Kronika muzealna 1994

Bogusław Paprocki

Kronika muzealna 1994

Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 19, 383-403

1998

R o c z n ik M u z e u m N a r o d o w e g o w K ie lc a c h T o m 19, K ie lc e 1 9 9 8

BOGUSŁAW PAPROCKI

KRONIKA MUZEALNA 1994

MUZEUM NARODOWE W KIELCACH

W ydarzeniem roku było przekazanie po cztero letn ich pracach prow adzonych przez Przedsiębiorstwo Budowlano-U sługow e „Pia­ secki” w Kielcach odrestaurowanego skrzydła północnego pałacu. Remont wspomogła finan­ sowo Fundacja W spółpracy Polsko-N iem iec­ kiej. W skrzydle, o powierzchni ekspozycyjnej 713 m 2, znajdą miejsce stałe ekspozycje: sztu ­ ki polskiej od ok. 1900 r. po czasy w spółcze­ sn e (jako kontynuacja Galerii M alarstw a Pol­ skiego w korpusie głów nym pałacu) oraz w y­ staw a historyczna D zieje Kielc. Zakończono w ten sposób pierw szy etap zagospodarowa­ n ia zesp ołu pałacow ego na cele m u zealn e. Obecnie główny w ysiłek będzie skierowany na korpus głów ny pałacu, w którym zam ierza się podjąć - odkładane przez lata - prace budow- lano-konstrukcyjne i instalacyjne oraz przy restauracji w nętrz. W m iarę m ożliwości bę­ dzie u rządzane otoczenie: ogród z m uram i, podwórza i dziedziniec.

K ontynuow ano prace w pałacu: przy re­ stauracji stropu ramowego w apartamencie bi­ skupim i w loggii ogrodowej. Finansow ano je ze środków M inisterstw a Kultury i Sztuki i Wojewody Kieleckiego. N ad przebiegiem prac program ow ych , stu d ia ln y c h , badaw czych, projektowych i konserw atorskich w zespole pałacow ym czuw ał powołany przez dyrekto­ ra m uzeum zespół konsultacyjny.

Oprócz w ystaw stałych w pałacu (gdzie Galerię M alarstw a Polskiego poszerzono o po­ kaz rzem io sła artystyczn ego) i w sied zib ie w Rynku - czynne były cztery w ystaw y cza­ sowe: K ielecczyzn a średniow ieczna (ostatnia

z cyklu P radzieje regionu św iętokrzyskiego),

Pokolenie nadziei. Kielczanie 1918-1939, Iko­ ny z kolekcji M uzeum N arodow ego w K ra k o ­ w ie oraz M ala P an oram a R acław icka. Kolej­

ny pokaz panoram y Wojciecha K ossaka i J a ­ na S tyk i (pierw szy w 1981 r.) zw iedziło po­ nad 7000 osób. Spore zainteresow anie m iej­ scowych środowisk wzbudziła również w ysta­ wa Pokolenie n adziei kreująca obraz przed­ w ojennych Kielc, będąca zarazem zapow ie­ dzią stałej ekspozycji historycznej. Oryginal­ na ta ekspozycja uzyskała nagrodę III stop­ nia w ogóln op olsk im k on k u rsie na n ajcie­ kaw sze w ydarzenie m uzealne 1993 roku. D u­ ży oddźw ięk m iała też w ystaw a ikon z XV— -X IX w. po raz pierw szy pokazanych poza Krakowem.

W oryginalnej scenerii Izby Stołowej Gór­ nej pałacu odbyły się 22 imprezy, głów nie m u­ zyczne (m .in. pięć „Wieczorów na Zam ku”), organizow ane przez m uzeum i Klub Przyja­ ciół M uzeum , połączone z prezentacją dzieł sztu k i, oraz ogólnopolska sesja naukow a w ram ach D nia Kościuszkowskiego.

W 1994 roku nastąpił przełom w zakupach m uzealiów , praktycznie zawieszonych od kil­ ku lat. D zięki Fundacji W spółpracy Polsko- -N iem ieckiej zbiory m ilitariów zasiliły dwie zbroje niem ieckie z XVI i XVII w. N atom iast Galerię M alarstw a Polskiego wzbogacił cen­ ny depozyt Fundacji Kultury w W arszaw ie — obraz M aksym iliana Gierymskiego.

U kazał się 17. tom rocznika, podstawow e­ go w ydaw nictw a m uzeum od 1963 r., oraz in ­ form ator o m uzeum i jego oddziałach, u ła ­

384

twiający promocję naszej placówki i jej zbio­ rów w kraju i za granicą.

F rekw encja w m u zeu m i w od d ziałach w yniosła 81 421 osób. N a podkreślenie zasłu ­ guje w zrost frekwencji w pałacu, mimo okro­ jen ia ekspozycji oraz zam knięcia pałacu na

czas trzym iesięcznego rem ontu (do 20 I i od 17 X do 25 XII).

Po raz pierw szy kronikę m uzealną p osze­ rzono o kalendarium , które ułatwi czytelniko­ wi znalezienie podstawowych faktów, oraz o listę darczyńców.

ZBIORY MUZEALIÓW

G R O M A D Z E N IE Z B IO R Ó W

Zbiory m u zeu m p o w ięk szy ły się o 324 m uzealia, w tym 3 depozyty. Do książki m a­ teriałowej wpisano 6 darów i przekazów. Po kilkuletniej przerwie, spowodowanej brakiem fu n d u szy, dokonano znaczących zakupów : dwóch zbroi niem ieckich z 1. połowy XVI i p oczątk u XVII w. oraz sto łu w yk on an ego w Niemczech w latach 1730-1740, które wzbo­ gacą ekspozycję wnętrz na piętrze pałacu. Za­ kupiono też secesyjną wazę. Do M uzeum Że­ rom skiego udało się nabyć unikatow y druk z 1919 r. - wspom nienie o synu pisarza Ada­ mie. 29 darczyńców przekazało kilkadziesiąt

dzieł sztuki oraz dokumentów i pam iątek h i­ storycznych, np. Andrzej H. M rożewski z Ka­ nady podarował rysunek swego ojca, w ybitne­ go grafika S tefa n a M rożew skiego, a J ó z e f K onopka z U S A i Z bigniew K ow alew sk i z Krakowa — w łasne obrazy. Przedsiębiorstwo Handlowe „Agrocentrum” w Kielcach przeka­ zało kopię obrazu Stanisław a Kaczora-Batow- skiego P otyczka na ulicach K ielc w 1914 r., w ykonaną przez art. mai. Krzysztofa Jackow ­ skiego. Zbiory m a la rstw a polskiego z a silił w spom niany obraz M ak sym ilian a G ierym ­ skiego P ejza ż z sosn am i z ok. 1870 r. Stan zbiorów w dniu 31 grudnia 1994 r. w ynosił 74 992 m uzealia, w tym na ekspozycjach 3183.

N A B Y T K I M U Z E U M N A R O D O W E G O W K IE L C A C H W 1 9 9 4 R O K U D z ia ł Z ak up I n n a fo rm a p r z e k a z u (d a r , p r z e k a z , p o z y s k w ła s n y ) H is to r ii 1 4 5 d a r ó w , 5 2 p r z e k a z y , 1 p o z y s k w ł. M a la r s t w a i R z e ź b y - 3 d a r y , 3 d e p o z y ty M ilita r ió w 2 -N u m iz m a ty c z n y 10 4 3 d a r y , 3 p r z e k a z y P r zy ro d y - 10 3 (b a d a n ia w ła s n e ) R ycin - 1 d a r , 1 p r z e k a z R z e m io s ła A r ty s ty c z n e g o 5 1 d a r , 13 p r z e k a z ó w , 10 z p o z y s k u wł. S z t u k i L u dow ej 5 19 d a r ó w M u z e u m Ż e r o m sk ie g o 2 1 d a r Ł ą c z n ie 2 5 1 1 3 d a r ó w , 6 9 p r z e k a z ó w , 1 1 4 z p o z y s k u w ła s n e g o , 3 d e p o z y ty

Zbiory b iblioteki p ow ięk szyły się o 279 k sią żek , z których w ięk szo ść p ozysk an o z w ym ian y oraz w form ie darów. K atalogów m uzealnych przybyło 143, czasopism 157.

B iblioteka m uzealna założyła 1325 kart katalogow ych dla 366 książek oraz oznako­ w ała sygnaturam i druki zwarte i czasopisma.

Pracownia Fotograficzna wykonała 1727 n e­ gatyw ów i 3389 odbitek, głów nie dla potrzeb inw entarza muzealiów. Liczącym się dokona­ niem pracowni (Paw eł Suchanek) była doku­ m entacja fotograficzna stropu w Izbie Stoło­ wej Górnej p ałacu, pokrytego b ogatą p oli­ chromią z 40 scenam i alegorycznymi.

