Institutiones Philosophicae Ex Probatis Veterum, Recentiorumque Sententiis Adornatae In Usum Suorum Dominorum Auditorum. Tractatus 1. Seu Logica

í Հ

f

Ճ

к

•J

LS

- f t

■ í

f t

У r /

У

. c

»

<»

լ

1 ił»

֊■ -. %

INSTITUTIONES

PHILOSOPHICÆ.

Ւ ł " Հ

■ľ>

PRAGÆ , TYPIS ACADEMICIS. M. DCC. LXII L PHILOSOPHICÆ

EX

P

V

, R

S

ADORNATÆ

IN USUM SUORUM DOMINORUM

AUD1TORUM

CASE ARO SAGNER

E Societate JESU,

PHILOS. PROFESSORE REG,

PUBL. ORD. ET EXAM INATO ­ KÉ IN UNIVERS. PRAGENSI TRACTATUS

SEU

GICA.

L о

t x

1

1

f í1 *

PRÆFATIO.

HlÜffitf ’*18911 WSP w Wäjo ՛ Հ-У

STARÍ BBUKÍ S-59G

M l^agnum apud Plti-

rimos

P

Nomen ! quod ta­

rnen ipíà íatis tuitura non e íl , niíi gemina comprimis dote fe fe commendec, Certitudine , & Utilitate. Рнь LosoPHiAM * quæ errorum aut fe-

X 3 rax,

p

PRÆFATIO.

PRÆFATIO.

rax, aut patiens fit, quæ item pa- rum compendii adferat, quis non contemnat potius , quam amet, colatque ?

D

P

ut exornaretur , recens a quibus- dam (trenue deiiidatum eft, nec , ! quod plurimi jam agnofcunt, inie- liciten Ad noitras Inítitutiones Philofophicas quod attinet , hone- ftiffimum ducimus in iis pariter il- lud præcipue curare, ut Auditori- bus no (tris, quibusquidem tantum non unice eas Tervire volumus, &

certæ, & utiles fint. Unde autem abfonum videri non debebic, eo- rum, qui cum egregia laude præcei ferunt exemplis , veítigiisque in fi­

ttére , ас etiam opera uti. Ufi hi funt opera Veter urn ñeque enim ipíi id diíľimulant, nostum i (to rum, rum illorum opera ufuri turnus.

Par-

Partitio Inítitutionum noftra- rum híec futura eft : Ternis illæ abfolventur Traélatibus, quorum Primum Logica , Alterum Meta- phyíica compleétens Ontológiám ,

logiam Natur alem ,T ertium Pbyfic a fibi vendicabit.

D

T

P

,

L

­ ca (de reliquis namque fu o loco) hic iftud adnotamus : Quam plu- rimi eorum , qui recentius ad con- fcribenda Præcepta Logica ani- шит adjecerunt a id fere fibi a- gendum putarunt, ut illa cum Ve-

terum Præceptis nihil commune

haberent. At Cel. Wolffius lu- culenter oftendit immerito ea pe- nitus negligi , quippe quæ rede э diftinčteque pertraćłata in ipíius Veritatis tam inventions , quam dijud^catione , ас communication

X 4 ne

: Л jlł

է [ÏIÜ

- - y LJ

■

■

1Ճ

¡il ib Հ

IN- PRÆFATIO.

ne ufum optimum præftarent»

Nos Wolffio fubfcribendum du- ximus , eumque adeo in pluribus ita iecuti fumus, ut tarnen Alios non præteriverimus.

DEUS Optimus Maximus qua-

les demuincunque conatos no- ftros ad Gloriam íuam cedere jü- beat, faciatque, ut quorum ii com­

modo fervire debebunt, quam maxime ferviiife fubinde 1$.

PHILOSOPHIA

IN GENERE.

ł /ff

*\п

<

д Y

» -t

§. L

De Natura Vhilofophice.

N' %՞

՚ՀՀ? *՜՝ - y Y

PHILOSOPHIA, ii vox fpeñetur amorem fapientix notat. Vulga- tiflimum hoc quidem eft, ac tan ­ tum non nemini ignotum. Noa item a quolibet vera ejus indoles, ac cum cæterîs rebus comparatx di feri m en clare agnofeitur. Id vero dubio caret, Philofophiam pro eo, ac meretur nequáquam cultum iri, nili ge­

nuina ejus natura probe intelligatur.

A N. 11.

Հ ІЬПѴ

tari poíľnnus.

է 1

ճ

ւ

՚ I՝

pröoemium

; N. IL

N Orionem, quae genuinam nobis Philofophia*

indolem exprimat, ädepturi ad íèquentia cum Cl. Wolffio, aliisque advertamua oportet : MultorUm, quæ funt, vei finnt, homines noti- tia m aut ačtu habent, aut certe habere pofiunt quin tarnen difpiciant , cur ea potius fint, vel fiant, quam non fint, vel non fiant. Ejusmodi nu­

da rei vel fachi notifia Cngnitio Hißorica appellatur.

AN NOT.

Cognitione Hiflorica novit quis ex cauri főiem in calefaciendo nunc majores, nunc minores vi­

res exercere, dum non intclligit, cur modo hoc, modo illud accidat.

N. III.

S Umere tuto licet, quod quidem alibi demon- ftrabitur, ea, quæ tűnt, vei fiunt, non deftitui ratione fufficienti, cur potius fint , vei fiant, quam non ; rèu cum aliquid efi, vel fit, etiam præfto efie quidpiam , ex quo intelligi q u eat , cur fit, vel fiat. Cognitionem, qua ejus, quod eft, vel fit, radonem fufficientem una perípici- mùs , Cognitionem Philofophicam falutamus.

ANNOT.

Qui novit, íòlis radios, quo obliquius in Atino, ïphæram incidunt ,co majorem partem ab cade nr refledi , Cognitione Pbilnfoțhica novit (ölem apud nos magis calefacere æftate quam hyeme, itcmque

femper, dum prope Meridianum. vei in ¡pío Me ­ ridiano ІШ'ес > quam tum Horizonri vicinug

Çít* N. IV.

DE PHILOSOPHIA IN GENERE. $ P Ratter Cognitionem Hiftoricam & Philofophi -

cam apud homines etiam obținere expert- mur cognitionem, quam Mathcmaticam vocant, eftque ilia, qua ejus, quod eft, vel fit, quanti-՝

tas .cognoicitur.

ANNO T.

Qui ex. cauf. novit quantum calorem fol pro- duxcrir cum in Meridiano hærcret, & quantum, cum prope Horizontéin exiftcrct, cognitione Ma- thematica calorem novit.

N. V.

A Ttentionem adferenti obfcurum non poteít efíe difcrimen, quod inter cognitiones, de quibus adhuc, intercedit ; aliud nem pe prorfus, diverfumque quid eft, noile præciiè,quod aliquid fit, vel fiat,aliud : cur idipfom potius fit, quam non fit, ас aliud denique, quantum fit, quod eile vel fieri cognofèitur. Ut ut vero hx cognitio- nes inter íe Ге divería: fint, Cognitio tarnen Hiftorica Philoiophicæ & fundamentum præbet & principio efie poteft ; Præbet cognitio Hiftorica Philofophicz fundamentum, cum prins noíTe oporteat, quod res quædam fit.

vel fiat, quam cur fit, vel hat. Enim vero quæ efie, vel fieri cognitione Hiftorica tenemus, ea id eile, vel conti nere pofiunt, & ¡.folent, ex quibus intelligi poteft, cur alia fint, vel fiant. Eate- nus ergo Cognition! Philosophiez principio crunt.

A ձ №

4 PROOEMIUM.

ANNO T.

Equidem cxperientia confiat, aërcm ciTcgravem, fiibjeélaque corpora premei e ; exinde vero Philofo- pbice cognoícimus a ícen finn & fiiípenfioncin Mercurii in Barómetro.

N. VI.

Ognitio Hiftorica etiam Cognitio­

nen! Philofophicam confirmât. Ma ­ the matica vero ejus certitudini comple- mentum adfert. Forte quis pro ea, qua pol*

1er, ingenii vi rem quamdam exhac, non alia ra- tione eile, vel fieri concipit. Cognitio ergo ejus hoc caía aiidire Philojbphica debebit. At eniîn certa érit, íi quod pro r ario ne fii ŕficiente agni ­ ta m eft, re i pía radonéin fufficientem eile, ex- peri en tia innotuerit, quo proinde cafu cognitio Hiftorica Philofophicam confirmaba. duód erat primam.

