View of ASSESSMENT OF RURAL COMMUNES FINANCIAL STANDING IN POLAND IN YEARS 2006–2008

Pełen tekst

(1)Oeconomia 9 (2) 2010, 199–210. OCENA SYTUACJI FINANSOWEJ GMIN WIEJSKICH W POLSCE W LATACH 2006–2008 ukasz Satoa Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Streszczenie. Lata 2006–2008 to wany okres w dziaaniu samorzdów lokalnych w Polsce, albowiem by to czas funkcjonowania w zmieniajcych si uwarunkowaniach zewntrznych. Zmieniay si adresowane do gmin rodzaje wsparcia w ramach polityki strukturalnej Unii Europejskiej, a ponadto samorzdy musiay elastycznie reagowa na niestabiln sytuacj makroekonomiczn. W artykule przedstawiono ocen dziaania gmin wiejskich przez pryzmat ich sytuacji nansowej. Wykazano ogóln tendencj poprawy wyników nansowych sektora samorzdowego, przejawiajc si m.in. wzrostem udziau dochodów wasnych i nadwyki operacyjnej w relacji do dochodów ogóem. Zwrócono równie uwag na pewne negatywne dla budetów gmin konsekwencje spowolnienia gospodarczego. Sowa kluczowe: analiza sytuacji nansowej, budet lokalny, gminy wiejskie, samorzdy lokalne, wska niki budetowe. WSTP Wspócze nie w krajach charakteryzujcych si w sferze ekonomicznej wystpowaniem rozwinitej gospodarki rynkowej, a w sferze spoecznej funkcjonowaniem wielu realizujcych zrónicowane cele organizacji spoecze stwa obywatelskiego dziaalno niemal wszystkich podmiotów podlega ocenie. Zrónicowane s oczywi cie cel, zakres, forma, a take sposoby prowadzenia takiej oceny. W ród najcz ciej stosowanych, a przez to najbardziej uniwersalnych, znajduj si metody oceny sytuacji nansowej. Ich dynamiczny rozwój, a obecnie równie due znaczenie zwizane jest z tym, i podmioty dziaajce w realiach wspóczesnego wiata zmuszone s prowadzi racjonaln gospodark nansow. Ujmowanie wszystkich przejawów dziaalno ci pojedynczych ludzi, ich zespoów oraz organizacji w formie pieninej umoliwio porównywanie ich aktywno ci, sprawno ci i efektywno ci, co moe stanowi ju kryterium warto ciujcych ocen. Ocen syAdres do korespondencji – Corresponding author: ukasz Satoa, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Katedra Zarzdzania i Marketingu w Agrobiznesie, Al. Mickiewicza 21, 31-120 Kraków, e-mail: l.satola@ur.krakow.pl.

(2) . Satola. 200. tuacji nansowej prowadzon z zastosowaniem szerokiego spektrum wska ników prowadzi si w ekonomii najcz ciej w stosunku do tzw. podmiotów sfery realnej. Sytuacj nansow analizuje si równie w przypadku jednostek publicznych: gmin, powiatów, województw, a w szerszej perspektywie – pa stw [Gabrusewicz 2005, Kouch 2008]. Ocena sytuacji nansowej podmiotów sfery publicznej, w tym samorzdowej, z uwagi na ich odmienn – w porównaniu z sektorem komercyjnym – charakterystyk, przybiera inne formy. Odmienne s bowiem szczególnie cel dziaania, wykorzystywane do jego osignicia rodki oraz sposób ich pozyskiwania, a nastpnie realokowania. Inaczej, gdy nie za po rednictwem mechanizmu rynkowego, w tym take zasadniczo bez stosowanych tam kryteriów odbywa si proces oceny ich funkcjonowania. Celem pracy bya próba dokonania oceny kondycji nansowej gmin wiejskich w Polsce przy zastosowaniu wybranych wska ników. Ocenie poddano dane pochodzce ze sprawozda z wykonania budetów gmin, z uwagi na fakt, e s to dokumenty, których analiza umoliwia w najwikszym stopniu rozpoznanie sytuacji nansowej, w jakiej znajduje si dana jednostka samorzdu terytorialnego, oraz pozwala na zidentykowanie wystpujcych tendencji rozwojowych.. MATERIA I METODYKA BADA Zakres czasowy prowadzonej analizy zosta ograniczony do 3 lat (od 2006 do 2008 roku). Taki wybór okresu bada zosta podyktowany chci zwerykowania, w jaki sposób rodki nansowe pozyskiwane przez jednostki samorzdowe z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej wpyny na stan ich budetów. By to bowiem okres, w którym z jednej strony ko czono realizacj przedsiwzi z tzw. pierwszej perspektywy nansowej (2004–2006), a z drugiej rozpoczynano wykorzystywa fundusze z kolejnego okresu programowania (2007–2013). By to równie okres, w którym nastpia silna zmiana uwarunkowa makroekonomicznych – od szczególnie wysokiej dynamiki wzrostu gospodarki notowanej w latach 2006–2007 po pocztki spowolnienia koniunktury (2008 r.). Majc na uwadze przedstawione w zarysie uwarunkowania zewntrzne, postanowiono sprawdzi, jak w tym kontek cie funkcjonuj samorzdy lokalne. Prowadzone badania skoncentrowano w zbiorowo ci gmin wiejskich. Analizie poddano dane pochodzce z 1586 jednostek o statusie gminy wiejskiej. Ograniczenie wyboru do populacji podmiotów o jednakowym statusie zostao podyktowane wzgldami merytorycznymi, co w tym przypadku oznaczao ich spójn charakterystyk, a przez to moliwo porównywania wyników. Gminy wiejskie w odrónieniu od jednostek miejskich i miejsko-wiejskich cechuje bowiem midzy innymi zdecydowanie niszy poziom samodzielno ci nansowej [Heller 2006, Kowalska 2007]. W opracowaniu wykorzystane zostay wybrane wska niki suce do oceny sytuacji nansowej budetów gmin [Dylewski, Filipiak, Gorzaczy ska-Koczkodaj 2004, Wska niki… 2009]: 1) wska nik udziau dochodów biecych w dochodach ogóem (WDB) WDB. DB u 100% DO Acta Sci. Pol..