K ronika m u zealn a 1994 3 8 5

Ryc. 1. Fragm ent poli­ chromii stropu w Izbie Stołowej Górnej pałacu

O P R A C O W A N IE Z B IO R Ó W W 1 9 9 4 R O K U

1 k s ię g i p o lo w e s ta n o w is k a r c h e o lo g ic z n y c h w N o w y m K o r­ c z y n ie : 1 3 8 pozycji

2 n o w y in w e n ta r z

K O N S E R W A C J A Z B IO R Ó W

W m uzealnej Pracowni Konserwacji D zieł sztuki poddano konserwacji 7 obrazów: P or­

tret A ntoniego F. S zań kow skiego nieznanego

au to ra (inw . M N K i/M /1079), P e n sjo n a r k i

w p a rk u kieleckim W incentego B ednarskie­

go, M ost E ugeniusza Eibischa, H ucułka Le­ ona W yczółkow skiego, V a n ita s V a n ita tu m Romana K ram sztyka, P ejzaż górski W łady­ sław a M ałeckiego i P ortret A dolfa D yg a siń ­

skiego S tan isław a W itkiewicza. Zakonserwo­

w ano ram y przy 19 obrazach, przy czym do

4 obrazów (inw. M N K i/M /1001, 1339, 1419 i 2078) przystosowano ramy z zasobów m aga­ zynowych. Zabiegom konserw atorskim pod­ dano meble: XVI-wieczny fotel (inw. MNKi/ R/262), sekretarzyk i zydel z XVIII w. (inw. 258 i 170) oraz pochodzące z XIX w.: krzesła (inw. 572), serw a n tk ę (inw. 349), k red en s (inw. 214), biurko (inw. 333), lustro (inw. 671) i k w ietnik (inw. 25). Oczyszczono 56 srebr­ nych m onet z okresu II Rzeczypospolitej. Dla potrzeb w ystaw y archeologicznej dokonano renowacji m akiety gipsowej kościoła w Pran- docinie. R yciny i ak w a rele otrzym ały 126 passe-partout (w tym 9 typu wiedeńskiego); w ykonano 5 kopert zab ezp ieczających ry­ sunki.

W iele czasu zajęły m uzealnej pracowni prace profilaktyczne przy m uzealiach w ek s­ pozycjach stałych (zw łaszcza podczas m ie­ sięcznej przerwy konserwatorskiej od 16 mar­ ca do 15 kw ietnia) i w m agazynach, m.in. przy 18 meblach i 10 obrazach. Sprawowano nadzór nad demontażem stałych ekspozycji - podczas zakładania instalacji alarmowych i malowania wnętrz pałacu - oraz przy ich przywracaniu. Opracowano 270 opinii konserwatorskich, bio­ rąc udział przy w ydaw aniu i przyjm owaniu użyczonych obiektów. K ierow nik pracowni M arek M azu rek n ad zorow ał, a n a stę p n ie w ziął czynny udział w restauracji obrazów stropu ram owego w apartam encie biskupim w pałacu; uczestniczył również w pracach k il­ ku komisji: opiniującej prace konserwatorskie

D z ia ł I n w e n ta r z K a rty k a ta lo g u n a u k o w e g o A r c h e o lo g ii 4 1 2 H is t o r ii 9 9 2 0 0 M a la r s t w a i R z e ź b y 2 5 0 2 4 N u m iz m a t y c z n y 1 6 9 7 2 3 7 8 P r z y r o d y 77 77 R y cin 2 5 4 1 R z e m io s ła A r t y s ty c z n e g o 8 9 5 2 5 7 3 S z t u k i L u d ow ej 2 4 2 4 M u z e u m Ż e r o m sk ie g o 3 3 M u z e u m S ie n k ie w ic z a 5 4 6 2 5 '

3 8 6 B ogu sław P aprocki

Ryc. 2. Portret A dolfa D ygasińskiego S tan isła­ wa W itkiew icza (nr inw . M N K i/M /1339) po

konserwacji

w loggii ogrodowej pałacu, do spraw konser­ wacji 32 m ebli (powierzonej Zakładowi Kon­ serwacji i Wyrobu Mebli Stylowych S ta n isła ­ wa W ięzika w Strzegocicach k. Dębicy) oraz XVII-wiecznej tapiserii herbowej Stefana Ko- rycińskiego (inw. MNKi/R/890). N a ekspozy­ cjach i w m agazynach m uzealiów prowadzo­ no stałą kontrolę warunków klim atycznych i dokonano okresowej dezynsekcji.

Poważne problemy konserw atorskie w y­ stąpiły w M uzeum Sienkiew icza w Oblęgor- ku. W ystawione tam od lat oryginalne akw a­ rele, pastele i rysunki (m.in. autorstwa Piotra Stachiewicza), ryciny, fotografie i rękopisy są

narażone na działanie św iatła i w ahania w il­ gotności. Podjęto decyzję o za stą p ien iu ich reprodukcjami oraz o założeniu folii na szy­ bach i szkłach. Pracownia dokonała przeglą­ du m uzealiów na ekspozycjach i w m agazy­ nach, zakonserw ow ała także 14 mebli.

Coroczną konserw ację zbiorów przepro­ wadzono w D ziale Przyrody. Andrzej Mato- ga z Krakowa w ykleił dalszą partię naczyń z cm entarzyska kultury łużyckiej w Balicach. W w arsztacie Macieja M ichaleckiego w Kiel­ cach zakończono konserwację XIX-wiecznego biurka (inw. MNKi/R/261). Prace te w ykona­ no nieodpłatnie.

WYSTAWY W ekspozycjach stałych w pałacu dokona­ no zmian w Galerii M alarstwa Polskiego, któ­ rą uzupełniono wyrobami sztuki użytkowej - meblami oraz um ieszczonym i w serwantkach okazam i XVIII-wiecznej porcelany m iśn ień ­ skiej, fajansu i porcelany z Ćmielowa. W pn.- -zach. alkierzu w ieżow ym urządzono pokaz sztuki secesyjnej, na który złożyły się: obrazy Edwarda Okunia (Dama z mufką, 1912), Gu­ sta w a G w ozdeckiego ( W ieczorna tęsk n o ta ,

przed 1914), Iw ana Trusza (Via A ppia, ok. 1905) i H enryka U ziem bły (W idok P aryża, 1907), rzeźba K onstantego Laszczki (popier­ sie synowej, ok. 1925), lustro, haftowana m a­ kata, bufet z cynową w azą oraz w ystaw ione w dwóch gablotach wyroby ze szkła pochodzące z wytwórni czeskich i francuskich. Ekspozycja zabytkowych wnętrz na piętrze pałacu była nadal uszczuplona o trzy pomieszczenia apar­ tam entu biskupiego, wyłączone ze zwiedzania

K ronika m uzealna 1994 3 8 7

na czas restauracji stropu ramowego. Mimo to frekwencja w pałacu wzrosła w stosunku do ostatnich lat o kilka tysięcy i wyniosła 22 400 osób. N atom iast siedzibę w Rynku zwiedziło zaledw ie 7035 osób. Korzystny wpływ na fre­ kwencję - zwłaszcza ze strony indywidualnych zwiedzających - m iało w prowadzenie od 23 października wolnego w stępu w niedziele.

Do 25 w rześnia czynna była w Rynku w y­ staw a Pokolenie n a d ziei. K ielcza n ie 1 9 1 8 -

-1 9 3 9 przygotow ana w 1993 r. przez Jan a

Główkę i Lidię M ichalską-Brachę (om ówienie w kronice 1993 ). W 1994 roku urządzono trzy w ystaw y czasowe, poza siedzibą m uzeum zaś - dwie ekspozycje.

M ała P anoram a R acław icka (21 stycznia

— 15 marca)

Koncepcja i kom entarz: R yszard de La- tour; e fe k ty a u d io w iz u a ln e : J a n u s z W oś (d źw ięk ), S ta n is ła w W ieczorek (św ia tło ); oprawa plastyczna: Grzegorz Knap

W ramach obchodów 200. rocznicy insurek­ cji kościuszkowskiej urządzono w pałacu po­ kaz tzw. M alej P an oram y R a cła w ick iej au ­ torstwa Wojciecha Kossaka i Jana Styki, w y­ pożyczonej z Muzeum Narodowego w Krako­ w ie. Po raz p ierw szy pokazano panoram ę w Kielcach w 1981 r.; ekspozycji urządzonej w m uzeum w Rynku towarzyszyły portrety Ta­ deusza K ościuszki i m ilitaria z tego okresu (om ówienie w kronice muzealnej 1981 w t. 13 rocznika). Obecny pokaz - podobnie jak po­ przedni - wzbudził duże zainteresow anie pu­ b liczności, m .in. dzięki za sto so w a n iu form audiow izualnych: kom entarza o początkach insurekcji i przebiegu bitwy pod Racławicami z podkładem m uzycznym oraz efektów aku­ stycznych i św ietlnych „ożywiających” obraz. Składająca się z czterech części (każda z nich o wymiarach 110 x 290 cm) panorama pow sta­ ła w kw ietniu 1893 r. bezpośrednio po powro­ cie Kossaka i Styki z Racławic, jako szkic w skali 1:10 wielkiej panoramy. W ystawionem u w zaciem nionej Sien i Górnej pałacu dziełu tow arzyszyły: portret Kościuszki ze zbiorów w ła sn y ch m uzeum (p a stel n am alow an y w pocz. XIX w. przez Jana Otto(?), inw. MNKi/ H/253), graficznie przedstawiona trasa prze­ m arszu wojsk polskich i rosyjskich spod Kra­ kow a do R acław ic i plan sytuacyjny bitw y (oparte o H istorię piech oty p o lsk iej do roku

1864 Jan a W im mera, W arszawa 1978) oraz

kopia fragm entu dużej panoram y przedsta­ wiająca atak kosynierów na pozycje artylerii rosyjskiej, wykonana w 1988 r. na podstawie barwnych reprodukcji przez sześciu uczniów Liceum Sztuk Plastycznych w Kielcach pod kierunkiem art. m ai. K azim ierza Kołomyi. W ystawa była głównym akcentem D nia Ko­ ściuszkowskiego w Kielcach (14 lutego) i zor­ ganizow anej przez K ieleckie T ow arzystw o N aukowe w pałacu ogólnopolskiej sesji nauko­ wej 100-lecie Panoram y Racławickiej.