Si quam experientia confirmante rei cujus- dam radonem fufficientem novimus, oftendere valeamus rei ipfi proportionatam cile, id quod per cognitionem Mathematical!! ('N. IV. ) pra?- ftari poteft, nullus porro dubitandi locus re- liquus eile poteft, Cognitio ergo Mathematics Philofophicæ cognitionis certitudini comple­

mentam adfert. GLuod erat alteram.

՝ 1 AN NOT.

Cur liane præcedcntcmquc Propofitionein Cl.

Wolffium iecuti, hie in medium adduxerimus, ra­

tio deinccps (àtis patebit. .

N. VII.

DE PHILOSOPHIA IN GENERE. հ N. VIL

Une ad explicandam ipíius Philofophia? Ná ­ turám deícendere licet, quam aneo defi ­ nimos, quod fit Habitus, feu facilitas eorum, qua:

fiint, vei fiunt radonem fufficientem perfpicien- di, aut ii brevitatis quis eft amantior, quod fit Habitus Cognitionis Philofophicte.

Demonftrandum eft unice banc Philofophiz Notionem nihil contradićłionis implicare , feu poilibilem,adeoque realem efie. duód quidein prazftitu facillimum, cum enim nihil contradi,

¿tionis implicet Cognitio Philofophica( N. 111. ) пес etiam habitus inde enafoens quidpiam im ­ plicare poteft. Porro ex notione ifthacPhilo- fophia:, cum quovis alio cognofcendi habitu comparata:, difor imen nemo non clariflime ad.

vertere poteft, non ergo incongrue per earn Philofophiæ natura exprimi tur.

ANNOT.

Quíe dc Conceptibus, quos alii fibi de Philoíõ- phia formarunt, memorării digna occurrent, in Kccitatioiiibus aderen tur.

N. VIH.

Q ^{Ui rei} cujusdam rationem fufficien*' tem perípicit , de eo dicendum , quod rem elle, vel fieri foiat. Scire nam- que, ut infra docebitur , illud dicendi fumus , quod demonftrare, feu ex certis ac immotis principiis probare valemus. Enim vero qui rei cujusdam rationem fufficientem perípicit ,

A 3 cor-

PROOEMIUM DE PHILOSOPHIC IN GENERE. 7 6

certe intelligit, cur ea fit, vel fiat ( N. 1111. ) de- monftrare ergo valet earn efie, vel fieri, de illo proinde dicendum, quod rem eile, vel fieri fciat.

N. IX-

Inc deducitur : Phiiofophiam геЙе Scientiam clici* Ñeque enim habitus cognitionis Philofophicæ, quo Phiiofophiam exprimimos, fine habitu demonftrandi , quo Scientia indigitatur , per diéta ( N. 111. & N*

Ѵ1И. ) concipi poteft.

N. X.

Ui Phiiofophiam Scientiæ nomine compel- lare verentur, ii fiint, qui aut non ad ver ­ tunt ad id, quod nos tuto íümi pofié diximus, Ea fcilicet, qua; funt, velfiunt, non deftitui ratio- ne fufficiente cur íint, vel fiant, cum quibus nunc quidem nihil negotii nobis volumus ; aut obten- dunt plurimorum, quæ funt vei fiunt ab intelle- Au humano rationem iùfïicientem perfpici non pofié, ex his autem fcifcitamur, quid fuo obtentu eviétum copiant, anne Phiiofophiam non effe fci entiam dicendam, at qua demum coníècutio- ле id eruatur? anne potius Philoiophiam perar- âis fore apud homines limit!bus conftriétam, id vero ultro damns. Quid porro ? ufbsperquam cxiguus Philofophiæ apud homines futurus eft.

Hine autem, ut uberiorem illa præftet , dicimas in ea admitti pofié veritates faltem ratione pro ­ babili nixas, has tarnen a veritatibus certis, feu Dogmatis religioie diftinguendas efie. Unde

nihil dubitamus foquentia porro ftatuere, quae quidem vel ex eo, quod Philofophia reéte feien- tia dicatur ( N. IX. ) fponte fua fluunt, vel ex illis, quae N. V. & N. VI. Habilita funt íàcillimo negotio deducuntur.

1- In Philofophia omnímoda certitu- dinis cura adhibenda*

11. Principiis non utendum nifi certis.

Ill* Quæ adeo ab experientia repe ­ rcuda.

IV* Demonftrata experimentis confir- manda, eorumque certitudo ufu Co­

gnitionis Mathematicæ complenda.

§. 11.

De Partibus Philofophia.

N. XL

Irca qua? Philofophia veríàri poteft, objeftx illius dicun tur. Cum proinde Philofo ­ phia fit habitus, eorum quæ funt, vei; fiunt ra ­ tionem fufficientern perfpiciëndi, circa omnia, quæcunque funt, vei fiunt, quarum ratio ŕbffi- ciens perfpici poteft, verían deft: poterit, atque adeo hæc omnia inter, ejus objecta referenda.

N. XII.

P Ro diverfitate Objećtorum diverße' nafoun- tur Philofophiic partes. Noftra refert præ-

A 4 ci-

к

Հ PROOEMIUM

cipua objećta hic ad ferre , ex iisque partes Philofophiæ a nobis fubinde pertrâôtandas de-

fignare.

N. XIII.

I N objećtis Philofophiæ numeranda veniunt imo ea, quorum ratio in DEO. zdo. quo­

rum ratio in anima ; ac gtio, quorum ratio in corporibus continentul*. Unde naícuntur The»՝

logia Naturális, Psychologia, ас P hyfie а.

N. IVX.

A Nima duplici facultate prædita eft : cognoÇèx- tiva, Ճ appetitiva , in quorum cujus libe t ufu illa deficere poteft. Hine alia Philofophiæ pars oritur tradens uium facultaos cognoicitivæ, quæ Logica appellatur, itemque alia, quæ ufum fa­

cultaos appetitivæ trad it complećtens Ethicam, quæ dirigir aćtiones liberas hominis in ftatu na­

turali conftituti, & Politic am, qua: hominis aćtio ­ nes dirigir útin Republicaviventis.

ANNOT.

De Poíteriore pro more recepto filendiim nobis érit.

N. XV.

S Unt quædam , quæ omnibus entibus commu ­ nia funt, generalesque adeo entis affećtio- nes audi unt, qùæ ad has pertraćtandas Philoíò- phiæ pars naíčitur , Ontologia fért nomen.

N. XVI.

DE PHILOSOPHIA IN GENERE. 9

N. XVL .

FXattent-a contemplatione hujus mundi exi- ___ i ilcntis, & fpečtabilis illuftrioreș Philofophi ad notionem mundi in genere pervenerunț.

H nie originem fiiam debet recens quædam Phi«

lofophiæ pars, quæ CoJ/nologia dicitur.

N. X VIL

T?Xpofitis Philofophiæ partibus quæritur : quo H illx fefe ordine excipere debeant? ex de- iinitione autem Philofophiæ colligitur rečie qui- dem univeríim fiatu i : ut illæ præcedant , quæ principia fuppeditant, exquibus eoriim, quæ in aliis partibus oçcurrunt, ratio perfpici poteft.

ANNO T.

Operam vero dabimus, ut qui cuique parti figib latim locus a nobis tributus fuerit, intelligi queag cur tribuatur.

§. 111.

De Metbodo Pbilofopbica э & Stylo.

N. XV111.

P Er Methodum Philofophicam intelligimus ordincm, quo Philoíophus alios informatu- rus cogitara fuá ac inventa difponere tenetur.

N. XIX.

P Hilofophia cum fcientiafit, generatim relin- quitur, Philofophum ea alios in formatur um coo-itata fua. ac inventa demonstrare debere. .

K XX.

ІО PROOEM IUM.

N. XX.

LEges fincer«, curatæque demonftrationis, quas quidem loco fuo expofituri ïùmus , exigunt præcipue ièquentia :

1. Non adhibeamus 'Términos nifi accurate definitos.

II. Non c o nd amu s quoique Propofitiones} ni ­ fi deter min at a s y vagi namtpue Termini t vag<£que Propofitiones отпет vim de­

monfir at i oni s elidunt.

N. XXII.

TTÆc adc о Phi lofo phus in diípofitione cogita՝

ł J. toium iuorum ftudiofiflime accuret, eił ne- ceife Quibus addendum , quod Cl. Wolffius baud ímmerito pro fuprema Methodi Philofo- phicae lege habet: In tota Philofophia, &

qualibet ejus parte ordo is teneatur, ut præmittantur D per quæ íèquentia intel- liguntur, demonftrantur, vel íàltem pro.

habiliter adftruuntür.

