Alojzy Policiński
Z problematyki prawnej budynków
wzniesionych na cudzym gruncie
Palestra 12/6(126), 28-41
28 A l o j z y P o l i c i ń s k i Nr 6 (126>
dostatecznie w yjaśnione. W szczególności procesowa rola biegłych ciągle
nastręcza trudności, gdyż w orzecznictwie obserw uje się dom inację tego
dowodu.
Adwokaci postulow ali ogłoszenie w „P alestrze” całego projektu ko
deksu karnego, gdyż mimo w ieloletniej dyskusji środowiskowej jest on
im nie znany. Koledzy chcieliby podjąć dyskusję nad projektem , a przy
najm niej zapoznać się z nim oraz utrw alić sobie pewne założenia i now e
sform ułow ania po to, by po jego uchw aleniu móc od razu przystąpić do
pracy z niezbędrią sumą wiadomości.
Podnoszono, że w ostatnich publikacjach prasow ych zaczynają się
znowu przejaw iać akcenty świadczące o nieznajomości roli i funkcji
adw okatury. Istnieje pilna konieczność podjęcia szerszej kompanii p ra
sowej, która by ukazała adw okata we właściwym świetle jako współ
czynnika w ym iaru sprawiedliwości. Postulowano, czy by nie omawiać —
przynajm niej okresowo — orzecznictwa, i to orzecznictwa nie Sądu
Najwyższego, ale przede wszystkim sądów wojewódzkich, gdyż z reguły
właśnie to orzecznictwo kształtuje prakty kę sądów powiatowych.
Koledzy wskazywali w dyskusji, że chwilami odczuwają brak infor
m acji kierunkow ej w kw estiach polityki karnej realizowanej przez M ini
sterstw o Sprawiedliwości. O ile inform acja taka w stosunku do organów
samorządowych adw okatury jest obszernie podawana na łam ach „P a-
le stry ”, to w stosunku do prac M inisterstw a Sprawiedliwości oraz Gene
ralnej P ro k u ratu ry b rak jest jej na łam ach „P alestry ” .
Życzliwa w ym iana poglądów i przebijająca z dyskusji troska o lo
sy adw okatury stanowią cenny przyczynek do dalszych prac redakcji.
W ypada podziękować kolegom z K utna za ich uwagi i postulaty.
ALOJZY POLICIŃSKI
Z problem atyki
praw nej budynków wzniesionych
na cudzym gruncie
§ 1. U w agi ogólne
K odeks cyw iln y h o łd u je zasadzie su p e rfic ies solo ced.it, co oznacza, że w zasa dzie b u d y n k i w zn iesio n e n a d a n y m g ru n cie dzielą jego Josy p ra w n e bez w zględu n a to, z czyjego m a te ria łu i przez kogo zostały w zniesione (por. a rt. 48 k.c.). N ie m ożna w ięc p rzen ieść w łasności g ru n tu bez jednoczesnego p rz e n ie sie n ia w łasności połączonego z nim b u d y n k u i o d w ro tn ie (art. 47 § 1 k.c.): jeżeli k to ś pr-zenosi w łasność b u d y n k u , to m usi zarazem p rze n ieść w łasność g ru n tu , n a k tó ry m te n b u d y n e k je s t w zniesiony.
i-№ 6 (126) B u d y n k i w z n ie s io n e n a c a ły m g r u n c ie 29
czeń. O graniczenia te bąd ź dotyczą p ew n y ch sta n ó w p ra w n y c h , k tó re p o w sta ły w czasie o bow iązyw ania p rzepisów dotychczasow ych i k tó re w ed łu g ty c h p rz e p i
sów należy oceniać, b ąd ź też są one w y n ik ie m obow iązujących p rzepisów szcze gólnych. K odeks cyw ilny w art. X X X V III przep. w p r. k.c. z a w iera zasadę, że p r a w a rzeczow e istn ie ją c e w chw ili w ejścia w życie ko d ek su cyw ilnego p o zo stają w zasadzie w m ocy. W m yśl a rt. X L przep. w p r. k.c. tre ś ć p ra w rzeczow ych, k tó ry c h p o w sta n ie po c h w ili w ejśc ia w życie kodeksu nie je st m ożliw e, lecz k tó re p o z o sta ją n a d a l w m ocy, p o d le g ają przep iso m dotychczasow ym .
Je że li w ięc dotychczasow e p ra w o dopuszczało, żeby w łaścicielem b u d y n k u m o g ła być osoba n ie b ęd ą ca jednocześnie w łaścicielem g ru n tu , n a k tó ry m b u d y n ek te n był w zniesiony, to ta k u k sz ta łto w a n a w łasność n a d a l p o zo staje w sw ej d o ty c h czaso w ej tre ś c i i p o d leg a przep iso m dotychczasow ym , m im o że przep isy obow ią
zującego kodeksu cyw ilnego n ie dopuszczają do p o w sta n ia ta k ie j sytuacji.
D ru g ą g ru p ę w y ją tk ó w od zasad y su p e rfic ies solo ced.it w p ro w a d z a a rt. 46 § 1 k.c. W edług tego a rty k u łu b u d y n k i tr w a le z g ru n te m zw iązan e lu b części ta k ic h “b u d y n k ó w są odręb n y m i nieruchom ościam i, jeżeli n a m ocy p rzep isó w szczegól
n y ch sta n o w ią one o d ręb n y od g ru n tu p rze d m io t w łasności (np. art. 235 § 1 k.c.).
§ 2. Budowle prowizoryczne
W edług a rt. 48 k.c. i a rt. 47 § 3 k.c. b u d y n k i trw a le z g ru n te m zw iązane, lecz p o łą cz o n e z nim ty lk o do p rze m ija jąc eg o użytku, n ie sta n o w ią jego części s k ła
dow ych. Z godnie z pow szechnie p rz y ję ty m poglądem o k reśle n ie „ p rz em ijają cy uży te k ” (daw niej w art. 7 p r. rzecz.: „chw ilow y”) nie oznacza u ży tk u k ró tk o trw a łe g o , chw ilow ego. Może on być n aw e t b ardzo długi, b yleby ty lk o z okoliczności w y n i kało, że nie chodzi o p o łączenie n a s t a ł e . 1 A rty k u ł 47 § 3 k.c. sta n o w i przepis szczególny w sto su n k u do n orm y z a w a rte j w § 2 tegoż a rty k u łu i art. 48 k.c., d la
tego też bud o w la połączona z g ru n te m ty lk o do p rze m ija ją c e g o u ży tk u n ie stan o w i jego części składow ej, choćby n a w e t w sk u te k o d łączenia od niego b u d y n ek ten m ia ł ulec uszkodzeniu lub isto tn ej zm ianie.
W § 2 a rt. 47 k.c. p ojęcie części skład o w ej w yró żn io n e je st. n a p o d staw ie k r y te riu m uszkodzenia przy odłączeniu, n a to m ia st w § 3 tegoż a rty k u łu o w yróżnieniu części skład o w ej d ec y d u je k ry te riu m p rz e z n a c z e n ia .2
0 prow izorycznym c h a ra k te rz e budow li nie d ec y d u je w ięc to, ja k solidnie i t r w a l e 3 została ona z g ru n te m złączona, n a to m ia st należy zaw sze w yjaśnić, w ja k im celu dokonano tego połączenia, czyli — in n y m i słow y — należy zbadać z a m ia r za in te re so w an y c h o só b .4 Je że li n a stą p iło p o łączenie budow li należącej
1 P o r . o rz e c z e n ia S ą d u N a jw y ż s z e g o : z d n ia 19 k w ie tn ia 1950 r . C 441/49, P iP 1950, n r 11, s . 161; z d n ia 16 k w ie tn ia 1958 r. 4 CR 376/57, „ R u c h P r. i E k o n o m .” 1959, n r 1, s. 334; z d n ia ■4 lis to p a d a 1963 r. t CR 855/62, O S N C P 1964, n r 10, poz. 209. 2 P o r. S. B r e y e r : O b r ó t b u d y n k a m i w p r a k t y c e n o t a r i a l n e j , N P 1953, n r 11, s. 42. 3 P o r . o rz e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 23 lip c a 1963 r . 3 CR 137/63, O S N C P 1964, n r 7—3, poz. 156. 4 N ie c o o d m ie n n y p o g lą d w y r a z ił S ą d N a jw y ż s z y w o rz e c z e n iu z d n ia 9 c z e rw c a 1967 r. 1 CR 676/66 (PU G 1968, n r 1, s. 24, poz. 4). S tw ie r d z ił o n, że „ b a r a k i, k t ó r e n a s k u te k g r u n to w n e j p r z e b u d o w y p rz e z n a je m c ę u le g ły tr w a łe m u z w ią z a n iu z g r u n te m , t a k że p r z e n ie s i e n ie sp o w o d o w a ło b y ic h z n is z c z e n ie , u tr a c i ł y d o ty c h c z a s o w y c h a r a k t e r ru c h o m o śc i’ i s ta ły się c z ę śc ią sk ła d o w ą n ie r u c h o m o ś c i. N ie m o g ą o n e z a te m s ta n o w ić o d r ę b n e j w ła s n o ś c i n a je m c y , a o k o lic z n o ś ć , że n a je m c a u j ą ł b a r a k i w k s ię g a c h in w e n ta r z o w y c h ja k o s k ła d n ik i s w e g o m a j ą t k u , n ie m o że z m ie n ić ic h c h a r a k t e r u ja k o p rz y n a le ż n o ś c i g r u n t u ” . O rz e c z e n ie to j e d n a k n ie p o d w a ż a p rz e d s ta w io n e g o p o g lą d u , g d y ż z o s ta ło o n o w y d a n e n a t l e n ie c o o d m ie n n e g o i sk o m p lik o w a n e g o s ta n u fa k ty c z n e g o , a p o z a ty m tr e ś ć je g o j e s t b a rd z o d y s k u s y jn a .
30 A l o j z y P o l i c i ń s k i Nr 6 {126)
do je d n e j osoby z g ru n te m należącym do d ru g iej osoby, to ich w o la m a d ecy d u jące i ro z strz y g a ją c e znaczenie dla k w estii, czy w ła śn ie to p o łączenie n a stą p iło tylk o do p rz e m ija ją c e g o u ży tk u (np. n a czas tr w a n ia dzierżaw y).
