki i Szkol‑
nictwa Wyższego. Działania w tym priorytecie skon‑
centrowane są na podwyższaniu jakości funkcjonowa‑
nia instytucji szkolnictwa wyższego, zarówno poprzez stworzenie korzystnych warunków systemowo – orga‑
nizacyjnych dla efektywnego zarządzania szkolnictwem wyższym, jak też poprzez rozwój i zwiększanie dostęp‑
ności tych kierunków kształcenia, których znaczenie dla gospodarki opartej na wiedzy jest największe.
• Priorytet IX „Rozwój wykształcenia i kompetencji w re‑
gionach”, wdrażany na poziomie regionalnym. Działa‑
nia w tym priorytecie skoncentrowane są na rozwoju szkół i placówek sprzyjającemu wyrównywaniu szans edukacyjnych uczniów oraz dostosowującemu system kształcenia (szczególnie zawodowego) do potrzeb rynkowych. Dodatkowo wsparcie przeznaczone jest na rozwój kadr pedagogicznych i administracyjnych systemu oświaty.
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
Drugim źródłem środków wspierających rozwój eduka‑
cji jest Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR).
W okresie programowania 2007–2013 zasady działania Eu‑
ropejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego określa rozpo‑
rządzenie (WE) nr 1080/200628. EFRR jest jednym z funduszy strukturalnych, stworzonym w celu zmniejszania dysproporcji w poziomie rozwoju regionów w Unii Europejskiej. W Polsce w latach 2007–2013 wsparcie edukacji ze środków EFRR reali‑
zowane jest w ramach regionalnych programów operacyjnych oraz w zakresie szkolnictwa wyższego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko29, priorytetu XIII „In‑
frastruktura szkolnictwa wyższego”, w ramach którego można otrzymać wsparcie na unowocześnienie infrastruktury szkol‑
nictwa wyższego, zwiększenie liczby studentów na prioryte‑
towych kierunkach studiów (określonych w programie) oraz podniesienie jakości kształcenia na uczelniach poprzez wyko‑
rzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych.
27 Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007–2013, www.efs.gov.pl.
28 Rozporządzenie (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1783/1999 (Dz.Urz.
L 210 z 31 lipca 2006 r.).
29 Szczegółowy opis priorytetów Programu Operacyjnego Infra‑
struktura i Środowisko 2007–2013, www.pois.gov.pl.
Europejska Współpraca Terytorialna
Kolejnym źródłem środków wspierających rozwój edu‑
kacji, w tym przypadku w wymiarze międzynarodowym, są programy współpracy transgranicznej realizowane w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej30. Celem współpracy transgranicznej jest rozwijanie wspólnych inicjatyw lokal‑
nych i regionalnych. Polskie podmioty i jednostki samorządu terytorialnego uczestniczą w realizacji następujących pro‑
gramów:
• Polska (Województwo Zachodniopomorskie) – Niemcy (Meklemburgia/Pomorze Wschodnie‑Brandenburgia),
• Polska (Województwo Lubuskie) – Niemcy (Branden‑
burgia),
• Polska (Województwo Lubuskie i Województwo Dol‑
nośląskie) – Niemcy (Saksonia),
• Polska – Republika Czeska,
• Polska – Republika Słowacka,
• Polska – Litwa,
• Polska – Szwecja – Dania – Litwa – Niemcy (Południo‑
wy Bałtyk).
W latach 2007–2013 w programach współpracy transgra‑
nicznej promowane są działania wspierające rozwój edukacji, w tym rozwój nowych i wzmacnianie już istniejących sieci współpracy w tej dziedzinie m.in. wymiana uczniów i młodzie‑
ży, wprowadzenie nowatorskich programów nauczania, na‑
uka języków obcych czy organizacja imprez rekreacyjno‑edu‑
kacyjnych31.
Siódmy Program Ramowy
Siódmy program ramowy w zakresie badań i rozwoju tech‑
nologicznego wspiera m.in. mobilność młodych naukowców, w tym doktorantów. W ramach komponentu „Ludzie” istnieje możliwość otrzymania wsparcia na kształcenie początkowe naukowców. Umożliwia ono naukowcom, którzy w momencie rekrutacji mają mniej niż 5 lat doświadczenia naukowego od uzyskania tytułu magistra, dołączenie do europejskich zespo‑
łów badawczych działających w ramach konsorcjów złożonych z kilku instytucji (uczelni, instytutów badawczych przedsię‑
biorstw, MŚP). Partnerzy proponują wspólny program szko‑
leniowy w wybranym obszarze: prace badawczo‑szkoleniowe oraz kursy na temat przedsiębiorczości, własności intelektual‑
nej, zarządzania projektami badawczymi, etyki, itp. Badania mogą być prowadzone w państwach członkowskich lub pań‑
stwach stowarzyszonych.