(3) Ocena sytuacji nansowej gmin wiejskich w Polsce w latach 2006–2008. 201. 2) wska nik udziau dochodów wasnych w dochodach ogóem (WDW) WDW. DW u 100% DO. 3) wska nik udziau nadwyki operacyjnej w dochodach ogóem (WNO) WNO. NO u 100% DO. 4) wska nik udziau wydatków majtkowych w wydatkach ogóem (WWM) WWM. WM u 100% WO. 5) wska nik samonansowania (WS) WS. DM N O u 100% WM. gdzie: DB – dochody biece, DW – dochody wasne, DO – dochody ogóem, DM – dochody majtkowe NO – nadwyka operacyjna1, WM – wydatki majtkowe, WO – wydatki ogóem. Jakkolwiek wszystkie analizy byy prowadzone dla podstawowych jednostek podziau administracyjnego kraju (gmin), to ich wyniki zaprezentowano w ukadzie wojewódzkim.. WYNIKI BADA Gminy jako podstawowe jednostki podziau terytorialnego kraju stanowi rdze systemu samorzdowego, penic równocze nie funkcje jednego z larów ustrojowych pa stwa [Glumi ska-Pawlic 2003], dlatego ocena ich kondycji nansowej ma due znaczenie nie tylko dla nich samych, lecz take dla caego systemu nansów publicznych [Samorzd… 2005]. Gospodarka nansowa gmin, podobnie jak pozostaych podmiotów samorzdu terytorialnego, prowadzona jest w ramach budetu [Kosek-Wojnar, Surówka 2002]. Zasoby nansowe s bowiem podstaw dziaania jednostek samorzdu terytorialnego, warunkujc realizacj ich zada biecych oraz su rozwojowi [Wojewódzka 2005].. 1. Nadwyka operacyjna w podmiotach sektora nansów publicznych okre lana jest jako rónica pomidzy dochodami biecymi a wydatkami biecymi. Jest interpretowana jako potencjalna zdolno jednostki do spaty zobowiza oraz nansowania wydatków o charakterze inwestycyjnym.. Oeconomia 9 (2) 2010.