P rz y p rze n iesien iu w ięc w łasności g ru n tu , n a k tó ry m z n a jd u je się budow la prow izoryczna, albo p rzy p rz e n ie sie n iu w łasności b u dow li p row izorycznej w zn ie sionej n a cudzym g runcie, jeżeli z m ocy p rzep isó w szczególnych nie sta n o w i ona w m yśl a rt. 46 § 1 k.c. o d ręb n e j od g ru n tu nieruchom ości — n ależ y ta k ą b u d o w lę p ro w izo ry czn ą u w ażać z a 'ru c h o m o ś ć nie zw iązaną z g ru n tem . T ym sam ym w ięc i g ru n t, i b u d o w la p ro w izo ry czn a n ie tr a c ą sw ej odrębności i n a d a l sta n o w ią w łasn o ść dotychczasow ych w łaścicieli.
§ 3. Zbycie budowli na rozbiórkę przez sam oistnego posiadacza w celu zabrania jej z gruntu
W św ie tle a r t. 227 § 1 k.c. osoba, k tó ra , b ęd ąc sa m o istn y m p osiadaczem g ru n tu w dob rej w ierze, w zn io sła n a nim b u d y n ek , m oże go zabrać, p rz y w ra c a ją c g r u n t do sta n u poprzedniego, chociaż sta ł się ju ż on częścią sk ła d o w ą tegoż g ru n tu . Z tego w zględu dopuszczalne je s t ró w n ież zbycie p rze z sam oistnego p o siadacza w dobrej w ie rz e — dla p rzy w ró c en ia s ta n u p o przedniego g ru n tu — sam ego b u d y n ku n a ro z b ió rk ę celem z a b ra n ia go z g ru n tu lu b też w celu p rz e n ie sie n ia go n a in n e m iejsce.
- N ato m iast sa m o istn y posiadacz g ru n tu w złej w ierze albo sa m o istn y posiadacz w d obrej w ie rz e ód chw ili, w k tó re j dow iedział się o w ytoczeniu przeciw k o n ie m u p o w ó d ztw a o w y d a n ie rzeczy, m oże zbyć w zniesiony p rzez siebie b u d y n ek n a ro zb ió rk ę — w celu p rzy w ró c en ia g ru n tu do sta n u poprzed n ieg o — ty lk o w ó w czas, gdy w łaścic iel g ru n tu w y ra z i na to zgodę, alb o w iem w łaścicielo w i te m u p rz y słu g u je p ra w o z a trz y m a n ia d la siebie p rzyłączonych p rzed m io tó w (art. 227 § 2 k.c.).
N ab y w ca u zy sk u je w łasn o ść b u d o w li (najczęściej w łasność m a te ria łó w z ro zb ió r ki) z ch w ilą o d łączenia je j od g ru n tu , zgodnie b ow iem z a rt. 191 k.c. w łasn o ść n ieru ch o m o ści ro zc iąg a się n a rzecz ru ch o m ą , k tó ra zo stała połączo n a z n ie ru chom ością w te n sposób, że s ta ła się jej częścią sk ład o w ą, i b u d o w la t a n a m o cy a rt. 47 § 1 k.c. nie m oże być o d ręb n y m p rze d m io te m w łasności. S a m a w ięc u m ow a zbycia nie ro d zi b ez p o śred n io sk u tk ó w rzeczow ych i n ab y w c a u zy sk u je w łasność b u d y n k u dopiero z chw ilą o d łączenia go od g ru n tu .
§ 4. Budynki w zniesione na cudzym gruncie przez jego posiadacza
1. W m yśl a r t. 231 § 1 k.c. sam oistnertiu posiadaczow i g ru n tu w dobrej w ierze, k tó ry w zniósł n a p o w ierzch n i lu b pod p o w ierz ch n ią g ru n tu b u d y n ek o w arto śc i p rzenoszącej znacznie w a rto ść z a ję te j n a te n cel działki, p rzy słu g u je roszczenie p rzeciw ko w łaścicielow i g ru n tu o p rze n iesien ie na niego w łasn o ści za ję tej działk i za odpow iednim w ynagrodzeniem .
W ym ieniony p rze p is używ a te rm in u „p o siad a n ie” ty lk o w sto su n k u do p o sia d a n ia g ru n tu , n a to m ia st sam e roszczenia z tegoż a rty k u łu w y n ik a ją dopiero z pow sta n ia p ew n e j sy tu a cji, m an o w icie z fa k tu w zn ie sie n ia przez po siad acza b u d y n k u n a cudzym g ru n cie. Z tego w zględu sa m o istn y p o siad acz g ru n tu w dobrej w ie rze, k tó ry w zniósł n a nim b u d y n ek , nie n a b y w a p rzez sam f a k t w zn ie sie n ia b u
Nr б (126) B u d y n k i w z n ie s io n e n a c a ły m g r u n c ie 3 1
dy n k u żadnego p ra w a rzeczow ego; n a b y w a on je d y n ie roszczenie do w łaścic iela g ru n tu , aby te n p rze n ió sł n a niego w łasn o ść z a ję te j przez b u d y n e k d ziałk i za o d p ow ied n im w y nagrodzeniem .
Pow stajie w te n sposób k o n flik t in te re só w w łaścic iela g ru n tu i jego po siad acza ze w zglądu n a te n sa m p rze d m io t, założeniem w ięc a rt. 231 § 1 k.c., ja k o p rz e p isu szczególnego w sto su n k u do a rt. 191 k.c., je s t dostosow anie s ta n u p raw n eg o do s ta n u fak ty czn eg o w sy tu a cji, gdy sta n fa k ty c z n y bez w in y p osiadacza (ze- w zględu na w a ru n e k d o b rej w iary ) odbiega w sposób bardzo isto tn y od sta n u praw n eg o . Z ez w ala jąc n a ta k ie dostosow anie, u sta w o d aw ca w ychodzi n ie w ą tp li w ie z założenia, że p rzy u w zg lęd n ien iu zarów no in te re su społeczno-gospodarczego,, ja k i in te resó w obydw u zain te re so w an y c h , tj. p o siad acza i w łaściciela, in te res tego ostatniego p o w in ie n u stą p ić p rze d in te rese m posiadacza.
A rt. 231 k.c. nie ty lk o sta n o w i o „p o siad an iu ” w znaczeniu sam ego w ła d z tw a fak ty c zn e g o n ad g ru n te m w ro zu m ien iu art. 336 k.c., ale ta k ż e odnosi się do- w szy stk ich roszczeń i obow iązków , k tó re z ty m fak ty c zn y m w ład z tw em n ad g ru n te m p o zo stają w ścisłym zw iązku. U sta w a z pow yższym sta n e m fak ty c zn y m łączy,
m iędzy in n y m i zarów no u p ra w n ie n ia sam oistnegD po siad acza w y rażo n e w a r t. 231 § 1 k.c., ja k i u p ra w n ie n ia w łaścic iela g ru n tu z a rt. 321 § 2 i 3 k.c.
O bow iązek w łaściciela g ru n tu w zględem sam oistnego po siad acza w dobrej w ie rz e do p rze n iesien ia w łasności g ru n tu zajętego przez b u d y n ek w y n ik a z u sta w y i w ty m z a k re sie o g ranicza tre ść p ra w a w łasności g ru n tu . R ów nież u p ra w n ie n ie sam o istn eg o po siad acza w dobrej w ierze do ż ą d an ia p rz e n ie sie n ia w łasności g ru n tu ; n a k tó ry m z n a jd u je się b u d y n ek , w y n ik a z u sta w y i je s t ściśle zw iązane z p o sia d an iem g ru n tu .
P o d m io tem u p ra w n ie ń i obow iązków z a rt. 231 k.c. je s t każdoczesny sam o istn y posiadacz g ru n tu i b u d y n k u w d obrej w ierze oraz każdoczesny w łaścic iel tego g r u n tu. R oszczenie z a rt. 231 § 1 k.c. m oże być stosow ane w zględem każdego w ła ś c i ciela g ru n tu , n a k tó ry m sto i b u d y n ek , jeżeli zm ienia się jego osoba, a p o sia d a nie g ru n tu p rzez sam oistnego p osiadacza tr w a nadal. U sta w a w a rt. 231 § 1 k.c. p rze w id u je, że roszczenie o w y k u p działk i z a ję te j pod b u d y n e k p rz y słu g u je ty lk o tem u sa m o istn e m u posiad aczo w i w dobrej w ierze, k tó ry w zniósł b u d y n e k n a cu dzym g ru n cie. Czy w obec tego n ab y w c a p o sia d an ia g ru n tu i zarazem b u d y n k u b ę dzie m ógł ró w n ież sk o rzy stać z te g o roszczęnia?
Roszczenie to je s t zw iązane z fa k te m p o sia d a n ia g ru n tu , dlatego sam o nie m oże być p rze d m io te m odrębnego obrotu, albow iem p rz y słu g u je ono ty lk o sa m o istn e m u posiadaczow i g ru n tu w dobrej w ierze. Z te g o w zg lę d u o g ran ic ze n ie p ra w a w y kupu do sam oistnego po siad acza w dobrej w ierze, k tó ry w zniósł b u d y n ek n a c u dzym g runcie, byłoby zap rzeczen iem celu społeczno-gospodarczego, m ającego p rz e cież rea lizo w a ć a rt. 231 k.c.
