Krzysztof Warchałowski
Ogólnopolskie Sympozjum
"Konkordat Polski 1993", Łowicz, 7 V
1998 r.
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 41/3-4, 292-295
2 9 2 SP R A W O Z D A N IA [8 ]
Ogólnopolskie Sympozjum „K onkordat Polski 1993”
W y ż s z e S e m in a r iu m D u c h o w n e w Ł o w ic z u - W y d z ia ł P r a w a K a n o n ic z n e g o A T K w W a r s z a w ie
Ł o w ic z 7 m a ja 1 9 9 8 r.
D n ia 7 m aja 1998 r. w g m ach u W y ższeg o Sem inariu m D u c h o w n e g o w Ł o w i czu o d b y ło s ię o g ó ln o p o lsk ie sym p ozju m p o ś w ięc o n e k on kordatow i p o lsk iem u z 2 8 lip ca 1993 r. S ym p ozju m zorgan izow an e zo sta ło p rzez W y ższe Sem inarium D u ch o w n e w Ł o w ic zu oraz W yd ział Praw a K a n o n iczn eg o A T K w W arszaw ie.
S y m p o zju m o tw o r z y ł R ektor W S D w Ł o w ic z u ks. dr S ta n isła w P I i c h ta. W s ło w ie p o w ita ln y m p o d k reślił d o n io s ło ś ć ra ty fik o w a n e g o w b ie rz ą cy m roku konkordatu i j e g o z n a c ze n ie dla w z a jem n y ch relacji m ię d z y p a ń stw em i K o ś c io łe m w n a s zy m kraju. D łu g o trw a ły , bo trw ający 4 lata i 6 m ie s ię c y p roces ratyfik acji p o lsk ie g o konkordatu b y ł w y n ik iem braku w o li p o lity cz n e j S ejm u II kad en cji do ratyfik ow an ia te g o dok um entu . S ytu acja ta n ie słu ż y ła p o lsk iej racji stanu i k ład ła cień na w ia r y g o d n o ś ci P olsk i ja k o partnera u m ó w m ięd zy n a ro d o w y c h . Stan ten n ie sp rzyjał r ó w n ie ż n a szem u sp o łe c z e ń s tw u . K on k ord at je s t b o w ie m aktem praw n ym d ającym p o d sta w ę d o h a rm o n ijn eg o w s p ó łd z ia ła n ia w s p ó ln o ty p a ń stw o w ej i k o śc ie ln ej dla ro zw o ju c z ło w ie k a i dobra w s p ó ln e g o . K onkordat stoi na straży w o ln o ś ci religijnej w w y m ia rze in d y w id u a ln y m i w s p ó l n o to w y m , która m a s w o je źró d ło w g o d n o śc i o so b y lu d zk iej. Ten sa m c z ło w ie k je s t p r z ec ie ż o b y w a tele m p a ń stw a i w y z n a w c ą K o śc io ła .
N a s tę p n ie K s. R ek to r p o w ita ł u c z e s tn ik ó w sy m p o z ju m o ra z z a p r o sz o n y c h g o ś c i. S z c z e g ó ln ą r a d o ść w y r a z ił z o b e c n o ś c i ty c h , k tó rzy na r ó ż n y ch eta p a ch brali b e z p o śr e d n i u d zia ł w pracach nad k o n k o rd a tem . K s. R ek to r w y m ie n ił: K s. B p A lo j z e g o O r s z u l i k a - ord ynariu sza d ie c e z ji ło w ic k ie j, p rof, dr hab. W o jcie ch a G ó r a l s k i e g o - d ziek an a W y d zia łu Praw a K a n o n ic zn eg o A T K , dr Janu sza S t a ń c z y k a - W icem in istra Sp raw Z a g ra n iczn y ch RP, prof, dr hab. W iesła w a B a l c e r a k a - R ektora M a zo w ie c k ie j W y ższej S z k o ły H u m a n isty c z n o - P e d a g o g ic zn ej w Ł o w ic z u , prof. dr. hab. Z d o b y sła w a F l i s o w s k i e g o (U W ).