(4) . Satola. 202. Analiza dochodów budetów lokalnych Samorzdy, aby móc sprawnie realizowa naoone na nie zadania, musz by wyposaone w róda zasilania nansowego. Wystpuj one najcz ciej w formie dochodów, które w literaturze rónicuje si ze wzgldu na ródo pochodzenia [Kosek-Wojnar, Surówka 2002]. Ich analiza umoliwia nie tylko ocen struktury samego budetu, lecz równie po rednio dostarcza informacji na temat stanu lokalnej gospodarki. Analiza dochodowej strony budetów (tab. 1) prowadzi do spostrzee o poprawiajcej si kondycji nansowej gmin wiejskich w objtym analiz okresie. Wszystkie wska niki ilustrujce sytuacj w zakresie dochodów biecych, dochodów wasnych oraz nadwyki operacyjnej uksztatoway si na wyszym poziomie w 2008 roku w relacji do stanu odnotowanego dwa lata wcze niej. Zaobserwowana w ogólnym wymiarze poprawa sytuacji nansowej samorzdów nie zaistniaa jednak w odniesieniu do kadego z analizowanych wska ników w równomiernym stopniu. Jakkolwiek wska niki udziau dochodów biecych oraz nadwyki operacyjnej wykazyway sta tendencj wzrostow, to inaczej byo w przypadku wska nika obrazujcego udzia dochodów wasnych. Tu bowiem po dynamicznym wzro cie w 2007 roku (o 1,41 pkt procentowego) w kolejnym okresie odnotowano ju spadek. Dowodzi to, i tendencja zwikszania si w cakowitych dochodach jednostek samorzdowych udziau tych dochodów, które zgodnie z klasykacj budetow zaliczane s do ich dochodów wasnych, nie ma trwaego charakteru. Jest to o tyle istotne, e wska nik ten jest powszechnie postrzegany jako miara samodzielno ci nansowej gmin w sferze dochodowej. Tabela 1. Zestawienie statystycznych cech warto ci wska ników dochodów gmin wiejskich w Polsce w latach 2006–2008 Table 1. Specication of statistical characteristics of Polish rural communes’ budget incomes in period 2006–2008. Cecha. Rodzaj wska nika WDW. WDB 2006. 2007. 2008. 2006. 2007. WNO. 2008. 2006. 2007. 2008. 35,72. 10,03. 11,63. 12,79. %

(5) rednia. 93,51. 93,92. 94,62. 34,54. 35,95. Minimum. 47,71. 18,23. 60,48. 10,12. 11,38. 11,09. –38,25 –19,46 –14,12. Maksimum. 100,00 100,00 100,00. 97,60. 97,50. 96,29. 56,06. 58,83. 65,53. Mediana. 95,70. 95,78. 95,90. 31,49. 32,67. 32,46. 9,49. 11,00. 12,26. Odchylenie standardowe. 7,13. 6,56. 4,93. 13,86. 14,17. 13,90. 6,73. 6,95. 6,89. Wspóczynnik zmienno ci. 7,62. 6,98. 5,21. 40,13. 39,40. 38,93. 67,12. 59,80. 53,87. ródo: Obliczenie wasne na podstawie danych Ministerstwa Finansów. Source: Own calculations based on the Ministry of Finance data.. Zdecydowan wikszo dochodów gmin stanowiy dochody biece. W caej krajowej populacji gmin wiejskich dla 45 jednostek byo to jedyne ródo zasilania, w tym w odniesieniu do dwóch gmin sytuacja taka wystpia w caym okresie prowadzenia analizy. Oznacza to, i te jednostki nie zasiliy swoich budetów adnymi dochodami o charakterze majtkowym, to znaczy zarówno nie pozyskay adnych funduszy zeActa Sci. Pol..

(6) Ocena sytuacji nansowej gmin wiejskich w Polsce w latach 2006–2008. 203. wntrznych z przeznaczeniem na inwestycje, jak i nie otrzymay adnych korzy ci z tytuu korzystania z wasnego majtku. Pomimo e odsetek takich gmin w caej zbiorowo ci nie jest wysoki, to jednak takie ich dziaanie zasuguje na negatywn ocen, gdy wiadczy z jednej strony o braku efektywno ci w korzystaniu z wasnych zasobów, a z drugiej o pasywno ci w poszukiwaniu inwestycyjnych rodków pozabudetowych. Ze róde wasnych gminy wiejskie pozyskiway przecitnie ok. 35% wszystkich dochodów; pozosta cz stanowiy transfery z budetu pa stwa w formie subwencji i dotacji celowych. Na uwag zasuguje fakt, i w przypadku tego wska nika uwidocznione zostay olbrzymie dysproporcje pomidzy polskimi gminami. W najlepszej pod tym wzgldem gminie Kleszczów (woj. ódzkie) niemal cao (ok. 97 %) dochodów bya generowana we wasnym zakresie, natomiast w najsabszej jednostce (gmina Przytuy z woj. podlaskiego) zaledwie ok. 11 % dochodów pochodzio ze róde wasnych. Taki wynik wiadczy o bez maa penym uzalenieniu samorzdu od budetu centralnego, a w konsekwencji o braku moliwo ci prowadzenia samodzielnej polityki nansowej, tym bardziej e ta jednostka pozostawaa najmniej samodzieln dochodowo gmin w kadym objtym badaniem roku. Dowodzi to, e zakres samorzdno ci, a zatem moliwo ci nieskrpowanego decydowania o wasnych sprawach, by w tej jednostce wydatnie ograniczony. Przeprowadzona analiza statystyczna i obliczone wspóczynniki zmienno ci dla udziau dochodów wasnych w dochodach ogóem dowodz istnienia duego zrónicowania pomidzy gminami w poszczególnych regionach. W skali kraju warto ci wspóczynnika zmienno ci oscyloway w granicach od 38,93% w 2008 roku do 40,13% w 2006 roku.