K ielecczyzn a śr e d n io w ie c zn a (otw arcie

5 lipca)

Autorzy: Zygmunt W. Pyzik i Barbara Ko­ walczyk; oprawa plastyczna: Antoni Bielecki W ystawa była ostatnią w cyklu P radzieje

reg io n u św ię to k r z y s k ie g o , r e a liz o w a n e g o

przez D ział Archeologii w niew ielkiej (40 m 2) salce na parterze budynku muzeum w Rynku, w ramach którego zaprezentowano: Człowiek

epoki lodow cow ej w regionie św iętokrzyskim

(1 9 8 2 ),K u ltu ra społeczeństw neolitycznych w

S w ię to k r z y s k ie m (1984), E poka b rą zu na K ielecczyźnie (1986), Epoka żelaza na Kielec- czyźnie (1990). Obecna w ystaw a objęła obszar

m iędzy W isłą a Pilicą w VII-XV w. W ystawio­ no 194 eksponaty (w tym dwa zespoły monet); tow arzyszyły im m akiety, fotografie i rysun­ ki.

Ekspozycja rozpoczynała się inform acją 0 P aństw ie W ielkomorawskim i Państw ie Wi- ślan oraz fotograficznym i widokami im ponu­ jącego rozmiarami grodziska w Stradow ie na Ponidziu z poglądowo objaśnionym przekro­ jem w ału , w ału k u ltow ego na Łysej Górze 1 w ykopalisk w W iślicy. W gablotach u m ie­ szczono za b y tk i pochodzące z w yk o p a lisk i zn alezisk w ykonane z m etali, gliny, kości i szkła. W śród licznych przedm iotów ż e la ­ znych, zw iązanych z rolnictw em , gospodar­ stw em domowym, m yślistw em i uzbrojeniem, zwracał uw agę XIV-wieczny miecz z Chrusto- wic. Specjalne m iejsce w ekspozycji zajmował skarb 365 srebrnych m onet i 55 tzw. placków srebrnych z Łagowicy Starej. Wyroby cera­ miczne reprezentow ały naczynia toczone na kole, garnki, gotyckie cegły „palcówki” oraz unikatow a grupa kafli: garnkowych (Sieklu- ki) i płytowych (Bodzentyn, Pińczów). Wśród wyrobów z kości, bursztynu, glin y i srebra wyróżniały się ozdoby (naszyjniki, kabłączki) i narzędzia tkackie (przęśliki, igły,

przekłu-3 8 8 B ogusław P aprocki

Ryc. 3. K ielecczyzna śr e ­

d n io w ie c zn a , fragm en t

w ystaw y

w acze). O ryginalne ek sp on aty u zu p ełn iały m akiety: figury Sw iatow ita ze Zbrucza (ory­ ginał w M uzeum Archeologicznym w Krako­ w ie), kościoła rom ań sk iego w P randocinie oraz kopia słynnych szachów odnalezionych w S a n d o m ierzu (orygin ał w P a ń stw o w y m M uzeum Archeologicznym w W arszawie).

W ystaw a m iała charakter dydaktyczny: zabytkom i m ak ietom tow arzyszyły: m apa grodzisk, fotografie grodzisk i innych stano­ w isk archeologicznych (m .in. d zieg cia m i w Pile k. Sędziszow a) oraz zabytków architek­ tury sakralnej (Grzegorzewice, Mokrsko Dol­ ne), rysunki i kom entarze objaśniające zaję­ cia gospodarcze (np. orkę, sianokosy, żęcie zboża), wygląd pieca z kafli garnkowych, ozdo­ by kobiece. Jedną gablotę poświęcono litera­ turze uzupełniającej. D zięki przejrzystem u układowi rzeczowem u i oprawie plastycznej (zróżnicowanie kolorystyczne gablot i plansz, zastosowanie ośw ietlenia punktowego) w ysta­ wa łączyła w alory naukowo-poznawcze z po­ pularyzacyjnymi.

Ik o n y z k o lek cji M u zeu m N a ro d o w e g o w K rakow ie (13 października 1994 - 20 lu te­

go 1995)

K om isarz w ystaw y: B ronisław a Gum iń- ska z Krakowa przy współpracy E lżbiety J e ­ żew sk iej; a ra n ża cja k o m isa r z a w y sta w y ; oprawa plastyczna - Grzegorz Knap

W ystawa była niezwykłą okazją obejrzenia rzadko u d ostęp n ian ych ikon pochodzących z najstarszej i najcenniejszej w Polsce kolek­ cji przechowywanej w Kam ienicy Szołayskich

w K rakow ie, liczącej ok. 600 obiektów . Do Kielc udało się sprowadzić 92 dzieła sztuki sa­ kralnej: ikony tzw. karpackie z XV-XVIII w. z Rusi Halickiej (południowo-wschodniej histo­ rycznej M ałopolski i dawnego Województwa Ruskiego) oraz rosyjskie, z XVII-XIX w. Po­ rów nanie ikon powstałych w kręgach oddzia­ ływ ania kultury łacińskiej oraz bizantyńskiej ukazało ich odrębności stylistyczne i ikonogra­ ficzne. Wśród w ystaw ionych ikon dominowa­ ły przedstaw ienia chrystologiczne i maryjne, m .in . w y o b ra żen ia „M andylionu” (oblicza C hrystusa na chuście), Chrystusa Pantokra- tora (na m ajestacie), „Pokrowu” (M atki Bo­ skiej Miłosiernej z welonem ), Matki Boskiej z D zieciątkiem - „Hodigitrii” i „Eleusy”. Poka­ zano też wizerunki świętych: Mikołaja, Para- skew y i Jerzego, Archaniołów i in. Szczegól­ ną uw agę zwracały w ielofiguralne, rozbudo­ w ane kompozycje Sądu O statecznego, Męki Pańskiej oraz rzadko spotykane symboliczne p rzed sta w ien ie Trójcy Ś w iętej z 2. połowy XVI w. - wykorzystane w drukowanym pla­ kacie i zaproszeniu.

Ekspozycję ikon zawieszonych na ścianach i na ekranach obitych szarym płótnem wzbo­ g a ca ły w olno stojące, m istern ie rzeźbione, m alow ane i złocone carskie wrota i drzwi dia­ końskie oraz um ieszczone w gablotach m inia­ turowe ołtarzyki i ikony w srebrnych „sukien­ kach”, a także tzw. płaszczanica — haftowana i m alow ana tkanina liturgiczna z wyobraże­ niem ciała m artwego Chrystusa. Poszczegól­ ne ikony oświetlono reflektorami, na podiach zaś przed „Mandylionami” i ikoną św. Trójcy

K ronika m u zealn a 1994 3 8 9

Ryc. 4. Trójca Ś w ięta (Aniołowie u A b ra h a ­

m a i Tron Ł aski), Ruś H alicka, 2 poł. XVI w.

- obraz, którego reprodukcja w idniała na za­ proszeniu i plakacie w ystaw y ikon

Ryc. 5. Ikony z kolekcji

M uzeum Narodowego w K r a k o w ie , fr a g m e n t

w ystaw y, sa la II - iko­ ny z R u si H a lick iej (m.in. m alarzy rybotyc- k ich X V II-X V III w .), carskie wrota z XVII w. i płaszczanica z XIX w.

paliły się świece. W ystawie towarzyszyły śpie­ wy cerkiewne odtwarzane z płyty „Święta Ruś 9 8 8 -1 9 8 8 ” nagranej w 1987 r. przez chóry m oskiew skie. Sposób pokazania ikon, ich w y­ odrębnienie św iatłem i tow arzyszący śpiew litu rgiczn y - tw orzyły specyficzny nastrój. W tej oryginalnej scenerii odbył się koncert Ze­ społu Muzyki Cerkiewnej przy W arszawskiej O perze K am eralnej pod dyrekcją J erzeg o Szurbaka, który zaśp iew ał m .in. „Credo” - utwór z IV w. w opracowaniu muzycznym A le­ ksandra Greczaninowa, „Zdrowaś Mario” Ser­ giusza Rachm aninowa, „Alleluja” Romualda Twardowskiego i „Litanię żarliw ą” w opraco­ w aniu ks. Szurbaka. Informacje o w ystaw ie zaw ierał wydany przez Muzeum Narodowe w Krakowie katalog i krótka charakterystyka

ikon w zaproszeniu, autorstwa B. Gumińskiej, oraz plan w ystaw y z w ykazem eksponatów.