ANNOT.

putíivefit ľhilofophus ad hónain, gcrmanam*

que Mcthodum requiri, ut oinnes, notiflîmos licet &

nmpliciflimos términos, quorum fignificatus per experiential» & íèníiun communem latis determi*

naruš, & fixuș cit, definiat. Nimium hoc foret, quod autem nimium, in vitiiun abit. Porro no.

tO ľn V’1 - Princi piis cerril ас indubitatis habed IJ Oeflmtiones. շ. ) Axiomata, & Propofitionés idénticas. 3. ) experiêntias. De quibus fio-illa*

nm fins loéis, -

N. XXI!.

DE PHILOSOPHJA Ш GENERE. II N. XXII-

SI quid Philoíophus rumit, quod ex eo ratio quorundam Phœnomenorum reddi queat, tametíi demonflrari non pofiit, in eo, quod íu- mitur, ratio|em iítorum confinen, tyfothefis Philofophica drotur.

ANNOA.

Ex cauí Cum Copernicus fumpfit Planetas cir­

ca főiem quiefccntem mover!, quod ex hoc Phce- nomena cceleítia apte explicare poder, qma tum nonduin demonftrari potuir, hortun Phcenotne- noruin radonem in (ole quieícente , Planetisque

circa ilium motif confined, diypotbcfis Philofo- phica fuit.

N. ХХШ.

H Ypotheiïbus Philofopho uti licet, ita tarnen, ut quæ ex iis deducit, ne­

quáquam in Dogmatis numeret. Per hypotheies namque ad liquidam veritatem , tametfi. non cerram perveniri poteft, licet ergo iis Philofopho uti. (N. XU.) Per Dogmata au­

tem intelliguntur veritates, vel pro politlones demonftratæ , non ergo qux ex hypothefibus deducuntur , in Dogmatis numerar! poiiunt.

(N. XXII.)

N. XXIV.

N On ergo integrum eft Philo iopho adhibere hypothefim aliquam pro

Prin-

12 PROOEMIUM

Principio demonftrandi veritatem ' у, ոա namquc ejusmodi Dogma cenfcri deberet ľ ՏՏՍտՏճ

N. XXV.

ԹչճՋ

ambiguas fore,,

^՞ճճ՞Ջրճճճ nique atieren,, quod ex pripribus intelligi non

ЛЖ0Г.

ճ=ճՏ»Ջ֊~

N. XXVI.

ՏՀՋՃՋՃՋՃ

ponendis Cogitaos uKndum.

N. XXVII.

DE PH’ LOSOPHIA in genere 13 N. XXVII.

PHiloíbphta cogitara fuá՛ demoňftrare debet, C N- iXlX ut vero demonftrationi fua vb conftet, termini, qui in ea adhibentur, rite in- telligantur eft neceíľe. Hine lex precipua ftyli philofophicï produit, foil, in eo quam ma ­

xime peripicuitatis ratio habcatur.

N. XXV11L

* ", ' I X ֊'

C OnfeAarium fit, ut quid quid perfpicuitati obeft. id Philofophus in fuo dicen ch, vél feribendi genere ne admittat, Speciatim ergo I. Ăbftineat a vocibus dubii^ & improprii

firniße at iis* - 1Լ /we/

‘

гТіЬисгіЦ eiimper aßiimpt<£ dicłionis^ -ue.

fcriptionis c on t ext um illi non adimat.

111 Ne^lioat in dicendo, vel firibendo or -

Patet fatis, íecus non fore, ut qux in demonftra- tione aliata fuerint, rite iuțelii gantur.

A Philoíòphia ncgłigendum dicimus ornatum, fi is obfcuritatem pariturus fit Per id vero ne- quaquam eum bárbaro quedem ac inculto fcrnw- nis genere uti volumus. Contra cupimos, fit ejn»

flylus poro,, accafiigatus.íitjmo etiam elegans, ti modo clcgaiitia perfpicuitati non ofhciat.

AP*

14 PRÖOEMIUM.

I

пса nomenclatio , ո adus ïm» Aňaxagoram, Dioge-

nem

APPENDIX HISTORICA

De bomtnum varia cokndi Philo-

■ В

DE PHILOSOPHIA IN GENERE. ï5 nem Apollionatem , Archelaum, præterque a-

liosPythao-oram, qui Dogniaticam philofophan- dirationem Italie inferens S choix Ltalicx nomen fecit, j Dici poteft, in hac accuratiorem de ge ­ nerali mundi fyftemata doćtrinam traditam elfe.

Terra quippe inter Planetas numerabatur, fta- tuebanturque etiam de Cometis talia, quae cum hodiernorum Mathematicorum obfèryationibus probe confentiunt, laudanda quoque i pía ab ufu Geometrix. fi is modo parelor fui (let.

' Sccpticorum, qui & Academici а loco Acade ­ mia cognommato, quetn Academus fundi Do ­ minus Philofophorum exercitationibus fervi re voluit appellabantur, agmen duxit Socrates.

Is cum juvenis in rerum caufas folicite inquire- ret, ñeque tarnen in Philofophorum feriptis íb- lidi quidpiam deprehenderet, curam omnem ad mores dirigendos , & formandos convertir.

Difcipuli ejus erant Evclides, Grito, Ariftippuș.

Cebes, Xenophon, ас prxci pue Plato, qui qüi- demabjećłam a Magiftro caufàrum inveftiga- tionem fubinde rerumens eo féliciter addńćhis eft, ut agnitis ačtivis incorporeis, jntellecłiyis«

que fubftantiis de DEO ipfo omnium optime fentiret, Philofophus Divinus inde cognomina՞՝

tus« \

Platonem ipíos viginti anuos Difcipulus audierat Ariftoteles, cum novam ícholam ape«

ruit a Lycxo , in quo in ambulando docebat Peripatetic am vocitatam. Scripftt Ariftoteles inter Grxcos plurima. Dialećticam ira egregie

ordinavit, & illuftravit, ut tantum non Author

illius

\

15 PROÕEMIUM

Mus сепГсгі point Șu-Г vero de rerum eau- is, ас princ։pus, a n։ ftatuerant, iis materiam forman, & pnvatíonem ftffecit, non fane ma:

gno, ut hodierm Critici obfemrçt, Scientiæ na- tu al։s compendio. Obfcuritas, qua: in ejus li ­ bris deprehenditur, nunc vitio illi datur, nunc excufatur, quod lntelhgi jiollet, nifi a Philofò- phis. Ню de ratione.qua ojitn Græci Philofo- piuam coluerint, attulirïè ruffecerit.

J PoAeriorum temporum ho-

minibus piopoiita fuit, venimus. Sub Ch ri- Itiana: Reipublicæ exordium Píatonis doćtrina Plato^miturDÆip^%^

Տտ ЖЬвдпй

rum. Minus probe eo tempore Philoíòphiam eíľe Luitani pafiim hoche cenfent, quod millo iohdæ in rebus vericatis detegendx iludió ple- rumque htigationibus de vocibus inh x r er e tur.

baculum quintum decimum forte nondum effluxerat, cum ad íamus colendam Philofo- phiam hommibus mens indita eít. Sane Sx cu-

o decimo íèxto jam egregie in Aflronomix in- ftauratioiieni mc-umbebat Peurbachius cum Di- icipulo fuo Regio Montano. Gluibus fuccede- bant Copernicus, Tycho Brahe, Repletos, ea qux ab his præclarilïïme inventa funt, fubinde

íhemus, quantopere Phyíicam etiam non pro- movit. de motu fcripfit prxftantiffime. Ejus

turn

DE tolLDSOPHIA IN GENERE, 17 tum æqüàbilis tum accelerați, ас retardad Theö- riam expofuit, gravium defeendentium ipatia eile ut quadrata temporum primus docuit, nec inulto minora in hominatarn Scientiam ejus Di- fcipulorum fuere merita, Evangeliftæ Torricelli præièrtim, qui ope columna: Mercuriali: gravi- tàtem, & elaílicitãtem AthmofphxtÄ explöratani fecit. Non vacar de Celeb. Boylii, Guerrickii, Kirch eri, Fabri, de Fanis, plurimorumque alio- rum pŕxclariflimis contentionibuSi quibus Philo- íòphiam mirifice provexerunt , ipeciatim dip ferere. Cartefii, Gaifendi, Newtoni,.Leibnb

ții , & Wolffii fenfa , & inventa per de- curfum identidem íe íè nobis

offerent,

P

-

5

i

S

.

P

L

.

§ L

jyjens humana in uíh facul taris cogno«

fcitivæ nunc verum aíTequi , nunc ab co deficere animadvertitur. Du- bitari ergo non potcft Exercitium cognofcendi legibus certis , ac Regularurn tra- ditionem ad Logicam ipećtari dicimus, quam proinde definiri licet : efi’ e Scientiam diri- gendi ufum , & exercitium facultatis cogno­

scitiva in veritate cognofcenda , & aflequen- da.