(7) wiadczy to o wystpowaniu nadal duych dysproporcji, aczkolwiek wart podkre lenia jest fakt, i ulegay one zmniejszeniu. Najwiksze zrónicowanie wewntrzne odnotowano dla województw podlaskiego (40,03%), zachodniopomorskiego (39,51%), maopolskiego (39,32%) oraz mazowieckiego (38,55%). We wszystkich regionach z wyjtkiem regionu stoecznego dysproporcje w objtym analiz okresie ulegay zmniejszeniu. Mazowsze byo jedynym regionem, gdzie zrónicowanie poziomu wzgldnej autonomii nansowej pomidzy gminami miao charakter stay. Oprócz silnego zrónicowania wewntrzregionalnego gmin wiejskich ze wzgldu na poziom samodzielno ci nansowej w sferze dochodów, zaobserwowano równie znaczce dysproporcje pomidzy województwami (rys. 1). Uzyskane wyniki bada wskazuj, i w najmniejszym stopniu autonomiczne ze wzgldu na sposób gromadzenia dochodów byy gminy zlokalizowane w czterech województwach Polski poudniowo-wschodniej (maopolskie, podkarpackie, witokrzyskie oraz lubelskie). Wynika to ze struktury gospodarek lokalnych tego makroregionu, opartej wci w duej mierze na niskoefektywnym rolnictwie, i z jednoczesnych opó nie w rozwoju innych sektorów gospodarki, szczególnie przemysu oraz usug [Wrzochalska 2007]. Dominujcy udzia rolnictwa w poczeniu z przyjtym sposobem jego opodatkowania odpowiada w tej cz ci kraju w gównej mierze za ograniczone dochody wasne samorzdów lokalnych. Najwysza samodzielno dochodowa bya charakterystyczna dla gmin pooonych w pasie województw wzdu zachodniej granicy Polski oraz w poudniowej cz ci kraju (woj. lskie i opolskie). W regionach tych samorzdy gmin z dochodów wasnych pozyskiway kwoty stanowice ponad 40% warto ci ich budetów. Przyczyn takiego stanu rzeczy, podobnie jak stwierdzono wcze niej, naley szuka analizujc lokaln struktur Oeconomia 9 (2) 2010.

(8) . Satola. 204. Udział dochodów włas nych w dochodach ogółem [% ] 44,8 40,4 36 31,6 27,2. do do do do do. 49,2 44,8 40,4 36 31,6. (2) (3) (4) (3) (4). Rys. 1.. Przestrzenne zrónicowanie gmin wiejskich ze wzgldu na redni udzia dochodów wasnych w dochodach ogóem w 2008 roku Fig. 1. Spatial differentiation of rural communities due to the average share of own incomes in the total budget incomes in 2008 ródo: Opracowanie wasne na podstawie danych Ministerstwa Finansów. Source: Own elaboration based on the Ministry of Finance data.. gospodarki i rodzaj podmiotów dominujcych. Regiony te stanowi obszar relatywnie dobrze rozwinitego przemysu, wystpujcego na obszarach wiejskich gównie pod postaci drobnej wytwórczo ci indywidualnej i przedsibiorstw o raczej niewielkiej skali produkcji oraz sektora usug [Wasilewski 2005]. Wyszy w ujciu wzgldnym udzia ludno ci zatrudnionej w sektorach pozarolniczych lub prowadzcych wasne przedsibiorstwa w duej mierze wyja nia korzystniejsz struktur dochodów budetowych tamtejszych gmin. Spo ród wska ników udziau dochodów biecych, wasnych i nadwyki operacyjnej w dochodach ogóem najwiksze rónice pomidzy analizowanymi jednostkami wystpoway w zakresie nadwyki operacyjnej. Tak duy zakres zmienno ci tego miernika wynika midzy innymi z tego, e przyjmowa on zarówno warto ci dodatnie, jak i ujemne, a zatem wiadczce o wystpowaniu decytu operacyjnego. Pozytywnie naley oceni fakt, e udzia gmin, w których budet charakteryzowa si decytem operacyjnym (przewag wydatków nad dochodami biecymi) w cigu badanego okresu uleg znacznemu obnieniu (z 62 jednostek w 2006 r. przez 32 w 2007 r. do 28 w 2008 r.). Jest to dowodem rosncej zdolno ci samorzdów do regulowania swoich zobowiza oraz zwikszania moliwo ci nansowania zada inwestycyjnych, co jest szczególnie wane zwaywszy na dostpno na ten cel rodków pozabudetowych, w tym pochodzcych z Unii EuroActa Sci. Pol..