W Y S T A W Y PO Z A M U Z E U M

W styczn iu w sied zib ie S tow arzyszen ia „Civitas C h ristian a” w Kielcach czynny był pokaz 22 dzieł braci Ryszarda (1 9 0 2 -1 9 5 5 ) i Stanisław a (1902-1967) Praussów, artystów związanych ze środowiskiem kieleckim . M u­ zeum użyczyło 9 akw arel R yszarda (weduty, krajobrazy z lat 1945-1955) i dwie prace S ta ­ nisław a (akw arela Katedra kielecka z 1947 r. i obraz olejny Ł ysica z 1952 r.). P ozostałe obrazy i grafika pochodziły ze zbiorów kielec­ kiego Biura W ystaw Artystycznych. W ysta­

3 9 0 B ogu sław P aprocki

wie towarzyszył folder z biogramami artystów i k a ta lo g ie m prac, a u to r s tw a A n n y My- ślińskiej.

W dniach od 16 maja do 27 lipca w M ie­ leckim Ośrodku K ultury urządzono w ystaw ę grafik S tefa n a M rożew sk iego, w ybranych przez M artę Sam ek z bogatej kolekcji będą­ cej w posiadaniu naszego m uzeum . Wśród 40 drzeworytów były portrety, sceny m itologicz­ ne oraz ilustracje do dzieł literackich: Boskiej

K om edii, Don Kichota, Pięknej i B estii, B a l­ la d i rom ansów, Legend W arszaw y.

M uzeum Lat Szkolnych Stefan a Żerom­ skiego w zięło udział (scenariusz autorstw a Kazimiery Zapałowej, eksponaty) w w ystaw ie

Stefan Żerom ski 186 4 -1 9 2 5 w M uzeum N ie­

podległości w W arszawie. Ze zbiorów kielec­ kiego m uzeum w ystaw iono 88 ilustracji do utworów Żeromskiego, popiersie i w izerunek graficzny pisarza, w ydania obcojęzyczne dzieł, m edale i p lak iety, karty pocztow e z K ielc, m apę guberni kieleckiej (te ostatnie z D ziału Historii).

R U C H M U Z E A L IÓ W

N a zew nątrz wypożyczono 423 m uzealia, m.in.:

- 3 plakiety autorstw a Gracjana C hm ielew ­ skiego, Czesław a M akowskiego i Wojciecha Sw ięckiego oraz 5 przedmiotów z m uzeum w Oblęgorku na w ystaw ę B rą zy w a rsz a w ­

skiej firm y Braci Łopieńskich w M uzeum

Sztuki w Łodzi;

- na wystaw y monograficzne: Kazimierza S i­ ch u ls k ie g o w M u zeu m N arod ow ym w e W rocławiu (następnie w M uzeum N arodo­ wym w K rakow ie) - 2 obrazy; H enryka S zczygliń sk iego w M uzeum Okręgowym w B iałym stoku (1 obraz);

- 5 obrazów (Stanisław a Kamockiego, Alfon­ sa K arpińskiego, Leona Kowalskiego, A le­ ksandra Nowakowskiego i Fryderyka Paut- scha) na w ystaw ę M istrz W yczółkow ski i

uczniowie w M u zeu m O kręgow ym w Bydgoszczy;

- 7 obrazów (S ta n is ła w a C zajk ow sk iego, Wojciecha Gersona, Jacka M alczewskiego, W ładysław a Podkowińskiego, W łodzim ie­ rza T etm ajera, H enryka U ziem b ły oraz w idok kolegiaty w O patow ie nieznanego autora) na w ystaw ę B ronow ice w m a la r­

stw ie w M uzeum H istorycznym m. Krako­

wa;

- 9 obrazów (Józefa B ran d ta, S ta n isła w a C zajkow skiego, S ta n isła w a Kam ockiego, Henryka Lipińskiego, W ładysław a M ałec­ kiego, Józefa Rapackiego, W itolda Rzego- cińskiego, Józefa Szerm entow skiego), ole­ odruki, 2 rzeźby (Józefa P iłata i M ichała Grygiela), 12 szt. bielizny i ubioru chłop­ skiego na w ystaw ę Chłopi w sztuce polskiej w M uzeum O kręgow ym w Radom iu. N a w ystaw ę monograficzną Andrzeja Płoskie- go w tym m uzeum wypożyczono 4 rysunki, a na w ystaw ę M arianny W iśnios - 20 m a­ lowideł;

- 23 eksponaty na w ystaw ę B iżu teria i ele­

m enty zdobn icze w tradycyjn ym stroju lu ­ d o w ym w M uzeum Wsi Kieleckiej;

- obrazy W ładysław a Hasiora i Bronisława Linkego na w ystaw ę B ib lia we w spółcze­

sn ym m a la rstw ie p o lsk im w M uzeum N a­

rodowym w Gdańsku;

- do Państw ow ego Instytutu Geologicznego w Kielcach wypożyczono m ateriały doku­ m entujące życie i badania Jana Czarnoc­ kiego.

N a w ystaw y w łasne wypożyczono 97 obie­ któw - przede w szystkim z M uzeum Narodo­ wego w Krakowie - ikony, oraz M ałą P ano­

ram ę R acław icką.

DZIAŁALNOŚĆ OŚWIATOWA

D ziałalność ośw iatow ą prowadził i koor­ dynował D ział N aukow o-O św iatow y pow ięk­ szony od 1 w rześnia o stanow isko do spraw promocji. Główny w ysiłek działu koncentro­ w ał się na w ystaw ach w siedzibie w Rynku,

które zw ied ziło 7035 osób. Z w ięk szyła się ilość lekcji, jed n ak w m inim alnym stopniu wykorzystyw ano ekspozycje stałe (przyrodni­ czą, sztuki ludowej) i czasow e (K ielecczyzna

K ronika m uzealna 1994 3 9 1

było z ekspozycjami stałym i w pałacu, w opar­ ciu o które przeprowadzono zaledw ie kilka lekcji. Znacznie częściej korzystano z w ysta­ wy prezentującej m iędzywojenne K ielce (20 lekcji i w ykładów) i pokazu M alej P an oram y

R acław ickiej. Intensyw ne zajęcia ośw iatow e

i popularyzacyjne prowadzone przez pracow­ ników D ziału H istorii - angażujące miejsco­ w e środowiska - były istotnym novum w ru­ tyn ow ej d z ia ła ln o ś c i o św ia to w e j. O prócz spotkań i wykładów na w ystaw ie oraz publi­ kacji w miejscowej prasie przeprowadzono 16 lekcji w k ieleck ich szkołach, pośw ięconych historii m iasta; szczególne zainteresow anie wywołały: tem atyka legionow a oraz historia herbu m. Kielc. Do sukcesu tłum nie odwiedza­ nej M alej P a n o ra m y R a cła w ick iej przyczyni­ ła się m.in. atrakcyjna forma pokazu, angażu­ jąca em ocjonalnie widza.

S z c z e g ó ln ie d użym z a in te r e so w a n ie m szkół cieszyły się tem aty zw iązane z Rokiem K ościuszkow skim i Rokiem M atejkowskim . J ed n ak w ięk szo ść lekcji korespondow ała z programam i szkół podstawowych i średnich i sprow adzała się do pokazu filmów i przeźro­ czy z kom entarzem . W odróżnieniu od innych m uzeów w Polsce, w Kielcach nie starano się prowadzić zajęć angażujących odbiorcę, dosto­ sow anych do w ieku i zainteresow ań zw iedza­ jących, um ożliw iać bezpośredni kontakt z za­ bytkiem . Do wyjątków należały wykłady Rok

1918 w Kielcach i W rocznicę p o w sta n ia listo ­ p a d ow ego - pierw szy połączony z prezentacją

obrazów Jacka M alczewskiego, drugi z poka­ zem oryginalnych dokumentów (Jan Główka, Włodzimierz Dubiel). U czestnikam i lekcji byli głów nie uczniowie kieleckich szkół podstawo­ wych i średnich, sporadycznie studenci Wy­ ższej Szkoły Pedagogicznej; pozostałe wyższe uczelnie omijały muzeum . Starając się zwięk­ szyć zain teresow an ie szkół, zorganizow ano jesien ią spotkanie z 71 nauczycielam i plasty­

ki ze szkół woj. kieleckiego, na którym przed­ stawiono ofertę lekcji w m uzeum . Szkoły zde­ cydow ały się na zajęcia program ow e (w ia­ domości o sty la c h ) oparte w yłącznie o filmy, nie okazując zainteresow ania w ystaw am i.