SCHOLION I.

Quid Scientiæ nomine intelligatur, qurdve per j'llud de Logica innuatur, colligendum ex Protem.

(N. Vili, őt IX. ) Alii Logicam definientes earn nunc Artem , vel Sciențiam cogitandi, nunc Medi, cinam mentis, nunc Scieutiam, vel Artern fermo- cinandi , dijferendi, & di/putandi dixerunt, de qui*

bus in noitris Príelcäionibus.

LOGICÆ. %»

SCHOLIOX 2.

Sermo nobis eft de Logica, quam Artificialent VOcan t. Naturalem in com tat am , arque acquifi- tam dividunt. Quarum ilia in Cola facultate, vel

l

’

, &

, I

in habitu, feu in facilitate absque Regularían Au ­ dio comparata confiftit. Tum Artificiales, tum Naturális in Docentem, ас Ütemem diftribuitur.

Docens eft Noticia Regularum , Utens vero facilitai cas ad p r axi in transferendi. Ñotitia diftinüa Re*

gu la ru m Logicam docentem art ifici al tm , confu fa vero Notifia docentem naturalem coiiftituit. baci*

litas ex ulu Regularum co nfu Ге cognitarum ас- qui fira Logica Utens naturális, facilitas autem ex ufu Regularum diftinfle cognitarum comparata Logica mens artificialis nuncupatur.

ý. IL

Ogicæ pertraétandæ hane convenit rationem adhibere, ut primum Ani- mæ naturális modus cogitandi, Regulæ- que, quibus is nititur, diftinâe exponan- turjtumLeges & Præcepta tradantur, qui ­ bus ilia in cognofcenda, & aiTequenda ve­

ritate dirigitur. Ex modo namque naturali cogitandi Leges, & Præcepta veritatem cogno*

fce'ndi, ac aíľequendi deduci debent, alias nequá ­ quam genuina futura, quia ad uium minime per- ducenda. Imo Regular, quibus is nititur, ut iuo loco manifefhim fiet magnam partemLegum, &

præceprorum memoratorum conilituunt, opor ­ tet ergo has exploraras habere. Convenit pio*

înde earn, quam diximus Logicæ pertraétandæ tationeni ad bibére. , „ ...

В з iS- Ш.

$CHO-

21 20

\

22/4

В 3 Lo- ..<■» Z՜*

լ.

I

per qu$ fcilieet in Logica ratio reddi qucat, quod

\д„,х «ne пппппе. fflíluri filmus.

Г>І1П0ІІБ vi r/՝ r ■ j vio ¿I

^e) 1

.j.H :>ti

?* j'l íi •՛ ՛■>•■>.

ճ֊,'\ _ Ł L0G1CÆ.

§. IV.

P Rms Logica animus excolendus, quam ad alias diíciplinas opera adjiciatur.

Cnm enim in quibusvis Diíciplinis Veritas co- ''gnoícenda proponatur; Leges, ac Regula vc- ritatem cognofcendi adjecturo ad eas operam perCpećhe Tint oportet, Has autem tradit Lo­

gica ergo prins excolendus animus, quam ad alias diíciplinas opera adjiciatur.

SCHOLIOX.

• Qui ante Logicam alias diíciplinas tradunt, ar- gumento a methodo identifica, feu dcmonílratiya perito íe ie tuentur. Ajunt natnque ■ ut, quæ in Logica traduntuť , demopitrenjrur, Principia ex Psychologia, ՛& Ontologia d e Го m en cl a funt., næ ergo difciplinæ præmitti debent. Sed ¡cnim ma- joí ratio naturális methodi ítudendi videtur ha-

benda quæ, ut probavimus, exigir Logica omnium primo animum excolL, Non tarnen nihil conce.

dendum methodo dempnílrativsr, lnne minimum príEcipua ex memoratis diíciplinis delibanda , adeo nos quoque faćluri íurr-us.

" .Հ Հ d ЮТ . PROLEGOMENA.

тт . , Ш.

C VJam diu Légiim, & Præceptorum5 Լ quibus Mens in cognoicenda , &

afľequenda veritate dirigitur, diitinâa no­

tifia caremus, periculoà veritate defícien- di obnoxii íiimus. GLuippe a veritate

dcficimus, quotíes a Legibus illis & Præceptis dcflećtimus ( §. i.) pronifïimum autem cil, ut ab his deflećłamus, quam diu illorum notitia diiłinćta deiłituimur, Hine conièquens fit.

L Non acquicfccndum in Logica naturali ubit notitia [altern confufa locus eß*

( Schol, շ. §. i J

II. Combar anda Logica ar tifie i ali s } qua cum in Notitia difiincta fita fit. Q Scho- 1ІОП cit. ) nos peri culo ditto eximere queat.

SCHOLIOM

Sírite attendimus, cum, qui notitia legam, ae Regularii m cognofcendi veri ta tem non nifi con ­ fuía inltrućtus cit, ira comparații m animadver- temus, ut in oblato cafu eo modo fibi operandum judicet, quo ipfe, vel alius in cafu íiinili operatus eit. Quoiiiam autem facile ca fus fimilis pu ta tur, qui íimilis non cit, fier fine, ut frequentius in exer- citio cognofcendi omitrarur quidpiam minime oinittendum, unde tarnen hand dubius a .veritate defećtus. Enim vero qui notitia diítiníta eariin- dem legum, ас Regularum polier, videt quo una*

quæque pertineat arque adeo, quit etiam in oblato caíii obținere pofiit, debeatve, defećtus igitur ar

CCtur.

5.1V.

$3 K5&S ( о ) Qj^x.

P

LOGICÆ

P

T

.

DE

NATURALI ANIMÆ CO-

GITANDI MODO.

: Грейаге dicimus operationes, ad quas diverfimode, ac circa divería objećta eliciendas anima per natu- , ramfuam diípoíita eft. In his pro- incie diicutiendis labor hac Parte priori ceu Theoretica collocandus , quo iis rite dircuilis.

ac peiipećtis ad Partem Praćticam, in qua Le ­ ges, ac Regulæ Veritațem turn dijudicandi, turn invemendt, ac cum aliis communicandi traden-

ax funt, tuto procederé liceat.

«T SE-

LOGICÆ PARS PRIOR THEORETICA. 2 J

Sectio L

De Principiis modum natu­

ralem cogitandi diitinfte ex plicandi.

CAPUT I.

De Mentis Operationibus in genere.

§. V.

H Ото in quantum Anima confiât, tarn eorum, . quæ intra ipfum contingunt, quam quae extra ipfum funt, vei fiunt, confcius eil. Novit quippe ie nunc dolere, nunc gaudere, nunc du*

bitare, nunc aifentiri &c, Novit item aliquid figura trígona, vel tetragona præditum efle, то*

veri, quiefcere 8cc, Gluatcnus homo rei cujus- dam iibi confcius efl, eum cogitare dicimus.

SCHO L 10 N i.

Nequáquam aíľerimus hominem omnium со*

rum, quæ intra ipíiim contingunt, fibi conícium efie; quodíi ergo etiam fubinde dixerimus, ani ­ mam temper aöu aliquid agere, in ferre non lice- bit, earn temper cogitare.

SCHOLIOX 2.

Cogitationem baud incongrue per coníèien- tiam rei explicamos. Nam quia non cogitare di*

cimur, cum rei nullius nobis conicii turnus, quem*

admoduin in íòmno fieri natuin ett, liquet.- ex

В 4 ip«»

I

24 LOGICÆ

ірГо loqueadi u Гн cum cogítateme confcicntíarh rei debere affe conjunftam. quidni igiturper hane CQngrqe illa expliçetur?

§. VI;

D Um rei cujusdam nobis conicii fu, mus, íbu de illa cogitamus, ipía quo-»

dam modo animæ præièns eft.

Cum enim non cujusvis rei aAu conicii no- bis fimius, rado fubeft, çur potins hujus, quam ak terms nobis conicii firnusf Ñ. HL Proæm) quod ii non dicatur, rem, cujus çonícii ritmus, animât modo quodam præfèntem eile, ratio nulla fub<

érit, cur illius podus; quam alterius conicii timus, quæ enim illa ț rečie ergo id ipfum aílerimus,

SCHOL [ON.,

Equidem exaílius hæc Propofitfö ftabilictur, ubi fufficieiiter ítabilito feu deinonftmto Principia Ra.