(9) Ocena sytuacji nansowej gmin wiejskich w Polsce w latach 2006–2008. 205. pejskiej, wymagajcych jednak wkadu wasnego. Wart podkre lenia jest fakt, e chocia wci wicej jednostek charakteryzuje si nadwyk operacyjn na poziomie niszym od. redniej krajowej – 12,79% w 2008 r. (prawostronnie asymetryczny rozkad cechy), to asymetria tego rozkadu w cigu okresu badawczego ulega wyra nemu zmniejszeniu. Ocena wydatków budetowych gmin wiejskich Obok analizy dochodów budetowych gmin równie wana jest ocena wydatkowej strony lokalnych budetów. Ma ona za zadanie wskaza, na jakie cele w podstawowych jednostkach podziau administracyjnego kraju przeznaczane byy fundusze. Ponoszenie wydatków gównie na zadania biece moe wiadczy o konserwatywnym zorientowaniu budetu gminy, co oznacza skoncentrowanie si na raczej dora nym rozwizywaniu problemów spoeczno ci lokalnych ni na stawianiu na rozwój, nawet kosztem chwilowo gorszego zabezpieczenia potrzeb mieszka ców. O prorozwojowym nastawieniu wadz gmin wyraonym w formie nansowej wiadczy wysoki udzia wydatków majtkowych, w tym szczególnie majcych bezpo rednio inwestycyjny charakter. Zaoe tych nie naley traktowa w sposób absolutny, gdy dua cz wydatków jest zdeterminowana w sposób odgórny, a co za tym idzie – oddziaywanie na ich struktur jest wydatnie ograniczone, lecz w ocenie posugiwa si warto ciami zrelatywizowanymi (np. porównujc z innymi jednostkami lub z warto ciami rednimi). Analiza danych nansowych pochodzcych z populacji wszystkich gmin wiejskich w Polsce (tab. 2) dowodzi, i na zadania inwestycyjne przeznaczay one przecitnie mniej ni 1/5 ogóu ponoszonych wydatków. S to warto ci zblione do uzyskiwanych w pozostaych gminach (miejskich i miejsko-wiejskich) w Polsce [Turaa 2004]. Najlepszy pod wzgldem przedsiwzi rozwojowych dla samorzdów gmin wiejskich by rok 2006, w którym udzia wydatków inwestycyjnych w budecie wyniós 18,42%. Na ten wynik niemay wpyw wywaro skumulowanie si realizacji i rozliTabela 2. Zestawienie statystycznych cech warto ci wska ników wydatków gmin wiejskich w Polsce w latach 2006–2008 Table 2. Specication of statistical characteristics of Polish rural communities’ budget expenditure in period 2006–2008 Rodzaj wska nika Cecha. WS. WWM 2006. 2007. 2008. 2006. 2007. 2008.

(10) rednia. 18,42. 16,19. 17,44. 97,99. 152,56. 127,28. Minimum. 0,22. 0,10. 0,31. –5468,74. –4294,44. –108,28. Maksimum. 70,27. 63,15. 66,29. 2509,25. 6625,73. 1187,03. Mediana. 17,03. 14,63. 16,45. 88,81. 115,29. 106,69. Odchylenie standardowe. 10,01. 9,85. 8,95. 169,19. 267,59. 91,06. Wspóczynnik zmienno ci. 54,36. 60,81. 51,34. 172,66. 175,40. 71,54. %. ródo: Obliczenie wasne na podstawie danych Ministerstwa Finansów. Source: Own calculations based on the Ministry of Finance data.. Oeconomia 9 (2) 2010.