S p ecy fik a ro szc ze n ia z a rt. 231 § 1 k.c. polega m iędzy in n y m i rów n ież n a tym,, że łączy ono zaw sze ściśle o k reślo n e osoby, k tó re z n a jd u ją się w p ew n e j sy tu a c ji p raw n o -rzeczo w ej. M ożna by tw ie rd z ić, że m a ono c h a r a k te r w z g lę d n y .5 Je d n ak ż e ta k nie je st, albow iem w tego ro d z a ju sy tu a cji p raw n o -rz ecz o w ej m oże się z n a leźć k a ż d a osoba trzecia, a skoro roszczenie to p rz y słu g u je każdoczesnem u sam o
-r- P o r . Z. R a d w a ń s k i : N a je m m ie sz k a ń w ś w ie tle p u b lic z n e j g o s p o d a rk i lo k a la m i, W a rsz a w a 1961, s. 208 i n . A u to r u w a ż a , że m a m y w ty m w y p a d k u do c z y n ie n ia z z o b o w ią z a n ie m re a ln y m . P o r . ta k ż e : A . K u n i c k i : Z a sie d z e n ie w p r a w ie p o lsk im , W a rsz a w a 1964, s. 1 8; j . G w i a z d o m o r s к i: G lo sa d o o rz e c z e n ia S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 23 k w i e t n i a 3965 r. 1 CR 73/65, O S P iK A 1966, p oz. 167.
32 A l o j z y P o l i c i ń s l c i Nr 6 (126)
istn e m u posiad aczo w i w dob rej w ierz e p rze ciw k o każdoczesnem u w łaścicielow i g ru n tu , n a k tó ry m stoi w zniesiony b u d y n ek , przeto m a ono c h a ra k te r rzeczow y, bezw zględny.
2. K onieczną p rz e sła n k ą za sto so w a n ia a rt. 231 § 1 k.c. je st d o b ra w ia ra p o sia dacza. Z godnie z p rz y ję ty m w orzeczn ictw ie p o g lą d e m 5, w dobrej w ierze je s t t a ki posiadacz, k tó ry je st p rze k o n an y o tym , że p rz y słu g u je m u p raw o do p o sia d a nej rzeczy, w za k resie k tó reg o w ła d a on tą rzeczą, p rze k o n a n ie zaś to je s t u s p ra w ie d liw io n e okolicznościam i k o n k re tn e g o w y p a d k u (np. p rze k o n a n ie o p a rte na
d arow iźnie, k tó ra zo stała n a s tę p n ie odw ołana); chodzi tu o p ojęcie dobrej w ia ry w znaczeniu su b ie k ty w n y m .7
O rzecznictw o stosow ało ro zsz erza jąc ą w y k ła d n ię p osiadacza w dobrej w ierze n a tle d aw nego a rt. 73 § 2 pr. rzecz, (odpow iednika obecnego a rt. 231 § 1 k.c.). P rz y jm o w a n o m ianow icie, że w dobrej w ie rz e — w ro zu m ien iu tego p rz e p isu — je s t ta k ż e te n , k to w p ra w d zie , w ie iż z a ję ta p rze zeń d ziałk a nie sta n o w i jego w ła s ności, ale m oże za sa d n ie przypuszczać, że w łaścic iel odd ał m u tę działkę, rez y g n u jąc n a jego korzyść z w y k o n y w a n ia p r a w a w ła s n o ś c i8 (np. p rz e k a z a n ie g ru n tu p o sia d a
czow i w w y n ik u n ie fo rm a ln e j um ow y zbycia); p o n ad to p rzy jm o w an o , że takiego p o sia d ac za — ze w zględu n a szczególne okoliczności — n ależy tra k to w a ć ta k ja k p o sia d ac za w d obrej w ierze, gdyż jego p o sia d a n ie niczyich p ra w nie n a r u s z a 9. W zw iązku z szero k ą i lib e ra ln ą w y k ła d n ią p o sia d a n ia w dobrej w ierz e n a tle re a liz o w a n ia roszczeń z a r t. 231 § 1 k.c. (daw nego a rt. 73 § 2 pr. rzecz.) Sąd N a j w y ższy w y ja ś n ił10, że m ożna ją stosow ać n a k orzyść ty lk o tego p o siad acza, k tó rego p o stę p o w an ie w zględem w łaścic iela nieruchom ości, n a k tó re j został w z n ie siony bud y n ek , nie budziło zastrzeżeń z p u n k tu w id ze n ia za sa d współżyclia społecz nego. W szelkie u p raw n ie n ia, a w ięc i ro szc ze n ia z a rt. 231 § 1 k.c., z n a jd u ją ochro n ę w g ra n ic a c h zasad w spółżycia społecznego'. S k o ro bow iem ze w zględu na
u p ra w n ie n ia , ja k ie w y n ik a ją z zasad w spółżycia społecznego, o ceniam y p o sia d an ie w określo n y ch okolicznościach ja k o p o sia d an ie w d o b rej w ierze, to n ie m ożna p rzy z n a ć posiadaczow i roszczenia z a rt. 231 § 1 k.c., gdy on sa m p o p ad a w koli zję z ty m i zasadam i. N ato m iast u p ra w n ie n ia w łaśc ic ie la g ru n tu z § 2 i § 3 art. 231 k.c. m ogą być rea lizo w a n e ta k ż e w sto su n k u do sam oistnego p osiadacza w :łe j w ierze.
3. D alszym czynnikiem , k tó ry u z a sa d n ia p o w sta n ie d la p osiadacza roszczeń z art. 231 § 1 k.c., je st sto su n ek w a rto śc i w zniesionego b u d y n k u do z a ję te j n a te n cel działk i
Z tre śc i a rt. 231 § 1 k.c. w y n ik a, że budow la w zn iesio n a przez po siad acza na cudzym g ru n cie p o w in n a p rz e d sta w ia ć w a rto ść znacznie w ięk szą od w arto śc i za ję te g o n a te n cel g ru n tu . W orzeczeniu z d n ia 29 listo p ad a 1957 r. 1 CR 952/57
S ąd N ajw y ższy stw ie rd z ił, że dla oceny, czy roszczenie o w y k u p p o w sta je dla po->
6 P o r .: u c h w a łę s k ła d u sie d m iu sę d z ió w S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 25 m a ja 1953 r. 1 CO 14/55, O SN 1956, poz. 82; o rz e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 22 lu te g o 1956 r. 4 CO 1/56, N P 1957, n r 2, s. 119; o r z e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 22 p a ź d z ie r n ik a 1965 r., 3 CR 346/64, O S P iK A 1966, z. 7—8, poz. 125. 7 P o r . A . W o l t e r ; P r a w o c y w iln e — Z a r y s c z ę śc i o g ó ln e j, W a rsz a w a 1967, s. 317; J . I g n a t o w i c z ; O c h ro n a p o s ia d a n ia , W a rs z a w a 1963, s. 130—1133. 8 P o r . o rz e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 25 m a ja 1955 r. 1 CO 14/55, O S N 1956, p o z. 82. 9 P o r . o rz e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 29 c z e rw c a 1957 r . 1 CR 952/57, O S P iK A 1958, p o z . 192. 10 P o r .: o rz e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 13 s ty c z n ia 1960 r ., 2 CR 1013/59, O S P iK A 1960, poz. 207; o rz e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 22 p a ź d z ie r n ik a 1965 r. 3 CR 246/64, O S P iK A 1966, poz. 1125.
Nr 6 (126) B u d y n k i w z n ie s io n e n a c a ły m g ru n c ie 33
sia d ac za , nie je s t rzeczą o b o ję tn ą b ezw zględna w a rto ść b u d y n k u , tzn. niezależn a od p o ró w n a n ia z w arto śc ią g r u n t u . 11 Je że li b u d y n ek nie p rz e d sta w ia w iększej w a r tości, roszczenie ta k ie d la p o sia d ac za pow stać n ie m oże, gdyż p o w sta n ie tego ro szczen ia je s t uzasad n io n e m. in. p ow ażnym zaan g ażo w an iem środków fin a n so w y ch n a ty m g ru n c ie p rze z posiadacza. S ąd N ajw yższy w y ja ś n ił rów n ież w ty m sa m y m orzeczeniu, że dla oceny p o w sta n ia roszczenia o w y k u p zajętego pod b u dow lę g ru n tu d ecy d u jące znaczenie m a w a rto ść b u d y n k u z ok resu re a liz a c ji jrrzez p o sia d ac za pow yższego roszczenia, a nie p o p rze d n ia w a rto ść b u d y n k u . P rz y jęc ie odm ien n eg o sta n o w isk a byłoby zaprzeczeniem celu społeczno-gospodarczego w y ra
żonego w a rt. 231 § 1 k.c., w ów czas bow iem roszczenie o w y k u p z tegoż a rty k u łu p rzy słu g iw ało b y posiadaczow i ta k ż e w ted y , gdy w zniesiony przez niego b u d y n ek n ie p rz e d sta w ia żad n ej w a rto śc i lub n aw e t uległ ca łk o w ite m u z n iszc ze n iu .12
4. W zw iązku z obow iązyw aniem od d n ia 1 sty czn ia 1965 ro k u now ego ko d ek su cyw ilnego p o w sta je problem , w edług ja k ie j u sta w y n ależ y ocen iać obecnie sk u tk i w z n ie sie n ia budow li n a cudzym* g runcie, dokonanego p rze d w ejściem w życie now ej ustaw y. N a tle p ra w a rzeczow ego z 1946 ro k u i p rzep isó w w p ro w a d z a ją cych to p raw o S ąd N ajw yższy w ypow ied ział się w k ilk u orzeczeniach w ty m
w zględzie na korzyść przepisów now ej u staw y , je d n ak ż e pogląd te n u za sa d n ian y b y ł n iejednolicie. M ianow icie w k ilk u orzeczeniach S ąd N ajw yższy re p re z e n to w a ł pogląd, że a rt. 73 § 2 pr. rzecz, (odpow iednik obecnego art. 231 § 1 k.c.) m a z a sto so w a n ie w tedy, gdy p o siad acz w dobrej w ie rz e w zniósł n a cudzej n ie ru c h o m o ści b udow lę p rze d dn iem w e jś c ia w życie praw .a rzeczow ego, po w o łu jąc p rzy ty m ja k o p o d sta w ę p ra w n ą ro zstrz y g n ięc ia art. X X V II przep. w p r. pr. rzecz, (odpo w ie d n ik obecnego a rt. X X X V III przep. w p r. k.c.), k tó ry sta n o w ił, że tre ś ć p ra w rzeczow ych istn iejący c h w ch w ili w ejśc ia w życie p ra w a rzeczow ego p odlega od
te j chw ili p rzepisom tego p r a w a .13
W in n y m zaś orzeczeniu, m ian o w icie w orzeczeniu z d n ia 24 m a rc a 1950 r. W aC 400/49 14', Sąd N ajw yższy w zią ł za p o d sta w ę ro zstrz y g n ięc ia a rt. X X IX przep. w p r. pr. rzecz, (odpow iednik obecnego a rt. X X X V III przep. w p r. k.c.), w m yśl którego p rzen iesien ie, obciążenie, z m ia n a tre śc i lub p ie rw sz e ń stw a oraz zniesienie p ra w rzeczow ych istn iejący c h w chw ili w ejścia w życie p ra w a rzeczow ego p o d le g ają od te j chw ili p rzepisom tego p raw a.