ționis Sufficient is ofttnfum fu érit rem, cujus nobis ÇQnícii fii m u s, feude qua cogitamus,animae debe, reeffcpræientem. Cæreriun nianitcítior ctiam illą jvadét, ubi parțiculatim cogitandi genera exper

fnerimuș, *

§. VIL

R Es menti, feu animæ præièns eft id, quod Ideám, v-el Notionem appellant.

SCHOLION.

. Vox Idea («я-« rS pro fignifienda ipecie, imagine, vel exemplar, rei a.dhibçtur, quoipfò in- dicatur, animæ cogitanti non equidem ipiam rei,

equacogitat, enritatem, íçd ejusfiicciem, ac ima- gmern præfentcjn effç.

Vili,

5. ix.

QUatenus Idéz, quas anima fenfuum bene-.

ficio âcquirere dicitur, ex occafione mu- tationum in Organis fenforiis produAarum ac- quiruntur, in bis mutationibus earum radonem contineri diçimus.

§■ X.

P О (Turnus, iblemusque etiam res corpóreas ab­

lentes, atque organa lènforia a Au non affi- çientes nobis præfentes fiftere, feu in animo re- præfentare. Fitque çumprimis , ut il plurium rerum timul idez fenfuum beneficio animæ ali- qpando advenerunt, produóta denuo per fènlus idea unius, etiam al teri us quantum vis abfentis idea producător. Ejusmodi ideám rei abfentis fbatitaľma 'appellamus,

T SCHO-

PARS PRIOR THEORETCA. 2$

§. VIII.

R Erűm externarum ideas, lèu notiones Ani­

ma ex occafiione quarundam mutationurn

ab iis in partibus, feu membris ( Organa fenfo-

ria voçant ) corporis, quocum conjunta eft ,

produčtarum acquirit, Idez , quz hoc modo

acquiruntur, íènfuum beneficio acquit! dicun-

țur, Experimur lane, cum ftella radios fuos in

oculos no; tros imniitit , in mente imaginem ,

feu fpeciem ftellz qriri. Sic etiam experientia

tefte ex occafione linguz afteAz ideas amaro-

rum, vei dulcium, ex occafione mutationis nari-

bus indu Az, ideas male, vel fuave olentium ac-

quirimus,

26 LOGICÆ

՚

SCHOLION.

Hom tnem ex. eau C alias viŕum in animo nobi։

repræièntamus perinde , fi oculis obveríàrerur . Cuín obrutum noítrum iubit homo, quem ex. grt in horto conípcximus, criam ípecies , íèu idea

borti animum fiibit.

$. XT.

D Um Anima aeî rem fibi præfentem faltéin attendit, quin aliquid ei tribuat, vei ab ea removeat, five quin quidpiam de illa re affirmer»

vel neget, earn appréhender e á icitur. Apprehen- dit ex. cauf Animaitellam, dum ad earn oculo- rum beneficio íibi præfentem arrendens ultra

non progredi tur. ՚ ՜

$■ XII. I

PAtet equidem Apprehenùonem fine notione vel Idea non haberi, cum appreheniio fit aćtus, quo Mens ad rem fibi præfentem attend dit. (Auodfi vero experientia nixi porro fix«

mimus, animam virtute fixa fibi rem præfentem facere, feu ejus ideám formare, quæri potent î fitne aitentio, in qua apprehenfionem conflitui- mus aćtus diverfiis ab eo, quo anima rei ideám in fe exprimir ’ Id autem in Logica tuto nefeiri роіГе putamus. Opportunius fubinde de eo a*

getur in Pfychologia.

§. XIII.

/'AUocungue modo Animam res five externas, v-X five internas apprehendere ítatuamus f

poréit /

D,Um Mens attentione ad plures fimul ideas occupataeas conjungit, vel feparat, judica - ye dicitur. Conjungit autem ideas, vel feparat, quatenus unam alteri convenire, vel non con­

venire cogitar.

D XVI

PARS PRIOR THEORETICA. 28 poteít illa experientia teile, cumplura fimul fibi præfentia habet, ad unum eorum magis atten- dere, quam ad caetera. Sic equidem cum legen- tibus nobis librum aliquem alius fèrmonem mi- icuerit, ad ea, quæ in libro nobis proponuntur, ira attendere poiïumus, ut de eo, quod alter vo ­ ce protulerit, vix a.iquid fimus fèituri. Porro quoniam eriam in una, eademque re varia con ­ tinentul՛, Mens quoque ad unam partem ma ­ gis, arque ad alteram attendere poteít, quod cum illa circa plures partes agit , fupcr Re re, ficclcrc dicitur.

$. XIV.

ADdimus adhuc hie, quod infra ufixi nobis érit : dum Anima ad rem fibi præfentem, in qua varia continentur, attendit , poteít ad unum attendere, illudque coniideraie, non at ­ iento & confiderato altero. Hoc ágens abjtra- bere dicitur. Sic abftrabit Mens, dum in Auro

præcife attendit, & coníiderat gravitaient, vel pondus, non arrendens, vei coníiderans reliqua, ,quæ in auro continentur, v. g. colorem, íplendo-

rém &c.

X.V.

28 LOGIC#

§ XVI.

Ț T r ërgojudîeare diqamur, iatis non eft, plura 7?!™ 111 mente reprsfen tari, & apprehen­

ds tea oportet primum ea, qua: repræfèntantur, ut divería ípectari, tum yero habitudinem mu ­ tuam, convenientiam fçilicet, velrepugnantiam ínter illa agnoŕci.

m:¡ i I SCHOLION.

Diña exemplo facili declarare jnverit. exhi«

betur forțe nobis homoTcribcns, ubi tarn hominis, quam (cripttonis notione potimirr, atqiic utrutn- que fonul apprchendiinus, nonduin tarnen judica- mus. Sedcmin dum fcriptioncm tanquam quid di՝

łcrfom ab homme fpefhmus, attainen nunc cuín nonpnc conjunélum, judicamus, quód fît feribens quo cafo cum notions hominis nőtlenem feriptio- niscon/ungimus. Maud fecus agltur,¡dum oblato nobis homme non foribente , babitisque fnotionr

ushommis fenpttonis judicamus, quod non ßt Jemens, ubi iiotionern fcriptiohis a notions հօ՝

minis ïeparamus.

XVII

ȚyJarnm Idearum convenientiam, & habitu- V d, n«n"oníèmperfeu ex loto in-

f.ÄS-ÄS Հճ

duarumímgulzcomparentur, convenient, vel' rep ugnan ti a adparere folet. ^Atqueitaex duo-

ma dicitur, ut adco ratiocinatio meu-

PARS PRIOR THEORETICA. 39 mentis operatio, qua ex duobus judiciis comma- nem notionem habentibus tertium elicitur. ,

SCHOUÒN i.

Si ex, cauC cum idea cogitarais comparator idea anima humana՝ , itemque entis /implicit, hand d ¡ f- ficulter ihrclligitur. . notionem entis Ampliéis convenire anunțe humanæ , ra t ioci m unique hoc modo abíolvitur.

Omne cogitans efi ensßmpleX^

Anima humana eß cogitanst Ergo Anima humanaeß ens fimpkx*

SCHOLION 2.

Ex adhuc abatís coliig! tur ternas Ratu i pofíe Operationum mentis fpecics. QUartim primam conftituit notier cunt apprehenfioiie ( ad quam etiam pertinet reflexió, & ahflraãio ) alteram judicium, tertiam ratiociiititio, qu$ & difctirjus appellator.

De bis porro ípeciatim nobis agendum, quo natu-, ralis modi cogitandi notitia diítinña acquirarur.

Ante tarnen quædam de cogitationum objeclis,

& fignis praemittenda.

C

De Cogitationinn Objeélis.

§. XVIII.

M ^Ens nofłra cogitando verfatur circa ca ձ

quae aćtu funt, vei fiunt, aut quæ eile, vel

fieri pofľunt, hoc eit circa cutia, Ens namque

1

J

z

Ւ

3° LOGIC#

dicitur, quod exiftit, vel exiliere poteft. En$

Vero quod vis confiat & Efcntialibus fuis, quæ e - uam Confimitiva Rei appellantur, & Attributif EuentiajaEntis dicuntur ea, quæ primo in Ente concipiuntur, rationemque cæterorum, quæ illi convenient , continent. Caetera ilia, quæ Enti pioptvi Eflentialia convenient, ièu quorum ra ­ tio in EfTentialibus continetur, Attributa ap-

pellantur. 1

§. XIX.

OUnt vei о Attributa alia propria, alia communia.

. Attributapropria funt, quæ Enti propter om ­ nia conjunctim Eflentialia conveniunt. Comma - nia vero, quæ propter u num, alterumve eorum, idquc alicui alteri Enti commune convenire in- telliguntur.