(11) . Satola. 206. 2008. Polska. wielkopolskie. warmisko-mazurskie. witokrzyskie. lskie. pomorskie. podlaskie. podkarpackie. opolskie. 2007. zachodniopomorskie. 2006. mazowieckie. maopolskie. ódzkie. lubuskie. lubelskie. kujawsko-pomorskie. 40 35 30 25 20 15 10 5 0 dolnolskie. udzia wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogóem [%]. czania inwestycji zakontraktowanych w okresie 2004–2006, a wspieranych dotacjami z funduszy UE. W nastpnym roku nastpi wyra ny spadek aktywno ci inwestycyjnej gmin (16,19%), by w ostatnim roku objtym analiz (2008) znów znaczco wzrosn (do 17,44%), nie osigajc jednak tak korzystnego wyniku, jak dwa lata wcze niej. Za relatywnie niski poziom inwestycji w 2007 roku mogy odpowiada stopniowe wyczerpywanie si zewntrznych rodków wsparcia (z pierwszego okresu programowania 2004–2006), jak równie znaczce opó nienia we wdraaniu instrumentów pomocowych z nowej perspektywy nansowej (2007–2013). W 2008 roku, gdy te fundusze zaczy „by uruchamiane”, nastpi wzrost poziomu inwestowania. Fakt, e nie osign on puapu z 2006 roku móg by spowodowany sabncym tempem rozwoju gospodarczego kraju (dynamika PKB na poziomie 4,9% wobec 6,8% w 2007 r.) oraz pocztkami kryzysu ekonomicznego. Wska niki udziau wydatków majtkowych w wydatkach ogóem charakteryzoway si duym zrónicowaniem zarówno w ujciu absolutnym (obliczone wspóczynniki zmienno ci znalazy si w przedziale 51,34–60,81%), jak i w wymiarze przestrzennym (rys. 2). Mona stwierdzi, i zrónicowanie zaprezentowane w ukadzie regionalnym ujawnio nawet wiksze dysproporcje ni prowadzona cznie analiza caej zbiorowo ci. W najbardziej aktywnym inwestycyjnie województwie zachodniopomorskim wska nik uksztatowa si na poziomie ok. 35%, podczas gdy w ród gmin z Dolnego

(12) lska wydatki majtkowe nie przekraczay 15% warto ci budetu.. Rys. 2.. Regionalne zrónicowanie gmin wiejskich w Polsce w latach 2006–2008 ze wzgldu na udzia wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogóem Fig. 2. Regional differentiation of Polish rural communes in 2006–2008 due to the share of investment expenditure in total expenditure ródo: Opracowanie wasne na podstawie danych Ministerstwa Finansów. Source: Own elaboration based on the Ministry of Finance data.. Do ciekawych spostrzee prowadzi analiza zmian tego wska nika. Okazao si bowiem, e w grupie 8 regionów, dla których obliczone wska niki w 2006 roku byy na poziomie zdecydowanie niszym od redniej krajowej (18,42%), w cigu dwóch kolejnych lat nastpi dalszy regres. W populacji województw, gdzie wska niki udziau wydatków inwestycyjnych w budetach lokalnych w pierwszym roku oscyloway wokó warto ci Acta Sci. Pol..

(13) Ocena sytuacji nansowej gmin wiejskich w Polsce w latach 2006–2008. 207. przecitnych dla kraju, w kolejnych dwóch latach nie odnotowano istotnych zmian. Trzy najbardziej intensywnie inwestujce regiony (zachodniopomorskie, wielkopolskie i warmi sko-mazurskie), dziki wysokiej dodatniej dynamice w okresie 2007–2008, nie tylko zdoay utrzyma sw istotn przewag nad pozostaymi województwami, ale jeszcze bardziej powikszyy dystans dzielcy je od reszty kraju. Miar umoliwiajc ocen stopnia, w jakim jednostki samorzdu terytorialnego nansuj inwestycje wasnymi rodkami jest wska nik samonansowania, bdcy relacj midzy nadwyk operacyjn powikszon o dochody majtkowe a wydatkami inwestycyjnymi. Warto ci wska nika powyej 100% wiadcz o braku konieczno ci zacigania kredytu w zwizku z prowadzonymi przedsiwziciami inwestycyjnymi.

(14) rednia warto wska nika samonansowania wzrosa z 97,99% w 2006 roku do 127,28% w 2008 roku, przy czym warto zaznaczy, e w 2007 roku wyniosa a 152,56%. Oznacza to, e – bazujc na warto ciach rednich – poza 2006 rokiem gminy wiejskie byy w stanie nansowa we wasnym zakresie zadania inwestycyjne. Sytuacja taka generalnie zasugiwaaby na pozytywn ocen, gdyby nie fakt czynnika, który by za ni odpowiedzialny. Okazao si bowiem, e znaczcy wzrost zdolno ci do samonansowania gmin (obserwowany szczególnie w 2007 r.) nie by wynikiem rzeczywistego zwikszenia moliwo ci pokrycia wydatków inwestycyjnych, lecz by spowodowany znaczcym obnieniem aktywno ci inwestycyjnej jednostek samorzdu terytorialnego (por. tab. 2).. Rys. 3.. Regionalne zrónicowanie gmin wiejskich w Polsce w latach 2006–2008 ze wzgldu na warto wska nika samonansowania Fig. 3. Regional differentiation of Polish rural communes in 2006–2008 due to the self-nancing indicator ródo: Opracowanie wasne na podstawie danych Ministerstwa Finansów. Source: Own elaboration based on the Ministry of Finance data.. Ujemne warto ci wska nika samonansowania odnotowano jedynie w przypadku 22 gmin w 2006 roku, 7 jednostek w 2007 roku i 8 w ostatnim objtym analiz roku. W kadym przypadku wiadczyy one o braku zrównowaenia ujemnej nadwyki operacyjnej uzyskiwanymi dochodami majtkowymi. Niemniej jednak wikszo gmin, które Oeconomia 9 (2) 2010.