Po p o w ita n iu K s. R ek tor za p ro sił d o prezyd iu m : ks. prof, dr hab. T adeusza W a l a c h o w i c z a (PAT w P o zn a n iu ) - p r z ew o d n ic zą c y , ks. prof, dr hab. W oj c ie ch a G ó r a 1 s к i с g о , ks.dr hab. E dw arda G ó r e c k i e g o (P W T w e W ro cła w iu ) oraz ks. dr K rzy szto fa W a r c h a ł o w s k i e g o (A T K ).
S ło w o w stęp n e w y g ło s ił ks. bp A lo jz y O r s z u l i k . P o d k r e ślił ak tu a ln o ść te m atu S y m p o zju m oraz z n a c z e n ie ratyfik ow an ej u m o w y k on k ord atow ej dla P o l sk i. N a stęp n ie p rzed sta w ił d r o g ę n o rm a liza cji sto s u n k ó w K o ś c ió ł - p a ń stw o w n a szy m kraju. O d w o ła ł s ię do dekretu R ad y P ań stw a z 1953 r. o o b sa d za n iu d u ch o w n y ch sta n o w isk k o ś cie ln y ch . C e le m te g o aktu b y ło c a łk o w ite p o d p o rząd kow an ie K o śc io ła k a to lick ieg o w ła d z y k o m u nistyczn ej w P o lsce. O d p o w ied ź E pisk op atu w y ra żo n a s ło w a m i kard. W y sz y ń s k ie g o non p o s s u m u s b y ła je d n o zn aczn a. N a stęp n ie M ó w c a p r z y b liż y ł tragiczn e w y d a rzen ia z w ią za n e z aresz
[9] SP R A W O Z D A N IA 2 9 3
to w a n iem P rym asa P o ls k i w 1953 r., d z ia ła ln o ś ć K o m is jii W sp ó ln ej E p isk o p a tu i R ząd u oraz próby zaw arcia konkordatu z e S to lic ą A p o s to ls k ą p rzez w ła d z e PRL. S w o je w y stą p ien ie ks. biskup za k o ń c z y ł przed staw iając słu c h a c z o m ostatn i etap p o p rzed za ją cy p o d p isa n ie kon kordatu , k tórego sa m z e stron y k o ś cie ln ej był u czestn ik iem .
C z ę ś ć r o b o c zą S y m p o zju m r o z p o cz ą ł ks. prof. W. G ó r a l s k i referatem pt.
Zawarcie małżeństwa „ konkordatowego ”.
M a łż e ń s tw o i u k o n s ty tu o w a n a p r z e z n ie r o d z in a s ta n o w ią s z c z e g ó ln y o b szar z a in te r e s o w a n ia z a r ó w n o p a ń stw a ja k i K o ś c io ła . P u n k t w y j ś c ia k o n k o r d a to w y ch r eg u la c ji w o d n ie s ie n iu d o m a łż e ń s tw a s t a n o w ią d w ie p o d s tw o - w e p r z e s ła n k i z w ią z a n e z o d r ę b n y m i k o n c e p c ja m i in sty tu c ji m a łż e ń s tw a j a k ie f u n k c jo n u ją w d w u o d d z ie ln y c h s y s t e m a c h p r a w n y c h - k o ś c ie ln y m i p a ń s tw o w y m . K o ś c ió ł k a to lic k i, z u w a g i na s a k ra m e n ta ln y ch a ra k ter m a ł ż e ń s tw a c h r z e ś c ija ń s k ie g o , j e g o n ie r o z e r w a ln o ś ć o ra z n ie r o z d z ie ln o ś ć u m o w y m a łż e ń s k ie j i sa k ra m en tu , n ie m o ż e z r e z y g n o w a ć z w ła s n e j ju r y z d y k c ji nad m a łż e ń s tw e m s w o ic h w ie r n y c h , u s a n k c jo n o w a n e j w p r a w ie k a n o n ic z n ym . P a ń s tw o n a to m ia st traktuje m a łż e ń s tw o ja k o u m o w ę r o z w ią z y w a ln ą , sa k ra m e n ta ln ie o b o ję tn ą i n ie c h c e - z e w z g lę d ó w s p o łe c z n y c h - z r e z y g n o w a ć z in sty tu c ji r o z w o d u , ta k ż e w o d n ie s ie n iu d o ty c h o b y w a t e li, k tó r z y s ą w y z n a w c a m i K o ś c io ła k a to lic k ie g o .