' t

PARS PRIOR THEORETIC A.

pidis continent. Eit item ex. gr. fervitus in Cajo Modus , cum ejus ratio in Dominatu ex, gr.

Sempronii contineatur.

§. XXL

\ ՝ V

/'AÜidquid aétu exifiit, id fingulare, feu indi-

\3Lviduutn appellamus. Porro vero cum experientia tette nihil a¿tu exiliere poílit, niti omnia, quæ illi infunt , certo quodam modo determinata tint, relinquitur, rećte Individuum, vel fingulare di ci polie,in quo omnia jCerto que ­ dam modo determinata funt.

SCHO LIO U.

Ad experientiam provočatnus aíTercntes nihil aflu exiliere polie, in quo omnia certo quodam

modo determinata non fint. Quis namque opus quoddam artis produxerit, fi quoinodo vei unuin, alterumve in eo determinări debeat, adhuc igno­

rer? Pateri debebit, tale opus a Ce ad aflum, feu exi- ftentiam perduci non polie.

XXII.

EX util loquendi cădem dicimus, quæ tibi mu ­ tuo ita fubílitui pofiunt, ut faćta ŕubftitu- tione nulla mutatio ad tit. Sic pondera dicimus eadem , quorum unum alterius loco iuffe- ćtum lancem libræ ad æquale fpatium deprimir.

Unde timul liquet, quænam diverfa rećte dican-

էԱր' $. XXII!.

SCHO LIO N.

Exempla genuina in Mathefi occurrunt. Sic Eflentialia Trianguli Reflanguli f unt tria latera, quorum duo coinprehendunt Angulum reflum.

Atcributum propi itim eftî Quadratum latcris ma- xuni æquari Quadratis reliquorum laterum.

Commune: Cummam Angulorum æqualem elle duobus reflis.

ÿ. XX.

jPNtibus etiam talia inefe, vel faltem adefe de- 17J. prebenduntur, quorum ratio Cur intint, vel adunt, extra Eflentialia continetur, nuncupan- tuique modi. Ita calor in lapide modus eft, non enim ejus radonem tiifficientem Eflentialia la-

pidis

Xi' LOGÎCÆ

g. XXIII.

Q Ux in Entibos aćtu exiilentibus ut determin nata fiimuntur,determinationes Ends audi- unt. Nemini autem non facile obfervare licet^

in pluribus a ¿tu exiftentîbus, teu individuis iè«

cum invicem com paratis alias determinationes prorfus eile diverjas, alias eafdèm five commit nes. Pluta individua , in quantum iijdewi five communi bus determinationibus confiant, find- lia di cun tur, & ad eandem claifem refer untur, quæ Species appellatur. Ex, caufi Petrus, Paulus^

Joannes tanquam individua divertís quiderd determinationibus confiant, confiant vero & ta՝

libus, quæ ihig-ulis communes finit, bine ad can- dem clafièm, ièu ipeciem hominum refer un tur.

ÿ. XXIV.

ETiam in Speciebus , feu individuis ad fuas clafies, vel fpecies relatis determinationes quafdam eafdem, five communes obfervar-e li ­ cet. . Species hx pariter fimiles dieuntur, &

ad altiorem claifem refer untur, quæ Genus falu- tatur. Ex. cauf fiia equid em rpecies Animabuś humanis, fua Angelis rpecies refpondet, ambæ tarnen porro ad candem claifem ípirituum re- feruntur.

SCHOLION.

Me porro nihil doceň re quemvis facile intellí*

it ill’ ll m ■ putem , quo paito in ohíervanda identi- tate, & cominunione determinationum progre- d'sndo ad claries nique altioreS, quæ genera fiv уегіоій audiunt, perYsniatur.

§. XXV. ,

X , ’ ,

PARS PRIOR THËORETICA. И

§. XXV.

/AÜæ determinationes in Individuis ad can*

vX dem ipeciem pertinentibus diverge exi- fiunt, di fièrent i am numeri ¿am conftituunt ; deter­

minationes diverts ill fpeciebus ad idem genus fpećtantibus differentiam jpecificam. Determi ­ nationes denique divertie in generibus eidem generi fuperiori fubjećtis differentiam gentricam abfolvunt. Ut adeo jam perfpicuum elfe pofi fit , quid tibi velit : Individuum confiare (pecie*

& differentia numerica. Speciem genere , 8ճ differentia fp eci fica. Genus genere fiiperiore

differentia generica.

g. XXVI.

D Eterminationes ; ex quibus genera ։ ac ipecies conftituuntur , ex Eilen- tialibus confiant. Etenim genera, àc fpe­

cies Entium ex iis confiitui debent* quæ in illis primo concipiuntur , cum fecus fpecies ante fpe-

ciem, genus ante genus haberetur, ut facile often- di poterit, quæ autem primo in Entibos conci­

piuntur, Eilentialia funt , (§, XVlt. ) ex Effen- tialibus igitur determinationes * quibus genera >

&: rpecies Entium confiituuntur, confiant.

g. XXVII.

TpNtia , quæ ad eandem ipeciem perti- nent , eadem Attributa propria > 8C quæ ad idem venus (pédant , eadem at-

C tri-

34՜ LOGICÆ

tributa communia habent- Qu« enim ad eandem Гресіет pertinent, omnia Efientialia cădem habent , ( §. XXIII. & §. XXIV. ) quæ vero ad idem genus fpećłant, faltem un um, alteru m- ve íibi commune habent ( §. XXIV. & XXVI. ) în primo ig'itur cafu Entibus eadem attribute propria , in altero communia conveníante

(g. XVIII.)

§. XXVIII.

Ropofitio precedens convertibilis eft ícilicet : Entia, quæ eadem attributa propria habent, ejusdem (peciei, quæ vero eadem attributa communia habent, ejusdem ge­

neris (unt. Sint enim in primo cafu Entia diverfæ (peciei, igi tur non eadem omnia Eíľen- tiália habebunt, ( §. XXIII. ) confequenter nec

«tributa propria ( §. XVIII. ) quod hypothefim e vertit. Eodem fere modo oftenditur altera Pars.

SCHOLION.

Utriusque Propofitionis ufus phirimus in feien- tnsæque, ас vita communi in progrcíTu abunde patebit.

Հ Caput III.

De Cogitaüionum Sign is.

& XXIX.

Ignum gencratim confideratum ens eft, quod praiternotitiam fui, etiam notitiam entis al«

te-

PARS PRIOR THEORETICA. 35 terius cognoícenti affért. Eftque Naturale, vel Arbitrarii՞». Nempe cum quædam perpetuo íècum conjunćta funt , alterum nunquam non alterius fignum eft , id que naturale. I ta fumes eft fignum naturale ignis. Cum vero pro ar ­ bitrio aliqua conjungimus, illud per quod alte*

rum indicator, fignum arbitrarium audit. Sic arbitraria íigna funt (cuta Opificum, item homi- num indignitate, vel officio conftitutorum.

ý. XXX.

AD indicandas nationes , & conceptus (uos receptilfimo more homines utuntur Voca- bulis , feu Vocibus articulatis , quæ & termini ap- pellantur. Ut adeo termini fint figna notionum»

ac conceptuum humanorum. Sunt autem Voces , five termini figna notionum , vel conceptuum arbitraria. Ex humano nam- que arbitrio proficiícitur , quod Vox aliqua hune præciie conceptum indicet, patet iatis ex- inde : quod pro diverfitate idiomatum nunc idem Vocabulumad diveribs conceptus indican- dos , nunc divería vocabula ad eundem concepi tum indican dum adhibeantur.

§. XXXI. ;

Um termino quolibet oportet notio*

nem eile conjunct am. Gluia enim termini notionum figi.a funt, cum figno autem

C a opor»

Зб LOGICÆ

oportet eile conjunćtum fignatum, quippe cu­

jus notitiam prater notitiam fui afferre debet, (S. XXIX.) liquet cum termino tanquam ligno notionem tanquam lignatum debere elle con- jundam.

SCHO LION.

Veteres terminu in dividebarit in ßgnifictttivum

& non fignificattvum. At potius terminus non fignifieativus ex numero terminoruin exturban- dus. Öicuntur termini non fígnificativi alias Vices mente cajjic, vel foni fine mente.

§. XXXII.

Fieri autem poteft , imo non raro Ibiét, ur quis putet fe potiri notions rei alicujus , qua ta ­ rnen re ipíà non potitur. Gluodíi porro banc termino quodam indicet, is non niíi deceptricem notionem indicabit. Ejusmodi terminus notia- nem deccptricem indicans terminus inanis vocatur.