Pow yższych ro zw iązań n ie m ożna ch y b a uznać za tra fn e , gdyż p o siad acz przez s a m f a k t w zn iesien ia b u d y n k u żadnego p ra w a rzeczow ego nie osiągnął, a je d y n ie p rz y słu g u je m u roszczenie do w łaściciela, by te n przen ió sł n a niego w łasn o ść działk i za odpow iednim w y nagrodzeniem .
Sąd N ajw yższy rów nież n a tle sto so w a n ia p rzepisów obecnego ko d ek su cy w il n eg o za jm o w a ł się pow yższym p ro b lem em m iędzyczasow ym i w orzeczeniu z dnia
23 k w ie tn ia 1965 r. I CR 73/65 w y ra z ił pogląd, że a rt. 231 k.c. sto su je się do sto sunków stro n , m im o że b u d o w a m ia ła m iejsce p rze d w ejście m w życie ko d ek su c y w iln e g o 15. W orzeczeniu ty m ja k o p o d sta w ę ro zstrz y g n ięc ia p ro b lem u m ię d zy
czasow ego w sto su n k u do u p ra w n ie ń b udującego n a cudzym g ru n cie S ąd N a j
11 O S P iK A 1958, p o z. 192. 12 P o r . o rz e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 18 lis to p a d a 1965 r. 3 CR 202/65, O S N C P 1966, p o z. 152. 13 P o r .: o rz e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 19 lu te g o 1948 r . 1 C 18-95/47, O S N 1948, p o z. 82; u c h w a lę S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 3 g r u d n ia 1953 r. 2 C 418/53, O S N 1955, poz. 6; o r z e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 23 s ie r p n ia 1955 r., 1 CR 307/55, O SN ;1956) p o z. 26; o rz e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 23 lip c a 1963 r. 2 CR 137/63, O SN 1964, poz. 156. 14 p i p 1951, z. 1, s. 125. 15 O S P iK A 1966, poz. 167. 2 — P a le s tr a
34 A l o j z y P o l l c i ń s k i Nr 6 <126)
w yższy pow ołał a rt. X L V III p rze p . w p r. k.c., w m yśl któ reg o p o sia d an ie istn ie ją c e w d n iu w ejścia w życie k o d ek su cyw ilnego p o d le g a od te j chw ili przepisom tego kodeksu. Pow yższy p ogląd został p o w tó rzo n y p rzez S ąd N ajw yższy w u c h w a le z d n ia 14 listo p a d a 1966 r. 3 C Z P 5 6 / 6 6 i w św ie tle tego, co zo stało w yżej p o w ied z ia n e (ust. 1), należy ta k ie sta n o w isk o u znać za słuszne, gdyż roszczenia w y n ik a ją c e z a rt. 231 k.c. są n ie ro z e rw a ln ie zw iązan e z fa k te m p o sia d an ia. G dyby bowtiem p rzy ją ć, że tre ś ć art. X L V III przep. w p r. k.c. odnosi się ty lk o do sam ej o ceny isto ty p o sia d a n ia w sensie tech n ic zn y m o k reślo n y m w a r t. 336 k.c., to w ów czas w zasadzie sens i sto so w a n ie tego p rz e p isu b y łoby bezprzedm iotow e. D a le j, p rz e m a w ia za ty m ta k ż e re a liz a c ja in te re su społeczno-gospodarczego k tó reg o od biciem je s t a rt. 231 k.c.
5. S y tu a c ja p ra w n a b u d y n k u w zniesionego przez sa m o istn e g o p o sia d ac za w do b re j w ierz e n a cudzym g ru n cie k s z ta łtu je się w te n sposób, że b u d y n e k te n — zgodnie z p rz y ję tą w naszym k o d ek sie za sa d ą su p e rfic ies solo ced.it — s ta je się częścią sk ład o w ą g ru n tu i w łasn o ścią w łaśc ic ie la g ru n tu (art. 191 k.c.). W p ra w dzie u sta w o d aw ca w a r t. 231 k.c. m ów i o ty lk o o p rze n ie sie n iu w łasności działk i g ru n tu z a ję te j pod b u d y n ek , co sugerow ałoby, że b u d y n ek je s t o d rę b n ą n ie ru c h o m ością i sta n o w i o d ręb n y od g ru n tu p rze d m io t w łasn o ści (art. 46 § 1 k.c.), je d n a k ż e w n io sek ta k i n ie b y łb y uzasad n io n y . Z asa d a su p e rfic ies solo ced.it je s t za chow ana. A rt. 231 k.c. w y łącza ty lk o p ra k ty c z n ie zbędne czynności m iędzy w łaści cielem g ru n tu ,a jego sa m o istn y m posiadaczem , k tó ry w zniósł n a nim budynek,
i przez to u p raszcza sy tu a cję. Z o sta je w y e lim in o w a n a s fe ra w za je m n y c h rozliczeń m iędzy p osiadaczem a w łaścicielem g ru n tu z ty tu łu w zniesionego b u dynku.
W łaściciel g ru n tu m oże zbyć sw oją nieru ch o m o ść do chw ili, kied y sam o istn y posiadacz w dob rej w ierz e nie sk o rz y sta z u p ra w n ie n ia p rzy słu g u jąc eg o m u n a p o d sta w ie tegoż a rty k u łu . R oszczenie p o sia d ac za z a rt. 231 § 1 k.c. zw iązan e je s t z fa k te m p o sia d a n ia przez niego g ru n tu , dlatego też zb y w a jąc b u d y n ek w zniesiony n a cudzym g ru n cie in n ej osobie p rze d re a liz a c ją p rzez n ie g o roszczenia o w ykup, p rz e n o si jednocześnie n a tę osobę p o sia d an ie d ziałk i z a ję te j pod te n b u d y n ek , oso
b a w ięc t a b ęd z ie m ogła sk o rz y sta ć z u p ra w n ie n ia przy słu g u jąceg o je j n a p o d sta w ie a rt. 231 § 1 k.c. N iem ożliw e je s t ró w n ież p rze n iesien ie p o sia d a n ia działki z a ję te j pod b u d y n ek n a in n ą osobę bez jednoczesnego p rz e n ie sie n ia p o sia d a n ia sa m ego b u d y n k u . Tym sam ym roszczenie po siad acza do w łaścic iela o p rze n iesien ie w łasn o ści d ziałk i za ję tej pod b u d y n e k je s t zb yw alne ty lk o w ra z z p rze n iesie n iem n a tę osobę p o sia d a n ia g ru n tu i b u d y n k u . P rz e n ie sie n ie p o sia d a n ia g ru n tu i za raze m b u d y n k u m oże n a s tą p ić w dow olnej form ie, d o p rz e n ie sie n ia bow iem p o sia d a n ia n ie je st w y m ag a n a ż a d n a szczególna fo rm a , n a s tę p u je zaś ono' przez sam o w y d a n ie rzeczy (art. 348 k.c.).
Je że li n a to m ia st posiadacz, k tó ry w zniósł b u d y n ek n a cudzym g runcie, n a b y ł n a p o d sta w ie a rt. 231 § 1 lub § 2 k.c. w łasn o ść z a ję te j n a te n cel działki, to b u d y n e k n ie m oże być o d ręb n y m p rze d m io te m w łasn o ści i stan o w i on p rze d m io t o b ro tu w y łąc zn ie w ra z z działką, n a k tó re j je s t w zniesiony.
6. R oszczenie z a rt. 231 k.c. p o w sta je w ch w ili w zn ie sie n ia b u d y n k u lu b innego u rzą d zen ia, dlatego te ż ro szczenia te p rz y słu g u ją ty lk o ta k ie m u posiadaczow i, k tó ry w ch w ili w znoszenia b u d y n k u lu b innego u rz ą d z e n ia n a cudzym g runcie n ie był jego w łaścicielem , a w ięc k tó ry b u d o w ał n a cudzym g runcie. N ależy do dać, że zasto so w an ie art. 231 k.c. w chodzi w ra c h u b ę ty lk o w ted y , gdy z a in te re
Nr 6 (126) B u d y n k i w z n ie s io n e n a c a ły m g r u n c ie 33
sow ane osoby n ie o k reśliły w sposób um ow ny sposobu rozliczen ia z dokonanych n a k ład ó w n a g ru n cie przez jego posiadacza.
7. Nieco inaczej k s z ta łtu je się sy tu a c ja sam oistnego p o siad acza w dobrej w ie rze, k tó ry w zniósł b u d y n ek n a g ru n cie p aństw ow ym . W m yśl bow iem a rt. 231 § 3 k.c. S k a rb P a ń s tw a m oże m u oddać za ję ty g ru n t w u ży tk o w a n ie w ieczy ste albo też nabyć b u d y n ek za cenę o d p o w iad a ją cą odszkodow aniu w ra z ie w y w łasz czenia.
P o w sta je k w estia, czy przep is a rt. 231 § 3 k.c .stanow i o d ręb n ą i sa m o istn ą norm ę, czy też je s t ty lk o uzup ełn ien iem p rzep isó w § 1 i § 2 a rt. 231 k.c. Z ga
d zam się z p oglądem w y ra żo n y m przez J. W iniarza, w ed łu g któ reg o „a rt. 231 k.c. n ie w y łącza w § 1 i § 2 sy tu a cji, w k tó re j w łaścicielem g ru n tu je st p a ń s tw o ” 17. N ależy w ięc przy zn ać sa m o istn e m u posiadaczow i w dobrej w ierze g ru n tu p a ń
stw ow ego, n a k tó ry m w zniósł b u d y n ek , roszczenie cy w iln o p ra w n e p rze w id zia n e w a rt. 231 § 1 k.c. w sto s u n k u do S k a rb u P a ń stw a , z ty m ty lk o ograniczeniem , że n ie będzie on m ógł żądać p rz e n ie sie n ia g ru n tu pań stw o w eg o n a w łasność; je d y nie S k a rb P a ń stw a — w ed łu g sw ego u zn a n ia — alb o odda m u za budow any g ru n t w u ży tk o w a n ie w ieczyste, albo też n ab ę d z ie b u d y n ek lub in n e u rząd zen ie za cenę o d p o w iad a ją cą odszkodow aniu w raz ie w yw łaszczenia.