Z t e g o w z g lę d u z w ią z e k m a łż e ń s k i z a w a rty w o b lic z u p ra w a ś w ie c k ie g o nie j e s t z d a r z e n ie m p ra w n y m w r o z u m ie n iu p ra w a k a n o n ic z n e g o , a z w ią z e k m a łżeń sk i k a n o n ic zn y n ie sta n o w i ta k ie g o z d a rzen ia na o b s za r z e p raw a ś w ie c k ie g o .
W sp ó ln y m n atom iast e lem en tem natury form alnej r esp e k to w a n y m p r zez o b y d w ie stro n y p o z o sta je fakt, ż e z a ró w n o m a łż e ń s tw o k a n o n ic z n e ja k i m a łż e ń stw o c y w iln e p o w sta ją p rzez z ło ż e n ie p rzez n u p tu rien tó w s t o s o w n e g o o ś w ia d c zen ia . W p ra w ie k a n o n ic zn y m j e s t to z g o d a m a łż e ń s k a r o zu m ia n a j a k o akt w o li.( por. art. 1 0 5 7 K P K - art. 1 k. r. o .) Ten fakt sta n o w i p o d s ta w ę u zn a n ia m a łże ń s tw a k a n o n ic z n e g o p r zez p a ń stw o za zd a r ze n ie p raw n e w r o z u m ie n iu w ła s n e g o praw a.
Z te g o p o w o d u w e w s p ó łc z e s n y c h regu lacjach k o n k o r d a to w y ch w p r z ed m io cie m a łże ń stw a d o p u szcza s ię m o ż liw o ś ć z aw arcia z w ią zk u m a łż e ń s k ie g o w for m ie p rzew id zia n ej p rzez p raw o k a n o n iczn e, w y w o łu ją c e g o j e d n o c z e ś n ie sk utk i c y w iln e, z za strz e że n iem k o m p eten cji dla w ła ś c iw y c h o r g a n ó w p a ń stw o w y c h od n o śn ie ty ch sk u tk ó w i ich charakteru.
In stytucja m a łże ń stw a stała s ię p rzed m io tem regu lacji kon kordatu p o ls k ie g o z 2 8 lip ca 1993 r. S p ra w y te norm uje art. 10 u m ow y, k tóry sw y m za k resem o b e j muje z a sa d n ic z o trzy k w estie:
1) w arun ki k o n iec zn e d la w y w a rcia p r zez m a łże ń s tw o k a n o n ic zn e sk u tk ó w cy w iln o p ra w n y ch (ust. 1),
2 ) p rz y g o to w a n ie do zaw arcia m a łże ń stw a (ust. 2 ), 3 ) orzek a n ie w sp raw ach m a łż e ń sk ic h (ust. 3 - 5).
2 9 4 S P R A W O Z D A N IA [10] N a j w a ż n ie j s z ą r e g u la c ją k o n k o r d a tu d o t y c z ą c ą sp ra w m a łż e ń s k ic h j e s t m o ż liw o ś ć w y w a r c ia p r z e z m a łż e ń s tw o z a w a r te w fo r m ie k a n o n ic z n e j sk u t k ó w c y w iln o p r a w n y c h b e z k o n ie c z n o ś c i z a w ie r a n ia ś lu b u c y w iln e g o . U z y sk a n ie ta k ic h s k u tk ó w m o ż liw e j e s t w te d y , g d y s p e łn io n e z o s t a n ą n a s tę p u ją c e w aru n k i:
a)
między nupturientami nie ma przeszkód wynikających z prawa polskiego,
b)małżonkowie przy zawieraniu małżeństwa kanonicznego złożą oświadcze
nie woli dotyczące wywarcia takich skutków,
c )
fakt zawarcia małżeństwa zostanie wpisany w aktach stanu cywilnego na
wniosek przekazany Urzędowi Stanu Cywilnego w terminie pięciu dni, chyba że
siła wyższa spowoduje przedłużenie tego terminu.
D ru gi referat pt.
Trudności z wprowadzeniem konkordatu w życie
w y g ło s iłW ice m in ister Spraw Z a g ra n iczn y ch R P dr Janu sz S t a ń c z y k .