(15) 208. . Satola. charakteryzowao wystpowanie decytu operacyjnego (por. tab. 1), zdoaa wypracowa dodatnie wska niki samonansowania. Znaczce rónice w poziomie samonansowania ujawniy si równie w ukadzie regionalnym (rys. 3). Szczególnie wysokie wyniki (zwaszcza w 2007 r.) dla kilku województw: lubelskiego, ódzkiego, maopolskiego, dolno lskiego oraz kujawsko-pomorskiego, byy nie tyle dzieem sprawnego zarzdzania nansami lokalnymi przez wadze zlokalizowanych na ich terenie gmin, lecz – jak wynika z przeprowadzonych wcze niej oblicze – rezultatem ograniczonego inwestowania, znacznie poniej wasnego potencjau. Poprowadzony midzy wska nikiem udziau wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogóem a wska nikiem samonansowania rachunek korelacji da wynik na poziomie –0,643, co naley interpretowa jako umiarkowanie siln odwrotn zaleno midzy zmiennymi.. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Przeprowadzona analiza potwierdzia istnienie duych dysproporcji midzy nansami poszczególnych jednostek podziau administracyjnego kraju szczebla podstawowego. Zrónicowanie to uwidaczniao si w analizie prowadzonej z wykorzystaniem celowo dobranych wska ników budetowych, a w niektórych przypadkach wykazywao take wyra ne prawidowo ci regionalne, bdce pochodn struktury i kondycji lokalnych gospodarek. Generalnie ujmujc, lata 2006–2008 okazay si by dla samorzdów gmin wiejskich korzystnym okresem ich funkcjonowania. Za tym faktem przemawiaj poddane analizie wska niki dochodowe (udziau dochodów biecych, wasnych oraz nadwyki operacyjnej), które w cigu okresu badawczego wykazyway tendencj rosnc. Wzrost udziau dochodów generowanych we wasnym zakresie w ogólnym budecie naley równie interpretowa jako zwikszanie samodzielno ci nansowej, stanowic podstaw realnej, a nie tylko fasadowej samorzdno ci. Uzyskane wyniki bada skaniaj do postawienia nastpujcych wniosków: 1. W cigu analizowanego okresu nieznacznie zmniejszyo si zrónicowanie gmin ze wzgldu na udzia dochodów wasnych w dochodach ogóem, co oznacza wyrównywanie poziomu ich autonomii dochodowej. Jest to o tyle istotne, e odbywa si w warunkach zwikszania si tego wska nika w skali kraju. Niemniej jednak dysproporcje nadal pozostaj due, a ich degresja przebiega bardzo powoli. 2. Na zrónicowany poziom samodzielno ci nansowej w sferze dochodów oddziauj stan i struktura gospodarek lokalnych. W ten sposób dochodzi do sprzenia kondycji ekonomicznej dziaajcych na danym terytorium podmiotów sfery realnej z sytuacj nansow instytucji publicznych (w tym przypadku samorzdowych). 3. Wyra ny spadek w analizowanym okresie liczby gmin, gdzie wystpowa decyt operacyjny naley oceni pozytywnie.

(16) wiadczy on bowiem o tym, i zdecydowana wikszo samorzdów lokalnych bya w stanie bez opó nie regulowa swoje zobowizania biece, nie ograniczajc równocze nie dziaalno ci inwestycyjnej. 4. Dynamika udziau wydatków majtkowych w wydatkach ogóem wykazywaa zbieno z dostpno ci rodków w ramach programów UE. Jest to dowodem tego, e Acta Sci. Pol..