We w rześn iu wznow iło działalność kino „M useion” w siedzibie w R ynku, w którym podczas w ieczornych sean sów w yśw ietlono zesta w y film ów ośw iatow ych pośw ięconych głów nie sztuce polskiej i obcej, m.in. sprowa­ dzonych z zagranicznych ośrodków kultury

(np. o P radze czesk iej, zab ytk ach A n g lii i Szkocji). Film y cieszyły się zrazu znacznym pow odzeniem , o czym św iadczy frekw encja sięgająca 5 0 -6 0 widzów; niestety, na kolejne sean se przychodziło już po kilkanaście osób, a interesujący zestaw filmów o sztuce A m e­ ryki przedkolum bijskiej oglądało zaled w ie 9 osób. Podczas 8 seansów wyświetlono 26 fil­ mów.

Pałac był miejscem częstych imprez, prze­ de w szystkim m uzycznych, czem u sprzyjały walory estetyczne i doskonała akustyka Izby Stołowej Górnej. W ram ach „Wieczorów na Zamku” odbyło się 5 koncertów kam eralnych zorganizowanych przez m uzeum i Klub Przy­ jaciół M uzeum , podczas których prezentow a­ no w ybrane dzieła sztuki: M ałą P an oram ę

R a c ła w ic k ą (R yszard de L a to u r), XVIII-

-w ieczną tapiserię T riu m f A ten y (Anna Kwa- ś n ik -G liw iń s k a ), obrazy S ta n is ła w a W y­ spiańskiego i A leksandra Gierymskiego (Aloj­ zy Oborny), XVI-wieczną ikonę i m iedzioryt wg obrazu Correggia ilustrujące tem at Boże

N arodzen ie w ikonografii p ra w o sła w n ej i k a ­ tolickiej (Elżbieta Jeżew ska). Zorganizowano

również koncert na wystaw ie ikon. Spośród 24 im prez w arto w ym ienić: ogólnopolską sesję naukow ą zorganizow aną w ramach D nia Ko­ ściu szk ow sk iego, koncerty m uzyki dawnej w wykonaniu „Kwartetu M ozarteum” i „Flau- to dolce e traverso” z A ustrii, Zespołu M uzy­ ki Dawnej „Camerata Cracovia” oraz koncer­ ty w ram ach XIII M iędzynarodow ego F e s­ tiw alu „Jeunesse M u sicales”. W yjątkowych przeżyć dostarczył wieczór polskich pieśni lu- terańskich i poloników ze zbiorów n iem iec­ kich (XVI-XVIII w.) oraz pieśni cerkiewnych (Zespół M uzyki C erkiewnej przy W arszaw ­ skiej Operze Kameralnej). Frekwencja na tych im prezach dochodziła do 140 osób - na więcej nie pozw alała wytrzym ałość stropów w pała­ cu i w salach m uzeum w Rynku.

W 1994 roku nastąpiło n asilenie inform a­ cji o działalności m uzeum i zbiorach. N a po­ czątku k w ietnia m uzeum wydało informator zawierający podstawow e informacje o swoich siedzibach i ekspozycjach, który rozesłano do ośrodków informacji turystycznej i biur po­ dróży w całym kraju. B ieżące inform acje o w ystaw ach i im prezach podawały m iejscowe d zien n ik i i m iesięc zn ik „Ikar”, R ozgłośnia Polskiego Radia, Radio „Jedność” i T elew izja Kielce. Szczegółow e om ów ienia siedzib m u­

3 9 2 B ogusław Paprocki

zeum oraz zbiorów i ekspozycji autorstw a D a­ nuty Krawczyk zaw iera artykuł 85 la t M u ­

zeum N arodow ego w Kielcach w nrze 36 „Mu­

zealnictw a”, a także przewodnik turystyczny

Kielce - szla k m iejski, w ydany przez Oddział

Św iętokrzyski PTTK. M iesięcznik „Ikar” za­ m ieścił cykl artykułów poświęconych pałaco­ wi (Alojzy Oborny K ielecka rezydencja z epo­

k i W a zó w ) i w yb ran ym d zieło m sztu k i:

obrazom A leksandra G ierym skiego, W itolda W ojtkiewicza, Stefana Filipkiew icza, Józefa G rassiego, J u liu sz a K ossaka, W ładysław a Ślew ińskiego, Józefa Szerm entowskiego i Lu­ dw ika de Laveaux (A. Oborny), w izerunkom m alarskim i rzeźbiarskim Kościuszki (Elżbie­ ta Jeżew ska), pałacowym m eblom i złotnic- tw u (A. Oborny), twórczości artystów ludo­ wych (Barbara Erberowa, Janina Skotnicka). „Gazeta K ielecka” zam ieściła 12 artykułów prezentujących zbiory historyczne (Jan Głów­ ka). Pałac i jego ekspozycje były tem atem fil­ mu nakręconego przez telew izję. Radio „Jed­

ność” nadało audycje o R yszardzie i S ta n isła ­ w ie Praussach (Anna M yślińska), twórczości J a n a C ybisa i O lgi B o zn a ń sk iej (E lżb ieta Jeżew ska), ludności żydowskiej Kielc (Krzy­ szto f Urbański). W Rozgłośni Polskiego R a­ dia nagrano audycje o pałacu kieleckim (Aloj­ zy Oborny i R yszard de Latour) i o Bożym N arodzeniu w ikonografii praw osław nej i k a­ tolickiej (E lżbieta Jeżew ska).

IM P R E Z Y O Ś W IA T O W E W M U Z E U M

Rod zaj im p r e z y Ilo ść F r e k w e n c ja

L ek cje, s p o tk a n ia n a w y s ta w a c h 1 0 2 3 2 9 1 W y k ła d y 14 7 3 7 S e a n s e film ó w 5 7 1 2 2 6 4 K o n c er ty ( w ła s n e ) 6 7 1 7 1 W ty m 8 s e a n s ó w (2 6 film ó w ) w k in ie „ M u se io n ” d la 2 4 9 osób. P o z o s ta łe s e a n s e (1 1 4 film ó w ) to w a r z y s z y ły l e k ­ cjom m u z e a ln y m .

PRACE NAUKOWE K w e r e n d y . Działy: R zem iosła A rty­

stycznego, Rycin, M alarstw a i Rzeźby oraz N u m iz m a ty c z n y ro zp oczęły ogó ln o p o lsk ą kw erendę do planowanej na rok 1996 w y sta ­ wy N ow ożytn a sztu k a niem iecka w zbiorach

polskich, obejmującą państw ow e i kościelne

zbiory m uzealne i kolekcje. Przeprowadzono ją w Krakowie oraz na Śląsku i w Wielkopol- sce. W D ziale N um izm atycznym trw ały pra­ ce nad scenariuszem stałej w ystaw y n u m i­ zmatycznej, a w D ziale Historii — nad kolejną w ersją stałej w y sta w y historyczn ej D zieje

Kielc. W ramach kwerend i roboczych konsul­

tacji udostępniono 26 osobom zbiory archeo­ logiczne; 31 kwerend zanotow ał D ział Rycin. W kw erendach dla osób i instytucji sporo m iejsca zajęła p rob lem atyk a historyczn a: materiały do w ystaw poświęconych godłu pań­ stw ow em u (Zamek Królewski w W arszawie), h etm anow i Stefanow i C zarnieckiem u (M u­ zeum Hym nu Narodowego w Będominie), Ka­ tyniowi (Koło Rodzin Katyńskich w Kielcach), historii Ostrowca Świętokrzyskiego (Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Św.); informacje o dokumentach związanych z dzia­ łalnością Towarzystwa G im nastycznego „So­ kół”; opracow ania dotyczące pobytu P iłsu d ­

skiego w Daleszycach (dla Towarzystwa Przy­ jaciół D aleszyc), herbu m iasta Kielc (dla In­ stytu tu H istorii W SP w Kielcach), ikonogra­ fii m iasteczek K ielecczyzny w XIX/XX w. (dla Instytutu Historii W SP w Kielcach i W ydzia­ łu H istorycznego U n iw ersytetu w B azylei). Kwerendy z zakresu sztuki objęły m.in. akwa­ rele i rysunki Józefa M. D eskura (praca m a­ gisterska o wizji Orientu w m alarstw ie pol­ sk im XIX i 1. poł. XX w .), obrazy J a ck a M alczew skiego P olonia i A legoria P olski z 1918 r. (praca doktorska na tem at polsko- -francuskich związków artystycznych), m oty­ w y m orskie w ikonografii ch rześcijańskiej (C entralne M uzeum M orskie w G dańsku), wrocławskie szafy m istrzow skie (praca m agi­ sterska), w azoniki cynowe (do katalogu tzw. wazoników ołtarzowych), kafel z herbem J a ­ strzębiec z zam ku w Bodzentynie (praca dok­ torska). D ział Sztuki Ludowej udostępnił m a­ teriały do prac m agisterskich (rozwój w iedzy o regionie, pieśni św iętokrzyskie w obrzędo­ wości dorocznej i rodzinnej, zabaw karstw o w Łącznej, twórczość Józefa Zganiacza, rzeźbia­ rza z Fałkowa), oraz do w ystaw W daw nej w si (Gminny Ośrodek Kultury w Bliżynie) i Dzieje

K ronika m u zealn a 1994 3 9 3

cja w Chałupkach gm. Morawica). W ramach dokumentacji twórczości ludowych artystów w yjeżdżano do wsi: Rataje, Łączna, Rędocin, Morawica i Chałupki oraz do Bliżyna.