W w y p a d k u gdy S k a rb P a ń s tw a odda g ru n t p ań stw o w y w u ży tk o w an ie w ieczy ste sa m o istn e m u posiadaczow i, k tó ry w zniósł n a n im b u d y n ek , do o brotu ty m i b u d y n k a m i należy stosow ać zasady z a w a rte w § 6, dotyczącym w ieczystego u żytko w n ik a.
§ 5. Budynki w zniesione w spólnie na. cudzym gruncie
S ąd N ajw yższy w orzeczeniu z d n ia 24 m a rc a 1950 r. W aC 400/49 w y ra ził pogląd, że „do sto su n k u pom iędzy k ilk u b u d u ją cy m i n a w spólny ra c h u n e k n a cudzym g ru n cie należy zastosow ać odpow iednie przep isy o w sp ó łw ła sn o ści” 18 W szczegól ności w sp ółw łaścicielow i dom u przeznaczonego do w łasnego u ży tk u w sp ó łw ła ści cieli należy w yznaczyć do u ż y tk o w a n ia odpow iednią liczbę izb, odp o w iad ający ch jego u d z ia ło w i.19 W tym w y p a d k u sy tu a c ja tego w łaściciela je st oczyw iście b a r dzo podobna do sy tu a cji p osiadacza, k tó ry sam w zniósł b u d y n e k n a cudzym gruncie.
P ra w o w y k u p u z a rt. 231 § 1 k.c. p rz y słu g u je ró w n ież w spółposiadaczow i b u d y n k u w sto su n k u do drugiego w spółposiadacza, jeżeli w znieśli oni b u d y n ek , b ę dący p rzed m io tem w spółp o siad an ia, n a g ru n c ie sta n o w iąc y m w y łąc zn ą w łasn o ść jednego z n ic h .20 Z tego w zględu, jeżeli spełnione są w szy stk ie p rz e sła n k i p rz e w i
d zian e w art. 231 § 1 k.c., to w ów czas dru g iem u w spółposiadaczow i p rz y słu g u je rów n ież roszczenie z tego a rty k u łu i m oże on w y k u p ić odpow iednią u ła m k o w ą części d ziałk i za ję tej pod b u d y n ek , należy tu je d n a k stosow ać w szy stk ie te sam e z a sa d y ja k do sam oistnego po siad acza z a rt. 231 § 1 k.c.
P odobnym i zasad am i należy się kierow ać, gdy dw aj posiadacze w dobrej w ie rze w zniosą w spólnie b u d y n ek n.a g ru n c ie będ ący m w łasn o ścią osoby trz e c ie j. W te j sy tu a c ji p o w in n i oni w sp ó ln ie w y k u p ić za ję ty p rzez ich b u d y n ek g ru n t od
17 P o r. J . W i n i ą r z: U ż y tk o w a n ie w ie c z y s te , W a rsz a w a 1967, s. 204. is P o r . o rz e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 24 m a r c a 1950 r. W aC 400/49, P iP 1951, z. 1, s. 125. 19 P a t r z p rz y p . 18. 20 P o r . o rz e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 13 s ty c z n ia 1961 r . 1 CR 979/60, O SN 1962, poz* 92.
36 A l o j z y P o l i c i ń s k i Nr 6 <126)
w łaścic iela, k aż d y w odpow iedniej części ułam k o w ej, o d p o w iad a ją ce j u działow i w e w spółw łasności b u d y n k u . N ato m ia st gdy je d e n z n ich n ie chce rea lizo w a ć sw eg o roszczenia z art. 231 § 1 k.c., to b ra k je st p o d sta w do k w estio n o w an ia r e a liz a c ji u p ra w n ie n ia p rzez drugiego w sp ó łp o siad ac za z tegoż a rty k u łu . Zgod
n ie z ogólną re g u łą m oże on w y k u p ić od w łaścic iela ty lk o odpow iednią u ła m k o w ą część g ru n tu . W ydaje się, że m oże on ta k ż e nab y ć od w łaściciela g ru n tu c a łość zajęteg o pod b u d y n ek g ru n tu i n a m ocy a rt. 231 § 2 k.c., ju ż ja k o w łaściciel g ru n tu , będzie m ógł dom agać się od drugiego w sp ó łw łaściciela b u d y n k u , żeby te n w y k u p ił od niego odpow iednią część g ru n tu stosow nie do w ielk o ści u d ziału w e w sp ó łw ła sn o ści b u d y n k u . Z arów no w p ierw szy m w y p a d k u , ja k i w dru g im u p ra w n ie n ia żadnej ze stro n n ie zo stają naruszone.
S ąd N ajw y ższy w y ja śn ił, iż „okoliczność, że do bud o w y przy czy n ił się ró w n ież w łaściciel g ru n tu , n ie p o zb aw ia w sp ó łp o siad acza n ieruchom ości, k tó ry w sp ó l n ie z w łaścic ielem w zniósł b u d y n ek , p ra w a d o m a g an ia się p rz e n ie sie n ia n a z a sa d z ie a rt. 73 § 2 pr. rzecz, (obecnie a rt. 231 § 1 k.c. — p rzyp. m ój A. P.) — w ła s ności odpow iedniej ułam k o w ej części n ie ru c h o m o śc i” 21. Bez znaczenia w ięc dla r e a liz a c ji u p ra w n ie ń p o sia d ac za z a rt. 231 § 1 k.c. je s t okoliczność, że b u d y n ek zo stał w zniesiony p rzez p o sia d ac za p rz y w sp ó łd ziałan iu ze stro n y w łaściciela n ieruchom ości. W ty m w y p a d k u d ec y d u ją ce znaczenie m a c h a ra k te r p o sia d an ia g ru n tu : sa m o istn y posiadacz m a p rze k o n an ie , że g ru n t, n a k tó ry m w zniósł b u d y nek, sta n o w i jego w łasność, albo też działa on w za u fa n iu do osoby, k tó ra m u g r u n t p rz e k a z a ła w e w ład a n ie , uw ażając, że osoba ta nie będzie ż ą d a ła zw rotu g ru n tu .
B u d y n e k w zn ie sio n y n a w spólnym g ru n c ie je s t — zgodnie z a r t. 191 k.c. — czę ścią sk ła d o w ą całego g ru n tu , ty m sa m y m w ięc należy do w szy stk ic h w sp ó łw ła ści cieli te g o g ru n tu , choćby był on w y b u d o w an y ty lk o p rzez jednego z nich. M ając
do czy n ien ia z ta k ą w łaśn ie sy tu a c ją , S ąd N ajw yższy w y ra z ił pogląd w orzecze n iu z dn ia 22 lu teg o 1956 ro k u IV CO 1/56, że „w spółw łaścicielow i nieruchom ości
p rz y słu g u je roszczenie z a r t. 73 § 2 pr. rzecz, (obecnie a rt. 231 § 1 k.c. — przyp. m ój A. • P.) w sto su n k u do drugiego w spółw łaściciela, jeżeli sp ełn io n e zostały p rz e sła n k i w ty m p rze p isie o k re ślo n e ” 22. Je że li w spółw łaściciel w yłączn ie w ła d a c a łą n ieruchom ością ja k w łaściciel i uw aża się za w łaścic iela całej nieruchom ości, to je st jej posiadaczem , a z fa k tu tego w y p ły w a ją w szy stk ie sk u tk i, ja k ie u sta w a łączy z p o sia d an iem , tzn. m oże on też re a lizo w a ć roszczenia p rze w id zia n e w art.
231 § 1 k.c. (oczywiście ty lk o w sto su n k u do w sp ółw łaścicieli gru n tu ).
§ 6. Budynki w zn iesione przez w ieczystego użytkow nika na gruncie państwowym
1. Z in s ty tu c ją w ieczystego u ży tk o w a n ia sp o ty k a m y się w u sta w ie z d n ia 14 lip c a 1961 ro k u o gospodarce te re n a m i w m ia sta c h i osiedlach (Dz. U. N r 32, poz. 159). P rz e p is a rt. 43 tej u sta w y w p ro w a d ził zasadę, że w w y p a d k a c h o k re ślonych w a rt. 73 § 2 pr. rzecz, (obecnie a rt. 231 § 1 k.c.) p o siad acz n ieruchom ości sta n o w iąc ej w łasn o ść P a ń s tw a n ie m oże żąd ać p rze n iesien ia w łasności te j n ie ru chom ości, lecz o d d an ia jej w w ieczy ste u żytkow anie. P ra w o w ieczystego u ży tk o w an ia , zgodnie z art. 40 i 41 w ym ien io n ej w yżej u sta w y i rozp o rząd zen iem w y
21 P o r . o rz e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 24 w r z e ś n ia 1964 r . 3 CR 177/64, O S N C P 1965, po z. 126.
22 P o r . u c h w a łę S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 22 lu te g o 1956 r . 4 CO 1/56, N P 1957, n r 2, S. 118 i O S N 1957, p o z. 77.
Nr 6 (126) B u d y n k i w z n ie s io n e n a c a ły m g r u n c ie 37
konaw czym M in istra G o sp o d ark i K o m u n aln ej z d n ia 26 sty c zn ia 1962 ro k u (Dz. U. N r 15, poz. 67) w sp ra w ie zm iany n ie k tó ry c h p ra w do g ru n tu n a p ra w o w ie czystego u ż y tk o w a n ia lu b u ży tk o w a n ia , zastąp iło dotychczasow e p ra w o w łasn o ści czasow ej, p raw o zabudow y i p ra w o w ieczystej dzierżaw y lu b u ży tk o w a n ia g ru n tu ja k o p ra w a w ieczystego.