(17) Ocena sytuacji nansowej gmin wiejskich w Polsce w latach 2006–2008. 209. samorzdy planujc realizacj inwestycji rozwojowych w montau nansowym uwzgldniay donansowanie pochodzce z funduszy strukturalnych. 5. W negatywnych kategoriach naley oceni dostrzeone w ukadzie przestrzennym zjawisko polaryzacji dziaalno ci inwestycyjnej gmin, polegajce na tym, e w regionach, gdzie ju na pocztku inwestowano relatywnie duo, odsetek funduszy przeznaczanych na wydatki majtkowe uleg dalszemu zwikszeniu, natomiast w grupie, w której ju wcze niej na inwestycje wydawano najmniej, w cigu badanego okresu nastpi dalszy regres. 6. Rosnce warto ci wska nika samonansowania, informujce o moliwo ci realizacji inwestycji z wypracowanej nadwyki operacyjnej oraz dochodów majtkowych, okazay si by nie tyle dzieem zwikszania si tych warto ci, ile wynikiem ograniczania aktywno ci inwestycyjnej. Oznacza to, i potencja inwestycyjny, nawet przy uwzgldnieniu ogranicze budetowych, nie zosta w peni wykorzystany. 7. W 2008 roku budety lokalne zaczy odczuwa wpyw kryzysu ekonomicznego. Oddziaywa on gównie na zmian struktury po stronie wydatków samorzdowych i powodowa przeznaczanie wikszych kwot na cele biece ni na rozwojowe. Szacuje si, i wikszy negatywny wpyw spowolnienia gospodarczego bdzie widoczny w budetach wadz lokalnych w kolejnych latach i wówczas zaznaczy si równie w uzyskiwanych dochodach.. PIMIENNICTWO Dylewski M., Filipiak B., Gorzaczy ska-Koczkodaj M., 2004. Analiza nansowa w jednostkach samorzdu terytorialnego, Wyd. Municipium, Warszawa. Gabrusewicz W., 2005. Podstawy analizy nansowej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa. Glumi ska-Pawlic J., 2003. Samodzielno samorzdu terytorialnego w Polsce, Wyd. Uniwersytetu

(18) lskiego, Katowice. Heller J., 2006. Samodzielno nansowa samorzdów terytorialnych w Polsce, Studia Regionalne i Lokalne, nr 2(24), 137–151. Kosek-Wojnar M., Surówka K., 2002. Finanse samorzdu terytorialnego, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków. Kouch A., 2008. Zmiany w zarzdzaniu nansami lokalnymi, Zeszyty Naukowe SGGW – Ekonomika i Organizacja Gospodarki ywno ciowej, z. 65, 121–132. Kowalska I., 2007. Problems of budget allocation in the development of local education system. Acta Sci. Pol. Oeconomia 6(3), 75–83. Samorzd terytorialny w procesie rozwoju regionalnego i lokalnego, 2005. Praca zb. pod red. W. Kosiedowskiego, Wyd. Dom Organizatora TNOiK, Toru . Turaa M., 2004. Wydatki jednostek samorzdu terytorialnego w Polsce [w:] D. Stawasz (red.) Ekonomiczno-organizacyjne uwarunkowania rozwoju regionu – teoria i praktyka. Wyd. Uniwersytetu ódzkiego, ódz, 319. Wasilewski A., 2005. Samorzd gminny jako czynnik poprawy konkurencyjno ci obszarów wiejskich, Studia i Monograe IERiG-PIB, nr 129, Warszawa. Wojewódzka A., 2005. Ocena kondycji nansowej gminy – na przykadzie Gminy Lesznowola. Roczniki Naukowe SERiA, t. VII, zeszyt 4, 425–429. Wska niki do oceny sytuacji nansowej jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2006–2008, 2009. Ministerstwo Finansów, Warszawa. Oeconomia 9 (2) 2010.

(19) 210. . Satola. Wrzochalska A., 2007: Social and economic changes in rural areas in the rst years of EU membership [w:] Economic choices made in Polish economy in globalization, Wyd. Katedry Mikroekonomii US, Szczecin, s. 55–64.. ASSESSMENT OF RURAL COMMUNES FINANCIAL STANDING IN POLAND IN YEARS 2006–2008 Abstract. Period 2006-2008 was an important time for the local government in Poland, because it was a time functioning in a changing external conditions. Firstly the types of support addressed to the municipalities under the EU structural policy were changed, moreover the governments need to respond exibly to the unstable macroeconomic situation. The article presents an assessment of rural communities, made through the prism of their nancial standing, because the analysis can get a reliable view of the local communities. There was proved a general trend of improving nancial performance of the local government sector, demonstrated in increase in the share of own income and operating surplus in relation to total income. It was also noted some negative implications for the municipalities’ budgets resulting from economic slowdown. Key words: nancial indicators, nancial standing analysis, local budget, local self-government, rural municipalities. Zaakceptowano do druku – Accepted for print 26.04.2010. Acta Sci. Pol..

(20)