P r a c e p o z a m u z e a l n e . Krzysztof Urbański opublikował książkę Z a g ła d a lu d ­

ności żyd o w sk iej K ielc 1939-1942, na łam ach

„Gazety K ieleckiej” zaś - 42 odcinki cyklu

W kazam a tach K ielecczyzny. Barbara Kowal­

czyk opu b lik ow ała arty k u ł C m e n ta rzy sk o

sprzed 3 tysięcy la t - K luczew sko (w: „Znad

Pilicy”, 6:1994), E ugenia Fijałkow ska - S u ­

row ce sk a ln e u żyte p r z y b u d o w ie ś r e d n io ­ wiecznych zam ków w regionie św iętokrzyskim

(w: U żytk o w a n ie surow ców skaln ych w p o ­

czątkach P a ń stw a Polskiego. M ateriały kon­

ferencji w Poznaniu 2 9 I X 1994). Bogusław Pa­

procki opublikował artykuł P a m ią tk i kolber-

gow skie w P rzysu sze („Biuletyn K w artalny

R adom skiego T ow arzystw a N aukow ego”, t. XXIX, Radom 1992, z. 1-4). W m iesięczniku „Ikar” artykuły zam ieścili: Jan Główka (Jan

S tyk a w Kielcach - nr 4) i Krzysztof U rbań­

ski (O statn i rabin K ielc - nr 2).

Jan Główka opracował scenariusz nowej ekspozycji historycznej dla M uzeum w Szy­ dłowie, obejmującej pradzieje i historię m ia­ sta po czasy w spółczesne. Wśród proponowa­ nych eksponatów znajdują się m .in. okazy broni, num izm atów , kopie przywilejów cecho­ wych i meble.

WYDAWNICTWA

„Rocznik M uzeum N arodow ego w K iel­ cach” t. 17, Kielce 1993, 432 s., 143 il., nakład 800 egz. Druk: D rukarnia N aukow o-T ech­ niczna w W arszaw ie

W lutym 1994 r. ukazał się 17 tom roczni­ ka zawierający głównie opracowania zbiorów m uzeum , autorstwa jego pracowników. Był to pierwszy tom rocznika wydany sam odzielnie przez m uzeum bez pośrednictwa W ydawnic­ tw a Literackiego. O wyborze nowej formy w y­ daw ania tego periodyku przesądziły przede w szystkim w zględy finansow e, ale także do­ bre przygotowanie w łasnego zespołu redagu­ jącego w ydaw nictw a m uzealne. Tom otw iera­ ją artyk u ły: A nny K w a śn ik -G liw iń sk iej o

tapiserii A leksan der Wielki p rzyjm u ją cy hołd z 1630 r. autorstw a Jakuba G eubelsa mł. z Brukseli (która w 1992 r. wróciła po w ielolet­ niej konserwacji i zaw isła w Pierw szym Poko­ ju Biskupim ) i Łukasza Kossowskiego o mo­ d ern istyczn ym obrazie U p ió r na w ie rz b ie W ojciecha W eissa. W roczniku przew ażają prace historyczne. Maciej Janik pisze o n ie­ zwykłych źródłach historycznych - gazetkach p isan ych z 1789 r. w zbiorach k ieleck ieg o muzeum , dotyczących ówczesnych wydarzeń politycznych i społecznych. Praca Janusza Ku­ czyńskiego o niesnaskach m ałżeńskich kiel- czan w końcu XVIII w. - oparta o księgę Rady Miejskiej z lat 1789-1792, lustracje Kielc z lat 1788 i 1789 oraz zapisy w parafialnych k się­ gach m etrykalnych - stanowi sw oistą kroni­

kę obyczajową Kielc. Kilka artykułów dotyczy problematyki legionowej okresu I wojny św ia­ towej: kam panii kieleckiej oddziałów strze­ leckich w sierpniu 1914 r. (Tadeusz Kosiński), V Z jazdu Z w iązk u L e g io n istó w P o lsk ich w 1926 r. (Lidia M ichalska-Bracha) i m uze­ alnej kolekcji afiszów z lat 1914-1918 (T. Ko­ siński); na szczególną uw agę zasługuje praca L. M ichalskiej-Brachy o Sanktuarium Mar­ szałka Józefa Piłsudskiego i M uzeum Legio­ nów Polskich urządzonym w pałacu kieleckim w 1938 r. i próbie jego odtworzenia w 1990 r. Zbiory historyczn e m uzeum prezentują j e ­ szcze prace Jan a Główki (odciski pieczętne z XV—XX w. na archiwaliach) i Józefa Dzikow­ skiego (tzw. m onety dom inialne bite w 2. po­ łowie XIX i na początku XX w. na użytek w ła­ ścicieli m ajątków ziem skich płacących nim i zatrudnionym przez siebie chłopom). W publi­ kowanym od I tom u rocznika cyklu m ateria­ łowych prac geologicznych m ieści się opraco­ w anie E ugenii i Jerzego Fijałkowskich o su ­ rowcach stosow anych w produkcji garncar­ skiej w Rędocinie. W dziale „Metodyka pracy m u zealn ej” J a n u sz K uczyński przedstaw ia 13-letnie doświadczenia m uzeum w wykorzy­ styw aniu aparatury audiowizualnej. Tom za­ m ykają opracow ania nabytków z lat 1987 i 1988 oraz kroniki m uzealne z tych lat.

Skom pletow ano m ateriały tom u 18 rocz­ nika (ok. 30 arkuszy autorskich, 170 ilu stra­ cji), w którym dominuje tem atyka historycz­

394

na zw ią za n a z regionem ; tom za w iera też opracowania zbiorów i ich konserwacji oraz kroniki m uzealne 1989-1992. D ział W ydaw­ nictw wykonał redakcję m erytoryczną i po­ mocnicze prace redakcyjne. Zbierano również m ateriały do kolejnego tom u rocznika.

N a początku kw ietnia ukazał się informa­ tor M uzeum N arodow e w K ielcach ilustrow a­ ny 18 barwnymi zdjęciami, prezentujący na 16 stronach siedziby m uzeum i ekspozycje oraz zawierający informacje i oferty dla zw iedza­ jących. W ydano go przy pomocy finansow ej P rzed sięb iorstw a „P iaseck i” w K ielcach w nakładzie 3000 egz., wersję w jęz. angielskim zaś - w 500 egz. Równolegle w ydrukowano

Inform ator w yd a w n iczy (nakład 2000 egz.)

oferujący wydawnictw a m uzeum , który roze­ słano do 205 instytucji. R ezultatem tej akcji reklam owej były zam ów ienia z całej Polski, a także lepsza sprzedaż na m iejscu. W ydaw­ nictwa oferowano również na stoiskach rekla­ m ow ych podczas ogólnopolskich targów w Kieleckim Centrum Handlowym .

Dla w ystaw y ikon w ydrukow ano p lak at (proj. W aldem ar O leszczak), ulotkę z planem ekspozycji i wykazem eksponatów oraz zapro- szenie-folder z tek stem B ronisław y G um iń- skiej, autorki scenariusza. P okaz M alej P an o­

ra m y R acław ickiej zareklam owano afiszem .

Przygotowywano m ateriały do kolejnych wydań przewodników po pałacu (Janusz K u­ czyński) i M uzeum Lat Szkolnych S tefa n a Ż ero m sk ieg o (K a zim iera Z ap ałow a); te n o sta tn i b ędzie poszerzoną w ersją w yd an ia z 1983 r. uzupełnioną rozdziałem o historii gimnazjum. Barbara Erberowa i Janina Skot­ n ick a op ra co w a ły te k s t fo ld eru w y sta w y

W spółczesn a s z tu k a lu d o w a K ie le c c zy zn y ,

a M arta Sam ek tek sty folderów trzech w y­ staw czasowych: G rafika polska około 1900,

Kościoły, za m k i i pałace d a w n ej R zeczypospo­ lite j w grafice, N apoleona O rdy „Album w i­ doków historycznych P o lsk i”.

Skład zespołu redakcyjnego pow ięk szył się o dwie osoby: Ryszarda de Latoura i M a­ rzenę Maćkowską.