K odeks cyw ilny stan o w i, że u ży tk o w n ik m oże k o rzy sta ć z te re n u — z w y łą czeniem innych osób — w g ran ic ac h o kreślonych przez u sta w y i zasad y w sp ó ł życia społecznego oraz p rze z um ow ę o o ddanie te re n u p aństw ow ego w u ż y tk o w a n ie w ieczyste, ja k rów n ież w ty c h sam y ch g ran ic ac h m oże o n sw oim p ra w e m roz porządzać. S tosow nie do a rt. 235 § 1 k.c. b u d y n k i w zniesione n a te re n ie p a ń stw o w y m przez w ieczystego u ży tk o w n ik a, ja k ró w n ież i te, k tó re n ab y ł on zgodnie z w łaściw y m i p rze p isam i p rz y z a w arciu um ow y o o d d an ie te re n u w u ży tk o w a n ie w ieczyste, sta n o w ią jego w łasność. A rt. 235 § 2 k.c. w y ra ż a d alej zasadę, ż e p rz y słu g u ją c a w ieczy stem u użytk o w n ik o w i w łasn o ść b u d y n k ó w i u rzą d zeń n a u ży tk o w a n y m te re n ie je s t p ra w e m zw iązanym z u ży tk o w a n ie m w ieczy sty m . K o n sek w e n cją ta k ie g o ro z w ią z a n ia będzie w n io sek , że u ży tk o w n ik w ieczysty (a w ięc osoba fizyczna), sp ółdzielnia b u d o w n ictw a m ieszkaniow ego lu b in n a osoba p ra w n a określo n a w p rze p isac h szczególnych m oże p rze n ieść w łasność b u d y n k ó w z n a jd u ją c y c h się n a u ży tk o w a n y m p rzez niego te re n ie p ań stw o w y m ty lk o w ra z z p ra w e m do k o rz y sta n ia z zabu d o w an ej działk i i o d w ro tn ie: p ra w o u ż y tk o w a n ia w ieczystego nie może być p rz e d m io te m o b rotu p raw n eg o odrębnego od p r a w a w łasności b u d y n k u w zniesionego n a g ru n cie o ddanym p rzez p a ń s tw o w u ż y tk o w a n ie w ieczyste lub n ab y teg o zgodnie z w łaściw y m i p rz e p isa m i przez u ży tk o w n ik a w ie czystego. 23
U m ow a przen o sząca u ży tk o w a n ie w ieczyste oraz w łasn o ść budynków p o w in n a być z a w a rta w fo rm ie a k tu n o ta rialn e g o .
T ak ie p ow iązanie w łasn o ści b u d y n k u z p ra w e m w ieczystego u ży tk o w a n ia s p r a w ia, że w łasność b u d y n k u w y g a sa w ra z z w ygaśnięciem p ra w a u ży tk o w a n ia w ie czystego g ru n tu . D latego te ż w y łączo n a je s t m ożliw ość, by w łasn o ść b u d y n k u i p r a w o w ieczystego u ży tk o w a n ia n ależ ały do różnych osób (oczywiście u ż y tk o w a n ie w ieczyste ob ejm u je g ru n ty , ja k rów n ież b u d y n k i, g d y z n a jd u ją się o n e n a g ru n cie państw ow ym ). M ożliw ość ta k ą p rz e k re ś la ta k ż e i in n a okoliczność: w a r u n k iem zaliczenia b u d y n k u w zniesionego p rze z w ieczystego u ży tk o w n ik a do k a te g o rii odrębnych n ieruchom ości je s t w zniesienie go zgodnie z p o sta n o w ien iam i um ow y o k reśla ją ce j sposób k o rz y sta n ia z te re n u p aństw ow ego p rzez w ieczystego u ży tk o w n ik a (art. 239 § 1 k.c.) lub też n ab y c ie b u d y n k u zgodnie z w łaściw y m i p rze p isam i, tj. n a p o d sta w ie u sta w y z d n ia 28 m a ja 1957 r. o sp rzed aży p rze z P a ń stw o dom ów m ie sz k aln y c h i działek b u d o w lan y ch (Dz. U. N r 31, poz. 132), p rz y za w ieran iu um ow y o o ddanie te re n u w u ży tk o w a n ie w ieczyste.
In n e b u d y n k i sta n o w ią w ięc część sikładową nieru ch o m o ści i w ra z z g ru n te m p ań stw o w y m p rze d m io t w ieczystego uży tk o w an ia. W szczególności będ ą to b u d y n k i w zniesione p rzez u ży tk o w n ik a w ieczystego n iezgodnie z w a ru n k a m i u m o w y o p rz e k a z a n iu m u te re n u p aństw ow ego w uży tk o w an ie. P o n ad to za te b u d y n ki użytk o w n ik o w i w ieczystem u w y n ag ro d ze n ie się nie n ależ y i w ra z ie w y g aśn ięc ia
u ż y tk o w a n ia obow iązany on je s t — n a ż ą d an ie — odłączyć je od g ru n tu , p rz y w ra c a ją c te re n do sta n u poprzedniego. W w y p a d k u gdyby n a te re n ie p ań stw o w y m odd an y m w u ży tk o w a n ie w ieczyste d an ej osobie w zn io sła b u d y n e k lub in n e u rz ą
28 P o r .: o rz e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 14 lis to p a d a 1963 r . 3 CO 231/63, O S N C P 1963, p o z . 246; o rz e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 3 lip c a 1966 r . 3 C Z P 43/66, O S N C P 1968, p o z . 211.
38 A l o j z y P o l i c i ń s k i Nr 6 <126)
d ze n ia ja k a ś osoba trzecia, • k tó ra n ie m a żadnego p ra w a do u ż y tk o w a n ia w ieczy stego g ru n tu , ale sp e łn ia w a ru n k i p rze w id zia n e w a rt. 231 § 1 k.c., to osobie te j n ależy p rzy z n ać roszczenie z tegoż a rty k u łu w sto su n k u do u ży tk o w n ik a w ieczy stego, p rzy czym nab ęd zie ona u ży tk o w a n ie w ieczyste te re n u zajętego przez w zn ie sio n y przez n ią b u d y n e k na czas do w y g aśn ięc ia u ży tk o w a n ia w ieczystego sw ego p o p rze d n ik a. B u dynek ta k i — zgodnie z zasad ą su p erficies solo ced.it — s ta je się w łasn o ścią P a ń stw a i sta n o w i p rze d m io t u ży tk o w a n ia przez dotychczasow ego u ż y t k o w n ik a. J e d n a k ż e czy § 1 i § 2 a rt. 231 k.c. sto s u je się ró w n ież do w ieczystego u ży tk o w n ik a?
U ży tk o w n ik w ieczysty w g ra n ic a c h określo n y ch przez u staw y , zasad y w spółżycia społecznego oraz przez um ow ę o od d an ie te re n u pań stw o w eg o w użytk o w an ie w ieczy ste m oże — z w y łączeniem innych osób — k o rzy stać z p ra w a w ieczystego u ży tk o w a n ia i rozp o rząd zać nim . P ra w o w ieczystego u ży tk o w a n ia je s t w ięc zb li żone do p ra w a w łasności, gdyż je st p ra w e m zbyw alnym i dziedzicznym . J e s t to — ja k stw ie rd z a Szer — „now e p ra w o rzeczow e nie b ęd ą ce pod w zględem p ra w n y m szczególnym ro d z a je m w łasności podzielonej an i n ie m ieszczącej się w k ateg o rii p ra w rzeczow ych o g raniczonych” 24. D latego te ż skoro P ań stw o zadysponow ało ju ż g ru n te m n a rzecz u ży tk o w n ik a w ieczystego, to roszczenie osoby trze cie j z a rt. 231 § 1 k.c. n a ru sz a tre ść p ra w a w ieczystego u ży tk o w n ik a oraz bezw zględny c h a ra k te r tego p ra w a . D la P a ń s tw a w zasadzie je s t z p u n k tu w id ze n ia gospodarczego obo
ję tn e, kto będzie u ży tk o w n ik iem w ieczystym , b y le b y ty lk o k o rz y sta ł on z tego p ra w a zgodnie z jego plan o w y m przeznaczeniem . W k o n se k w e n cji w ięc należy p rz y jąć, że sa m o istn y posiadacz w dobrej w ierze, k tó ry w zniósł b u d y n ek n a g ru n cie sta n o w iąc y m ju ż p rze d m io t w ieczystego u ży tk o w an ia, m oże rea lizo w a ć sw e u p ra w n ie n ie z art. 231 § 1 k.c. ty lk o w sto su n k u do w ieczy steg o u ży tk o w n ik a, a poza ty m taKże w ieczysty u ży tk o w n ik będzie m ógł w ta k ie j sy tu a c ji sk o rzy stać z art. 231 § 2 k .c .2-*
2. U ży tk o w a n ie w ieczyste danego te re n u państw ow ego m oże być u stan o w io n e ta k ż e n a rzecz dw u lub w ięcej osób, n a k tó ry m b u d y n ek te n zo stał w zniesiony. Je że li w ięc osoby te w sp ó ln ie w zniosą b u d y n ek zgodnie z p o sta n o w ien iam i um ow y o p rz e k a z a n iu im g ru n tu p aństw ow ego w w iec zy ste u żytkow anie, to s ta ją się w sp ó łw ła ścic ie lam i b u d y n k u oraz w sp ó łu ż y tk o w n ik am i te re n u państw ow ego, n a k tó ry m b u d y n e k te n został w zniesiony. Zbycie w ięc takiego b u d y n k u lub ty lk o u d ziału p rzez w łaściciela należy oceniać w edług przepisów k odeksu cyw ilnego tr a k tu ją c y c h o w spółw łasności w zw iązk u z p rze p isam i o u ży tk o w a n iu w ieczy stym .