R e fe r e n t o d n ió s ł s i ę p r z ed e w s z y s tk im d o tr u d n o śc i z w ią z a n y c h z r a ty fi k a c ją p o ls k ie g o k o n k o r d a tu . S k r y ty k o w a ł p o p r z e d n ią k o a lic j e r z ą d z ą c ą , a z w ła s z c z a S L D , której s ta n o w is k o u n ie m o ż liw ia ło p r z e z 4 lata i 6 m i e s ię c y r a ty fik a c ję k o n k o rd a tu . M in is te r p o d k r e ś lił, ż e k o n k o r d a t sta ł s i ę p r z e d m io te m g ry p o lity c z n e j, c o z n a la z ło s w o j e o d z w ie r c ie d le n ie w c a łe j se r ii p o lit y c z n y c h d e c y z ji S ejm u II k a d en cji. D o n ajb a rd ziej k u r io z a ln y c h sp ra w z w ią z a n y c h z p r o c e s e m r a ty fik a cji z a lic z y ł w n io s e k o z b a d a n ie z g o d n o ś c i k o n k o r d a tu z p r z y s z łą (!) k o n s ty tu c ją o ra z tz w . u s ta w y o k o ło k o n k o r d a to w e , k tó re u n ie m o ż liw iło b y j e g o r a ty fik a cję . P o raz p ie r w s z y w h is to r ii p o ls k ie g o k o n s ty tu c jo n a liz m u p o s ta n o w io n o z b a d a ć z g o d n o ś ć p o d p isa n e j u m o w y m ię d z y n a r o d o w e j z n ie is tn ie ją c ą j e s z c z e u sta w ą . N a to m ia s t p o d ję c ie prac n ad u sta w a m i o k o ło k o n k o r d a to w y m i, z w o li w ię k s z o ś c i p a rla m en ta rn ej s ta ło s ię , k o le jn ą b a r ierą u n ie m o ż liw ia ją c ą z a k o ń c z e n ie p r o c ed u r y r a ty fik a c y j n ej. D o p ie r o z w y c ię s t w o w w y b o ra c h p a rla m en ta rn y ch w d n iu 21 I X 1 9 9 S r. A k c ji W y b o r c ze j S o lid a r n o ś ć w y t w o r z y ło n o w y k lim a t w o k ó ł r a ty fik a c ji k o n k o rd a tu . J ed n y m z p ie r w s z y c h a k tó w n o w e g o rząd u p r e m ie r a J e r z e g o B u z k a b y ło s k ie r o w a n ie d o S e jm u p r o jek tu u s ta w y o r a ty fik a cji u m o w y ze S t o lic ą A p o s to ls k ą . P r z y ję c ie u s ta w y p r z e z P a rla m en t ( S e jm 8 01 1 9 9 8 r.; S e n a t 2 2 01 1 9 9 8 r.) a n a s tę p n ie p o d p is a n ie je j p r z e z p r e z y d e n ta R P z a k o ń c z y ło p r o c e s r a ty fik a c y jn y k o n k o r d a tu p o d p is a n e g o 2 8 lip c a 19 9 3 r.
T rzeci i o sta m i referat w y g ło s ił prof, dr hab. Z d o b y sła w F 1 i s o w s к i , M in i ster E du kacji N a ro d o w ej w rzą d zie H. S u c h o c k i e j . R eferen t p o ś w ię c ił s w o j e w y s tą p ie n ie sp raw om sz k o ln ic tw a i o św ia ty w k o n k o rd a cie p o lsk im .
P raw o do w o ln o ś c i m y ś li, s u m ie n ia i r e lig ii j e s t je d n y m z p o d s ta w o w y c h p ra w c z ło w ie k a . P o d m io te m u p ra w n io n y m w s fe r z e w o ln o ś c i relig ijn ej o b o k o s o b y lu d zk iej s ą p rzed e w s z y s tk im r o d z ic e . M a ją on i p ra w o i o b o w ią z e k do w y c h o w a n ia s w o ic h d z ie c i z g o d n ie z w ła s n y m i p rzek o n a n ia m i. P a ń stw o z o b o w ią z a n e j e s t u d z ie la ć p o m o c y r o d z ic o m w w y p e łn ia n iu ich o b o w ią z k ó w . R e a liz u je s ię to m ię d z y in n y m i p o p rz e z w p r o w a d z e n ie n a u cz a n ia r e lig ii do s z k ó ł p u b lic z n y c h , u m o ż liw ia n ie s p e łn ia n ia praktyk r e lig ijn y c h p r z e z d z ie c i
[11] S P R A W O Z D A N IA 2 9 5