PRACE BUDOWLANO-KONSERWATORSKIE

19 grudnia w obecności członków P arla­ m entu RP, Wojewody Kieleckiego, Prezyden­ ta m. Kielc i licznych gości, przekazano m u­ zeum o d restau row an e przez P rzed sięb ior­ stwo Budowlano-Usługowe „Piasecki” w Kiel­ cach skrzydło północne pałacu. Łączny koszt robót w yn iósł 15 m ld zł. W o sta tn im roku 4-letniej restauracji, którą wspomogła kwotą 5 mld zł Fundacja W spółpracy P olsk o-N ie­ m ieckiej, w ykonano prace w ykończeniow e: wstawiono płycinowe drzwi sosnowe, podłogi parteru i schody wyłożono płytkam i z terako­ ty, na piętrze wprowadzono parkiet dębowy, dokończono tynkow ania i m alowania pomie­ szczeń. Posadzki w podcieniach i zew nętrzne schodki otrzymały okładzinę z czerwonego pia­ skowca; z tego sam ego m ateriału wykonano cokoły i chodnik przed budynkiem . Zakonser­ w ow ano elem en ty zabytkow ej k am ieniarki (A lin a C elich ow sk a oraz W aldem ar B ała- nowski i Ewa Jagłow ska z PKZ O. Kielce pod nadzorem Marka Mazurka): portali w środko­ wej części sk rzyd ła i w bram ie, b a lu stra d schodków zewnętrznych oraz obram ienia cze­ luści do pieca w północno-wschodniej baszcie

pałacu. W bram ie i częściowo na podwórzu położono kostkę kwarcytową. N iektóre szcze­ góły budzą kontrowersje, np. betonowy „sar­ kofag” nad fragm entem XIX-wiecznej posadz­ ki ceglanej na parterze skrzydła, stanowiącej pozostałość laboratorium m etalu rgiczn ego Szkoły Akadem iczno-G órniczej z la t 1 8 1 6 - -1 8 2 6 (decyzja Wojewódzkiego K onserw ato­ ra Zabytków Anny Piaseckiej), zabezpieczenie otworu studni kuchennej żelazną balustradą i płytami z pleksiglasu na stalowej konstruk­ cji, poziom bruku w podcieniu łącznika (pod­ niesiony w stosunku do czeluści piecowych).

K ontynuowano konserwację stropu ramo­ w ego i obrazów w ap artam en cie b isk u p im (ekipa PKZ O. Kielce pod kierunkiem A liny C elichow skiej). Zakończono rekonstrukcję polichrom ii i złoceń ram y stropowej. Prace przy obrazach rozpoczęto od narożnika z w y­ obrażeniem Z im y. W szy stk ie obrazy były przem alow ane w XVIII w., n astęp n ie odre­ staurow ane przez A leksandra R ycerskiego (1861 r.) i Bohdana Marconiego (1953-1954). Z obrazów narożnikowych najlepiej zachow a­ ła się Z im a; n ajw iększy zakres u zupełnień

K ronika m uzealna 1994 3 9 5

w ystąpił przy Jesieni (ok. 50%). Przeprowa­ dzono badania obrazu środkowego ze sceną sejm owego sądu nad arianam i, odsłaniając e le m e n ty pierw otnej kom pozycji zakrytej XVIII-wiecznymi przemalówkami; prace przy tym obrazie przesunęły się na rok 1995. Do­ konano także próbnego m ontażu ramy stropo­ wej i jej poziom owania. Prace nadzorow ała kom isja k o n serw a to rsk a pod p rzew od n ic­ tw em prof. Zofii M edweckiej, z udziałem Wo­ jew ód zk iego K onserw atora Zabytków m gr Anny Piaseckiej.

Nad Pierwszym i Trzecim Pokojem B isku­ pim założono stropy ogniotrwałe z belek sta ­ lowych w ypełnionych płytam i żelbetowym i. Strop nad Trzecim Pokojem Biskupim zamon­ tow ano w odległości ok. 1,3 m od górnej pła­ szczyzny belek; zaopatrzono go w szyby w en­ tylacyjne oraz dwa w łazy um ożliw iające do­ stęp od strony poddasza.

W ymieniono pokrycie z blachy m iedzianej na zachodnich i południowych połaciach da­ chowych pałacu. N a dachach i w ieżach zało­ żono instalację odgromową. W ieże otrzym ały chorągiew ki z blachy m iedzianej odtworzone

Ryc. 6. Jedna z chorągiew ek ze zw ieńczenia h ełm u w ieży p ałacu k ieleck ieg o z herbem Korab i datą rekonstrukcji hełm u (oryginał

w pałacowym lapidarium )

z zachowanego oryginału - z herbem Korab i datam i rekonstrukcji hełmów: 1927 od fron­ tu i 1937 od ogrodu.

W nętrza pałacu wyposażono w instalację a n ty w ła m a n io w ą i sy g n a liza cję pożarow ą oraz odmalowano.

W sierpniu podjęto restaurację loggii ogro­ dowej pałacu (ekipa pod kierunkiem M ałgo­ rzaty Obajtek), wykonując prace przy kam

ie-niarce okien, portali, filarów i balustrady oraz przy dekoracji stiukowej sklepień*. Po oczy­ sz c z e n iu w y p ełn io n o u b ytk i i fu gi k ita m i podbarwionymi w m asie. Niespodziankę spra­ w iły filary loggii, których sposób m urowania i w ykończenia lica w skazyw ał, iż pierwotnie mogły być m alowane. Przy zewnętrznych kra­ w ędziach arkad na podstaw ie zachowanych fra g m en tó w zre k o n str u o w a n o m a lo w a n e w szarym kolorze opaski. Podobny kolor uzy­ skały stiuki na sklepieniu. Ściany otrzym ały nowe tynki, odmalowano wysklepki sklepień. Prace w loggii mają być zakończone w 1995 r. Przywróci się wówczas portal z nadśw ietlem prowadzący do Izby Stołowej Dolnej (w ym on­ towany w XIX w. i osadzony wtórnie w baszcie pd.-wsch.), odtworzy profilowaną opaskę przy zew nętrznych krawędziach arkad, przeszlifu- je i zakonserw uje posadzkę z płytek piaskow ­

ca. P row ad zące z loggii do ogrodu schody w zniesione w latach 30. XX w. zachow ały się w bardzo złym stanie i ich rem ont oznaczałby rozbiórkę i wymurowanie od nowa. Rozwiąza­ nie takie uznano za nieuzasadnione, decydu­ jąc się na rekonstrukcję schodów pierwotnych, znanych ze źródeł pisanych i ikonografii: jed- nobiegowych, z 21 stopniam i i pełnym i balu­ stradam i. W trakcie w stępnych badań natra­ fiono na filarach loggii na ślady balustrad, odsłonięto fragm ent dolnego stopnia oraz pro­ filowany stopień. Projekt techniczny schodów autorstw a arch. W łodzimierza Pedrycza b ę­ dzie gotowy w 1995 r., po rozbiórce istn ieją­ cych schodów; w tym że roku przewiduje się ich rekonstrukcję.

Podjęto prace przy spichlerzu od strony ogrodu: odgruzowano istniejący tu kanał od­ w adniający, przystąpiono do naprawy muru oporow ego. W narożn ik u pd.-zach. ogrodu zdjęto metrową w arstw ę ziemi. U sunięto oko­ ło 30 klonów -sam osiejek. Prace w ykonyw ał Zakład Remontowo-Budowlany Bożeny i Bog­ dana M ętów w K ielcach pod bezpośrednim nadzorem W ojewódzkiego Konserwatora Za­ bytków.

* M. O b a jte k D o k u m e n t a c j a k o n s e r w a t o r s k a e l e m e n t ó w a r c h i t e k t o n i c z n y c h l o g g i i z a c h o d n i e j p a ł a c u b i s k u p i e g o w K i e l c a c h , K ie lc e 1 9 9 4 , m p s , r y s ., fot.

3 9 6 B ogu sław P aprocki

Przeprowadzono rem ont dachu budynku przy ul. Zamkowej w zespole dawnych stajni i wozowni (w ym iana pokrycia i częściowo de­ skow ania), w ykonano obróbki blacharskie. W budynku m uzeum w Rynku przebudowano okno na 1 piętrze od podwórza i zam ontow a­ no w nim w yciąg m echaniczny do transportu muzealiów.

Pragnąc zapewnić w łaściw y przebieg prac konserw atorskich w zespole pałacowym , dy­ rektor m uzeum pow ołał w czerw cu zesp ół konsultacyjny, w skład którego w eszli: Ry­ sza rd de L atou r (p rzew o d n iczą cy ), A n n a K w aśnik-G liw ińska, Janusz Kuczyński, Ma­ rek M azurek, Bogusław Paprocki, M arta S a­ m ek i Adam Szelejewski. Zespół odbył 20 spo­ tkań, podczas których poddał analizie i ocenie bieżące oraz planow ane prace badawcze, pro­ jektow e i konserw atorskie, w szczególności w apartam encie biskupim na piętrze pałacu (koncepcja wystroju i w yposażenia) i w loggii ogrodowej w raz ze schodam i. Z inicjatyw y zespołu pow stało opracowanie

opisowo-gra-ficzne W ytyczne kon serw atorskie do rew a lo ­

ryzacji zespołu zam kow ego autorstw a Ja n a

L. Adamczyka, które było przedmiotem szcze­ gółowych analiz i w oparciu o które sprecyzo­ wano stanow isko m uzeum dotyczące proble­ m atyki konserwatorskiej i m uzealnej zespołu pałacowego. Zespół spowodował opracowanie m ateriałoznaw cze k am iennych posadzek w apartam encie biskupim oraz kam ieniarki w loggii ogrodowej (au torstw a E u g en ii F ija ł­ kowskiej). C złonkowie zespołu podejm owali we w łasnym zakresie prace studialne: M ar­ ta Sam ek grom adziła m ateriały i opracow a­ nia dotyczące pałacu kieleckiego i rezydencji wazowskich w Polsce oraz w spólnie z Bogu­ sław em Paprockim dokum entow ała przebieg prac konserw atorskich w pałacu; J a n u sz Ku­ czyński zestaw ił m ateriały źródłowe pomoc­ ne w pracach w apartam encie biskupim oraz przy rekonstrukcji schodów ogrodowych; A n­ na K w aśnik-G liw ińska pracow ała nad kon­ cepcją urządzenia wnętrz apartam entu, którą zreferowała na posiedzeniu Rady M uzealnej.