Je d n a k ż e nie zaw sze w spółu ży tk o w n icy te re n u p aństw ow ego są w sp ó łw łaściciela m i zn a jd u ją ce g o się n a nim b u d y n k u . S y tu a c ję ta k ą p rz e w id u je m. in. u sta w a z d n ia 22 m a ja 1957 r., o sprzedaży przez P a ń stw o dom ów m ieszkalnych i działek b u d o w lan y c h (Dz. U. N r 31, poz. 132). W b u d y n k u sto jąc y m n a g ru n cie o bjętym u ży tk o w a n ie m w ieczystym p raw o do określonych fizycznie lo k ali m ieszkalnych p o w sta je (oczywiście poza p ra w e m w spółw łasności części dom u i urządzeń, k tó re
24 s. S z e r : U ż y tk o w a n ie w ie c z y s te , P iP 1964, z. 1, s. 9. P o r . ta k ż e : S. B r e y e r : P ra w o w ie c z y s te g o u ż y tk o w a n ia , P iP 1862, z. 8—9, s. 313 i n . o ra z t e n ż e : U ż y tk o w a n ie w ie c z y s te ( s k r y p t C e n tr a ln e g o Z a o c z n e g o S tu d iu m N o w e g o P r a w a C y w iln e g o , R o d z in n e g o i O p ie k u ń c z e g o Z a rz ą d ó w Z P P O k rę g ó w w W a rsz a w ie i K a to w ic a c h ), K a to w ic e 1965, s. 15 i 16; F . D o r o ż a ł a : C h a r a k t e r p r a w n y i i s to ta w ie c z y s te g o u ż y tk o w a n ia te r e n ó w p a ń s tw o w y c h , „ P a l e s t r a ” 1962, n r !12, s. 59 i n .; J . W a s i l k o w s k i : Z a ry s p r a w a rz e c z o w e g o , W a r s z a w a 1963, s. 152. 23 P o r. S. B r e y e r : U ż y tk o w a n ie w ie c z y s te ( s k r y p t — p a t r z p rz y p . 24, s. 37—39 o ra z t e n ż e : P r a w o w ie c z y s te g o u ż y tk o w a n ia , P iP 1962, z. 8—9, s. 319 i 320.
Nr 6 (126) B u d y n k i w z n ie s io n e n a c a ły m g ru n c ie 39
n ie służą w yłączn ie do u ż y tk u w łaścicieli poszczególnych lok ali, oraz poza p ra w e m w sp ó łu ży tk o w an ia w ieczystego g ru n tu ) w ra z ie sp rze d aż y poszczególnym n a b y w com w m ały ch dom ach m ieszk aln y ch lo k a li sta n o w iąc y ch odręb n e n ieruchom ości
w rozu m ien iu a rt. 133 § 1 i 135 k.c. W ta k ic h sy tu a c ja c h należy tra k to w a ć k a ż d e go w sp ó łu ż y tk o w n ik a ja k o w łaścic iela części b u d y n k u , k tó re sta n o w ią o d ręb n y p rze d m io t w łasności, i do o b ro tu ty m i w yo d ręb n io n y m i lo k a la m i n ależy stosow ać z a sa d y z a w a rte w u stę p ie 1 tegoż p a ra g ra fu .
W sy tu a c ji gdy n a te re n ie o ddanym w w ieczy ste u ży tk o w a n ie dw u lu b w ięcej u żytkow nikom je d e n z nich w łasn y m kosztem w zniósł budynek, S ąd N ajw yższy w orzeczeniu z d n ia 8 lip c a 1966 r. I II C Z P 4 3/66^ w y ra ził pogląd, że p ra w o w sp ó łw łasn o ści do tego b u d y n k u na rzecz w szy stk ich w spó łu ży tk o w n ik ó w w ie
czystych uzależnione je st od tego, czy b u d y n ek te n sta n o w i odręb n ą nieruchom ość, czy też p o zo staje częścią skład o w ą. Je że li b u d y n e k je s t w zniesiony kosztem je d nego ze w spó łu ży tk o w n ik ó w zgodnie z p o sta n o w ien iam i um ow y n o rm u ją c e j spo sób k o rz y sta n ia z te re n u pań stw o w eg o przez w ieczystego u ży tk o w n ik a, to sta n o - wTi on w spółw łasność w szy stk ich w sp ó łu ży tk o w n ik ó w w ieczystych. N ato m iast s y tu a c ja p ra w n a b u d y n k u , k tó ry został w zniesiony p rzez jednego ze w sp ó łu ż y tk o w nik ó w w b re w p o sta n o w ien iu um ow y o od d an ie te re n u p aństw ow ego w u ży tk o w a n ie w ieczyste, k s z ta łtu je się w te n sposób, że b u d y n e k te n p o zo staje częścią s k ła dow ą nieruchom ości i oczyw iście w ra z z g ru n te m sta n o w i p rze d m io t u ży tk o w a n ia w ieczystego przez w szy stk ich w spółużytkow ników .
P rz ed sta w io n e w yżej zasady dotyczące o b ro tu ta k im i b u d y n k am i n ależy w ięc sto so w a ć ta k ż e i w ty m zakresie.
§ 7. Budynki w zniesione na gruntach rolniczej spółdzielni produkcyjnej
1. K odeks cyw ilny odróżnia w łasność b u d y n k ó w sp ółdzielni p ro d u k cy jn e j w zn ie sionych n a g ru n cie p ań stw o w y m (art. 272 k.c.) oraz n a g ru n cie sta n o w iąc y m w k ła d członka (art. 279 k.c.).
S y tu a c ja p ra w n a b u d y n k ó w stan o w iący ch w łasn o ść spółdzielni p ro d u k c y jn e j, a zn a jd u ją cy c h się n a g ru n cie p ań stw o w y m , je st w p ew n y m sensie podobnie u re gulow ania ja k w łasn o ść b u d y n k ó w p rz y słu g u ją c a w ieczy stem u użytk o w n ik o w i
w p rze p isac h o w ieczy sty m użytkow aniu. W m yśl a rt. 272 § 3 k.c. o d rę b n a w ła s ność budy n k ó w i innych u rzą d zeń m oże w y n ik ać z p rz e k a z a n ia rolniczej spółd zieln i p ro d u k c y jn e j b u d y n k ó w zn a jd u ją cy c h się już n a g ru n cie p ań stw o w y m lub też p o w sta je ona w sk u te k w zn ie sie n ia przez n ią b u d y n k ó w n a uży tk o w an y m g ru n cie pań stw o w y m ; je s t ona p ra w e m zw iązanym z u ży tk o w an iem g ru n tu . Z tego w zg lę d u spółdzielnia p o zo staje w łaścicielem b u d y n k ó w w zniesionych n a g ru n cie p ań stw o w y m dopóty, dopóki n ie u tra c i p ra w a u ż y tk o w a n ia ty c h g ru n tó w , z chw ilą bow iem w y g aśn ięcia u ży tk o w a n ia g ru n tu p aństw ow ego b u d y n ek zn a jd u ją cy się n a nim i b ędący w łasnością ro ln ic zej spó łd zieln i p ro d u k c y jn e j s ta je się w łasn o ścią p ań stw o w ą (art. 273 k.c.). S p ółdzielni p o zo staje ty lk o roszczenie o zw rot w arto śc i ty c h budy n k ó w w chw ili w y g aśn ięcia u ż y tk o w a n ia , ale pod w a ru n k ie m , że n ie zostały one w zniesione w b re w społeczno-gospodarczem u przezn aczen iu g ru n tu . Co s ię zaś tyczy o brotu b u d y n k a m i przez ro ln ic zą spółdzielnię p ro d u k c y jn ą , to należy stw ierd zić, że ro ln ic za sp ó łd zieln ia p ro d u k c y jn a , zb y w a jąc bud y n ek , m u siała b y jedno cześn ie p rzen ieść n a n ab y w c ę u żykow anie g ru n tu zajętego pod b u d y n ek , gdy tym c za sem u ży tk o w a n ie je s t n ie zb y w aln e (art. 254 k.c.). W k o n se k w e n cji w ięc
40 A l o j z y P o l i c i i i s k i Nr 6 (126)
będzie ró w n ież niem ożliw e fo rm a ln e zbycie sam ego b u d y n k u z n a jd u ją ce g o się n a g ru n c ie p ań stw o w y m u ży tk o w a n y m p rzez ro ln ic zą sp ó łd zieln ię p ro d u k c y jn ą , a to ty m b a rd z ie j, że ch y b a nie je s t rzeczą p rz y p a d k u , iż u sta w o d aw ca p rzy w ieczy s ty m u ży tk o w a n iu w y ra ź n ie p rze w id zia ł m ożliw ość p rz e n ie sie n ia u ż y tk o w a n ia w ie czystego, n a to m ia st żad en p rze p is dotyczący u ż y tk o w a n ia p rzez ro ln ic ze sp ó łd ziel n ie p ro d u k c y jn e nie p rz e w id u je ta k ie j m ożliw ości. R olnicza sp ó łd z ie ln ia p r o d u k c y j n a m oże b u d y n e k zbyć ty lk o P ań stw u .
2. N ieco inaczej p rz e d sta w ia się s y tu a c ja b u d y n k ó w zn a jd u ją c y c h się n a w k ła d ac h g ru n to w y c h w niesio n y ch przez członków do ro ln iczej sp ółdzielni p ro d u k c y jn ej.
Z godnie z a rt. 279 § 1 k.c. b u d y n k i i in n e u rzą d zen ia w zniesione przez ro ln ic zą spółdzielnię p ro d u k c y jn ą n a g ru n cie sta n o w iąc y m w k ła d cz łonkow ski s ta ją się je j w łasnością. S półdzielnia p ro d u k c y jn a z ch w ilą p rz y ję c ia w n iesio n y ch przez członków w k ła d ó w g ru n to w y c h n a b y w a ich u ży tk o w a n ie i w ra z ie jego w y g aśn ię cia działk a, n a k tó re j z n a jd u ją się b u d y n k i będące je j w łasn o ścią , m oże być p rze ję ta przez spółdzielnię n a w łasność za z a p ła tą ich w arto śc i w chw ili w y g aśn ięcia u ż y tk o w a n ia . U sta w o d a w ca za te m d a je w y ra z p ie rw sz e ń stw u i p ry m a to w i p r a
w a w łasn o ści b u d y n k ó w rolniczej spółdzielni p ro d u k c y jn e j, k ie ru ją c się w tym w zględzie in te re sa m i gospodarczym i sp ó łd zieln i, czyni w ięc to p ra w o n a d rz ęd n y m n a d p ra w e m w łasności w k ła d u członkow skiego.