Osoby nie posiadające jeszcze tytułu doktora mogą tak‑
że uczestniczyć w stażach organizowanych przez instytuty badawcze Wspólnego Centrum Badawczego. Podjęcie stażu umożliwia pogłębienie wiedzy zdobytej podczas studiów lub dotychczasowej pracy, zdobycie nowej wiedzy i doświad‑
czenia w najlepszych europejskich ośrodkach badawczych, jak również daje możliwość przygotowania pracy magister‑
skiej lub doktorskiej. Czas trwania praktyki wynosi od 3 do 12 miesięcy.32
30 www.ewt.gov.pl.
31 Fundusze unijne na wsparcie edukacji w latach 2007–2013, www.men.gov.pl.
32 www.kpk.gov.pl.
Podsumowanie
Unia Europejska, mimo iż formalnie nie prowadzi polityki edukacyjnej i pozostawia państwom członkowskim dużą swo‑
bodę w tym obszarze, określa jednak ramy i cele, do osiągnię‑
cia których państwa członkowskie powinny dążyć oraz wspie‑
ra finansowo działania państw członkowskich w osiąganiu tych celów.
Istnieje wiele różnych opinii dotyczących tego, czy dzia‑
łania Unii Europejskiej w obszarze edukacji i kształcenia są wystarczające, czy też nie. Wszystkie dokumenty wydawane przez organy Unii Europejskiej oraz wszystkie uruchamia‑
ne przez nią programy pomocowe są wynikiem konsultacji z państwami członkowskimi, w których państwa te wypowia‑
dają się, co do swoich potrzeb i możliwości osiągnięcia zakła‑
danych celów. Można więc powiedzieć, iż głębsza ingerencja organów Unii Europejskiej w polityki państw członkowskich nie jest konieczna.
Bibliografia
1. Traktat o Unii Europejskiej i Traktatu ustanawiające‑
go Wspólnotę Europejską, wersja skonsolidowana, Dz.Urz. C 321E z 29 grudnia 2006.
2. Konkluzje Rady z 12 maja 2009 r. w sprawie strategicz‑
nych ram Europejskiej współpracy w dziedzinie kształ‑
cenia i szkolenia („ET 2020”) (2009/C 119/02).
3. Edukacja w Europie: różne systemy kształcenia i szko‑
lenia – wspólne cele do roku 2010, Luksemburg 2002.
4. Zielona Księga „Promowanie mobilności edukacyjnej młodych ludzi”, COM(2009) 329.
5. Decyzja nr 1720/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 15 listopada 2006 r. ustanawiająca program działań w zakresie uczenia się przez całe życie (Dz.Urz.
L 327, 24.11.2006).
6. Rozporządzenie (WE) nr 1081/2006 Parlamentu Euro‑
pejskiego i Rady z 5 lipca 2006 r. w sprawie Europej‑
skiego Funduszu Społecznego i uchylające rozporzą‑
dzenie (WE) nr 1784/1999 (Dz.Urz. L 210 z 31 lipca 2006).
7. Rozporządzenie (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Euro‑
pejskiego i Rady z 5 lipca 2006 r. w sprawie Europej‑
skiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i uchylają‑
ce rozporządzenie (WE) nr 1783/1999 (Dz.Urz. L 210 z 31 lipca 2006).
8. Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1298/2008/
WE z 16 grudnia 2008 r. ustanawiająca program Era‑
smus Mundus na lata 2009–2013 na rzecz poprawy ja‑
kości w szkolnictwie wyższym i wspierania międzykul‑
turowego zrozumienia poprzez współpracę z krajami trzecimi (Dz.Urz. L340 z 19 grudnia 2008).
9. Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z 18 grud‑
nia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w pro‑
cesie uczenia się przez całe życie, (Dz.Urz. UE L 394 z 30 grudnia 2006).
10. Fundusze unijne na wsparcie edukacji w latach 2007–
–2013, www.men.gov.pl.
11. Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjne‑
go Kapitał Ludzki 2007–2013, www.efs.gov.pl.
Zespół redakcyjny:
Grzegorz Gołębiowski (redaktor naczelny), Adrian Grycuk (sekretarz redakcji; tel. +48 22 694 18 66, e‑mail: adrian.grycuk@sejm.gov.pl), Dobromir Dziewulak, Piotr Russel, Piotr Chybalski
Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, ul. Zagórna 3, 00‑441 Warszawa 12. Szczegółowy opis priorytetów Programu Operacyjnego
Infrastruktura i Środowisko 2007–2013, www.pois.gov.pl.
13. Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskie‑
go, Komitetu Ekonomiczno‑Społecznego Oraz Komi‑
tetu Regionów, „Nowa strategia ramowa w sprawie wielojęzyczności”, COM (2005) 596.
14. Promowanie nauki języków obcych i różnorodności językowej: Plan działania Komisji 2004–2006, COM (2003) 449.
15. Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskie‑
go, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno‑Społecz‑
nego oraz Komitetu Regionów „i2010 – Europejskie społeczeństwo informacyjne na rzecz wzrostu i za‑
trudnienia” COM (2005) 229.
16. Wspólne sprawozdanie 2008 Rady i Komisji z postępów w realizacji programu prac „Edukacja i szkolenie 2010” –
„Uczenie się przez całe życie dla wiedzy, kreatywności i innowacyjności”, Dz.Urz. C 86 z 5 kwietnia 2008.