RADA MUZEALNA

W dniu 5 grudnia odbyło się posiedzenie Rady M uzealnej w nowym składzie: prof. A n­ drzej Rottermund - dyrektor Zamku Królew­ skiego w W arszaw ie (przew odniczący) oraz mgr Tadeusz Chruścicki - dyrektor M uzeum Narodowego w Krakowie, prof. Jerzy Cmak z In sty tu tu B iologii W SP w K ielcach, prof. A le k sa n d e r G ie y sz to r z W a rsza w y , prof. Adam M assalski - dyrektor In stytu tu H isto­ rii WSP w Kielcach, dr M arek Rostworowski z Fundacji K siążąt C zartoryskich przy Mu­ zeum Narodowym w Krakowie, prof. Jan K. O strow ski - dyrektor Zamku Królewskiego na W aw elu, mgr Alojzy Oborny - dyrektor M uzeum Narodowego w Kielcach i kierow ni­ cy działów tegoż muzeum (członkowie). Tem a­ tem posiedzenia była problem atyka konser­ w atorsk a i m u zealn a zesp ołu pałacow ego. Rada M uzealna zajm owała się nią kilkakrot­ nie, ostatnio w latach 1986 i 1987. Od tego czasu w iele się zm ieniło w m uzeum : zakoń­ czono restaurację skrzydła południowego (do którego w 1988 r. p rzen iesion o m agazyn y i pracownie działów: R zem iosła A rtystyczne­

go, M a la rstw a i R zeźby oraz R ycin ) oraz skrzydła północnego. P row adzono rów nież prace w korpusie głów nym pałacu. W 1993 r. zakończono w ieloletnie prace elewacyjne, pod­ czas których przyw rócono m .in. dekorację sgraffitow ą w e fryzie, poddano konserw acji kam ieniarkę okien i wykonano nowe tynki, a w 1994 r. podjęto restaurację loggii ogrodo­ wej. W 1990 r. rozpoczęto prace konserw ator­ sk ie przy str o p ie ram ow ym z o b ra za m i w apartam encie biskupim. N astąpiły również zm iany w ekspozycjach stałych: w grudniu 1990 r. przywrócono po 52 latach S a n k tu a ­ rium M arszałka Józefa Piłsudskiego, a w są ­ siadującym z nim pom ieszczeniu urządzono ekspozycję broni, p rzen iesio n ą z budynku m uzeum w Rynku. G alerię M alarstw a Pol­ skiego wzbogacono dziełam i rzem iosła arty­ stycznego. W prowadzonych pracach konser­ watorskich i m uzealnych kierowano się m.in. w n io sk a m i i su g e s tia m i R ady M u zealn ej. Ekspozycje na piętrze pałacu zostały z jednej stron y zubożone przez zw rot do K rakow a dwóch portier herbowych Jakuba Zadzika, z

K ronika m uzealna 1994

397

drugiej - wzbogacone wysokiej k lasy XVII- -w ieczną tap iserią z p rzed staw ien iem A le­ ksandra Wielkiego, która wróciła w 1992 r. po w ieloletniej konserwacji.

Głównym tem atem p osiedzenia Rady w dniu 5 grudnia była restauracja apartam en­ tu biskupiego na piętrze pałacu, której zakoń­ czenie przew idziano na rok 1996. Przyjęto założenie, że wnętrzom przywrócony zostanie XVII-wieczny charakter, za czym przem aw ia­ ją zachowane elem enty stałe wystroju i posia­ dane m uzealia korespondujące z reprezenta­ cyjną funkcją pomieszczeń. W Trzecim Pokoju Biskupim , od którego rozpoczęto restaurację, elem entam i stałego wystroju są: bogato zdo­ biony i polichromowany strop ramowy z pię­ cioma obrazami (słynną sceną sądu nad aria­ nam i i zagadkowym i alegoriam i czterech pór roku) oraz m arm urow y kom inek z herbem Korab. Zgodnie z w nioskiem Rady Muzealnej z 1986 r. planuje się odsłonić zam urowane w XVIII w. okno w ścianie wschodniej, a um iesz­ czoną od strony zewnętrznej tablicę inskryp- cyjną, zw iązaną z Sanktuarium P iłsu d sk ie­ go, przesunie się niżej, nad portal. N a pod­ sta w ie fragm entów zachow anych w e w n ę ­ kach okiennych - rozw aży się e w en tu a ln ą rekonstrukcję m arm urowych posadzek. Sto­ larce okiennej pałacu pośw ięcono specjalne studium (autorstwa Jakuba Lewickiego) opar­ te o inw entarze pałacu z XVII-XIX w., ikono­ grafię oraz badania zachowanych okien. Efek­ tem tego opracow ania były przyjęte przez muzeum propozycje przywrócenia okien i osz­ k len ia typu X V II-w iecznego oraz ok ien n ic w większości pom ieszczeń piętra. Kierując się sugestiam i Rady M uzealnej, za podstawę od­ tworzenia trojga drzwi w apartam encie bisku­ pim przyjęto m alowidło na ścianie północnej Izby S tołow ej Górnej. S ty lo w y ch a ra k ter w nętrz apartam entu podniosą projektowane obicia ścian wielkoraportową tkaniną o moty­ wach kwiatowych, nawiązującą do w ym ienio­ nego w inw entarzu z 1668 r. kurdybanu. Tru­ dniejsze do stylow ej aranżacji je s t w nętrze Drugiego Pokoju B iskupiego, pozbawionego w XIX w. stropu z m alowidłam i; zam ierza się tu odtworzyć strop ramowy naw iązujący do stropu z Pierw szego Pokoju Senatorskiego. O św ietlenie przewidziano przy użyciu odbla- śnic, w alkierzu zaś - kandelabrów. Postulo­ wane przez Radę M uzealną ew entualne przy­

wrócenie pieców kaflowych będzie przedm io­ tem osobnego studium . W alkierzu wieżowym zam ierza się odsłonić um ieszczone w grubo­ ści muru miejsce ustępowe oraz odtworzyć ko­ m unikację z przyziem iem i górną kondygna­ cją wieży.

Ogólny charakter wnętrz oraz ich wypo­ s a ż e n ie oparte o zasoby m u zeu m , złożone g łó w n ie z X V II-w iecznych m eb li, tk a n in i obrazów - zostały przedstawione na szkicach w ykonanych przez art. mai. W aldem ara Ole- szczaka na podstawie wytycznych Anny Kwa- śnik-G liw ińskiej.

W dyskusji członkow ie Rady podkreślili rangę reprezentacyjnych w nętrz piętra pała­ cu, a w szczególności apartam entu biskupie­ go — jako oryginalnych i unikatowych w Pol­ sce wnętrz wazowskich - i akceptowali przed­ staw iony przez m uzeum program restauracji i w yposażenia. Zalecono odtworzenie potwier­ dzonych w źródłach m arm urowych portali. W zięto pod uw agę m ożliw ość ew entualnego przywrócenia Drugiem u Pokojowi B iskupie­ m u funkcji sypialni.

Rada wypowiedziała się również pozytyw­ nie o pracach konserwatorskich w loggii ogro­ dowej i planowanej rekonstrukcji XVII-wiecz- nych sch od ów oraz p rzy w ró cen iu cztero- kw aterowego ogrodu włoskiego, a także o za­ m ierzonym u su n ięciu skw eru i św ierków z dziedzińca, który po w ybrukow aniu i zam ­ k nięciu od strony pl. P anny M arii odzyska d aw n y ch a ra k ter. P ow ażn ym problem em w najb liższych la ta ch b ędzie dla m uzeum zm iana sposobu ogrzew ania na olejowe oraz k o n ie c z n e ze w zg lęd ó w k o n stru k cy jn y ch w zm ocnienie stropów w Sieni i w Izbie Dwor­ nej na p arterze p ałacu, co u m ożliw i m .in. przywrócenie ich pierwotnego w yglądu. N a ­ tom iast problematyczne - ze względów finan­ sow ych - w ydaje się zagospodarow anie na cele m uzealne całego zespołu pow ięziennego przy ul. Zamkowej (dawna siedziba starosty, stajnie i wozownie), choć rysują się szanse po­ zy sk a n ia dw óch budynków o d rem on tow a­ nych przez PKZ O. Kielce. M uzeum nie traci z pola w idzenia spichlerza przy ul. Zamkowej, którego pozyskanie rozw iązałoby problem y m agazynów i pracowni m uzealnych.

Członkowie Rady zaaprobowali propozy­ cje: w ystaw y poświęconej nowoczesnej sztu ­ ce polskiej w skrzydle północnym (jako kon­