SCHOLION.

Exempla Notionum deceptricum , termino*

íTitnque adeo inanium per decurfutn fat multa fe efferent. Un um hic adduco ; quidam Memo ­ riam per receptaculum* idearuin definiunt , hi vi*

den tur fibi ejusmodi idearum receptacul! notio­

nem habere , cum re vera voci huic recejitacnlt/m s ü ad animam transferatur, notio nulla re фон dea լ Horum ergo notio deceptrix eft , terminusque , quo earn indicant, inanis .

§. XXXIII.

CUm quis terminis , íeu vocibus аЙц utitur, ideo utiuir3ut mentem illias

x * alii

PARS PRIOR THEORfcTlCA. 37 alii intelligant. Nemo hanc propofitionem fine demonftratione non concedii. Porro di- cimus aliquem alterius mentem intellitere , cum easdem notiones , vel conceptus cum altenus terminis conjungit , qpos alter cum usdem con-

XXXIV.

IN ufu terminorum cavendum , ne Rib .1 uno termino plures conceptus actu

comprehendantur. Terminis namque ideo utimur , ut alii mentem noftram intelligant Í g.præced.) hoc eft , ut cum terminis, quibus uti- mur, eosdem conceptus nobiscum conjungant»

(§. eodem) quod fi fub uno termino plures con ­ ceptus comprehendimus , alii dubii hxrebunt , quern potiflimum cum eo conjungere nunc de- beant, fiet adeo facile, ut diverfum a noftro cum eo conjungant, nec proinde mentem noftram intelligant. Cavendum ergo , ne Cub uno ter ­ mino plures conceptus aćtu comprehendantur.

I

SCHOLION.

Facile o (tendi poteft,ex eo. quod Cub uno ter ­ mino plures conceptus comprehendantur , plun- mas lites , maximamque confufionem in fcjentns

•eque , ac vita communi ortum fuñiere, id quo exemplis (atis in Przleflionibus oitendemus.

§. XXXV.

C Um proinde plures dentur Termini , quo ­ rum fino ’ulis plures notiones , vel conceptus

C 3 re*

/

38 LOGIC#

reípondere poflînt. Utens aliquo termino ejus- modi, præcipue in fcientiis, determiner, quem- nam ipfe cum illo conceptum conjungat, eit пе ­ сете.

§. XXXVI.

T Erminus, cui una, caque invariata norio con- ílanter refpondet, Terminus fixus^elfixi fignificatuș, Terminus vero,cui non conítanrer eadem norio in variara refpondet, -иауи, vel vagi fignificatuș audit. Ille etiam determinatus , hîc indeterminatus appellatur,

SCHOLION.

Termini fixi vel fixi fignificatuș funt ii, quos Univocas vocant. ut terminus : aër , quibiis oppo- nuntur Æquivoci , alias etiam Lomotiymi di ci íoli- ti, ut terminus ; Gallus. Veteres ipfum termin աո univocurn vocabant и ni v o cum univoc ans. Rem vero per ilium denotatam univocurn univocatnm.

Similiter términos æquivocos , a equivoca eqtiivo- cantia , res defignatas equivoca aquivocata dice- bant. Л ddebant terminam Analogum , quem medium obținere locum inter Unívocos , & Æqui-

vocos ajebant.

§. XXXVII.

Erminus dicitur nobis familiáris , quem no­

bis videmur intelligere.tametíi ad refpon- d.ntem rei norionem non advertamus, íuntque termini nobis familiares potiflïmum ii, quibus în quotidiano rèrmone communiter utimur.

Fit nam que diuturno ufu, ut terminis auditis no­

bis

pars prior theoretic A. 39

quendi conftitui dicimus.

§. XXXVIII,

llllsl

sSSsës

ligitur. /

§. XXXIX.

rpRanslatio" fignificatuș proprii Termini cu- I jusdam ad defignandam rem aliam > cui alias terminus proprius fuppetit , ldque propter fimilitudinem inter res ambas obviam figni c - tum Termini impropriu»* conftituit, dicituiqu terminus ipfe tali çafu improprie lumi. i ex.

cauf Vocem Anima ad indicandum egregium uium doétrinx de Proportiombus in Matheii transferas, dicasque doćtrinam de Proportio­

ns e í Ге Аштат Mathefeos , vocem Antma im­

proprie fumis.

C 4 9 XL-

40 _LOGICÆ

PARS PRIOR THEORETICA. 4$

$. XL.

ЛА Ui cum termino conjurigit notionem, cuiin quotidiano fermone indigitando deftina- tus ceníetur, ufum loquendi objervare dicitur bt cumin ícientiis idemíit^^

Jtgnijicatuj, quod in vita communi ufus loquen­

di: receptum terminörum íignificatum obier-

■vare dicenqus prit , qui cum termino notionem conjungit, cuiis inícientia indigitando defti-

natur, ”

SCHOLION.

In eommimi Ге rm on e dum quem pauperem di- 5imus , voce hac hominem , qui opibus „ fufficienti- husque ad vitám Гцііепгаисіат præfidiis dciii tui, tur, fignincatum cupimus , qui proindectim voce lira notionem ejusmodi hominis conjungit֊, ufum loqucndi obfervare ecnfendus cft ; cuntía obfer- Vare confondus non cft , qui audita vocշ pauperis hominem nefcio quam aliter miferum fibi rcpræ- ientat. In Logica per voccm Apprehenfa fionifi, catín a élus mentis, quo illa ad rem lilii præiçntem piíecifè attendit. Concipiens ¡taque hujusmodi aétum audito, vei leélő termino. Apfrehenßo , Re- upturn ßgnificatwi in Logica obfervat , fççus ’non Qblcrvat-

$. XLI.

TȚX terminorum combinatione Oratio nafci-

■ - ( ѴГ, „ Orationibus turn judicia, tum Ratio- cinta indicantur. Oratio, qua indicator judi­

cium , Propofitia , vel Enunciada, qua vero Ratio­

elm um prodi tur , Syliogifmtłs appellatur.

SCHO.

SCHO L10 N,

Quæ porro ad u fu m terminorum tanquam fi- gnorum Cogitationum humanaram ípcítant, ca

opportunis loéis adhuc docebimus.

Sectio III.

De Notionibus, & Appre-

henŕionibus in ípecie.

С л р и т I.

De Notion um , & Apprehenfio- num differentia,

§. XLII. •

R Es menti noftrx ita prüfens eile poteft, ut ad earn attendentes eandem ab aliis rebus di- fcernamus , quod quidem eatenus accidit, quate- nus in ilia aliqua advertimos , quæ ipil, non item aliis ineile, convenireque noicuntur. Dicun- tur hæc Neta rei. Notio porro , qua menti no- քէրճ notæ rei ad earn diŕcernendam fufficientes exhibentur , Notio clara appellatur , nofque ipil mediante tali notione rem dare appréhendera dicimur.

/ SCHOLION.

Ex. cauC Lunx vel Solis notio clara nobis eft, cum quxdain ad vertamos , vi quorum Solern , vel Lunám , ab aliis fyderibus difeernere valçamas.

§. XLIII.

42

*■

/

§. XLVI.

E Tfi notio aliqua fit clara, non hoc I ipío eft diftinâa. Clara namque cum dicatur notio , quatenus mentí exhibet notas ad rem ao-noícendam , ac difcernendam, íáltem ita exhibere poterit, ut figillatim non pe։ ípician- tur, quo proinde cafii confuía folum, non di- ftinćia érit.

SCHO LION i. '

Cartefius , & Leibnitius pro eximio, quo polle- baiit acumine mérito di ieri men inter Notionem folum claram , & notionem clarain , ac diftinñam r fieri debere obfervarunt. Cum namque fatis ad- vertere poffiinus , diverib plane modo notas rei cujusdain menti exhiber! polie , iàne perinde vi ­

der! non debet . five uno , five alteio modo ills menti exhibeantur.

SCHOLION 2.

Maximé funt prerogative Notion!: diitinilæ • epe illius namque tignificatus Terininorum^de-

PARS PRIOR THEORETICA. 43

g. XLV.

NOtio, qux menti notas rei exhibet, vel ita illas exhibet, ut figillatim ab ea perfpician- tur, atque adeo una ab altera difeernatur , vei ita non exhibet. Prior difiiníta falutatur, po- íterior : confuja audit. Dicimurque per illám rem diftinele apprebendere , per hanc non mii

confufe.

SCHOLION.

Circa Notiones diítinétas , & confuías quædam ante doccri debent , quam eorum exempla apte

dentur.