P o w sta je p y ta n ie , czy ro ln ic za sp ó łd z ie ln ia p ro d u k c y jn a m oże zbyć w łasność b u d y n k u w zniesionego n a działce należącej do w k ła d u g ru n to w eg o w czasie, k ie dy u ż y tk o w a n ie tego W kładu g ru n to w eg o n ie w ygasło. W y d a je się, że n ależy dać n a to odpow iedź n eg a ty w n ą, g dyż u ży tk o w a n ie je s t niezb y w aln e. R olnicza sp ó ł d z ie ln ia p ro d u k c y jn a m oże w ięc zbyw ać ty lk o ta k ie b u d y n k i, k tó re sta n o w ią je j w łasn o ść i z n a jd u ją się n a jej w ła sn y m g ru n c ie (oczyw iście ra z e m z ty m gruntem ).
3. Je śli zaś chodzi o b u d y n k i ju ż istn ie ją c e lu b w zniesione n a d ziałk ach sie d lis k ow ych i przy d zielo n y ch przez ro ln ic z ą spółdzielnię p ro d u k c y jn ą sw ym członkom , p rz y czym działk i te nie sta n o w ią w łasn o ści członków , to b u d y n k i ta k ie są je d y n ie p rze d m io te m u ż y tk o w a n ia p rzez członków sp ó łd z ie ln i i d lateg o z ch w ilą w y s tą p ie n ia cz ło n k a ze spółdzielni b u d y n k i te w ra c a ją d o je j dyspozycji; członkow ie w ty c h w y p a d k a c h n ie m a ją p ra w a w łasn o ści bud y n k ó w , n ie m ogą w ięc ich zbyw ać.
4. W p r a k ty c e m oże się zdarzyć, że bezro ln y członek ro ln ic zej sp ółdzielni p ro d u k c y jn e j o trz y m a działk ę p rzy zag ro d o w ą, n a k tó re j w zniósł b u d y n ek , a n a s tę p n ie p rz e s ta ł być członkiem spółdzielni. P o w s ta je sk o m p lik o w a n a sy tu a c ja , gdyż w ydzielo n a
d ziałk a p rzy z ag ro d o w a m oże sta n o w ić b ąd ź to g ru n t w ła sn y sp ółdzielni, b ąd ź też p rz e k a z a n y w u ży tk o w a n ie g ru n t p ań stw o w y , bąd ź w re szc ie g ru n t b ęd ący w k ła d e m członkow skim . Czy w ty m w y p ad k u osobie te j p rz y słu g u je ro szczen ie z a rt. 231 k.c., a jeżeli ta k , to w sto su n k u do kogo?
Je że li osoba ta sp e łn ia w a ru n k i p rze w id zia n e w 'art. 231 § 1 k.c., a w szczegól ności jeżeli je s t w dob rej w ierz e i w a rto ść b u d y n k u znacznie p rze n o si w arto ść z a ję te j działki, to n ie m a żadnych u za sa d n io n y ch przeszkód, by p rzy z n ać je j to u p raw n ie n ie. Z godnie z zasad ą su p e rfic ies solo ce d it b u d y n e k s ta ł się w łasn o ścią w ła śc ic ie la g ru n tu , n a k tó ry m został w zniesiony, roszczenie w ięc z a rt. 231 § 1 k.c. m oże być rea liz o w a n e ty lk o w sto su n k u do w łaśc ic ie la g ru n tu , n a k tó ry m stoi b u d y n ek . D latego też osoba ta b ęd z ie m o g ła w y stą p ić z pow ództw em o p rz e n ie sie n ie n a n ią w łasn o ści z a ję te j p rzez b u d y n e k d ziałk i w sto su n k u do w
łaści-Nr 6 i(126) P r a w o o s k a r ż o n e g o d o o b r o n y a f a ł s z y w e o s k a r ż e n ie 4 ł
cielą g ru n tu , a w ięc S k a rb u P a ń stw a , spółd zieln i lu b członka. W sto su n k u do> tej części g ru n tu ro ln ic za sp ó łd z ie ln ia p ro d u k c y jn a tr a c i p ra w o u żytkow ania.
Jeżeli były członek ro ln iczej spółd zieln i p ro d u k c y jn e j będzie rea lizo w a ł ro sz czenie z a rt. 231 § 1 k.c. w sto su n k u do p a ń s tw a , to zgodnie z ty m , co p o w ied zia no p o p rze d n io o a rt. 231 § 3 k.c., S k a rb P a ń s tw a m oże albo oddać m u te n g ru n t w u ży tk o w a n ie w ieczyste, albo te ż n ab y ć b u d y n e k za cenę o d p o w iad a ją cą odszko dow aniu w w y p a d k u w y w łaszczen ia. W p ozostałych w y p a d k a c h n ależ y sto so w a ć za sa d y w y rażo n e w § 4, k tó r y dotyczy sam oistnego posiadacza.
O brót ty m i b u d y n k a m i o p ie ra się n a za sa d ach za w a rty c h w § 4 i § 6 niniejszej: pracy.
BARBARA KUNICKA-MlCHALSKA
Prawo oskarżonego do obrony a fałszywe oskarżenie
P ro b le m p ra w a do obro n y je s t sta le a k tu a ln y . Z arów no d aw n ie j, ja k i w o sta tn ic h czasach p ro b lem o w i te m u pośw ięcono b ardzo dużo m ie jsc a w p o l skiej lite ra tu rz e p ra w n ic z e j ’. N iew ą tp liw ie , z a g a d n ie n ie to je s t z p u n k tu w id ze n ia społecznego szczególnie w ażn e, do ty czy bo w iem je d n e j z n a jisto tn ie js z y c h g w a ra n c ji p r a w o b y w ate la (art. 53 § 2 K o n sty tu c ji PRL).
W nauce p olskiej ju ż od d aw n a istn ie je sp ó r co do g ran ic obrony osk arżo n eg o w p rocesie k a rn y m , a zw łaszcza co do tego, k ie d y o sk arżo n y pow in ien odp o w ia
dać k a rn ie za sw e n iezg o d n e z p r a w d ą w y ja śn ie n ia . S zczególnie k o n tro w e rsy j n a je s t k w e stia , czy p om ów ienie p rz e z o sk a rż o n eg o w p ro ce sie k a rn y m in n ej osoby m oże być tr a k to w a n e ja k o p rz e stę p stw o fałszyw ego oskarżenia.
A utorzy, k tó rzy in te r p re tu ją b a rd z ie j szeroko p ra w o do obrony, zw ężają je d nocześnie z a k re s n ie p ra w d ziw y ch tw ie rd z e ń , za k tó re o sk a rż o n y p o w in ie n od p o
1 P o r. m ię d z y in n y m i: K . B u c h a ł a : S p o łeczn e z n a c z e n ie o b ro n y i je j z a d a n ia w w a -
r u n k a c h s p o łe c z e ń stw a s o c ja lis ty c z n e g o ( r e f e r a t w y g ło sz o n y n a s y m p o z ju m w P ra d z e ), ,,P a - l e s tr a 1967, n r 3, s. 36 i n .; M. C i e ś l a k : O b ro ń c a w u ję c iu p r o j e k t u k .p .k . z 1967 r ., ,,P a - l e s t r a ” 1967, n r 8, s. 20 i n .; W . D a s z k i e w i c z : P r a w o o s k a rż o n e g o do o b r o n y w ś w ie t le o r z e c z n ic tw a S N , „ N a w e P r a w o ” 1955, n r 2, s. 37 i n . o r a z t e g o ż a u t o r a : P rz e g lą d o r z e c z n ic tw a S ą d u N a jw y ż sz e g o (p ro c e s k a m y w o js k o w y — 1965 i 1966), „ W o js k o w y P rz e g lą d P r a w n ic z y ” 1967, n r 3, s. 328; A . D ą b : P r a w o d o o b r o n y , „ P a ń s tw o i P r a w o ” 1954, n r 3, s. 444 i n„ A . G a b e r l e : U w a g i o p r a w ie d o o b r o n y w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m , „ P a i e s t r a ” 1966, n r 19, s. 4i i n .; A. K a f t a l : O n ie k tó r y c h z a g a d n ie n ia c h p r a w a do o b r o n y w ś w ie tle o rz e c z n ic tw a SN , „ P a i e s t r a ” 1964, n r 12, s. 47 i n . ; R . Ł y c z y w e k : D o „ N ie k tó r y c h z a g a d n ie ń p r a w a d o o b r o n y ” u w a g i u z u p e łn ia ją c e , „ P a i e s t r a ” 1965, n r 6, s. 39 i n . i t e g o ż a u t o r a : G r a n ic e o b ro n y a p r z e p is y p o s tę p o w a n ia k a r n e g o , „ N o w e P r a w o ” 1966, n r 7—8, s. 951 i n. (zw łasz cza s. 958—961); E. M e r z : ,S e m e l d e f e n s o r , s e m p e r d e f e n s o r , „ P a i e s t r a ” 1967, n r 1, s. 87 i n .; H . R a j z m a n : P ra w o o s k a rż o n e g o d o o b r o n y , „ N o w e P r a w o ” 1952, n r 8—9, s. 35 i n .; T. T a r a s: O n ie k t ó r y c h g w a r a n c j a c h p r a w o s k a rż o n e g o w p o ls k im p r o c e s ie k a r n y m , A n n a le s U M CS, 1956, to m I II, S e k c ja G , s. 187 i n .; J . W a s z c z y ń s k i : I n te r e s p u b lic z n y i g w a r a n c j e p r a w o s k a rż o n e g o w p r o c e s ie k a r n y m PRL., Z e sz y ty N a u k o w e U Ł, 1965, s e ria I, z. 38, s, 109 i n . ; R. Z i o ł k o w s k i : Z p r o b l e m a t y k i w y ja ś n ie ń o sk a rż o n e g o , „ B iu le ty n M in i s te r s tw a S p ra w ie d liw o ś c i” , 1959, n r 10.