LOGIC#

& ՃԼՍԼ

L^XpoGta notione clara facile intelüH poreA quæ norio Որ dicenda. °Scüicer' quæ menri noras ad rem agnoícendam, ас ab anís difcernendam fufficientes non exhiber feu per quam Rem ipfam ab aliis internofcere non valemus.

SCHOLION.

Nono obtura ex. caufWicúTitünobísfbrer fi plunbus alus loquentibus vocem iHiu, a vo ¿ bus cætcioriun поп diíccľíiercinus,

§. XLIV.

ՍճրՏՏՋՋՋճճ icuri. Terminus г/дг«/ dicendus eft , cum quo

noľnifi Я"« uorionem

IK n nili obfcutam conjungere valemus SCHOLION i.

. r Гегпип ' Ăqtta, Ignis & c. font clari. ОЫсц.

1> Лиг qua", plurimis termini, quibns complures

Ճ

ՏՃ

SCHOLION շ.

$.XLV e

44 45

I

\

f LOGIC#

■И

. §• XLVII.

■

$■ XLVIII.

Ê===S

ese

& LXIX.

PARS PRIOR ТНЕОКЕТГСА.

§. XLIX.

XTOtæ, quas notio elidiría« menti dgiilatim

N» pro.

ceditur^ co notio éft adæquatioi.

SCHOLION i .

Mens -ad Notiones actequatas pariter pervertit

1’01Ոէ' semiton շ.

Exemplo a¡£h i-m illuftto : Cl. Wolffi«

46

Թրճմճճ-*

SCHO LIO N g

■

SCHOLION.

lises

Sliss

PARS PRIOR THEORETICA. 47 vero inter determinaciones, ex quibus fpecies aliona conftituitur, funt determinations dț- rentiam (pecificam abfolventes, ( §. 2 S - ) conte- quens etiam fit, notiones differentiarum fpe- ciHcarum inter univerfales numerandas elle.

SCHOLION ï.

Prœter ternas has notionuin univeriàlium fpecies - paffim etiam univerfales cenlentur Notiones at- tributorum tarn propriorum , quam commun mm , ñeque vero immerito , cum enim harc vel pluri- bus fueciebus refpedive communia 11 nt. ( Հ. 2o. ) utique notiones, quibus ilia reprafentantur , uni- veriales cenfendæ fii nt. ( §. 48. )

SCHOLION 2,

Concedendum etiam, notiones modorúm pofié efle univerfales, turn fcilicet , cum in plunbus in- dividuis eadem ratio extrinfeca adelt , vel adelte concipitur, cur modus aliquis cuivis eorum mitt, vel adfit. Quo equidem cafii Notio talis modi

»liquid pluribus entibus commune repræfenta՝

hit, confequenter univerzális érit.

§ LIL

N Otiones univerfales poteft mens adi- pifei ex fingularibus Notionibus Ope abftraftionis. Sit res quædam fingula- ris, feu Ens individuum Menti prüfens, potete illa attendere ad ea , qu$ in illő alijs communia fiint , omillis , feu non confideratis iis, quibus ab aliis difiért, (§. 14. ) enim vero ex terminis rite intellects patee , illám hoc i pío habiturani blotionem univeríal.em, igitur ope abftraftioms

ex

48 LOGIC#

ճճ ԱՏ finSU,aribuS mens adiP ifci Poteii

§. LIII.

ȚAm Notices Angulares, quam univerfile։

f termmișmdigitamus. Terminus,quoin, dicamus notionem űhgularem , dicitur /Wa­

rn,quo vero notionem universalem

Admdicandas notiones Singulares, ibu indivi- duorum adhibentur Nomina , qu% a Grammaticis dicuntur,urCa^,^^J,

^M«/,(equusAlexandri)auth ad- hlbentur, adjungltur lliis Pronomen iingularita- tern entis mamreftans ,ut hie homo, ifte eq и us

&c. ։ Ad indio;randas Notiones »enerum &

lpecierum Nomina Subftantiva Appeljativa fi ­ ne alto vocábulo addito, ut Homo, equus. At- tnbutorum denique,& modorúm ut tálium no­

tiones per nomina adjetiva íignifícantur g. LIV.

XrOtiones vel fola Eífentiália menti fiílunt , vei prêter hæcetiam Attributa, & Modos.

ІІІзе dicuntur ßmplices , cujusmodi finit notiones generum, & fpecierum per attentionem , &

aoftraćłionem acquirendz. fèn- iuum beneficio obtinendx.

SCHO LION.

Equidem apparct, a nobis multo aliter ассірІ notionem fimpücem , atqiie a compluribus etiaui tocenuoobus accipitur , qui earn leniu urn. etiaur

be-

PARS PRIOR THEORETICA. 49 beneficio acquiri affirmant , cujusmodi illis fiint notiones coloris, odoriś, íàporis &c. Quas nos ta­

rnen complexas aíľerimus , confufas vero , utpote per quai notas nullás diíccrnamus defe Au tenente iè ex parte Mentis cognoíccntis , non objeítk

§. LV.

T Erminus, quo notio fim plex indicatul՝, ter»

minus ßmplex, quo complexei, complexas ap- pellatur. Termini fimplices ex. gr. funt. Ani- rimai, Homo. Complexi : Homo docilis, homo de*

Hus, homo albus.

§. LVI.

I

ЕЛ, quai Entí alicul infant, aut adíbnt, vel fi- iłuntur menti Cum ipfò ente, cuiinfunt, aut sdíunt., quo cąfii Notio concreta dicitur, vel abs- 9Lle hoc ente , quo caíu Notio abfiraŚła appel- lătur. Illi refpondet terminus , qui concretas » huic, qui abjlraãus vo catar.

SCHOLIOŇ.

Ex cauC Notio , qua re p rœ fen ta tu r eh s album , notio concreta eft , termi'nuSque alius terminu*

concretas cit. Signifikat natnque ens continent albedinem. Contra, qua repræfentâtur folum al ­ bedo absque illő, cui ea in eft ahfiraEta eft. Ter­

ra in usque Medo eft terminus alfiractus.

D C

-

ՀՕ LOGIC#

C

. De Definitione.

§. LVII.

DEfinitio eit Oratio , qua exprimitur notio continens notas rei cujusdam, quæ eidem pro omni fiatu , ас tempore fatis agnqfcendi■, ac ab omnibus aliis difcernendæ prœcife fiiffici- unt. Ipfe terminus , vel res eo denotata dcfini- tum appellatur.

SCHOLIOX.

Notio hujusmodi Notio complexa determinata.

audit , opponiturque ci partim notio abundant , quae piares notas , partim incompleta , quæ panda ­ res notas continet, quam qua: reí agnoicendæ , ас diicerncndæ íufficiunt.

§. LVIII.

E X eo ipío, quod definiția fit oratio exprimen«

norionem continentem Notas rei pro omni tempore , & fiatu agnofeendee , ас diicernendæ præcife fufficientes , confect a riorum inflar de- ducitur.

I. бунд in Definitione notce recenfintur, re*

bus aliis ah ea , qu£ peí definitum in*

digitatur , non efie communes debent.

II. Convenire tarnen debent iis omnibus , օլսէճ fub definito comprehenduntur.

SCHO-

PARS PRIOR THEORETICA. 51 SCHOLION.

Alias dicitur : Defiuitioncm convenire debere от»

fii Հ5 fili definito. Qui ex. ca uf Angekun dcfíiií- i> re çonftitutum haber , is ne dicat e u ni fubfiantiant

intelleP.11 tí1 volúntate pr a dit ai ո , nam id i p fum a- nima humana commune habet. Ñeque homincni

definiturus eum a Herat Ănimal erudittm, id nam- que non omni homini convenire fci’tur.

§. LIX.

S î in definitione receníèrcntur not# rebus ab ea, quæ per definitum indigitatur, diverfis convenientes, dicendum röret/defini ti onem la- tiorem cjjè) quam definitum. Contra fi recenfe- ientur non convenientes omnibus , quae fub de ­ finito comprehenduntur > eile angúfiiorem ; patee

ergo (§.præced.) definitionem fuo defini ­ to пес elle deb ere latiorem , пес angu- ftiorem , coníequenter eidem adæqua- tam efie oportere.

ÿ. ĽX.

HInc autem porro íequitur : definitionem . rećte conftitutam pro ipfo definito tuto»

iùrni , íeu illám huic íubítitui polie » quin muta- tl0 fit ali qua obíèrvanda , coníequenter definitiv

t & definitum ¿adem efle. ( §. XXII. ) SCHOLľON ■

A hi dicuht legitimam definitionem converti- bilem eíTc curn definito.

D 2 LXL